In sty tut Ge o gra fii, Aka de mia Œwie to krzy ska ul. Œwiê to krzy ska 15, 25-406 Kie l ce
mo hon@wp.pl
Mo ni to ring bie ga czo wa tych Co leo p te ra wy stê puj¹cych na ob sza rze Œwiê to krzy skie go
Par ku Na ro do we go – sta no wi sko ba da w cze w le sie wy¿ynnym w okolicy Huciska
Mo ni to ring of Co leo p te ra in the Œwiê to krzy ski Na tio nal Park.
Re se arch lo ca tion in the up land fo rest in the neig hbo r ho od of Hucisko village
Abs tract: Bio dive r si ty of the xe rot he r mic com mu ni ties of cho sen sub re gions of the Nida Ba sin is pre sen ted. In the fra me work of fun c tio ning of mo ni to ring sta tion AŒ in ve sti ga tion of oc cur ren ce run ner in type of spring de ve lo p ment on three su r fa ces: upland’s fo rest in Hu ci sko, at help of traps Bar be ra from May to Se p te m ber what month were mo ved de fi ni te part of pro po rtio nal pre do mi nant spe cies.
Key words: trap Bar be ra, do mi nant, eu do mi nan ty, fa gizm, zo o fa gi, mo ni to ring sta tion, bio in di ca tor, co c kcha fers, ana ly sis zoogeographic
S³owa klu czo we: pu³apka Bar be ra, do mi nan ta, eu do mi nan ty, fa gizm, zo o fag, sta cja mo ni to rin gu, bio in dy ka tor, chrz¹szcze, ana li za zoogeograficzna
Wstêp
Bie ga czo wa te Ca ra bi dae na le¿¹ do rzê du Ca leo p te ra i pod rzê du chrz¹szczy dra pie ¿ nych Ade p ha ga. Jest to jed na z li cz nie j szych ro dzin owa - dów, obe j muj¹ca oko³o 20 000 ga tun ków, z cze go w Pol sce wy stê pu je ponad 500 (Bu ra ko wski in. 1974). Œro do wi ska za sie d lo ne przez bie ga czo wa te s¹ bar - dzo zró¿ ni co wa ne. Na l¹dach ¿yj¹ one na te re nach otwa r tych, za drze wio nych, su chych, wi l go t nych, na tu ra l nych i antro poge ni cz nie przekszta³conych z wy - j¹tkiem terenów pokrytych wiecznym lodem i œniegiem.
Me to dy ba dañ
W ra mach fun kcjo no wa nia sta cji mo ni to rin gu Aka de mii Œwiê to krzy skiej w Œwiê to krzy skim Par ku Na ro do wym, Ko³a Na uko we go Geo e ko lo gów pod nad zo rem prof. dr. hab. Mar ka Jó Ÿwia ka prze pro wa dzo no ba da nia wy stê po - wa nia bie ga czo wa tych o ty pie roz wo ju wio sen nym na trzech po wie rz ch niach lasu wy ¿yn ne go w oko li cach miej s co wo œci Hu ci sko. Na ba da nym ob sza rze
Warszawa 2006
wy zna czo no 3 po wie rz ch nie od leg³e od sie bie o oko³o 100 m w li nii pro stej, a w nich po 6 pu³apek, od leg³ych od sie bie o oko³o 3 m. Bie ga czo wa te od³awia no przy po mo cy pu³apek Bar be ra, od maja do wrze œ nia 2004 roku.
Pu³apkê sta no wi³ s³oik o po je mno œci 0,33 l, œred ni cy otwo ru wle wo we go 75 mm i wy so ko œci 130 mm. Ka ¿ dy s³oik by³ umie sz czo ny w gle bie tak, by wlot na czy nia zna j do wa³ siê na po zio mie grun tu. Ponad wlo tem do na czy nia umie sz czo no (na wy so ko œci oko³o 30 mm) na krê t kê za mo co wan¹ na me ta lo - wych prê tach, któ re chro ni³y s³oik przed zja wi ska mi atmo sfe rycz ny mi oraz przed zwie rzê ta mi. Pu³apki w 1/3 ob jê to œci wype³ni³ œro dek kon se r wuj¹cy.
Ze bra ny w cy klu mie siê cz nym ma te ria³ czy sz czo no i oz na czo no pod wzglê - dem przy nale ¿ no œci gatunkowej (tab. 1). Osobniki du¿e oznaczono przy u¿yciu klucza Kulta (1947), pozosta³e przekazano do oznaczenia do Zak³adu Zoologii Instytutu Biologii Akademii Œwiêtokrzyskiej.
Na ob sza rze ba da w czym od³owio no 1544 sztu ki bie ga czo wa tych, re pre zen - tuj¹cych 18 ga tun ków, w tym naj wiê cej Ca ra bus lin na ei Duft. Od³owio no jedn¹ sztu kê Ca ra bus ne mo ra lis O.F. Mull. Jego wy stê po wa nie uwa ¿a siê za przy pa d ko we. Wy stê puj¹ na to miast, w du ¿ych ilo œciach, wcze œ niej nie spo ty - ka ne Ca ra bus Glo bra tus Payk, zaob ser wo wa no ta k ¿e spa dek wy stê po wa nia Ape nium as si mi le Payk w stosunku do lat ubieg³ych.
We wrze œ niu od no to wa no jedn¹ sztu kê Co la t hus mic ro p te rus, co wy ni ka z ich je sien ne go typu roz wo ju. Ca ra bus co ria ce us po ja wi³ siê w ilo œci 208 oso b ni ków (13,47% – w sto sun ku do ca³oœci uzy ska ne go ma te ria³u). Jest to w E uro pie rza d ko spo ty ka ny gatunek, natomiast w Polsce doœæ liczny.
0%
4%
8%
12%
16%
20%
24%
28%
32%
Carabus coriaceus
L.
C. violaceus L.
C. ascensisHerbst C. glabratus
Payk.
ChychruscaraboidesL P.niger /Stall./
P.nigrita /Fabr./
Abakscarinatus/ duft./
Calathusmicropterus/Duft./
Tab. 1. Udzia³ pro cen to wy po szcze gó l nych ga tun ków Tab. 1. Par ti ci pa tion pro po rtio nal of each sorts
Ko le j ny mi by³y:
– Ca ra bus in tri ca tus L., któ ry re pre zen towa ny by³ przez 2 oso b ni ki (0,12%).
– Ca ra bus vio la ce us L., re pre zen towa ny w ilo œci 251 oso b ni ków (16,25%).
W ca³ej Pol sce wy stê puj¹cy pod ga tu nek za sie d laj¹cy Eu ro pê Œro d kow¹.
– Ca ra bus au ro ni tens Fabr, re pre zen towa ny przez 10 oso b ni ków (0,64%).
– Ca ra bus as cen sis Herbst, re pre zen towa ny przez 5 oso b ni ków (0,32%).
– Ca ra bus ne mo ra lis O.f. Mull, po ja wi³ siê 1 oso b nik, co sta no wi (0,06%).
– Ca ra bus gla bra tus Payk, po ja wi³o siê 397 oso b ni ków (25,7%). Jest ga - tun kiem spo ty ka nym na pó³noc od Ko³a Pod bie guno we go. Wy stê pu je w gó rach, ¿yje w wi l go t nych la sach, naj li cz niej spo ty ka ny w Bie sz cza - dach.
– Ca ra bus lin na ei Duft sta no wi 459 oso b ni ków (29,72%).
– Chy chrus ca ra bo i des L., po ja wi³ siê w ilo œci 8 oso b ni ków (0,51%). Jest gó r - skim i pod gó r skim ga tun kiem œrod kowoe urope j skim. Roz mie sz czo ny w po³ud nio wej czê œci kra ju. Spo ty ka ny te¿ na ni¿u w la sach bu ko wych lub mie sza nych. Za sie d la drze wo sta ny bu ko we, œwier ko we i jod³owe.
– Pte ro sti chus oblon gopum pc ta tus (Fabr.), po ja wi³ siê w ilo œci 98 oso b ni - ków 6,34%.
– Pte ro sti hus ni ger (Schall), re pre zen towa ny przez 58 oso b ni ków (3,75%).
– Pte ro sti chus vu l ga ris L., po ja wi³ siê 1 oso b nik (0,06%).
– Pte ro sti chus bur me i ste ri Heer, po ja wi³ siê 1 oso b nik (0,06%).
– Pte ro sti chus bu r me ste ri, zas³ugu je na uwa gê, gdy¿ jego sta no wi sko tra ktu je siê jako ode rwa ne od zwa r te go za siê gu koñcz¹cego siê na pod gó rzu Ka r pat i Su de tów (Bu ra ko wski i in.1974). Jest on szcze gó l nie li cz ny w bu czy nach Che³mo wej Góry, gdzie jego udzia³ w zgru po wa niach do cho dzi do 44%.
U nas sta no wi 1%.
– Abaks cu ri na tus (Duft), re pre zen towa ny jest przez 8 oso b ni ków (0,51%).
– Abaks ova lis (Duft), re pre zen towa ny jest przez 22 oso b ni ki (14,22%).
– Ca t hus mic ro p te rus (Duft), po ja wi³ siê w ilo œci 1 oso b ni ka (0,06%).
– Ago num as si mi le (Payk), po ja wi³ siê w ilo œci 13 oso b ni ków (0,84%).
Bie ga czo wa te zo sta³y skla syfi ko wa ne rów nie¿ pod wzglê dem spo ¿y wa ne - go po ka r mu. Wy ró ¿ nia siê zo o fa gi du¿e i ma³e.
Na ba da nym ob sza rze od no to wa no wy stê po wa nie oso b ni ków po > 100 mg – czy li zo o fa gów du ¿ych (zdo l nych do ogra ni cze nia li cze b no œci szkod ni ków pie r wo t nych). W stru ktu rze tro fi cz nej do mi nuj¹ zo o fa gi du¿e, o ciê ¿a rze pow.
100 mg, od ¿y wiaj¹ce siê g³ów nie po ka r mem zwie rzê cym. Ponad to wy stê puj¹ te¿ zo o fa gi ma³e o wa dze po ni ¿ej 100 mg. Od ¿y wiaj¹ siê one rów nie¿ po ka r - mem zwie rzê cym.
Naj wiêksz¹ akty w noœæ bie ga czo wa tych od no to wa no w mie si¹cach sie r pieñ – wrze sieñ. Wy stê po wa nie du ¿ej li cz by ga tun ków z ro dzi ny Ca ra bus œwia d - czy o do brych warunkach do ich rozwoju.
W ba da niach ob li czo no wska Ÿ nik do mi na cji wg (Ba logh, 1958) (tab. 2).
Tab. 2. Bie ga czo wa te skla syfi ko wa ne pod wzglê dem typu fa gi z mu, typu eko logi cz ne - go oraz ele men tów zooge ogra fi cz nych
Tab. 2. Bie ga czo wa te clas si fied in re spect of fa gizm type, eco lo gi cal and of zoo geo gra p hic ele ments
Ga tu nek Liczb
oso b ni ków
Typ eko lo gi cz ny
Typ fa gi z mu Ele ment zoo geo gra -
ficz ny
Ca ra bus co ria ce us L. 208 L Zd Epl
C. in tri ca tus L. 2 L Zd Pal
C. vio la ce us L. 251 L Zd Pal
C. au ro ni tens Fabr. 10 L Zd Epl
C. as cen sis Herbst 5 L Zd Pal
C. ne mo ra lis O.F.Mull 1 L Zd Epl
C. gla bra tus Payk. 397 L Zd Ea
C. lin na ei Duft. 459 L Zd Gepl
Chy chrus ca ra bo i des L 8 L Zd Ea
Pte ro sti chus oblon gopum pc ta tus /Fabr./ 98 L Zm Pal
P. ni ger /Schall./ 58 L Zd Pal
P. vu l ga ris L. 1 To Zd Esyb
P. ni gri ta /Fabr./ 1 P Zm Pal
P. bur me i ste ri Heer 1 L Zm Gepl
Abaks ca ri na tus /duft./ 8 L Zd Gepl
A. ova lis /Duft./ 22 L Zm Gepl
Ca la t hus mic ro p te rus /Duft/ 1 L Zm Pal
Ago num as si mi le /Payk/ 13 L Zm Pal
D = n: N · 100%
gdzie:
D – do mi na cja
n – li cz ba oso b ni ków da ne go ga tun ku
N – li cz ba oso b ni ków wszy stkich ga tun ków w zgru po wa niu.
Przy jê to okre œlo ne kla sy do mi na cji wg Gru i ne 1981 r. gdzie:
D1– sub re cen den ty, ga tun ki sta no wi¹ce 1% oso b ni ków zgru po wa nia, D2– re cen den ty , ga tun ki sta no wi¹ce 1,1–2% oso b ni ków zgru po wa nia, D3 – sub do mi nan ty, ga tun ki sta no wi¹ce 2,1–5% oso b ni ków zgru po wa nia, D4 – do mi nan ty, ga tun ki sta no wi¹ce 5,1–10% oso b ni ków zgru po wa nia, D5 – eu do mi nan ty, ga tun ki sta no wi¹ce po wy ¿ej 10% oso b ni ków zgru po wa nia.
Do eu do mi nan tów na le¿¹: Ca ra bus co ria ce us L., Ca ra bus gla bra tus Payk, Ca ra bus lin na ei DUFT, A. ova lis (Duft).
Do do mi nan tów: C. In ti ca tus L., C, vio la ce us L., Pte ro sti chus oblon gopum - pc ta tus (Fabr.), P. ni ger (Shall).
Po do bie ñ stwo ga tun ko we zgru po wañ wed³ug wska Ÿ ni ka Ma r cze wskie go i Sten ha u sa (1959)
S = w/a + b – w gdzie:
S – po do bie ñ stwo ga tun ko we,
s – ga tun ków od³owio nych na po wie rz ch ni a, a – li cz ba ga tun ków od³owio nych na po wie rz ch ni b, w – li cz ba ga tun ków wspó l nych dla oby d wu po wie rz ch ni.
Wska Ÿ nik wy niós³ 0,8.
Wska Ÿ nik ró¿ no rod no œci ga tun ko wej:
D = S /N gdzie:
D – ró ¿ no rod noœæ ga tun ko wa, S – li cz ba ga tun ków,
N – li cz ba oso b ni ków (wg Odum 1982).
Ró ¿ no rod noœæ wy no si 0,46.
W opa r ciu o ta be lê za mie sz czon¹ w pra cy A. Le œ nia ka (1987) na stê puj¹co okre œlo no przy na le ¿ noœæ zoo ge o gra ficzn¹ ba da nych chrz¹szczy (tab. 3):
– Ele ment pale ar kty cz ny (Pal), ga tu nek wy stê puj¹cy w przy naj mniej trzech jed no stkach po dzia³u Pa le ar kty ki,
– Ele ment eu ro pe j ski (Esyb), ga tun ki wy stê puj¹ce w Eu ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej i Pro win cji Euro sybe ry j skiej,
– Ele ment Eu ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej (Epl),
– Ele ment euro ar kty cz ny (Ea), ga tu nek za sie d laj¹cy Eu ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej,
– Ele ment Gó r skiej Eu ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej (Gepl).
W ob sza rze lasu wy ¿yn ne go prze wa ¿a³y ga tun ki: Pale ar kty cz ne (Pal), Eu - ro pe j skiej Pro win cji Le œ nej (Epl), Gó r skie Eu ro pe j skiej Prowincji Leœnej (Gepl).
Pod su mo wa nie
Opie raj¹c siê na pra cy A. Le œ nia ka (1980) stwier dza siê, ¿e w Hu ci sku do - mi nuj¹ zo o fa gi du¿e, co œwia d czy o ma³ej pre sji ne ga ty w nych czyn ni ków na œro do wi sko. Wy stê po wa nie du ¿ej li cz by ga tun ków z ro dzi ny Ca ra bus œwia d - czy o do brych wa run kach do roz wo ju bie ga czo wa tych, po zy ty w nym ta k ¿e czyn ni kiem jest du¿y udzia³ gatunków o wê¿szym zasiêgu ni¿ palearktyczny.
Jak wy ni ka z do stê p nych da nych i ni nie j szych ba dañ stan zgru po wañ bie ga - czo wa tych mo¿e byæ wska Ÿ ni kiem sta nu œro do wi ska, w któ rym one ¿yj¹.
S¹dziæ na le ¿y, ¿e da l sze ba da nia s¹ ko nie cz ne w celu uchwy ce nia zmian w sk³ad zie ga tun ko wym i ilo œcio wym wy stê po wa nia chrz¹szczy w centralnej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich.
Tab. 3. Bie ga czo wa te skla syfi ko wa ne pod wzglê dem do mi na cji Tab. 3. Bie ga czo wa te clas si fied in re spect of do mi na tion
Lp. Nr
ka te go rii
Ga tu nek % oso b ni ków
zgru po wa nia
Kla sy do mi na cji
1. 13 Ca ra bus co ria ce us L. 13,47 Eu do mi nant
2. 15 C. in tri ca tus L. 0,12 Sub re cen dent
3. 17 C. vio la ce us L. 16,25 Eu do mi nant
4. 20 C. au ro ni tens Fabr. 0,64 Sub re cen dent
5. 26 C. as cen sis Herbst 0,32 Sub re cen dent
6. 30 C. ne mo ra lis O.F.Mull 0,06 Sub re cen dent
7. 35 C.gla bra tus Payk. 25,7 Eu do mi nant
8. 37 C. lin na ei Duft. 29,72 Eu do mi nant
9. 40 Chy chrus ca ra bo i des L 0,51 Sub do mi nant
10. 42 Pte ro sti chus oblon gopum pc ta tus /Fabr./ 6,34 Do mi nant
11. 280 P. ni ger /Schall./ 3,75 Sub do mi nant
12. 281 P. vu l ga ris L. 0,06 Sub re cen dent
13. 282 P. ni gri ta /Fabr./ 0,06 Sub re cen dent
14. 286 P. bur me i ste ri Heer 0,06 Sub re cen dent
15. 301 Abak ca ri na tus /duft./ 0,51 Sub re cen dent
16. 307 A. ova lis /Duft./ 14,22 Eu do mi nant
17. 308 Ca la t hus mic ro p te rus /Duft./ 0,06 Sub re cen dent
18. 348 Ago num as si mi le /Payk./ 0,84 Sub re cen dent
Li te ra tu ra
Ba logh J., 1958: Leben geme ins chaf ten der Lan d tie re, ihre Er fo r s chung un ter be son de rer Beru c ksi ch tung der Zoozo nolo gi s chen Arbe isme t ho den. Aca de mie – Ve r lag, Be r lin: 560.
Bu ra ko wski B., Mro cz ko wski M., Ste fa ñ ska J., Ma kó l ski J., Paw³owski J., 1974: Chrz¹szcze (Ca leo p te ra), Bie ga czo wa te, cz. II. „Ka ta log Fa u na Pol ski” XXIII, t. 3 {2}, PWN, Wa r sza - wa: 430.
Grum M., 1975: Zoo e ko lo gia gleb le œ nych. PWRiL, Wa r sza wa: 1–482.
Le œ niak A., 1979: Mo ¿ li wo œci bio in dy ka cji antro poge ni cz nych znie kszta³ceñ œro do wisk le œ - nych na pod sta wie zmian w zgru po wa niach bez krê go w ców. Re a kcje bez krê go w ców na pre sje an tro poge nicz ne w œro do wi sku le œ nym. Ma te ria³y I Sym po zjum Ochro ny Eko - sy ste mów Le œ nych, Ro gów 1979. Wyd. SGGW: 14–23.
Le œ niak A., 1980: Ba da nia zmian w stru ktu rach zgru po wañ en to ma fau ny na zie mnej jako wska Ÿ ni ka znie kszta³ceñ eko sy ste mów le œ nych. Dok IBL, 09.10.01.07.02.
Le œ niak A., 1987: Me to dy ana li zy zgru po wañ bie ga czo wa tych (Ca ra bi dae) w zoo in dy ka - cji pro ce sów eko lo gi cz nych VI Sym po zjum Ochro ny Eko sy ste mów Le œ nych. Wa lo ry - za cja le œ nych eko sy ste mów me to da mi zooin dyka cyj ny mi. Je d l nia 2–3 grud nia 1996 r.
Wa r sza wa: 29–41.
Odum E.P, 1982: Pod sta wy eko lo gii. PWRiL, Wa r sza wa.
San d ler H., 1989: Owa dy. PWN, Wa r sza wa.
