Widok Henryk Sławiński, Wychowanie prorodzinne według pedagogów katolickich Drugiej Rzeczypospolitej, Wyd. Fundacja Pomocy Antyk „Wydawnictwo Antyk - Marcin Dybowski”, Warszawa 2000

Henryk Sławiński, Wychowanie prorodzinne według pedagogów

katolickich Drugiej Rzeczypospolitej, Wyd. Fundacja Pomocy

Antyk „Wydawnictwo Antyk - Marcin Dybowski”, Warszawa

2000

W 2000 roku nakładem Fundacji Pom ocy Antyk „W ydawnictwo Antyk - M arcin D ybo­ wski” została wydana książka pod tytułem: Wychowanie prorodzinne według pedagogów katolickich Drugiej Rzeczypospolitej. Jej auto­ rem jest ksiądz katolicki Henryk Sławiński - doktor teologii pastoralnej i m agister peda­ gogiki.

Praca m a bardzo przejrzysty trójdzielny układ.

Rozdział I składa się z dwóch podrozdzia­ łów. W pierw szym om aw iane są koncepcje w y­ chowania według pedagogiki naturalistycznej, marksistowskiej i narodowej w odniesieniu do nauki Kościoła Katolickiego. Podrozdział drugi traktuje o elementach składowych procesu w y­ chowania według pedagogów katolickich II Rze­ czypospolitej.

W rozdziale drugim om aw iane są podm ioty wychowania i ich rola w wychow aniu proro­ dzinnym. W podrozdziale pierw szym om ówiona zostaje rodzina jako podm iot wychowawczy, a w następnym: naród, państwo, Kościół i szko­ ła. Na zakończenie tego podrozdziału są om ó­ wione wzajemne relacje pom iędzy rodziną z je ­ dnej oraz państwem, K ościołem i szkołą z dru­ giej strony.

Rozdział trzeci przedstawia poglądy polskich pedagogów katolickich okresu m iędzyw ojennego w takich kwestiach, jak:

- przygotowanie do m ałżeństw a z uw zględ­ nieniem problemu różnic psychofizycznych po­ między płciami, pogląd nauki K ościoła dotyczą­ cego seksualności człowieka, praw i obowiązków małżeństwa;

- czynniki stanowiące zagrożenie dla katoli­ ckiego wychowania;

- znaczenie formacji w duchu katolickim dla trwałości przyszłych małżeństw.

Pozytywną rzeczą jest, iż za om aw ianie idei powstałych na gruncie Kościoła Katolickiego za­ brał się badacz z przygotow aniem , oprócz peda­

gogicznego, teologicznym. W pracy w ątek do­ ktrynalny rozbierany na czynniki wychowawcze z punktu w idzenia pedagogiki jest bardzo po­ prawnie poprowadzony. Ilustruje to następujący przykład: przy omaw ianiu podmiotu wychowania z punktu widzenia katolickiego autor pisze: „w edług pedagogów katolickich podstawowym podm iotem w ychowania jest Bóg. On z kolei stwarzając człowieka, wezwał go do w spółdzia­ łania ze sw oją potęgą tw órczą w utrzymaniu rodzaju ludzkiego. To zadanie powierzone zostało w pierw szym rzędzie małżeństwu postrzeganem u jako bezpośredni podmiot, na którym spoczywają praw a i obowiązki w zakresie przekazyw ania życia i w ychowania dzieci” , a większość badaczy pisze najczęściej po prostu: „podm iotem bezpo­ średnim wychowania według kościoła katolic­ kiego jes t rodzina” , co prowadzi do pewnej sprzeczności z oficjalnym wykładem doktryny katolickiej.

Z warsztatowego punktu widzenia rzeczą pozytyw ną je s t odwołanie się przez księdza Sławińskiego przy omawianiu koncepcji w y­ chow ania według pedagogiki m arksistowskiej nie tylko do polskich opracowań, ale także do wydań niemieckojęzycznych oraz rosyj­ skich.

Ponadto zwraca uwagę umiejscowienie om aw iania koncepcji wychowania katolickiego w jednej osi pomiędzy marksizmem, a nac­ jonalizm em , a z drugiej między pajdocentryz- mem, a brakiem respektowania specyficznych potrzeb dziecka, co wyw ołuje wrażenie wszech­ stronnego porównyw ania koncepcji w ychowaw­ czych występujących w dwudziestoleciu między­ wojennym. Również każda koncepcja jest uka­ zana na tle towarzyszących jej implikacji filo­ zoficznych i kulturow ych, co w zestawieniu ze sobą bez problem u pozwala uchwycić różnicę pomiędzy wychowaniem orientacji m arksistow­ skiej i narodowej z jednej strony, a katolickiej z drugiej.

Pewnym m ankam entem pracy jes t brak sprecyzowania we wstępie, co autor rozumie pod pojęciem „polski pedagog katolicki” . Po­ ciągnęło to za sobą fakt, że na przykład Oj­ ciec Jacek W oroniecki ze sw oją książką Kato- lickość tomizmu, czy w ręcz sztandarow ą pozy­ cją Katolicka etyka wychowawcza został p o ­ traktowany marginalnie. A przecież, ja k pisze autor, „źródłam i niniejszej pracy są publikacje polskich pedagogów katolickich, dotyczące, wprost bądź bezpośredni, w ychow ania proro­ dzinnego” i z tego punktu widzenia przy omawianiu koncepcji człow ieka nie zacytow a­ nie czołowego ówcześnie polskiego tomisty wydaje się istotnym niedociągnięciem . Podob­ nie należy traktować brak um ieszczenia W oro- nieckiego w bibliografii w części zatytułow a­ nej Publikacje pedagogów katolickich.

Kolejnym niedociągnięciem m erytorycznym i metodologicznym jest też brak sprecyzowania kluczowego terminu, a m ianowicie: wychowanie prorodzinne.

Przy grupowaniu czynników stanowiących zagrożenie dla wychowania prorodzinnego, w du­ chu katolickim, w rozdziale trzecim dziwi brak tytułu paragrafu o nazwie B ezrobocie, tym bar­ dziej, iż znajdują się tytuły: Pornografia, p ro ­ stytucja, antykoncepcja i aborcja, ‘m ałżeństwa na p ró b ą ’ i rozwody, Brak m ieszkań oraz A l­ koholizm. W szystkie w ym ienione czynniki przez niektóre ośrodki w ychowania katolickiego (np. Archidiecezjalny Instytut Akcji Katolickiej w Po­ znaniu) były wówczas sygnalizowane, jak o po­ chodne bezrobocia i pociągającego za nim ubó­ stwa.

Trudno rozstrzygnąć jednoznacznie do jakiej kategorii m onografia księdza Sław ińskiego nale­ ży, czy do naukowych, czy m oże popularno­ naukowych. Przy om aw ianiu koncepcji w ychow a­ nia prorodzinnego według pedagogów katolic­ kich, praca sprawia wrażenie, iż odw ołuje się do wiadomości pozaźródłow ych. R zecz w tym, iż polem ika badaczy katolickich z nurtami nacjona­ listycznymi, marksistow skimi, czy odm ianą łago­ dną tego pierwszego, a m ianow icie propaństw o- wym w wydaniu sanacji, m iała raczej charakter procesu i przebiegała w pewnym następstw ie czasowym oraz z różnym natężeniem . W pracy nie m a o tym wyraźnej wzm ianki, czytelnik odnosi wrażenie, iż wszystkie w spom niane orien­

tacje działały jednocześnie i w miarę z jednakow ą siłą, co je s t nieprawdą. Bez wspomnianych wia­ domości z zakresu historii wspomnianego okresu, wytwarza się mylne pojęcie o czynnikach tworzą­ cych poglądy polskich pedagogów katolickich X X -lecia międzywojennego, co przybliża pracę do grupy popularnonaukowych. Z kolei dom nie­ m anie o tym, iż autor zakłada u czytelnika pewną wiedzę o historii wychowania w latach 1918-1939, czyni z pracy pozycję raczej spec­ jalistyczną.

Trudno też jest dociec, czym kierował się autor, przy uwzględnianiu pozycji źródłowych w przypisach. W ydaje się, iż pewne źródła są, z różnych i nie omówionych przyczyn, uprzywile­ jow ane. Na przykład w rozdziale drugim na liczbę 96 przypisów (faktem jest, iż niektóre składają się z kilku pozycji), w 25 jest umieszczona książka M azurkiewicza pt. Wychowanie w świetle chrześ­ cijańskiej praw dy wydana w Potulicach w 1936 roku.

Z warsztatowego punktu widzenia sporym niedociągnięciem pracy jest brak przedstawienia stanu badań teraźniejszych nad om aw ianą prob­ lematyką.

A utor pracy postawił sobie za cel: „uka­ zanie katolickiej koncepcji wychowania proro­ dzinnego w oparciu o źródłow ą analizę prac pedagogów katolickich II Rzeczypospolitej” . Jednak uważna lektura książki nieodparcie prowadzi do wniosku, że ksiądz Sławiński nadm ierną wagę przykładał do przytaczania w tekście źródeł, kosztem ich analizy i kryty­ ki.

Podsumowując: pozycja księdza Sław iń­ skiego jes t z całą pew nością bardzo dobrą pro­ pedeutyką do studiów nad zagadnieniami prob­ lem atyki rodzinnej w ujęciu niektórych pedago­ gów II Rzeczypospolitej. Zawiera w bibliogra­ fii 83 pozycje (część z nich z wydawnictw ciągłych np. „Ruchu K atolickiego”), które m o­ g ą stanowić dobry zbiór początkowy tropów bibliograficznych do dalszych poszukiwań. Jest bez wątpienia pierw szą próbą monografii ujętej w tytule problem atyki i chociażby z tego po­ w odu zasługuje na zainteresowanie historyków wychowania.