Wykorzystywanie umownych wzorców jakości w testach wyrobów rynkowych

Pełen tekst

(1)w. Sta nis ław. Pfe ife r. Katedra To_,.zlI...twa. Pn_ysłowego. VVykorzy~eumno~ych. wzorców jakości w testach wyrobów rynkowych 1. Wprowadzenie Zgodnie z. głów n ą zasadą. gospodarki rynkowej konsument powi nien. być. osobą najważniej szą, gdyż wydaje swoje pieni;ldze i tym samym u mo ż liw i a funkcjonowanie przed s iębiors tw [lO] . Jednak wś ród konsumentów pogląd laki. jest stosunkowo r.ladko spotykany. Wynika 10 z fak lU , że zasadn iczym celem dz i ałalności przedsiębiorst w jest (i powin ien być) zysk. Z kolei dążenie do osi ~l gn i ęcia nadmiernego zysku często odbywa się koszlem jakości. na co można podać szereg przykładów . Jednym z nich jest np. obserwowana ostatnio w krajach Unii Europejskiej choroba .,szalonych krów" , U podstaw tej choroby leżą przecież istotne zaniedbania dot yczące ja kości stosowanej paszy . Podobne przykłady można przy toczyć w odnies ieniu do wielu towarów spożywczych i przemy s łowych, których jakość wykreowana w rek lamach istot nie odbiega od jakośc i w rozumieniu konsume nta. Ma miejsce nierzelelny marketing i reklama , gdzie istotne cechy wyrobu nie są podawane. a eksponuj e s ię cechy ma ło ważne z punktu widzenia oceny jakośc i . Pomimo rozw ijania różnych teorii na lemat systemów zarządza ni a jak ości ą , systemów zapewn ienia jakości , takic h jak: TQM , QFD. kolejnych opracowań norm serii ISO 9000, 14000 zdarza się. że jako ść wyrobu odb iega od rlcczywi stych oczek i wań użytkow n i k a. Wdrażanie różnych systemów zarządzania i zapewniania jako śc i w dal szym c i ąg u ma duże znaczen ie marketingowe , a pow s ta łe z tego powodu dodatkowe koszty s ą wlicza ne w cenę wyrobu . Można postawić tezę , że w teorii systemy zapewnienia jakości sl u żą kons umen tom ( .. s ł u chają glosu klienta") . w praktyce zaś s ą wykorzystywane do walki konkurencyjnej d la maksymal izacji zysku. Ponadto , prod ukcja na skalę p rzemys ł ową nie pozwala na do kladne ustale nie potrzeb. wymaga ń konsu-.

(2) Slan;l'!aw. mentów, m.in . z uwagi na brak bez pośred ni ego kont aktu między projektantem, producentem a od biorcą. Przytoczone zjawiska wskazują, że istnieje potrzeba badań ja kości towarów ni eza l eżnyc h od producentów. Badania tego typu powi nny być prowadzone przy wykorzystaniu wiedzy towaroznawczej oraz na podstawie róż n ego rodzaju testów wyrobów rynkowych. W prezen towanej pracy przedstawi ono procedurę tworzen ia obiektywnego systemu oceny jakośc i towarów , kt.óry m oże być wy korzystany zarówno przez organi zacje konsumenckie. organizacje prtyznającc nagrody jakości,jak równie ż przez przed s i ę bi orstwa produkcyjne. Zale tą tego systemu jest poł ącze ni e pre ferencji konsu menckich z odpowiednimi wskaź n ika mi technicznym i wyrobu, co pozwala na wykorzystanie testów tak że w praktyce gospodarczej .. 2. Tes ty wyrobów rynkowych Indywidualny konsument w bez poś re dnim kon takcie ze s prtedawcą lub producentem jest s tro n ą s ł abszą. Jest to szczególni e widoczne w obliczu globali zacji , ł ączen i a s i ę firm w wie lk ie ponadnarodowe koncerny, które dysponując ogromnymi ś rodkam i finan sowy mi potrafią skutecznie broni ć s ię przed reklamacjami konsumen tów. Więk szość prod ucentów i sprzedawców traktuje reklamacje jako akt agresji , a przecież reklamacje mogą być waż n y m źródłem informacji o oczekiwan iach konsumentów. o rzeczywistych prl.yczynach obni żania s ię ja kości. W tej sytuacj i wzrasta rola prawa konsumenckiego. organ izacji konsumenckich oraz obiektyw nego i powtarzalnego testowani a wyrobów rynkowych . Testowani e towarów jest obec nie wykonywane g ł ównie przez organizacje kons umencki e. W Polsce jest to Konsumencki Instytut J ako śc i , który dz i ała przy Federacji Konsu mentów. Wyn iki testów publikowane są w takich czasopi smach,jak niemiecki "Test", brytyjski "Which ?" wydawany przez Consumers Association , czy amerykall ski "Consumer Reports" wydawany przez org anizację ko n s um encką Consu mers Un ion. W testac h tego typu najczę śc iej prezentuje s i ę sys temy oceny lowarów. klóre wykorzystują konsumenckie wzorce jakośc i . W omawianych testac h. w praktyce. spotyka się jednak wiele uproszcze ń , a uzyska ne wyniki są niepowtartalne lub nieporównywalne. Fragmenl test u dla konsu mentów dotyczącego fot ograficz nych a paratów cyfrowych zaprezentowano w tabeli l . W przytoczonym teście , oprócz cech istotnych dla oceny j akośc i (np . j asn ość obrazu, łatwość o b s łu gi itp .), podano cechy, które nie b y ł y brane pod uwagę w ocenie ca łkow it ej (np. cena , wyposaże n ie dodatkowe itp .). Zasad niczym zadani em testów konsumenckich jest bow iem nie tyle analityczna ocena j ak ośc i , ile ułatwi e nie indywidualnym użyt kownikom decyzji o zakupie. W testowaniu towarów znaczenie mają badania porównawcze. W badaniach tych wyniki powinny być określan e liczbowo na podstawie pomiarów lub oszacowania. Na potrzeby testów konieczne jest opracowanie li sty wyróż ników.

(3) Wykorzyslanie umownych wzorcow ' jakościowych. istotnych dla konsumentów , a takie wyróżników dla poszczegó lnych grup asortymentowych 112]. Ustalone wyróżniki m ogą być wykorzystywane przez producentów , organizacje konsumenckie , jak również ni ezależne instytucje te stujące towary rynkowe (n p. przez Krajową Izbę Gospodarcz ą , która przyznaje Polską Nagrodę Jako śc i ).. Tabela I. Test fotografi cznych aparatów cy frowych Ważność. Nazwa cechy. (%,. JasnoŚĆ. obrazu Lampa błyskowa Celown ik Monilor lalwość obsługi. Czas pracy jedncgo ko mpletu baleTii Ocena calkowita Cechy dotyczące. cechy. Ocena Ni kon 990 cena: 2360 DM. Sony MVC-FD 95 Kodak OC 4800 cena: 251Xl DM cena: 2 160 DM. 4S. 2, 1. 2.6. 32. 5 5 10 25. 3,8. 3,4. 25. 2,7. 1,3 1,8. lO. 15. 2.7 2.1 2,4 2,6. -. 2.1 - dobry. 15. W. 25 25. 2.6 - dostaleczny 2.8 - dostaleczny. wyposażenia.. wymiary ap31lllu. wymiary ekranu. ei~ża r . roldzielezość, prlcslona. ogniskowa . minimalna odległość ekspozycji itp. Wymienione cechy nie byly br.łIle pod uwag~ w ocenie wie l kość pamięt::i.. Skllla ocen: ++ bardzo dobry (0,5-1 ,5) + dob ry (1.6-- 2,5) O za dowalający (2.6-3,5) O dostateczny (3,6-4,5) - niedostateczny (4,6-5,5) :l:r6dlo: opracowan ie własne na podstawie (I II . Wied zę o potrzebach i preferencjach konsumenta zdobywa s ię naj cz<;śc i ej za pomoC<] ankiet. wywiadów czy rozmów z zaproszonymi osobami. Dotyczy 10 testów kon sumenckich . a tak że taki ch systemów , jak metoda QFD , która m.in . wy maga stworzen ia listy wymagań konsumenta ora z s porząd zenia listy cech techni cznych wyrobu skorelowanych z tymi wymaganiami [31. Tak więc jednym z ważnych elementów testów wyrobów rynkowych s ą badania ankietowe. W prezentowanej pracy na potrzeby testów wyrobów rynkowych zaproponowano umowne wzorce jakości. Do ich tworzenia wy korzystywane s ą badania ankietowe. jak również starannie dobrane cechy wyrobów. które w istotny sposób w s pólokreślają poziom jako śc i..

(4) Sralli~'law. 3. Umowne WJ:orce. lakości. Umowne wzorce jako ści (UW J) można ok reś li ć jako systemy s łu żące do oceny, oparte na odpowiednio dobranych cechach wyrobu , które uwzględniają wymagani a konsumenckie oraz ws k aźniki techniczne. Wzorce umo ż li w iają ob i ektywną i pow t arzalną ocenę j akośc i wyrobów nale żących do danej grupy asortymentowej . Tworzenie umownego wzorca jakości rozpoczy na s i ę od charakterystyki towaru. Charakterystyka polega na okreś l e niu rodzaju wyrobu , poszczególnych etapów jego iSlnienia , przeznaczenia, jak też warunków u ży tkowania przez konsumenta. Zasadniczym trzonem wzorca jest zbiór tych cech , które najsilniej ws pó ł okreś l ają poziom jakości. Cechy powi nny uwzględniać wymagania konsumenckie i powi nn y być skorelowane z odpowiedn imi wskaźnikam i techni cznym i, których konsumenci nie znaj ą lub nic potrafią fa chowo okreś li ć. W s ka źniki tec hniczne m ogą b yć późn i ej wy korzystane przez technologów w procesie produkcyjnym. Cec hy wybiera s i ę s pośród ogól nego zbioru cech d o t yczących jak ości. opieraj ąc s i ę na badaniach ankietowych, badaniach rek lamacji konsumenckich, oraz na podstawie wiedzy towaroznawczej branży. z której wywodzi s i ę dany towar. Procedura tworzenia umownego wzorca jakości jest na stępująca: I. Wykonani e charakterystyki wyrobu. Okreś l e ni e przeznaczenia i warunków użytkowania. 2 . Ws t ępny dobór cec h dotyczących jakości . 3. Badania ankietowe w ś ród u ży tk own ik ów. Analiza opinii konsumen tów na temat ważno śc i cech. 4. Ostateczny wy bór cec h doryczących jakośc i wyrobu na podstawie anali zy ws półczy nnik ów waż n ości cech oraz współczynników z mi e nn ośc i ocen. 5. Towaroznawcza analiza wybranych cech . Określen i e met od pomiaru wartości cec h oraz przedzialów zm ienn ości (warto śc i minimalnych, optymalnych i maksymalnych). 6 . Ustaleni e metod do obliczenia wy różników u źy tkow yc h poszczególnyc h cech. Wyodrę bni en i e cech mierLalnych i ni emierza lnyc h. 7. Zaproponowanie odpowiedniego wskaź n ik a jak ośc i ora z sposobu jego interpretacji . Podczas oceny i wyboru cec h, anali zy ich wa żnośc i lub obliczania wyróż ników użytkowych m oż na wykorzystywać programy komputerowe . Przy klad takich zastosowań podano w pracy [I} . Schemat procedury tworzenia umownego wzorca jak ośc i przedstaw iono w tabeli 2. I s t ot ną rolę w tworzeniu wzorca odgrywa wybór cech branych pod u wagę w ocenie jakości . Sposób postęp owa nia prowad zący do wyboru cech przedstawiono w tabeli 3. Wybiera się cechy o najmni ejszy m zal o żo nym współczy n niku z mienno śc i ocen v; oraz naj w i ększy m współczynniku ważnośc i cechy wio.

(5) wzo rców. Tabela 2. Schemm tworzenia umownego wzorca jakości I . Ustalenie nazwy towaru. Określenie jego przeznaczenia i warunków użytkowania II . Określenie zbioru cech mających wpływ na poziom jakośc i III. Badania ankietowe wśród użytkowników nt. wai.ności cech w ocenie jakości danego wyrobu IV . Weryfikacja cech. AnaJi7.3 danych ankietowych. Ostateczny wybór cech. Lp.. Rodzaj cec hy. Ocena ważności cechy w punktach. I 2 .... °l. °l. 0,. 0,. .... .... m. Współczynnik ważności. o;. °i. om. Om. cec hy. Wsp6łczynn i k. zmiennok i ocen v (%). WI. 'I. w,. " .... wi wm. Decyzja o wybol7.e cechy (tak/nie). 'i. "m. V- VI, Towaroznawcza analiza wybranych cech Określe nie Określenie. Lp.. Rod7.3j cechy. Współczy nnik. metodyki wyznaczania wartości cechy. ważności. Ustalenie prredzial6w zmienności. rodzaju cechy omz metody wyznaczania wyróżnika użyt-. kowego Uj. I 2. w, w,. °l. 0,. .... .. . wi. ... °i. "o. ". pomiary labom - wartości mini- echy mier1..8lne toryjne . ocena malne i maksy - niem iel7..alne ankietowa. oce- maJne cec hy na ekspertów. Wo. VII . Określeni e rodzaju wskaźnika slutącego do wyznaczenia poziomu jakoSci wyrobu jako całośc i Żród ło : badania wlasne.. Tabela 3.. Postępowanie. prowadztlce do wyboru cech dla umownego wzorca ja k ości. Uczestnicy ankiety: k l ,k2. .. " kj" Cecha. " ". "I. o". ",. 0". °i. () ti. ... .... "m. ... .... O'm. 0" 0". .... o" ... O,.. ... ... .... 'i. .... .. 'o. 'o. Śred- Wsp6lczyn nik Wspólczy nnik Wybór. nia. oc'" cechy. °il. °. 0". °n2. 0" 0". Oni. O~j. .... 0" ... °i/łl. 0,. ... .... .... .... °. 0•. ... .... O,m. zmienności. ocen 'I. ".. . 'i .. . 'm. Vi. ważności. cech. Wj. cechy lak/nic. w, w, ... lII. i. .... wm. Wybór cechy: jeżeli w spółc zynnik zmienno~cii Vi jest mniejs zy od założonej wartości v" oraz współczynnik wal.ilości w i jest większy od zał ożonej wartości w b • to cechę aj umaje s ię za wybrani} t.ród lo: badania w ł asne..

(6) Sran isluw. Podczas tworzenia wzorca wykorzystuje si ę badania ankietowe oraz wzory do obliczeni a ś redni ej oceny danej cechy osi' w s półc zy nnika w ażn ośc i cechy lVi' oraz w spółczynnika z mi e nnośc i ocen Vj' Ś rednią ocenę osi danej cechy wyznacza si ę z zależności :. Osi. =. k. gdzie: k - liczba uczestników ankiety, Oli - ocena waż ności danej cec hy przez kolejnego uczestnika ankiety. W spó łc zy nnik w ażn ośc i lV i. cechy wyznacza. się. z za l eż nośc i :. •. L O.".. h'. gdzie: - liczba ocenianych cech. ocena wa ż. no ści i-tej cechy przez wszystkich uczestników ankiety. 111. osi - ś r~dni a. W spó łczy nnik zm ie nn ośc i ocen Vi obli cza s i ę, dziehlc odchylenie standardowe prl.ez ś rednią ocen , a otrL.y m a ną wart ość mn oży s i ę przez 100 . Znaczna ro zbi eżn ość ocen ( du że wa rt ośc i ws p ó łc zy nników z mi e nn ośc i ) wskazuje. że konsumenci nic są zdecydowani co do i s to t n ośc i danej cec hy. Tak ą cec h ę nal eży od rl.Uc i ć , gdyż jest malo reprezentatywna . Natom iast ni skie wart ości ws półczy nnik ów w a żnośc i dowod z ą , że kon sumenci nie p rzy w ią zują wagi do danej cechy - tego typu cechy rów ni eż nal eży odrz uci ć jako ni eistotne dla umownego wzorca j akośc i . Uwzg l ędnia s i ę tak że realne moż li wośc i pomiarowe i t owa roz n awczą oce n ę d o t ycząc ą wa ż n ośc i cechy. Ostateczny wybór cech na s t ę puje wi ęc przy u wzg l ędni e niu naj mniej szych z zal ożo n yc h ws pó ł czynników z mienno śc i ocen Vi oraz n aj wi ę k szyc h z zal ożo n yc h w spó ł czy nni ków w a żn ośc i cech w i ' Kolejnym krokiem podczas tworzenie UW] jest s7..czególowa analiza wybranych cech. Analiza ma na celu o kreś len ie wart ośc i maksymalnych, optymalnych oraz minimalnych. Towaroznawca, który potrafi uw zg l ę dni ć wymagania u ży t kown ików, a j edn ocześ ni e zna podstawowe dane d ot yczące procesów produkcyjnych, ustala na tym etapie. jakie optymalne wart ośc i cech powinien pos i adać dan y produkt , okreś l a przed z iał y z m ienn ośc i . w art ośc i mak symalne i mini malne. Ustalenie p r.t.ed zia ł ów pozwala na póżni ej sze zunifikowanie cech w celu umoż liwi e nia ich porównania i o kreś l e nia w pływu na poziom j ak ośc i . W dal szej k o l ejn ośc i n as lępuj e wybór metod pomiaru cech. Naj częściej wybiera si ę.

(7) te metody znormalizowane, które dotyczą właściwości użytkowych i procesów użytkowania. Ustalenie metod pomiarowych pozwala na uzyskanie powtarzalnych wyników. Z kolei ustalenie przedziałów zmienności oraz określenie metod badań pozwala na sprecyzowanie, które z wybranych cech są mierzalne, a które niemierzalne. Dzięki temu można zaproponować metody wyznaczania wyróż ników u ży tk owyc h II ; wybranych cech. Wyróżniki le są podstawowym elemente m s łu żącym do obiektywnej oceny jakości wyrobu. Do obliczania u i wykorzystuje s i ę wartości stanów względnych cechy . Dla cech mierzalnych stan względny s cechy oblicza s ię według za l eż n ości [2]:. gdzie: s - stan. względny. cechy , zmierzona , a~nax - wartość maksyma lna da nej cechy (górna wartość ustalonego prze -. a. -. wartość. działu z mi e nn ości),. amin - wartość. minimalna danej cechy (dolna. wartoŚĆ. ustalonego. prLedziału. zm i e nn ośc i ).. Dla cec h nicmicrL.alnych. naj cz~ścit!j. wykunuje. s ię oce nę według prJ.Yjęlcj. skali ocen. W tym przypadku cecha niemierzalna jest oszacowana liczbowo. Oceny dokonuje grupa ekspertów posiadająca prakt yczną wiedzę z zakresu danej branży towarowej. Cecha otrzymuje ocenę średnią , którą na stępni e przenosi si ę na ustaloną wcześniej skal ę. Na skali zaznaczane są oceny oraz odpowiadaj'lce im wy róż nik i u żytkowe u i . S tos ują c opisaną procedurę, róż nym cec hom , okreś l ony m przez różne wielkości i wartości , przypOrZt1dkowuje s i ę bezwymiarowe wyróżniki użytkowe, klóre o kreśl ają si lę wpływu danej cechy na poziom jakości z uwzględnieniem ustalonego wcześniej prledzialu z miennośc i . Ostatnim etapem jest wybór wskaźnika jakośc i , który umoż liwia obiektywne. liczbowe przedstawienie poziomu jakośc i wyrobu w przedziale od O do l . Najczęściej wybiera s i ę ś rednią ważoną z wyróżników u ży tkow ych według zależ n ośc i :. gdzie:. Q-. w ska ź nik jakości. "; -. wyróż niki u żytkow e". w; -. współc zy nnik. wyrobu, cech wyrobu, waż n ośc i cechy..

(8) Stalli.\-tllW Pfeifer Opracowany w ten sposób UWJ jest systemem oceny jakości wyrobu, który pozwa la na powtarza lne badan ia w zakres ie jakości i który jednocześ nie uwzg l ęd nia wymagania użytkowników . System ten jest zgodny z aktualną defin i cją jakości przedstawioną w międzynarodowej normie ISO 8402. według której jakość to ogól właściwości obiek tu wiążący się z jego zdolnośc i ą do zaspokojenia potrzeb stwierdzonych i oczekiwanych [41.. 4.. Przykłady. pomiarów I. obliczeń. Tworzenie umownego wzorca jakości przedstawiono na przykładzie tkanin koszulowych. Konsu menci dokonują zakupów koszul w celu zas pokojenia swoich podstawowych potrzeb. Cechy użytkowe tkanin stosowanych do produkcji koszul mę s ki c h wynikają z funkcji koszuli i dotyczą estetyki, trwałości oraz w ła ściwośc i związanych z funk cjonowani em organizmu cz łowiek a (wła ściwości higieniczne). Koszula męska przeznaczona jest do całodziennego użytkowania i powinna przede wszystkim posiada ć odpowiednie walory estetyczne. Wzór lkaniny , jej barwa powinny być zgodne z aktualnymi wymaganiami mody. Podc zas użyt kowania tkanina powinna wch łaniać wilgoć w postaci potu, powinna te ż umoż liwiać odprowadzenie dwutle nku węg l a wydzielanego przez organizm cz ło wieka na zewnątrz wyrobu. Ze względu na warunki użytkowania koszule wymagają częstego prania i prasowania . Dlatego też tkaniny zastosowane w tyc h wyrobach pow inny cechować się dobr<} trwałością barwy, odpornością na pilIing lub zmechacenie, odpornością na śc ieranie (koszule naj częściej zużywają s ię na sk utek przetarcia ko łni e rzyków lub mankietów) oraz odpowiednią trwałością wymiarów po praniu. Na pod stawi e ogólnej charakterystyki tkaniny koszulowej okreś l ono wstępny zbiór cech dotycz<lcych jakości. By ly to: - zgodność wzoru tkaniny z wymaganiami mody , - s taranność wykonania. - skJad surowcowy, - natężeni e występowania błędów surowca. b ł ędów tkac ki ch i procesu wykończenia,. - trwałość barwy , - wodoc hłon ność , - przepuszczalność pary wodnej , - podatność na trwale zabrudzenia. - łatwo ść prania i konserwacji , - odpomość na śc i eranie, - wytrzymałość na wie lokrotne pranie. - poda tn ość na mięcie , - chwyt tkaniny (wraże ni e podczas kontaktu ze - elastyczność tkaniny,. s k ó rą użytkownika),.

(9) - szybkość sc hni ęcia, - grubość. - obecność bł ędów tkackich. UW] powi ni en zaw i e rać zbiór cech, które są od siebie niezależne, tzn. wart ość jednej cechy nie powinna wp ł ywać na wartość in nej. Wiele z wym ienionych cech jest od siebie zależ n yc h , np. wodoch l onność wy nika ze sk ladu surowcowego, przepuszcza l ność pary wodnej za l eży od grubości tkaniny itp. Z pos iadanych da nych na le mat reklamacji konsumenck ich wynikalo, że czę stymi wadami koszu l są: nadmiemy skurcz tkaniny po procesie prania, trwale zabrudzenia man kietów i k oł n ierzyków, przetarcia oraz odbarw ienia, co uwzg l ędniono w wyborze cec h. Na l eżało też przeprowadz i ć ank i e t ę w ce lu zbada nia. które z zaproponowanych wcześniej cech są najbardz iej istotne według opinii konsumentów. Cechy uporządkowano. a respondentom zadano następujące pytan ie dotyczące ważnośc i cech: "P roszę określić, które z wymienionych cech najs ilniej, a które najsłab i ej wpływają na poziom jakości tkaniny koszu lowej według p rzyjętej skali ocen: 5 - cecha bardzo si lnie w p ływa na poziom jakości, 4 - cecha siln ie wp ł ywa na poziom jakości, 3 - cecha umiarkowan ie wpływa na poziom jakości. 2 - cecha słabo wpływa na poziom jakości, l - cecha nie wpływa na poziom jakości." W ankiecie uczes t niczyło 28 osób. By li to studenci studiów zaocznych kierunku Towaroznawstwa Akademii Ekonomicznej w Krakow ie. Wyniki badań prledstawiono w tabel i 4. Osta teczny wybór cech n as t ąpi ł po analiz ie danych uzyskanych z badań ankietowych, przy uwzględn i e n iu możl i wości pomiarowych dla danej cechy. Za kryteria przyj ęc i a wybrano relatywnie największe współczyn n iki waż n ości cech (powyżej 0,08) oraz naj mn iejsze współczynniki zmienności ocen (poniżej 20%). Usta ł on o również, że cec hy jakościowe powinny zawierać wskażnik i reprezen tujące es t e t ykę wyrobu, w łaściwośc i higieniczne oraz wskaź n iki dotyczące trwa ł ości u żyt k owania.. Wygląd tkaniny oraz zgod n ość z wymaganiami mody to cec hy za l eż n e od sieb ie. USlalono. że wyg l ąd tkaniny wys t arczająco reprezentuje walory estetyczne wyrobu; w tym o kreś l e n iu zawiera się również zgod n ość z wymaganiami mody. Łatwość prani a i konserwacj i odrzucono ze wzg l ędu na trudn ości pomiarowe zw i ąza n e z m oż l iwością uzyskania powtarzalnych wy ników. Takie cechy ,jak c hJo nn osć potu , przepuszczalnosć pary wodnej, podatność na trwa łe zabrudzenia, trwałosć barwy, odpo rn ość na ścieranie oraz t rwa łość ksz t ałtu po procesie prani a wybrano ze wzg l ęd u na wysok ie wa rt ości ws pó ł czynników waż n ośc i cec h oraz niskie wa rt ości ws pó ł czy nn ików zmien n ości ocen. Pozos tał e cechy, w tym cechy zaproponowane przez respondentów, ni e zosta ł y zaakceptowane, g łów ni e z powod u dużyc h ws p ółczy n n ik ów zmienno-.

(10) Tabela 4. Wyniki badan ankietowych służących do wyboru cech wykorzystywanych przy tworzeniu umownego wzorca do oceny jakości tkanin koszulowych Średnia ocena. Cechy tkaniny koszulowej istotne dla oceny jakości. Lp.. wpływu. cechy na poziom jakości tkaniny. W spó łczynnik. ważności. w,. cechy. Współczynnik. Odchylenie standardowe. l. W yg l ąd. Zgodność. tkaniny wzoru tkaniny z wymaganiami. oceny. Wybór cechy'. l';. " 2. zmienności. 0 ,4880 0,7559. 10,4. X. 17,6. O. 0.6901 0,7559. X. 1.0000. 16.7 17,6 25,0. 11150 0,5174 1,2724 0,6901. 315 14,4 37,1 16,7. O. [ ,2536 1,1547. 38l. O. 28,9. O. 1.14. 0.082 0,023. 0,6901 1,4639. 16,7 128,1. O. ll9. 0,025. 1.4960. 116.4. O. 0Jl93. 4 ,71 4,29. 0.085. mod y. 3 4 5 6. Chłonność. potu podczas użytkowania PrzepuszczalnoŚĆ pary wodnej. 4 ,1 4. 0,082. Podatność. 429 4.00 3,86. 0.085 0,079 0,076. 7. Trwalość. 4!lO 3,43 4 ,14. 0,079. Łatwość. na trwale zabrudzenia prania i kon serwacji barwy w procesie użytkowania na pilling i mechacenie. 8 9 10. Odporność. II. Odporność. 12 13. Trwał ość kształtu. 14. Szybkość. Odporność. na. WytrzymałoŚĆ. na. Elastyczność. ście ran ie. mechaniczna mięcie. po procesie prania. tkaninyb. wysychania po praniu·. 319 4,00 4 ,14. 0P68 0.082 0,065 0,079. • Znak ,,x" oznacza, że cecha zos tała wybrana. b W punktach 13 i 14 ujęto inne cechy nie uwzględnione w ankiecie, zaproponowane przez ankietowanych . 1.r6dlo: badania własne .. X X. X O X. X.

(11) Tabela 5. Umowny wzorzec jakości tkanin koszulowych Lp. I. Rodzaj wskainika. Nazwa cechy Wygląd. użytkowego. Współczynniki ważności. Średnia ocena punk·. tkaniny. w; 0.160. .... ... Chłonność. 3. PrzepuszczalnoŚĆ. potu. WodochłonnoŚĆ. 0,141. Paroprz.cpuszczalność. 0,146. Stopień. zabrudzenia. 0.136. Stopień. zmiany. 0,136. .... p~ry ~~~c:i.. PodatnoŚĆ. 4. na zab:-udzenia. 5. Trwałość. trwałe. wybar.. wicń. 6. Odporność. na. ście-. ranie 7. Punktowa ocena ekspenów, oceny Os. barwy I Liczba znormalizawa. nych cykli pocierania. ksztaltu po Skurcz lub wydłużc. procesie prania nie tkaniny. Trwałość. 0,141. 0.141. wyróżników. użytkowych, Uj. l-S punktów. Porównanie ocen z wzorcową skalą. Do wyznaczenia poziomu jakości Q tkaniny koszulowej. . .... ... Zmiana długości po pmniu. wal10ści. przyjęto średnią ważoną. z. Metoda wyznaczania. cech. .. " Znonnalizowana metoda 0-200% p!?~ia':'-l . ~~oc.~lon,n~ści Znonnalizowana metoda O-!O g/(dm1 . hl pol!!~a~ , pan:lP~ru.~.~~lnośc.i.. Zmiana wyglądu tkaniny po 5 l -S stopni cyklach laboratoryjocj;O brudze· nia i prania Pomiar stopnia zmiany barwy 1-5 sto pni bialej tkaniny towaryzszącej Wyznac7';;'ie odpomoki na' ".. 100-1000 cykli ścieranie na przyrządzie Wcartcster. s - stan względ n y cechy wyznaczony według zależności: s = (0: - amin)/(llmax - am,n): a;:: - wartość zmierzona cechy: amin' 0max -. :l:ródlo: badania własne .. Przedziały zmienności. określenie średniej. towa. 2. Metoda wyznaczania wartości cech. cech,. 0-8%. minimalne i maksymalne cechy wyróżników użytkowych II;. Os. -ł Uj. Uj =$. II j =. $. ...... Uj. = 1 -$. ..... II;. Ii i. =s. Iii. =s. =. I - l'.

(12) StanislalV. śc i. ocen. Zatem do UWJ wybrano ostatecznie siedem cech istotnych dla oceny tkaniny koszulowej. Byly to: wygląd tkaniny, ch ł onność potu , przepu szcz alność pary wodnej, podatność na trwale zabrudzenia , odporność na śc i era ni e oraz trwałość kształtu po procesie prania. W na s t ęp n ej kolejności każdej z cech przyporządkowano odpowiednie wskażniki użytkowe i metody ich wyznaczania. Ponownie obliczono w s pół czynniki ważnoSci na podstawie posiadanych już danych ank ietowyc h, przy uwzględnieniu mniejszej liczby cech jakościowych. Okreś l ono też przedziały zm i enności oraz metody wyznacza nia wyróżników użytkowych II; . Zaproponowano sposób ok.reś l e ni a poziomu jakości na podstawie wyznaczonych wyróżników użytkowych. W ten sposób utworzono UWJ tkanin koszulowych. przedstawiony w tabeli 5. Zapropo nowa ny wzorzec jest systemem pozwalającym na obiektyw ne i powtarzalne wyznaczanie jakości tkanin koszulowych. Zasadniczym jego trzonem jest starann ie dobrany zespó ł właściwości i charakterysty k liczbowych, które określają zdol n ość do zaspokojenia określonych potrzeb wynikających z runkcji i przeznaczenia wyrobu. Opracowany system oceny może być wykorzystany przez przed s i ębiorstwa produkcyjne lub organi zacje konsumenckie do testowania tkanin przeznaczonych na koszule m ęsk i e. Ponadto, wykorzystując z apro ponowaną m elodykę tworzenia umownych wzorców jakości, można utworzyć podobne wzorce dla innych wyrobów rynkowych. jakości. Literatura. [ I] Chochól A.. Pfeifer S., Szakiel1., Możliwości wyt./wc.::ania klas jakości wyrobów Iw: I Zmieniające się przedsiębiorstwo w ZlIIieniającej się politycvlie Europie. pod red . T . Wawaka , I. 3. Wydawnictwo Informacj i Ekonomiclnej, Uniwersytet JagiellOliski , Kraków 2000. [21 KoJman R .. /IlŻynieriajakości, PWN, Warszawa 1992. J3 J Obora H .. QFD - //leWlla zaawansowanego planowania jakości, ZeSlyty Naukowe AE w Krakowie , Kraków 2000, nr 534. [4] PN-ISO 8402. Zarządzanie jakością i zapewnienie jakości. Tenninologi:t . [51 PN-72lP-04734 . Metody badań wyrobów włók ie nni czych. Wyznaczanie wodochtonności.. l6l PN-7 1/P-Q46ll. Metody badan wyrobów włókienniczych . Wyznaczanie pru:puszczal ności pary wodnej. [71 PN-93/P-04797. Plaskie wyroby wtókiennicze. Wyznaczanie zmian wymiarów po praniu domowym lub po czyszczeniu chemicznym . [8/ PN-89/P-04706. Płaskie wyroby włókiennicze . Wyw3c1.anie odporności na brudzenie . [91 PN-88/P-04604/09 . Doświadczalne użytkowanie wyrobów wlókiennbych. Wyznaczanie zmiany barwy lub bieli . [101 Sinha M.N .. WinnilIg Back rhe Al/gry COIUU//lerH , "Qual ity Progress" 1993. 1111 ..Sliflung Warentest" 200 1, nr 2. [12] Wyróżniki I/ ży tkowe d6br konsumpcyjnych, pod red . J . Szymczak, Akademia Ekono· micma w Krakowie, Kraków 1992..

(13) , .. wzorców '. Th e Use of Conventional Quality 5tandards for Testing Marketoble Products An individual consumer in a direCI COnlac! with a seller or a producer is a weakcr party . This becomcs cspccially lrue when considering Ihe globali7.alion process, the joining or rirms lO fo rm enormous supranational consortia which . having huge sums or money allhcir dispoSOlI. can effecli ve ly defend thcmselves against consumers' clOlims. The paper presents a procedure of developing an objecli ve goods qualily assessmenl system. which can be used by consumer organi7.alions, by organi zations granIing qual il)' pri'les. and by processing enlerpriscs. The advanlage of [he system is Ihat it relates cOllsumers' preferences to appropriale leehnical indices or a produel. O wing lo Ihal il is possible [O use the lesls also in the eeonomie praclice..

(14)