Problem etatyzmu w koncepcji Tadeusza Bernadzikiewicza
10
0
0
Pełen tekst
(2) Wojciech Giza. 140. Do krytyków polityki etatystycznej rządu należał również Tadeusz Bernadzikiewicz związany z Centralnym Związkiem Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów „Lewiatan”4. T. Bernadzikiewicz, podobnie jak inni ekonomiści i działacze Lewiatana, występował przeciwko ingerencji państwa w sferę gospodarczą. Celem niniejszego opracowania jest analiza poglądów T. Bernadzikiewicza w kontekście sporu o etatyzm. Za główne cechy jego koncepcji należy uznać: brak odwołań do określonych doktryn ekonomicznych, co miało miejsce w wypadku przedstawicieli szkoły krakowskiej5, rozważanie problemu etatyzmu w kontekście korzyści i kosztów, jakie niesie ze sobą występowanie państwa w roli przedsiębiorcy, traktowanie jako podstawowego narzędzia analitycznego empirycznej analizy rentowności przedsiębiorstw prywatnych i państwowych. 2. Istota etatyzmu i kontrowersje z nim związane Pojęcie etatyzm pojawiło się już w 1918 r. po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Początkowo używano go w szerokim znaczeniu jako synonim wszelkiej ingerencji państwa w sferę gospodarczą. K. Dziewulski podkreśla, że do jednoznacznego zdefiniowania tego pojęcia doszło w okresie wielkiego kryzysu. „Od tego czasu – pisze Dziewulski – przez etatyzm rozumiano bezpośrednią działalność gospodarczą państwa w postaci zakładania i tworzenia przedsiębiorstw państwowych mających funkcjonować na własny koszt i ryzyko”6. Przeciwnik etatyzmu A. Heydel wskazywał na podwójne znaczenie tego pojęcia. W szerokim znaczeniu mianem etatyzmu określał wszelką ingerencję państwa w sferę gospodarki. W wąskim znaczeniu, etatyzm utożsamiał z bezpośrednim podejmowaniem przez państwo zadań produkcyjnych7. W artykule pt. Dążenia etatystyczne w Polsce ekonomista ten określił etatyzm jako „nadmierne wtrącanie w ośrodku warszawskim – Jan Stanisław Lewiński, a w ośrodku poznańskim – Edward Taylor. Szerzej na temat poglądów wyżej wymienionych ekonomistów zobacz w: K. Dziewulski, op. cit., s. 40–57, A. Lityńska, Polska myśl ekonomiczna okresu międzywojennego, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 1998, s. 45–65.. 4 Lewiatan jako naczelna organizacja związków i zrzeszeń branżowych wielkiego kapitału powstała w 1919 r. Przywódcą Lewiatana był Andrzej Wierzbicki, a jego członkami: Stanisław Lauterbach i Edward Rose. Program gospodarczy tej organizacji przedstawił A. Wierzbicki w pracy: Program gospodarczy Lewiatana, Skład Główny w Domu Książki Polskiej, Warszawa 1933. 5 Krakowscy liberałowie nawiązywali do tradycji klasycznego liberalizmu, którego początków można doszukiwać się w pracach Adama Smitha i jego następców. 6. K. Dziewulski, op. cit., s. 23.. Zob. A. Heydel, Etatyzm [w:] Encyklopedia nauk politycznych, Wyd. Instytut Społeczny, Warszawa 1937, s. 115. 7. zeszyt_844.indb 140. 26-08-11 8:57:29.
(3) Problem etatyzmu.... 141. się władzy w życie gospodarcze w drodze przymusu”8. Podkreślił jednak, nawiązując do poglądów G.K. Cassela, że w gospodarce rynkowej istnieje przestrzeń dla działań państwa i samorządów w sferze zaspokajania tzw. potrzeb kolektywnych9. Według zwolennika etatyzmu – E. Kwiatkowskiego, etatyzm to bezpośrednia działalność gospodarcza państwa. Podobnie uważał K. Sokołowski, definiując etatyzm jako występowanie państwa w roli przedsiębiorcy10. Równie istotne, jak wyjaśnienie zakresu pojęcia etatyzm, jest wyjaśnienie przyczyn rozwoju idei i działań etatystycznych w Polsce okresu międzywojennego. J. Stachniuk, analizując przyczyny powstania etatyzmu, podkreśla rolę czynnika ekonomicznego w budowaniu silnego państwa. W odniesieniu do Polski wskazuje na tzw. oazy wysokiego poziomu produkcyjnego. Oazy te zakładane były na początku XIX w. przez obcy kapitał na ziemiach polskich. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości stanowiły one przedmiot troski państwa, usiłującego odbudowywać pozycję polityczną i gospodarczą w Europie. J. Stachniuk stwierdza, że „zjawisko bezwzględnej hegemonii państwa w oazach wysokiego poziomu produkcyjnego jest prazasadą etatyzmu”11. A. Heydel, wyjaśniając przyczyny rozwoju etatyzmu na ziemiach polskich, wskazuje doktryny ekonomiczne stanowiące punkt wyjścia polityki gospodarczej prowadzonej przez zaborców. W wypadku ziem znajdujących się pod zaborem niemieckim szczególnie silny był wpływ idei niemieckiej szkoły historycznej, głoszącej protekcjonizm w sferze polityki gospodarczej. Podobnie było w na ziemiach zaboru rosyjskiego, gdzie dominowało podejście merkantylistyczne z domieszką poglądów socjalistycznych, czerpanych z myśli niemieckiej. Również Austria lansowała silnie zcentralizowany i zbiurokratyzowany model gospodarczy. Rozwijając swoją koncepcję, A. Heydel stwierdza, że istotnym czynnikiem sprzyjającym etatyzmowi były przyczyny przyrodniczo-geograficzne i polityczne. Chodziło w tym wypadku o rozwój przemysłu zbrojeniowego, podyktowany koniecznością obrony państwowości polskiej. Przyczyny etatyzmu dostrzega A. Heydel również w sferze socjalno-kulturowej. Zalicza do nich brak wykształconych postaw przedsiębiorcy-biznesmena oraz pogarda dla zysku i dorobkiewiczostwa12.. 8 A. Heydel, Dążności etatystyczne w Polsce [w:] Etatyzm w Polsce, praca zbiorowa z przedmową A. Krzyżanowskiego, Nakładem Towarzystwa Ekonomicznego, Kraków 1932, s. 31. 9 Zaspokajanie potrzeb kolektywnych według współczesnej terminologii dotyczy sfery dóbr publicznych. 10. Zob. K. Sokołowski, Państwo jako przedsiębiorca, „Polska Gospodarcza” 1934, nr 6, s. 167–169.. K. Stachniuk, Państwo a gospodarstwo. Geneza etatyzmu w Polsce, Nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1939, s. 123. 11. 12. zeszyt_844.indb 141. Zob. A. Heydel, op. cit., s. 28–29.. 26-08-11 8:57:29.
(4) Wojciech Giza. 142. K. Dziewulski, usiłując uchwycić istotę sporu o etatyzm, stwierdza, że „polski spór o etatyzm w latach międzywojennych był wynikiem potrzeb i problemów nurtujących gospodarkę. Wymagały one zmiany poglądów na kształt polityki gospodarczej, a więc i teoretycznego ich uzasadnienia. Zadaniem teoretyków ekonomii było dostarczenie wskazań dla polityki gospodarczej państwa, gdy klasyczne jej zasady stały się nieodpowiednie dla istniejących realiów gospodarczych, przy czym rozbieżność między owymi zasadami, a potrzebami życia zwiększały się wraz z rozwojem kapitalizmu monopolistycznego. W tym zakresie spór inspirowany był przez wiele przesłanek o różnym ciężarze gatunkowym i znaczeniu. Wydaje się, że jako główne można wymienić dwie”13. Jako pierwszą z przyczyn K. Dziewulski wskazuje monopolizację rynku, jaka nastąpiła pod koniec XIX w. Druga zaś wypływała z doświadczeń wielkiego kryzysu lat 1929–1933, kiedy to zdano sobie sprawę z faktu, że w gospodarce rynkowej mogą pojawić się duże trudności z osiągnięciem stanu równowagi zapewniającego jej harmonijny rozwój. 3. Krytyka etatystycznej polityki rządu w pracach Tadeusza Bernadzikiewicza T. Bernadzikiewicz, podobnie jak i inni przedstawiciele Lewiatana, należał do krytyków etatystycznej polityki rządu. W porównaniu z przedstawicielami szkoły krakowskiej T. Bernadzikiewicza cechował mniejszy radykalizm w zwalczaniu państwa występującego w roli przedsiębiorcy. W pracy pt. Przerosty etatyzmu. Uwagi o gospodarce państwowej stwierdził, że nie zalicza się do bezwzględnych przeciwników idei państwa-przedsiębiorcy14. Jego sprzeciw wobec bezpośredniej ingerencji państwa w działalność produkcyjną opierał się na gruntownej analizie korzyści i kosztów takiej działalności15. Cechą charakterystyczną myśli T. Bernadzikiewicza było wyjątkowo rzadkie odwoływanie się do liberalnych doktryn ekonomicznych, które, lansując postulat leseferyzmu, traktowały rynek jako optymalny mechanizm alokacji zasobów. K. Dziewulski wyjaśnia obojętny stosunek przedstawicieli Lewiatana wobec antyetatystycznych poglądów „ortodoksyjnych liberałów”, wskazując na istotę tej organizacji. Przedstawiciele Lewiatana reprezentowali interes wielkich przedsię13. K. Dziewulski, op. cit., s. 12.. Zob. T. Bernadzikiewicz, Przerosty etatyzmu. Uwagi o gospodarce państwowej w Polsce, Wydawnictwo Biblioteki Polskiej, Warszawa 1935, s. 7. 14. T. Bernadzikiewicz swoją rozprawę doktorską poświęcił problemowi oceny rentowności przedsiębiorstw. Miała ona charakter teoretyczny, stanowiąc podstawę większości analiz empirycznych prezentowanych w artykułach tego ekonomisty. Zob. T. Bernadzikiewicz, Zagadnienie rentowności przedsiębiorstw, Towarzystwo Wydawnicze Młodych Prawników i Ekonomistów, Warszawa 1935. 15. zeszyt_844.indb 142. 26-08-11 8:57:29.
(5) Problem etatyzmu.... 143. biorstw prywatnych, które w tamtym okresie z powodzeniem dążyły do monopolizacji rynku. Monopolizacja rynku, w świetle teorii neoklasycznej lansującej liberalizm gospodarczy, była postrzegana jako zjawisko szkodliwe. Dlatego też liberałowie dążyli do ograniczania praktyk monopolistycznych poprzez ustawową ochronę wolnej konkurencji. Z kolei przedstawiciele Lewiatana nie mogli przyjąć takiej argumentacji. W ich opinii liberalny powinien być rząd, a najlepszą drogą rozwoju gospodarczego kraju jest zapewnienie swobodnego działania podmiotom gospodarczym. Nie przyjmowali oni jednak zasady państwa „stróża nocnego”. Uważali, że w gospodarce istnieją obszary, w których państwo ma do odegrania aktywną rolę16. T. Bernadzikiewicz w artykule Tezy o etatyzmie w syntetyczny sposób przedstawia poglądy na temat etatyzmu. Na wstępie stwierdza, że „działalność państwaprzedsiębiorcy powinna być zharmonizowana z ustrojem, na tle którego występuje. Funkcja przedsiębiorstw państwowych może się wyrażać np. w korygowaniu błędów i niedomagań gospodarki, opartej na własności osobistej i na zasadzie rentowności. Nie powinna jednak prowadzić do wypierania i zastępowania gospodarki prywatnej”17. Uzasadniając powyższą tezę, T. Bernadzikiewicz stwierdza, że w XX w., występujące w społeczeństwie konflikty o podłożu polityczno-ekonomicznym wymagają szerszego niż dotychczas zaangażowania w sferę gospodarczą. Dotychczasowe środki, takie jak: polityka celna, fiskalna, kredytowa itp. są niewystarczające. W tym kontekście T. Bernadzikiewicz stawia pytanie o zakres i cel bezpośredniej ingerencji państwa w sferę gospodarczą. Przedsiębiorstwa państwowe – zdaniem T. Bernadzikiewicza – w przeciwieństwie do przedsiębiorstw prywatnych, których celem jest maksymalizacja zysku, mają za zadanie realizację określonego celu społecznego. Przykładem realizacji takiego celu jest zapewnienie bezpieczeństwa kraju lub zapewnienie dóbr niezbędnych dla właściwego funkcjonowania społeczeństwa. Błędem jest ocenianie działalności przedsiębiorstwa państwowego jedynie przez pryzmat efektywności ekonomicznej. Ważny jest cel realizowany przez przedsiębiorstwo państwowe18. Za bezzasadne należy uznać uprawianie przez przedsiębiorstwa państwowe polityki przedsiębiorstw prywatnych, ukierunkowanych na maksymalizację zysku. „Państwo – zdaniem T. Bernadzikiewicza – powinno prowadzić swoje przedsiębiorstwa z myślą o osiągnięciu minimalnego oprocentowania kapitału, ale właśnie to ostatnie uznać już trzeba za wystarczające. Koniecznym jest tedy, aby państwo 16 17. K. Dziewulski, op. cit., s. 74–77.. T. Bernadzikiewicz, Tezy o etatyzmie, „Gospodarka Narodowa” 1936, nr 2, s. 20.. Wysokość zysku jako kryterium oceny działalności przedsiębiorstwa państwowego nie jest, ani jedyne, ani najistotniejsze. Wyjątek stanowić mogą tu monopole fiskalne. Zob. T. Bernadzikiewicz, op. cit., s. 21. 18. zeszyt_844.indb 143. 26-08-11 8:57:29.
(6) Wojciech Giza. 144. świadomie rezygnowało z dążenia do uzyskania maksymalnego zysku, celem zadośćuczynienia wytycznym polityki gospodarczej”19. Porównując efektywność przedsiębiorstw prywatnych i państwowych, T. Bernadzikiewicz uważa, że przedsiębiorstwa państwowe realizujące określone cele społeczne wykazują mniejszą rentowność niż przedsiębiorstwa prywatne ukierunkowane na maksymalizację zysku, a w konsekwencji: – konieczność ograniczenia do niezbędnego minimum państwa w roli przedsiębiorcy. Państwo musi się kierować zasadą maksymalizacji korzyści całego społeczeństwa. W tym kontekście za nieuzasadnione należy uznać produkowane przez przedsiębiorstwa państwowe, np. takie dobra jak: meble, rowery, książki szkolne, soki; – tworzenie równych warunków dla przedsiębiorstw prywatnych i państwowych. Szkodliwa jest nadmierna pomoc oferowana przedsiębiorstwom państwowym. Może ona prowadzić do nieuczciwej konkurencji, której efektem będzie wypieranie przedsiębiorstw prywatnych; – przestrzeganie zasad jawności w gospodarce przedsiębiorstw państwowych20. Problemowi nadzoru i zarządzania przedsiębiorstwem państwowym T. Bernadzikiewicz poświęcił artykuł pt. O usprawnienie zarządu przedsiębiorstw państwowych. Jego zdaniem, dyrektor przedsiębiorstwa powinien mieć szeroką autonomię w kierowaniu powierzoną mu jednostką. Podstawową zasadą obowiązującą dyrektora jest dbałość o powierzone mu przedsiębiorstwo. Jednak w przeciwieństwie do przedsiębiorstw prywatnych, przedsiębiorstwa państwowe działają w ramach ogólnych wytycznych kreowanych przez ośrodki administracji państwowej, dotyczących realizacji działań w zakresie polityki społeczno-gospodarczej21. T. Bernadzikiewicz sprzeciwia się zarówno bezpośredniej ingerencji urzędników szczebla ministerialnego w proces decyzyjny przedsiębiorstwa, jak również sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo państwowe, analogicznie jak przedsiębiorstwo prywatne, dysponuje pełną autonomią. Nadzór nad przedsiębiorstwami państwowymi – zdaniem T. Bernadzikiewicza – powinien uwzględniać trójstopniową hierarchię. Pierwszym ośrodkiem nadzoru powinna być Rada Ministrów ustalająca naczelne wytyczne i prowadząca ewidencję przedsiębiorstw państwowych i mieszanych. Drugi szczebel nadzoru znajduje się na poziomie ministra danego resortu. Jego zadaniem jest kontrola przedsiębiorstwa i czuwanie nad realizacją wytycznych państwowej polityki gospodarczej. 19 20. Ibidem.. Ibidem, s. 22–23.. T. Bernadzikiewicz, O usprawnienie zarządu przedsiębiorstw państwowych, „Gospodarka Narodowa” 1936, nr 9, s. 127. 21. zeszyt_844.indb 144. 26-08-11 8:57:29.
(7) Problem etatyzmu.... 145. Trzeci szczebel stanowi dyrekcja przedsiębiorstwa sprawująca bezpośredni nadzór nad działalnością przedsiębiorstwa w ramach wytycznych ustalanych przez centralne czynniki rządowe22. Przedstawione poglądy T. Bernadzikiewicza na temat roli państwa w gospodarce stanowią teoretyczne podstawy empirycznej analizy zakresu interwencjonizmu państwowego. W artykule Etatyzm i biurokracja ekonomista ten podejmuje próbę określenia zakresu działań etatystycznych państwa. Za przedsiębiorstwa państwowe uznaje te, w których państwo ma przynajmniej 90% udziałów. W przypadku udziału wynoszącego mniej niż 90% przedsiębiorstwa traktowane są jako mieszane23. Na podstawie przeprowadzonych badań T. Bernadzikiewicz wymienił 17 przedsiębiorstw państwowych ujętych w grupie B budżetu państwa. Wśród wymienionych znalazły się takie przedsiębiorstwa, jak: Polskie Koleje Państwowe, Lasy Państwowe, Polska Agencja Telegraficzna. Z kolei do grupy A zawierającej przedsiębiorstwa pokrewne należy 21 przedsiębiorstw, takich jak: Hotel Sejmowy, Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, Państwowe Zakłady Chowu Koni itp.24 Oprócz przedsiębiorstw państwowych T. Bernadzikiewicz oszacował liczbę przedsiębiorstw prywatnych, w których państwo ma swoje udziały. W artykule pt. Udział państwa w przedsiębiorstwach prywatnych autor wymienia: 64 przedsiębiorstwa (w I części artykułu) i 52 przedsiębiorstwa (w II części artykułu)25. Dokonane szacunki zdaniem T. Bernadzikiewicza mają charakter ogólny i nie oddają w pełni zakresu etatystycznej działalności rządu. Jednak na ich podstawie można wyciągnąć wniosek, że zakres ingerencji państwa w sferę gospodarczą jest nadmierny. Dlatego też T. Bernadzikiewicz występuje z postulatem ograniczenia etatystycznej działalności państwa26. Szukając optymalnej ścieżki reform, T. Bernadzikiewicz proponuje usuwanie przerostów etatyzmu w drodze ewolucyjnej27. Swoje postulaty określa mianem „małej” reformy etatyzmu. Jej istotą nie jest szybkie przejmowanie przedsiębiorstw państwowych lub udziałów, jakie posiada państwo w przedsiębiorstwach prywatnych. Polega ona na „zrównaniu gospodarki państwowej pod względem warunków 22 23. Ibidem, s. 128.. T. Bernadzikiewicz, Etatyzm i biurokracja, „Polityka Gospodarcza” 1936, nr 28/29, s. 13.. T. Bernadzikiewicz, Rozmiary gospodarki państwowej w Polsce, „Przegląd Gospodarczy” 1937, z. 3, s. 70–75. 24. T. Bernadzikiewicz, Udział państwa w przedsiębiorstwach prywatnych, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 23, s. 774–777 (część I) i Udział państwa w przedsiębiorstwach prywatnych, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 24, s. 811–815 (cz. II). 25. Postulat ograniczenia roli państwa T. Bernadzikiewicz przedstawił w artykule: Ku ograniczeniu działalności etatystycznej, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 3, s. 94–96. 26. T. Bernadzikiewicz, Pierwsze stadium reformy etatyzmu, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 7, s. 212. 27. zeszyt_844.indb 145. 26-08-11 8:57:29.
(8) Wojciech Giza. 146. konkurencji z sytuacją gospodarki prywatnej, a więc zupełnego – w miarę możności – zniesienia wszelkich sztucznych przywilejów, z których korzystają dzisiaj przedsiębiorstwa państwowe”28. Postulowane zmiany w ustawodawstwie mają na celu stworzenie takich warunków, które jeśli nie zapobiegną, to przynajmniej utrudnią zwiększanie się etatyzmu. Proces szybkiego przejmowania przez kapitał prywatny udziałów państwa w przedsiębiorstwach jest niemożliwy, ponieważ polscy przedsiębiorcy nie mają dostatecznych środków. Najbardziej właściwą metodą jest zatem stopniowe ograniczanie etatyzmu. Antyetatystyczne poglądy T. Bernadzikiewicza wynikają nie tylko z nadmiernej ingerencji państwa w sferę gospodarczą. Mają one uzasadnienie w analizie efektywności przedsiębiorstw państwowych. Badając rentowność przedsiębiorstw państwowych w latach 1934–1937, T. Bernadzikiewicz stwierdza, że spośród 16 przedsiębiorstw państwowych większość osiąga zysk. Straty w latach 1934–1936 generowały jedynie Państwowe Zakłady Wodociągowe. Jednak w następnych latach żadne z przedsiębiorstw państwowych nie przynosiło strat29. Interpretując wyniki osiągane przez przedsiębiorstwa państwowe, T. Bernadzikiewicz stwierdza, że dotacje otrzymywane przez przedsiębiorstwa państwowe znacząco modyfikują uzyskiwane przez nie wyniki finansowe30. Dodatkowo przedsiębiorstwa państwowe, w porównaniu z przedsiębiorstwami prywatnymi, otrzymują zamówienia rządowe gwarantujące stabilność ich funkcjonowania i ceny, które są często wyższe od cen równowagi rynkowej. Przykładem przedsiębiorstw utrzymujących się z zamówień rządowych (70–80% produkcji nabywanej przez rząd) jest Państwowa Kopalnia Węgla „Brzeszcze”, która nawet w okresie wielkiego kryzysu utrzymywała wysoki poziom wydobycia w porównaniu z innymi kopalniami31. Również wyniki skarbowe przedsiębiorstw państwowych są krytycznie oceniane przez T. Bernadzikiewicza. Twierdzi on, że uzyskiwane wpływy do budżetu z działalności przedsiębiorstw państwowych są znikome. „Łączne wpływy przedsiębiorstw – zdaniem T. Bernadzikiewicza – stanowiły w 1934/1935 r. zaledwie 1,6% łącznych dochodów budżetu [...], a nawet w najpomyślniejszym roku 1927/28 nie przekroczyły 7%. Wynika stąd jasno, iż dla ogólnego rezultatu gospodarki. 28. Ibidem, s. 213.. Zob. T. Bernadzikiewicz, Rentowność przedsiębiorstw państwowych w latach 1934/35– 1936/37, „Przegląd Gospodarczy” 1938, z. 3, s. 102–105. 29. 30 Problematyce wyników przedsiębiorstw państwowych T. Bernadzikiewicz poświęcił następujące artykuły: Przedsiębiorstwo państwowe w Polsce, „Przegląd Gospodarczy” 1934, nr 16, s. 589–591 i Dotacje skarbu państwa dla przedsiębiorstw państwowych, „Przegląd Gospodarczy” 1934, nr 18, s. 658–659.. T. Bernadzikiewicz, Dostawy państwowe w Polsce, „Przegląd Gospodarczy” 1937, z. 22, s. 729. 31. zeszyt_844.indb 146. 26-08-11 8:57:29.
(9) Problem etatyzmu.... 147. budżetowej wpłaty przedsiębiorstw nie posiadają w chwili obecnej żadnego niemal znaczenia”32. 4. Zakończenie Przeprowadzone przez T. Bernadzikiewicza badania rentowności przedsiębiorstw państwowych oraz środków, jakimi państwo wspiera należące do niego przedsiębiorstwa, skłania go do traktowania etatyzmu w życiu gospodarczym II Rzeczypospolitej jako zjawiska szkodliwego i nieuzasadnionego w świetle rachunków korzyści i kosztów. Krytyczna ocena etatyzmu w pracach T. Bernadzikiewicza nie wynika z doktrynalnych założeń dotyczących roli państwa w gospodarce. Obca jest mu dychotomia „państwo a rynek”. T. Bernadzikiewicz podkreśla, że w gospodarce narodowej istnieje przestrzeń dla przedsiębiorstw państwowych, których zadaniem powinna być realizacja określonych celów społecznych. Dążenie do realizacji tych celów obniża rentowność przedsiębiorstw państwowych w porównaniu z przedsiębiorstwami prywatnymi. Uważa on jednak za błędne wspieranie przedsiębiorstw państwowych z myślą o utrzymaniu ich rentowności na poziomie, jaki osiągają przedsiębiorstwa prywatne. Budzą jego zdecydowany sprzeciw działania polegające na: subsydiowaniu przedsiębiorstw państwowych, zapewnianiu im zbytu bez względu na sytuację rynkową, czy gwarancji cen przewyższających ceny równowagi rynkowej. Efektem takiej działalności jest stwarzanie nierównych warunków konkurencji pomiędzy podmiotami państwowymi i prywatnymi. Opowiadając się przeciw etatyzmowi, T. Bernadzikiewicz proponuje stopniowe usuwanie jego przerostów poprzez tworzenie takich rozwiązań prawno-ustrojowych, które zapewnią równe warunki konkurencji przedsiębiorstwom prywatnym i państwowym. Mówiąc o równych zasadach konkurencji, pomija on jednak problem monopolizacji rynku, którego rozwiązanie jest niezbędne w celu zapewnienia równych szans w procesie konkurencji rynkowej. Literatura Bernadzikiewicz T., Dostawy państwowe w Polsce, „Przegląd Gospodarczy” 1937, z. 22. Bernadzikiewicz T., Dotacje skarbu państwa dla przedsiębiorstw państwowych, „Przegląd Gospodarczy” 1934, nr 18. Bernadzikiewicz T., Etatyzm i biurokracja, „Polityka Gospodarcza” 1936, nr 28/29. 32 T. Bernadzikiewicz, Wyniki skarbowe przedsiębiorstw państwowych „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 14, s. 472. Zobacz również tegoż autora: Opłacalność skarbowa przedsiębiorstw państwowych, „Przegląd Gospodarczy” 1937, z. 24, s. 799–803.. zeszyt_844.indb 147. 26-08-11 8:57:30.
(10) 148. Wojciech Giza. Bernadzikiewicz T., Ku ograniczeniu działalności etatystycznej, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 3. Bernadzikiewicz T., Komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych w Polsce, „Przegląd Gospodarczy” 1937, z. 8. Bernadzikiewicz T., Opłacalność skarbowa przedsiębiorstw państwowych, „Przegląd Gospodarczy” 1937, z. 24. Bernadzikiewicz T., O usprawnieniu zarządu przedsiębiorstw państwowych, „Gospodarka Narodowa” 1936, nr 9. Bernadzikiewicz T., Pierwsze stadium reformy etatyzmu, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 7. Bernadzikiewicz T., Przedsiębiorstwo państwowe w Polsce, „Przegląd Gospodarczy” 1934, nr 16. Bernadzikiewicz T., Przerosty etatyzmu. Uwagi o gospodarce państwowej w Polsce, Wydawnictwo Biblioteki Polskiej, Warszawa 1935. Bernadzikiewicz T., Rentowność przedsiębiorstw państwowych w latach 1934/35–1936/37, „Przegląd Gospodarczy” 1938, z. 3 Bernadzikiewicz T., Rozmiary gospodarki państwowej w Polsce, „Przegląd Gospodarczy” 1937, z. 3. Bernadzikiewicz T., Tezy o etatyzmie, „Gospodarka Narodowa” 1936, nr 2. Bernadzikiewicz T., Udział państwa w przedsiębiorstwach prywatnych, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 23. Bernadzikiewicz T., Udział państwa w przedsiębiorstwach prywatnych, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 24. Bernadzikiewicz T., Wyniki skarbowe przedsiębiorstw państwowych „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 14. Bernadzikiewicz T., Zagadnienie rentowności przedsiębiorstw, Towarzystwo Wydawnicze Młodych Prawników i Ekonomistów, Warszawa 1935. Dziewulski K., Spór o etatyzm. Dyskusja wokół sektora państwowego w Polsce międzywojennej 1919 –1939, PWN, Warszawa 1981. Heydel A., Dążności etatystyczne w Polsce [w:] Etatyzm w Polsce, praca zbiorowa z przedmową A. Krzyżanowskiego, Nakładem Towarzystwa Ekonomicznego, Kraków 1932. Heydel A., Etatyzm [w:] Encyklopedia nauk politycznych, Wyd. Instytut Społeczny, Warszawa 1937. Lityńska A. Polska myśl ekonomiczna okresu międzywojennego, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 1998. Sokołowski K., Państwo jako przedsiębiorca, „Polska Gospodarcza” 1934, nr 6. Stachniuk K., Państwo a gospodarstwo. Geneza etatyzmu w Polsce, Nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1939. Wierzbicki A., Program gospodarczy Lewiatana, Skład Główny w Domu Książki Polskiej, Warszawa 1933. Tadeusz Bernadzikiewicz and the Issue of Statism The article seeks to analyse the views of Tadeusz Bernadzikiewicz as they apply to the discussion of statism from the 20-year interwar period. A lack of adherence to defined economic doctrines characterised Bernadzikiewicz’s thought, as did his focus on the issue. zeszyt_844.indb 148. 26-08-11 8:57:30.
(11)
Powiązane dokumenty
Koncepcja miasta zwartego może być dla wielu małych miast w Polsce skutecznym spo- sobem poprawiania przestrzennej oraz funkcjonalnej organizacji ośrodka, a także wyrazem
Zawartość olejku w surowcu nie była zależna od rodzaju oraz wielkości dawki zastosowanego na-
However, there were the statistically significant differences regarded the initial blood glucose, triglycerides and aspartate transaminase – higher levels were observed in the group
The therapy with the stem cell bandages is recognized as a promising therapeutic method for the patients with secondary progressive form of multiple sclerosis.. Phar-
difficile, niezależnie od stopnia ciężkości choroby, stwier- dzono obecność podwyższonego poziomu laktoferyny w kale oraz białka CRP we krwi.. W gru- pie II poziom CRP
Voorschriften voor door het Directoraat Generaal van Scheepvaart (geïll.).. 323
Protokół zastosowania pozaustrojowej oksygenacji krwi (extracorporeal membrane oxygenation - ECMO) w leczeniu ostrej niewydolności oddechowej.
criminalization of concealed weapon disappeared in a person without permission to hold a gun or weapon parts included in the category of prohibited weapons (a), categories of
