Jan Kochanowski w oczach Teofila Lenartowicza

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA LITTERARIA 16, 1986 ______

Jan Nowakowski

JAN KOCHANOWSKI W OCZACH TEOFILA LENARTOWICZA ( S t r e s z c z e n ie )

Zu pełnie sz c z e g ó ln y k u lt Jana Kochanowskiego to w a rzy szył Teo-f il o w i L enartow iczow i przez c a łe .ż y c ie twórcze, u c z e stn ic z ą c w Je-go w łasnych d z ie ja c h i przechodząc wraz z n im i znamienne przeo-b r a ż e n ia . lwukrotne (w 1845 i w 1848 r .) odwiedziny C zarnolasu z n a la z ły od razu o d b ic ie w w ie rsza c h wpisanych tara do k s i ę g i pa-m iątkow ej, k s z t a łt u j ą c zarazepa-m znapa-mienne pa-motywy w ystępu jące trwa-l e w d a trwa-ls z e j tw ó r c z o ś c i. Utwór "Jan Kochanowski", zaw ierają cy pa-ra fpa-ra zą w ie lu motywów z p o e z j i w ie lk ie g o p o e ty , u tr w a la ł obraz dwora pod cz a rn o le sk ą l i p ą , o tw iera ją c eg o się na p r z y ję c ie wybra-nych g o ś c i. N o sta lg ic z n y p ó ź n ie j motyw spokojnego trwania w swym domu z dala od z g ie łk u ś w ia ta , a w szczupłym g ro n ie p r z y j a c i ó ł, to ch ara k tery styczn y sk ła d n ik w i z j i C zarnolasu, jaka wpisała się do tw ó r cz o śc i T. L en artow icza. W związku z tym p o z o s ta ją l ic z n e utwory Mazowieckiego L im ik a , jak pośred nio nawet "Mały św iatek" i "Wincentemu P olow i", a przede w szystkim "Dzwon Zygmuntowski", "0 s a ty r z e alb o leśnym mężu" oraz "Fragment z poematu »Jan z C z a m o le s ia * " . T u ta j, ą tak że gd zie in d z ie j w tw ó r c zo śc i T, Le-n a r to w icza , widoczLe-ne s ą śla d y również p o e ty ck ieg o " zap a trzen ia s ię " we wzór p o e ty k i J . Kochanowskiego jako wzorzec d osk on ały. R em in iscencje c z a r n o le s k ie , wraz z motywem sw o iste g o Tusculum, u stę p u ją za ś p o la w miarę upływu cza su w idzen iu sz e r sz e g o kręgu spraw ep oki renesansu jako t ł a d l a .p o s t a c i i tw ó r cz o śc i J . Kocha-now skiego, co ch a rak tery zu je ju ż o s ta t n ie z wymienionych wierszy T. L en artow icza.

Taka poszerzon a problem atyka zn a jd z ie u je c ie w b o lo ń sk ich wy-kładach (187 9-18 85) i w k s ią ż c e T. Lenartow icza "Sul c a r a tte r e d e l la p o e sia p olo n o -sla v a " 0 tru d n o ś cia ch , J a k ie m u siał pokonywać p o ls k i p o eta pozbawiony we W łoszech n iezb ęd n ej l it e r a t u r y , św iad

-czy je g o korespondencja z Józefem Ignacym Kraszewskim, Agatonem™ G ilie r e m , Teklą Zmorską i Innymi. Można p r z y tym d o w ied zieć s i ę o

n ie k tó r y c h pomocach naukowych, z których k o r z y s t a ł. O s t a t e c z n ie jednak zdany był na s i e b i e . Głównymi zaś reprezentantam i k u ltu ry p o ls k ie j epoki ren esan su , k tó r e j p o ś w ię c ił n a jw ię ce j uwagi obok p o e z ji rom antycznej, u c z y n ił T e o f il Len artow icz M ikołaja Kopernika i Jana Kochanowskiego. Tego za ś p r z e d sta w ił nade w szystk o jako tw órcę p o e z j i o b y w a te ls k ie j, u c z e st n ic z ą c e g o żywo w sprawach Rze-c z y p o s p o li t e j .

Przedmiotem s z c z e g ó ln e j w a g i p r e le g e n ta b y ła "Odprawa posłów g reck ic h " oraz "Proporzec". Utwór ten w yznaczał w t r e ś c i wykładów punkt szczytow y p o ls k ic h d z ie jó w , "Odprawa" z a ś n a b ie r a ła зеп зи p r z e s t r o g i i zap ow ied zi s ł a b o ś c i . Mniej go z a j ę ł y w a r to ś c i a r t y s -ty czn e dramatu. O bszernie p o trak tow a ł te ż Ï . Lenartowicz "Treny", ukazując w n ic h "p oezję z u p e łn ie nową w p o ls k ie j l i t e r a t u r z e " , po-u fn ą , intym ną, tłpo-um acząc zarazem , i ż s ą one "dziełem a r c h it e k t o -nicznym w swej c a ł o ś c i . " P ieśn i" i "Fraszki" tra k to w a ł T. Lenarto-w icz przede Lenarto-w szystkim jako Lenarto-wyraz fundamentalnych cech narodoLenarto-wych, p o d k re śla ją c zarazem "natychmiastową popularność p o e z j i Jana", k t ó -ra "b a rd ziej j e s t wymowna n iż w s z y s tk ie pochwały".

____P o w sta łe niem al u sc h y łk u ż y c ia p o e ty "L irenk i", będące n i e j a ko poetyckim wyrazem wykładów b o lo ń sk ic h , u w ień czy ły trw a ją c e n i e -u s ta n n ie od w czesn ej m ło d o śc i, wyjątkowo intensyw ne -u r z e c z e n ie Ja-nem Kochanowskim i je g o p o e z ją .

Wyższa S zk oła P edagogiczna Kraków

Jan Nowakowski

PICTURE OF JAN KOCHANOWSKI BY TEOFIL LENARTOWICZ (Summary)

The co n d e n sa tion o f th e paper d ero ted t o T. L en artow icz*s Bo- l e c t u r e s (1 87 9 -1 8 8 5) i s .p u b l is h e d i n t h i s volum e. For th e AiA cen tu ry p o et J . Kochanowski was most o f a l l t h e c r e a t o r o f th e c i v i l p o e t ry , ta k in g p ar t i n t h e R epu blic a f f a i r s . The B o lo

-crow*1f d a s t in g s in c e th e e a r ly yo u th , f a s c i n a t io n w ith J . Kochanowski and h i s p o e tr y .