Biuletyn liturgiczny

Władysław Głowa, Adam Durak,

Bogusław Nadolski

Biuletyn liturgiczny

Collectanea Theologica 62/1, 99-115

1992

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 62 (1992) f a s c . I

BIULETYN LITURGICZNY

Z a w a r to ś ć : I. E U C H A R Y S T I A W Ś W IA D O M O Ś C I I Ż Y C IU K A N D Y D A T Ó W D O K A P Ł A Ń S T W A . II. C E L E B R O W A Ć D O B R O Ć B O Ż Ą W S P Ó L N IE Z D Z IE Ć M I. I II. M S Z A Z U D Z IA Ł E M D Z IE C I W L I T U R G I C Z N E J L I T E R A ­ T U R Z E F R A N C U S K O - H I S Z P A Ń S K I E J . « I. E U C H A R Y S T I A W Ś W IA D O M O Ś C I I Ż Y C IU K A N D Y D A T Ó W D O K A P Ł A Ń S T W A

„ K o śc ió ł... b a r d z o s ię tro sz c z y o to, a b y c h r z e ś c ija n ie p o d c z a s te g o m is ­ te r iu m w ia r y (m iste r iu m E u c h a r y s tii) n ie b y li o b e c n i ja k o o b c y i m ilc z ą c y w id z o w ie, le c z a b y p r z e z o b rz ę d y i m o d litw y tę ta je m n ic ę d o b rz e z ro z u m ie li, w św ię t e j c z y n n o śc i u c z e stn ic z y li św ia d o m ie , p o b o ż n ie i czy n n ie, b y li k s z ta ł­ t o w a n i p r z e z sło w o B o ż e , p o s ila li się p r z y sto le C i a ł a P a ń s k ie g o i s k ła d a li B o g u d z ię k i, a o f ia r u ją c n ie p o k a la n ą h o stię n ie ty lk o p r z e z r ę c e k a p ła n a , le cz t a k ż e r a z e m z n im , u c z y li s ię s a m y c h s ie b ie s k ła d a ć w o fie r z e i z a p o ś r e d ­ n ic tw e m C h r y s t u s a z k a ż d y m d n ie m d o sk o n a lili się w z je d n o c z e n iu z B o g ie m i w z a je m n ie z so b ą , a b y w k o ń c u B ó g b y ł w sz y st k im w e w sz y st k ic h ” ( K L 48). P o p r a w n e u c z e stn ic tw o w e M sz y św . z a k ła d a n a jp ie r w d o b r ą z n a jo m o ść t e j t a je m n ic y n a s z e j w ia r y , s t ą d k o n ie c z n o ść o d p o w ie d n ie j k a te c h e z y , h o m ilii, n a u k re k o le k c y jn y c h , k a z a ń , itp . W sz y stk o p o w in n o p r o w a d z ić do litu r g ii, d o E u c h a r y s tii. M ło d z ież w s t ę p u ją c a d o S e m in a r iu m D u c h o w n e g o m a z a so b ą 8 la t k a te c h iz a c ji w sz k o le p o d sta w o w e j i 4— 5 la t k a te c h iz a c ji w sz k o le ś r e d ­ n ie j, czy li o k o ło 665 g o d z in le k c y jn y c h (k l. I = 35; k l. I I — V I I I = 7 X 70 = 4 9 0 ; k l. I— IV w sz k o le ś r e d n ie j — 4 X 35 = 140; w su m ie : 665). O p ró c z te g o p rz e z 11 la t u c z ę sz c z a n ia d o sz k o ły w y s łu c h u ją o k o ło 572 h o m ilie (52 n ie d z ie le, n ie lic z ą c ś w ią t X 11 la t = 572) i je sz c z e o k o ło 33 n a u k i r e k o le k c y jn e czy k a z a ­ n ia (11 la t X 3 n a u k i = 33). J e s t to o g ro m n y w k ła d , o g r o m n a in w e s t y c ja , k t ó r a p o w in n a p r o c e n to w a ć w ś w ia d o m o śc i i w ż y c iu m ło d e g o c z ło w ie k a . M a ją c to w sz y st k o n a u w a d z e i c h c ą c się p r z e k o n a ć , j a k a je s t z n a jo m o ść z a ­ sa d n ic z y c h p r a w d o E u c h a r y s tii, a ta k ż e ja k ie m ie js c e z a jm u je M sz a ś w ię t a w ż y c iu m a tu r z y s ty , p o sta w io n o 62 k a n d y d a t o m do k a p ła ń s t w a , p r z y ję t y m n a p ie r w sz y r o k stu d ió w w p r z e m y sk im S e m in a r iu m D u c h o w n y m w 1990 ro k u , je d e n a ś c ie p y ta ń : — d e f in ic ja (o k re śle n ie ) M sz y ś w ię te j, — czy m d la m n ie j e s t M sz a ś w ię t a ? — w j a k i sp o só b C h r y s tu s j e s t o b e c n y w e M sz y ś w ię t e j? — z ja k ic h c z ę śc i s k ł a d a s ię M sz a św .? —. ja k ie w a r u n k i tr z e b a sp e łn ić , b y d o b rz e u c z e stn ic z y ć w e M sz y św .? — co w e M sz y św . s k ł a d a m y w o fie r z e i k o m u te n d a r j e s t s k ł a d a n y ? — k ie d y w e M sz y św . s ą m o m e n ty c isz y i j a k je n a le ż y p r z e ż y w a ć ? — czy u d z ia ł w e M sz y św . j e s t k o n ie c z n y d la w ie r z ą c e g o , a je ż e li t a k , to d la c z e g o ? — czy o p u sz c z e n ie n ie d z ie ln e j i ś w ią te c z n e j M sz y św . j e s t g r z e c h e m ? ja k i to j e s t g r z e c h ? —· d la c z e g o id z ie sz n a M sz ę św . w n ie d z ie lę i w ś w ię t a ? * R e d a k to r e m b iu le ty n u j e s t k s. B o g u s ła w N a d o l s k i T C h r ., W a rsz a w a .

— co p o m a g a ci, z c a łe j o p r a w y z e w n ę tr z n e j, p r z e ż y ć d o b rz e M sz ę św .? (p ię k n y k o śc ió ł, g r a n a o r g a n a c h , ś p ie w sc h o li c z y ch ó ru , M sz e śp ie w a n e z a s y s t ą , z o k a d z e n ia m i)? czy w o lisz u c z e stn ic z y ć w e M sz y św ., w k t ó r e j w y s t ę p u ją le k to rz y , k a n to r z y i in n i m in ist r a n c i, czy w t a k ie j, w k t ó r e j w sz y stk o (c z y ta n ia i śp ie w y ) w y k o n u je k a p ł a n ?

A n o n im o w o ść a n k ie t y z a g w a r a n t o w a ła sz c z e r o ść w o d p o w ie d z ia c h i n ie s ile n ie się n a w y u cz o n e z w ro ty . B a r d z o m a ły z a k r e s p y ta ń , p o z w o lił z n a leź ć o d p o w ie d ź ty lk o n a n a jb a r d z ie j z a sa d n ic z e p y t a n ia d o ty c z ą c e m ie js c a E u c h a ­ r y s t ii w św ia d o m o śc i i ż y c iu k a n d y d a t a do S e m in a r iu m D u ch o w n e g o .

1. O k r e ś le n ie M s z y ś w i ę t e j i j e j p o d z ia ł

„ Z b a w ic ie l n a s z p o d c z a s O s t a t n ie j W ieczerzy , t e j n o cy , k ie d y z o sta ł w y d a n y , u sta n o w ił E u c h a r y s ty c z n ą O f ia r ę C ia ł a i K r w i s w o je j, a b y w n ie j n a c a łe w ie k i, a ż do sw e g o p r z y jś c ia , u t r w a lić O fia r ę K r z y ż a i t a k u m iło w a n e j O b lu ­ b ie n ic y K o śc io ło w i p o w ie rz y ć p a m ią t k ę s w e j M ę k i i Z m a r tw y c h w st a n ia : s a ­ k r a m e n t m iło sie r d z ia , z n a k je d n o śc i, w ę z e ł m iło śc i, u c z tę p a s c h a ln ą , w k t ó ­ r e j p o ż y w a m y C h r y s tu s a , w k t ó r e j d u sz a n a p e łn ia s ię ł a s k ą i o tr z y m u je z a ­ d a te k p r z y s z łe j c h w a ły ” ( K L 47). W t e j w y p o w ie d z i, w z ię te j z K o n s ty t u c ji 0 L it u r g ii, z a w a r t e j e s t o b e c n e s p o jr z e n ie n a M sz ę św ., n a E u c h a r y s tię . J e s t to s p o jr z e n ie c a ło śc io w e , k tó r e w o g ro m n ie b o g a t e j rz e c z y w isto śc i t a je m n ic y E u c h a r y s tii d o s t r z e g a w ie le e le m e n tó w . J e s t t u t a j E u c h a r y s ty c z n a O f ia r a C ia ­ ła i K r w i C h r y s tu s a , j e s t u t r w a lo n a n a w ie k i O f ia r a K r z y ż a , je s t p a m ią t k a M ę k i i Z m a r tw y c h w st a n ia C h r y s tu s a , s a k r a m e n t m iło sie r d z ia , z n a k je d n o śc i, w ę z e ł m iło ści, u c z ta p a s c h a ln a A n k ie to w a n i, o k r e ś la ją c M sz ę św ., n a jc z ę ś c ie j n a z y w a ją j ą „ b e z k r w a w ą O fia ­ r ą C h r y s t u s a ” . N a 62 a n k ie to w a n y c h t a k ą d e f in ic ję p o d a ło a ż 25. T r z e b a je s z ­ cze d o d a ć , że p r a w ie w y sz y sc y tę w y p o w ie d ź u z u p e łn ia ją b liż sz y m i o k r e ś le n ia ­ m i t e j b e z k r w a w e j o f ia r y C h r y s tu s a , t a k im i j a k : „ p o d p o s t a c ią c h le b a i w i­ n a ” (a. 4, 18, 50, 53, 54), „ z a p o c z ą tk o w a n a n a d r z e w ie k r z y ż a ” (a. 7), „ t a k a s a m a j a k d w a t y s ią c e la t te m u n a G o lg o c ie ” (a. 23), „ n a p a m ią t k ę teg o , co d o k o n a ło s ię n a K a l w a r i i ” (a. 47), „ je s t to k o n t y n u a c ja O f ia r y n a G o lg o c ie ” (a. 34), „ je s t p r z e m ie n ia n ie m c h le b a i w in a w C ia ło i K r e w C h r y s tu s a i o f ia ­ ro w a n ie m N ie p o k a la n e j H o st ii” (a. 1), „ je s t s k ł a d a n a n a o łta rz u p r z e z rę c e k a p ł a n a z a g r z e c h y c a łe g o ś w i a t a ” (a. 32); „ w n ie j J e z u s o f i a r u je się B o g u O jc u ” (a. 36 ,4 1 ), „ J e z u s o f i a r u je w n ie j s ie b ie z a in n y c h lu d z i” (a. 15,58), „ J e z u s p o d p o s t a c ią c h le b a i w in a o f i a r u je s ię z a n a s O jc u , z a n a s z e g r z e c h y ” (a. 27, 35, 37), „ J e z u s o f i a r u je s ię z a n a s sw e m u O jc u , a z a r a z e m m y ra z e m z N im s ię o f i a r u je m y ” (a. 3). D z ie w ię c iu a n k ie to w a n y c h n a z y w a M sz ę św . „ n a j ­ ś w ię t sz ą O fia r ą C h r y s t u s a ” . I zn o w u n a z w a t a j e s t u z u p e łn ia n a d o d a tk a m i stw ie r d z a ją c y m i, że t a n a jś w ię t s z a O f ia r a P a n a J e z u s a j e s t z J e g o C ia ła 1 K r w i (a. 19), że s k ł a d a n a j e s t B o g u O jc u z a n a s (a. 22), z a n a sz e g rz e c h y (a. 21), że j ą s p r a w u je k a p ł a n (a. 10). Je d e n n a z y w a M sz ę św . „ m isty c z n ą

1 P o r. A . L . S z a f r a ń s k i , Teologia liturgii eucharystycznej, L u b lin 1974; J . G r z e ś k o w i a k , D o końca ich umiłował. L itu rgia Eucharystii, K a ­ to w ic e 1987; E . O z o r o w s k i , N auka o Eucharystii w wypowiedziach Urzę­ du Nauczycielskiego Kościoła, A K R . 75 (1983) T . 101, z. 2 (4 4 7 ) 197— 212; W. H r y n i e w i c z , Eucharystia — sakram ent paschalny, tamże 231— 248; J . M i a z e k , Eucharystia: ofiara

—

kult

—

obrzęd, A K R . 75 (1983) T . 101, z. 3 (448) 315— 335; A . Z u b e r b i e r , „ T o jest Ciało m oje”. Obecność C iała i K rw i P ań skiej w Eucharystii, tamże, 336— 348; W. H a n c , Eucharystia —

sakram entalnym znakiem jedności, tam że 349— 365; B . N a d o l s k i , „ J a jestem z w am i”

—

uwielbiony Chrystus w N ajśw iętszym Sakram encie, R B L R . 39 (1986) n r 4, 298— 305.

O f ia r ą J e z u s a C h r y s t u s a ” (a. 33). W k o ń cu je sz c z e in n i p o p r z e s t a ją n a o k r e ś ­ le n iu M sz y św . „ O f ia r ą ” , b e z d o d a tk ó w : b e z k r w a w a , n a jś w ię t s z a czy m isty c z ­ n a . J e s t to z a te m „ O f ia r a s k ł a d a n a p rzez P a n a J e z u s a z a w sz y stk ic h lu d z i” (a. 42) „ n a p r z e b ła g a n ie z a n a sz e g r z e c h y ” (a. 28, 39, 46). W sto su n k u do O fia r y K r z y ż o w e j P a n a J e z u s a n a z y w a n a je s t M sz a św . „ p o n o w ie n ie m t e j O f ia r y ” (a. 24) lu b j e j „ p o w tó r z e n ie m ” (a. 11, 12, 40). W ż a d n e j a n k ie c ie n ie z n a ­ la z ło się sło w o „ u o b e c n ie n ie ” . M sz a św . je s t O f ia r ą c a łe g o M isty c z n e g o C i a ­ ł a J e z u s a C h r y s tu s a , c z y li G ło w y i C zło n k ó w —· C h r y s tu s a i K o ś c io ła . A n k ie ­ to w a n i p o w sz e c h n ie d o s t r z e g a ją w e M sz y św . je d y n ie C h r y s t u s a s k ła d a ją c e g o O fia r ę . J e d e n ty lk o n a p is a ł, że „ M sz a św . j e s t O f ia r ą C h r y s t u s a i n a sz ą O f i a r ą ” (a. 38). W d w ó c h p r z y p a d k a c h stw ie rd z o n o o g ó ln ie , że M sz a św . j e s t O f ia r ą s k ł a d a n ą B o g u (a. 56, 59), b e z w y sz c z e g ó ln ie n ia k to j ą s k ł a d a . I ta k ż e d w ó ch r e sp o n d e n tó w w id z i zn o w u ty lk o lu d z i s k ł a d a ją c y c h w e M sz y św . O - f ia r ę , a p o m ija J e z u s a C h r y s t u s a (a. 8, 55). „ T o cz y ń c ie n a m o ją p a m ią t k ę ” (Ł k 22,19), p o w ie d z ia ł P a n J e z u s w c z a sie O s t a t n ie j W ieczerzy , p o p r z e m ie ­ n ie n iu c h le b a w s w o je C ia ło . M sz a św . je s t p a m ią t k ą u o b e c n ia ją c ą C h r y s tu s a i c a łe J e g o z b a w c z e d zieło . T e o lo g ia t r a d y c y jn a a k c e n to w a ła w e M sz y św . p a ­ m ią t k ę m ę k i i ś m ie r c i C h r y s tu s a . D z is ia j k ła d z ie się n a c is k n a p o d k r e śle n ie w t e j n ie z w y k łe j p a m ią t c e ta k ż e z m a r tw y c h w s ta n ia i w n ie b o w s tą p ie n ia n a ­ sz e g o P a n a . D o p ie ro b o w ie m z m a r tw y c h w sta n ie i w n ie b o w stą p ie n ie C h r y s tu ­ s a j e s t p o tw ie r d z e n ie m , że B ó g p r z y ją ł O f ia r ę S w e g o S y n a i o b d a rz y ł G o p e łn ią ż y c ia i p e łn ią c h w a ły . T y lk o d z ie w ię c iu a n k ie to w a n y c h a k c e n tu je w e M sz y św . m o m e n t p a m ią t k i, z ty m , że d la c z te re c h z n ic h j e s t to p a m ią t k a t y lk o m ę k i i śm ie r c i (a. 44, 47, 49, 61), a d la trz e c h ta k ż e p a m i ą t k a z m a rtw y c h ­ w s t a n ia (a. 2, 33, 37). O p ró c z te g o p is z ą je sz c z e , że M sz a św . j e s t „ p a m ią t k ą teg o , co d o k o n a ło się w W ie c z e r n ik u ” (a. 5) a lb o „ p a m i ą t k ą O s t a t n ie j W ie­ c z e r z y ” (a. 2).

In n e sp o jr z e n ie n a M sz ę św . m a ją ci k tó r z y o k r e ś la ją j ą ja k o sp o tk a n ie z B o g ie m . P o d a ją c d e f in ic ję N a jś w ię t s z e j O fia r y , p is a li: „ je s t to sp o tk a n ie z B o g ie m w S ło w ie B o ż y m i w E u c h a r y s tii” (a. 38), „ s p o tk a n ie z Je z u s e m C h r y s tu s e m w W ie c z e rn ik u , n a G o lg o c ie i r a n o w N ie d z ie lę Z m a r tw y c h w st a ­ n i a ” (a. 17), „ sp o tk a n ie z B o g ie m , n a s z y m O jc e m i z C h r y s tu s e m O d k u p ic ie ­ le m ” (a. 26), „ sp o tk a n ie z B o g ie m i C h r y stu se m P a n e m i o d d a n ie M u n a j ­ w ię k s z e j c z c i” (a . 43). D w a j u c z e stn ic y a n k ie ty p a tr z ą n a M sz ę św . o d str o n y m o d litw y , n a z y w a ją c j ą : „ n a jd o s k o n a ls z ą m o d lit w ą ” (a. 60), a lb o „ ro z m o w ą P a n a B o g a z c z ło w ie k ie m ” (a. 51). Je d e n z a ś m ó w i o M sz y św ., że j e s t „ m is ­ te r iu m m iło śc i” (a. 62).

J e z u s C h r y s tu s u s ta n o w ił E u c h a r y s tię w r a m a c h u c z ty p a s c h a ln e j i ja k o u cztę . P o w ie d z ia ł p r z e c ie ż : „ b ie r z c ie i je d zcie ..., b ie r z c ie i p i jc ie ” . M sz a św . ja k o O f ia r a d o k o n u je s ię p o d p o s t a c ią c h le b a i w in a , c z y li p o d p o sta c ią p o siłk u , u czty . O d k ry c ie t e j p r a w d y o M sz y św . w k o n se k w e n c ji p o w in n o p r o w a d z ić w ie r n y c h do S t o łu P a ń sk ie g o , do K o m u n ii św . B o g d y k to ś id zie n a u cztę, to g d y p o d a d z ą p o siłe k , zw y k le g o sp o ż y w a . D łu g a je d n a k d r o g a p r o w a d z i do z m ia n y m e n ta ln o śc i. W id ać to w y r a ź n ie n a p o d sta w ie p r z e a n a ­ liz o w a n y c h a n k ie t. W d e f in ic ji M sz y św . ty lk o je d e n n a 62 w y p o w ia d a ją c y c h się , n a z y w a M sz ę św . u c z tą (a. 29).

S o b ó r W a ty k a ń sk i II, w K o n s t y t u c ji o L itu r g ii, z a c h ę c a ją c d u sz p a ste r z y , „ a b y w k a te c h e z ie g o r liw ie u c z y li w ie r n y c h u c z e stn ic tw a w c a ł e j M sz y ś w ię t e j” , u z a s a d n ia ł to f a k te m , że z a ró w n o „ lit u r g ia sło w a i lit u r g ia e u c h a r y sty c z n a , t a k śc iś le w ią ż ą się ze s o b ą , że sta n o w ią je d e n a k t k u lt u ” ( K L 56). D o k o n u ją c te g o p o d z ia łu M sz y św . n a d w ie części, t j. litu r g ię s ło w a i litu r g ię e u c h a ­ ry sty c z n ą , z a z n a cz o n o w t y m d o k u m e n c ie , że je s t to p o d z ia ł ty lk o „ w p e w ­ n y m s to p n iu ” ( d u a e p a r t e s e q u i b u s M i s s a q u o d a m m o d o c o n s t a t). Ż y cz en ie m K o ś c io ła je s t n a t o m ia s t , a b y w ie r n i ró w n o c e n ili so b ie o b y d w ie c z ę śc i M sz y św ., g d y ż ty lk o p o p r a w n e u c z e stn ic tw o w lit u r g ii sło w a j e s t g w a r a n c ją d o b ­ re g o p r z e ż y w a n ia litu r g ii e u c h a r y s ty c z n e j. O g ó ln e w p ro w a d z e n ie do M sz a łu R z y m sk ie g o o m a w ia ją c s t r u k t u r ę , e le m e n ty i c z ę śc i M sz y ś w ię t e j, d z ie li

ją

n a c z te ry c z ę śc i: o b rz ę d y w stę p n e , litu r g ię sło w a , litu r g ię e u c h a r y s ty c z n ą i o b ­ r z ę d z a k o ń c z e n ia (O W M R 24— 57). W ied za a n k ie to w a n y c h n a t e m a t p o d z ia łu

M sz y św . j e s t z a sa d n ic z o p o p r a w n a . N a jw ię c e j z n ich , b o 22, d z ie li M sz ę św . n a d w ie z a s a d n ic z e c z ę śc i, t j. litu r g ię sło w a i litu r g ię e u c h a r y sty c z n ą , z ty m , ż e je d e n litu r g ię e u c h a r y s ty c z n ą n a z y w a „ lit u r g i ą o f i a r y ” (a. 22). N ie k tó rz y d o ty c h d w ó ch z a sa d n ic z y c h c z ę śc i M sz y św ., d o d a ją je sz c z e : o fia r o w a n ie (a . 44), K o m u n ię św . (a. 10, 15, 16, 18, 19, 28, 35, 36, 48) i d z ię k c z y n ie n ie (a. 3, 4). In n i z a m ia s t lit u r g ii e u c h a r y s ty c z n e j w y m ie n ia ją ty lk o : s a m o p o d n ie sie n ie (a. 51) a lb o o fia r o w a n ie i p r z e isto c z e n ie (a. 12), w z g lę d n ie o fia r o w a n ie , p r z e ­ m ie n ie n ie — p o d n ie sie n ie i K o m u n ię św . (a. 52), o fia r o w a n ie i d z ię k c z y n ie ­ n ie (a. 5, 56, 59), p r z y g o to w a n ie d a ró w , p r z e isto c z e n ie , K o m u n ię św . i d z ię k ­ c z y n ie n ie (a. 46, 47) lu b p r z e isto c z e n ie , u c z tę e u c h a r y s ty c z n ą i d z ię k c z y n ie ­ n ie (a. 38). T r z y w y p o w ie d z i p o d a ją p o d z ia ł M sz y św . n a c z te ry c z ę śc i (ta k j a k w O W M R 24— 57), t j. o b rz ę d y w stę p n e , litu r g ię sło w a , litu r g ię e u c h a r y s ­ ty c z n ą i o b rz ę d k o ń co w y (a. 31, 33, 62). In n i a n k ie to w a n i z ty c h c z te re c h c z ę śc i p o m ija ją o b rz ę d y w stę p n e (a. 8, 11, 17, 27, 29, 30, 57, 58, 61), w z g lę d n ie o b rz ę d k o ń c o w y (a. 20— 60). J e s z c z e in n i ja k o o d d z ie ln ą c z ę ść d o d a ją je sz c z e : p r z y ­ g o to w a n ie d a r ó w (a. 6, 57, 58), K o m u n ię św . (a. 25, 32, 41) i d z ię k c z y n ie n ie (a . 24). W k o ń cu , w je d n e j o d p o w ie d z i o d d z ie ln ie , o p ró c z litu r g ii sło w a , w y ­ m ie n io n o m o d litw ę w ie r n y c h (a. 20).

2. O b e c n o ść C h r y s tu s a w e M sz y ś w ię t e j

W I ro z d z ia le K o n s t y t u c ji o L it u r g ii, g d z ie j e s t m o w a o n a tu r z e lit u r g ii ś w ię ­ t e j i j e j z n a c z e n iu w ż y c iu K o ś c io ła , p o d k r e ślo n o n ie u st a n n ą o b e c n o ść C h r y s ­ t u s a w sw o im K o ś c ie le , sz c z e g ó ln ie w c z y n n o śc ia c h litu r g ic z n y c h , a ró w n o ­ c z e śn ie w y m ie n io n o c z te ry sp o so b y t e j o b e c n o ści w e M sz y św . ( K L 7). I t a k : „ je s t o b e c n y w o fie r z e M sz y ś w ię t e j, czy to w o so b ie o d p r a w ia ją c e g o , g d y ż « T e n sa m , k t ó r y k ie d y ś o f ia r o w a ł s ię n a k rz y ż u , o b e c n ie o f ia r u je s ię p rz e z p o słu g ę k a p ła n ó w » , czy te ż z w ła sz c z a p o d p o s t a c ia m i e u c h a ry sty c z n y m i... je s t o b e c n y w sw o im sło w ie , a lb o w ie m g d y w K o ś c ie le c z y ta się P ism o Ś w ię te , w ó w c z a s O n s a m m ó w i. J e s t o b e c n y w re sz c ie , g d y K o ś c ió ł m o d li s ię i śp ie w a p s a lm y , g d y ż O n s a m o b ie c a ł: « G d z ie d w a j a lb o t r z e j s ą z g ro m a d z e n i w im ię m o je , t a m i j a je s t e m p o śr ó d n ic h » (M t 1 8 ,2 0 )2.” W sz y stk ie c z te r y s p o so b y o b e c n o ści C h r y s t u s a w e M sz y św . w y m ie n ia ty lk o 3 s p o ś r ó d 62 a n k ie to w a n y c h (a. 8, 57, 62). D a lsz y c h d z ie w ię c iu p o d a je ju ż ty lk o trz y . I t a k : p ię c iu z n ic h w id z i o b e c n o ść C h r y s tu s a w sło w ie B o ż y m , w z g r o ­ m a d z e n iu e u c h a r y sty c z n y m i p o d p o s t a c ia m i e u c h a r y sty c z n y m i (a. 1, 20, 23, 26, 50), trze ch , w sło w ie B o ż y m , w o so b ie k a p ł a n a i p o d p o s t a c ia m i e u c h a ­ ry sty c z n y m i (a. 9, 41, 49), a je d e n w z g r o m a d z e n iu litu r g ic z n y m , w o so b ie k a p ł a n a i p o d p o s t a c ia m i e u c h a r y sty c z n y m i (a. 17). P r a w ie w sz y sc y a n k ie t o ­ w a n i, z w y ją t k ie m tr z e c h (a. 3, 13, 52), w y m ie n ia ją o b e c n o ść C h r y s t u s a p o d p o s t a c ia m i e u c h a ry sty c z n y m i. N ie p o k o ją c y je s t je d n a k f a k t , że a ż 24 z n ich (38,7% ), n ie z n a ju ż in n y c h sp o so b ó w o b e c n o ści J e z u s a C h r y s t u s a w e M sz y św . (a. 4, 6, 7, 12, 14, 15, 16, 19, 21, 22, 24, 25, 27, 30, 34, 36, 38, 42, 43, 51, 54, 55, 56, 59). N a d r u g im m ie js c u , p o o b e c n o ści p o d p o s t a c ia m i e u c h a ry sty c z n y m i, z n a ­ la z ła się o b e c n o ść C h r y s t u s a w sło w ie B o ż y m . Z n a j ą 27, c z y li 43,5% a n k ie t o w a ­ n y ch . P ię t n a s tu n a 62 w y p o w ia d a ją c y c h się (24,1% ) m ó w i, że C h r y s tu s P a n j e s t o b e c n y w z g r o m a d z e n iu e u c h a r y sty c z n y m (a. 1, 2, 8, 17, 18, 20, 23, 26, 44, 46, 50, 57, 58, 60, 62), a d z ie w ię c iu (14,5% ) w id z i G o w o so b ie s p r a w u ją ­ c e g o M sz ę św . k a p ł a n a (a. 3, 5, 8, 9, 17, 41, 49, 57, 62). J e d e n je d n a k z ty c h d z ie w ię c iu ju ż n ie w id z i in n y c h s p o so b ó w o b e c n o śc i n a sz e g o P a n a w e M szy ś w ię t e j (a. 3). N a le ż y je sz c z e d o d a ć , że d la d w ó ch a n k ie to w a n y c h C h r y s tu s j e s t o b e cn y w e M sz y św . t y lk o d u ch o w o (a. 12, 52).

2 P o r. W. H a n c , O b e c n o ś ć C h r y s t u s a w E u c h a r y s t i i , A T R . 75 (1983) T . 101, z. 2 (447) 213— 230.

3. U c z e stn ic tw o w ie r n y c h w e M sz y ś w ię t e j

P r z y jm o w a n ie o d p o w ie d n ic h p o s t a w p r z e z w ie r n y c h w e M sz y św . (w sta w a n ie , k lę k a n ie , sia d a n ie ), d o b r y u d z ia ł w d ia lo g u z c e le b r a n se m , d a w a n ie o d p o w ie ­ dzi n a m o d litw y m sz a ln e , o ż y w io n y śp ie w , z c a łą p e w n o śc ią n ie s ą w y s t a r ­ c z a ją c y m i w y z n a c z n ik a m i d o b r e g o u c z e stn ic tw a w N a jś w ię t s z e j O fie rz e . K a ż ­ d y u c z e stn ic z ą c y w e M sz y św . m u s i u c z e stn ic z y ć z g łę b o k im p r z e k o n a n ie m , że t u t a j ch o d zi o je g o z b a w ie n ie . S t ą d k o n ie c z n o ść d o b r e g o z r o z u m ie n ia t e j „ ta je m n ic y w ia r y ” i p o p ra w n e g o , to j e s t św ia d o m e g o , p o b o ż n e g o i czy n n eg o w n ie j u c z e stn ic tw a . T o z a ś z k o le i j e s t o w o ce m s p e łn ie n ia p r z e z u c z e stn i­ c z ą c y c h p ię c iu w a r u n k ó w , k tó r e p o d a je K o n s t y t u c ja o L i t u r g ii w n a s t ę p u ją c e j k o le jn o ś c i (n r 48): k s z ta łt o w a n ie p r z e z sło w o B o ż e, p o s ila n ie s ię p r z y sto le C ia ła P a ń sk ie g o , s k ła d a n ie B o g u d z ię k c z y n ie n ia , o fia r o w a n ie N ie p o k a la n e j H o ­ s t ii i u cze n ie s ię s k ł a d a n i a w o fie r z e sa m e g o s i e b i e 3. S a m o w y lic z e n ie ty ch p ię c iu w a r u n k ó w d o b r e g o u c z e stn ic tw a w e M sz y św . p r z e z K o n s ty t u c ję o L i ­ tu r g ii n ie je s t p r z y p a d k o w e w s w e j k o le jn o śc i. U k a z a n a j e s t t u t a j b o w ie m p r a w d a , że M sz a św . je s t p r z e d e w sz y stk im c z y n e m B o g a (opus Dei). J e s t to w s p a n ia ły d a r B o ż e g o S ło w a i d a r C ia ła P a ń sk ie g o , a w k o n se k w e n c ji d a r B o ż e g o z b a w ie n ia . W e M sz y św ię t e j b a r d z o p r z e jr z y ś c ie u k a z a n e j e s t p ra w o , k tó r e o b o w ią z u je w c a łe j e k o n o m ii z b a w ie n ia , a m ia n o w ic ie p r a w o p ie rw sz e ń ­ s tw a B o ż e g o d z ia ła n ia p r z e d lu d z k im . B ó g w d ia lo g u z c z ło w ie k ie m z a w sz e w y s t ę p u je ja k o te n p ie r w s z y ; ten , k tó r y p ie r w sz y o d z y w a s ię i p ie rw sz y p a r t n e r a sw e g o d ia lo g u — c z ło w ie k a , u b o g a c a . S t ą d p o s t a w a c z ło w ie k a n a M sz y św . to p o s t a w a g o to w o śc i n a p r z y ję c ie B o ż e g o d a r u , B o ż e g o z b a w ie n ia . D o p ie ro o d p o w ie d z ią n a B o ż y d a r b ę d z ie d z ię k c z y n ie n ie , o fia r o w a n ie C ia ła i K r w i P a ń s k ie j i o fia r o w a n ie sa m e g o sieb ie .

A n k ie to w a n i n a o g ó ł z d a ją so b ie s p r a w ę z teg o , że d o b r e u c z e stn ic tw o w e M sz y św . w y m a g a o d u c z e stn ic z ą c e g o sp e łn ie n ia w ie lu w a r u n k ó w . W sz y stk ie w a r u n k i, ja k ie p o d a je K o n s t y t u c ja o L itu r g ii, a m ia n o w ic ie : s łu c h a n ie S ło w a B o ż e g o , p r z y ję c ie K o m u n ii św ., d z ię k c z y n ie n ie , o fia r o w a n ie N ie p o k a la n e j H o s­ tii i o fia r o w a n ie sa m e g o sie b ie , w y m ie n ia 19 n a 62 a n k ie to w a n y c h (30,6% ). S ie d e m o só b w y m ie n ia cz te ry , o sie m — trzy , d z ie w ię ć — d w a , a t r z y n a ś c ie ty lk o je d e n s p o śr ó d w y ż e j p o d a n y c h w a r u n k ó w . O d str o n y t r e ś c i d a n e te p r z e d s ta ­ w ia j ą się n a s t ę p u ją c o : 30 o só b (n a w sz y stk ic h 37) w y m ie n ia p r z y stę p o w a n ie

do K o m u n ii św . ja k o w a r u n e k k o n ie c z n y d o b r e g o u c z e stn ic tw a w e M sz y św ., 26 słu c h a n ie s ło w a B o ż e g o , 11 d z ię k c z y n ie n ie , 10 o fia r o w a n ie s ie b ie i 6 o f i a ­ r o w a n ie B o g u N ie p o k a la n e j H o stii. W su m ie lic z b a p o d a ją c y c h w sz y stk ie w a r u n k i d o b re g o u c z e stn ic tw a w e M sz y św . i ty ch , k tó r z y p o d a ją ty lk o n ie ­ k tó r e z n ich , w y n o si 56 o só b . Z a t e m ty lk o 6 o só b n ie z n a a n i je d n e g o z p o ­ d a n y c h p rz e z K o n s t y t u c ję o L i t u r g ii w a r u n k ó w p o trz e b n y c h do n a le ż y te g o u c z e stn ic z e n ia w e M sz y św . T e o so b y ja k o n ie z b ę d n e do d o b r e g o u c z e stn ic tw a w e M sz y św . p o d a ją : s t a n ł a s k i u ś w ię c a ją c e j (a. 23), p r z e p r o sz e n ie B o g a za g r z e c h y (a. 10,51), p o je d n a n ie z b liź n im i (a. 10, 11), s z c z e r ą m o d litw ę (a. 11), d a w a n ie o d p o w ie d z i n a w e z w a n ia k a p ł a n a (a. 51), u c z e stn ic tw o św ia d o m e , p o ­ b o ż n e i c z y n n e (a . 39, 40) i m o d lite w n e s k u p ie n ie (a. 23). J a k w id a ć , s ą to je d y n ie w a r u n k i w stę p n e d o b r e g o u c z e stn ic tw a w e M sz y św ., w z g lę d n ie o k r e ś ­ le n ia p o sta w y , z j a k ą n a le ż y s p e łn ia ć te w y m ie n io n e p r z e z K o n s t y t u c ję o L i ­ t u r g ii w a r u n k i. O k o n ie c z n o śc i b y c ia w sta n ie ł a s k i u ś w ię c a ją c e j n a M sz y św . p is z ą ta k ż e i c i a n k ie to w a n i, k tó r z y w y m ie n ia ją w sz y stk ie a lb o ty lk o n ie k tó r e sp o śr ó d ty c h p ię c iu w a r u n k ó w p o d a n y c h p r z e z K o n s ty t u c ję o L i t u r g i i (a. 14, 17, 18,

3 P o r. J . G r z e ś k o w i a k , W trosce o wewnętrzny udział wiernych we Mszy św., „H o m o D e i” , 1976 n r 3, 193 nn., R . Z i e 1 a s к o, Msza św ięta i u- czestnictwo w n iej według teologii współczesnej, w : W prowadzenie do li­ turgii, P o z n a ń 1967, 239— 252; W. D a n i e l s k i , Uczestnictwo wiernych we Mszy św iętej w świetle je j struktury liturgicznej, tamże, 253— 277.

33, 47, 53, 55). T o s a m o d o ty cz y p r z e p r o sz e n ia B o g a z a g r z e c h y (a. 1, 21, 26, 44, 61), a d w ó c h n a w e t d o m a g a s ię sp o w ie d z i (a. 22, 52). W a rto w y m ie n ić je sz c z e p o z o sta łe w a r u n k i, o d k tó r y c h w e d łu g a n k ie t o w a n e j m ło d z ie ż y z a le ż y d o b r e u c z e stn ic tw o w e M sz y św . S ą to : z n a jo m o ść , c zy m j e s t M sz a św . (a. 53), z ro z u m ie n ie i p r z e ż y c ie O f ia r y C h r y s t u s a (a. 38), m o d litw a p r z e d M sz ą św . (a. 18, 22, 24, 41, 48), w z g lę d n ie p r z y g o to w a n ie się do M sz y św . w m ilc z e n iu (a. 37), p r z y b y c ie d o b r o w o ln e n a M sz ę św . (a. 2, 43) i u c z e stn ic tw o w c a łe j M sz y ś w ię t e j (a. 27, 52), u c z e stn ic tw o u w a ż n e (a. 1, 13, 16, 20), k o n ie c z n o ść w ia r y (a. 7, 55), c h ę ć z je d n o c z e n ia się z B o g ie m (a. 48), z a d o ść u c z y n ie n ie B o g u (a. 28, 35) i k o n ie c z n o ść p r z y łą c z e n ia się d o ś p ie w u (a. 37).

N ie p o k a la n a H o stia , c z y li C ia ło i K r e w J e z u s a C h r y s tu s a , to n a jś w ię t sz y i n a jb a r d z ie j g o d n y B o g a D a r , k tó r y w ie r n i s k ł a d a j ą w e M sz y św . sw o je m u O jc u „...n ie ty lk o p rz e z rę c e k a p ła n a , le cz ta k ż e r a z e m z n im ...” ( K L 48). M ó w ią o ty m w y r a ź n ie m o d litw y p o k o n se k r a c ji. D o te g o n a jś w ię t sz e g o D a r u n a le ż y d o łą c z y ć d a r z s ie b ie : to w sz y stk o , co s ta n o w i tr e ś ć lu d z k ie g o ży cia, i g o to w o ść n a p e łn ie n ie w o li B o ż e j 4. S p o ś r ó d 62 a n k ie to w a n y c h ty lk o 14 (22,5% ) o d p o w ia d a n a le ż y c ie n a p y t a n ie : „ c o w e M sz y św . s k ła d a m y w o f ie ­ r z e ? ” N a t o m ia s t 13 u w a ż a , że d a r e m s k ła d a n y m B o g u O jc u w e M sz y św . je s t ty lk o C ia ło i K r e w J e z u s a C h r y s tu s a , a 21 są d z i, że w y s t a r c z y B o g u o fia r o w a ć je d y n ie s a m e g o sie b ie . N ie k tó r z y je sz c z e d o d a tk o w o w y ja ś n i a ją , że C ia ło i K r e w P a n a J e z u s a o f ia r u je m y p o d p o s t a c ią c h le b a i w in a (a. 15, 30), „ n a p r z e b ła g a ­ n ie z a g r z e c h y ” (a. 46), „ z a n a s z e g r z e c h y ” (a. 6, 7, 37, 53), „ z a n a s ” (a . 37), „ z a w sz y stk ic h lu d z i” (a. 15). I je sz c z e , je d e n stw ie r d z a , że s a m k a p ła n s k ł a d a tę O f ia r ę (a. 15), a sz e śc iu , że j e s t o n a s k ł a d a n a ty lk o p r z e z rę c e k a p ł a n a (a. 1, 8, 9, 11, 17, 36). W y ja ś n ie n ia d o ty c z ą c e o f ia r o w a n ia sa m y c h s ie b ie w y ­ g l ą d a j ą n a s t ę p u ją c o : „ s w o je ż y c ie ” (a . 33), „ n a s z e s p r a w y ” (a. 8, 38), „ t r u d ­ n o śc i i k ło p o ty ” (a. 22), „ t r o s k i i z m a r t w ie n ia ” (a. 5), „ k ło p o ty , tr o sk i, a ta k ż e r a d o ś c i” (a . 4), „ s w o je k r z y ż e , t r y u m fy , r a d o ś c i” (a. 57), „ n a s z e u p a d k i, tro sk i, z m a r tw ie n ia , a t a k ż e n a s z e z w y c ię stw a i d o b re u c z y n k i” (a. 3) o r a z „ sa m y c h sie b ie , K o ś c ió ł Ś w ię ty , d u c h o w ie ń stw o i c a ły lu d o d k u p io n y ” (a. 10, 11). A ż 34, c z y li 54,8% z o g ó łu , o d p o w ia d a p o p ra w n ie , że d a r s k ł a d a j ą B o g u O jc u , a trz e c h n a w e t z a z n a c z a , że c z y n ią to z a p o śr e d n ic tw e m J e z u s a C h r y s tu s a (a. 28, 35, 40). T y lk o d w ó ch p isz e , że o f ia r ę w e M sz y św . s k ł a d a j ą C h r y s tu ­ so w i (a. 10, 14). F u n k c jo n u je je d n a k je sz c z e c ią g le i d a w n e u ję c ie o o f ia r o ­ w a n iu B o g u je d y n ie c h le b a i w in a . A le t a k m y ślą c y c h j e s t z a le d w ie 12,9% (a. 2, 16, 23, 24, 44, 47, 48, 52). W d o d a tk u je d e n z ty c h , k tó r z y c h c ą o fia r o w a ć B o g u c h le b i w in o , z a r a z d o d a je : „ k t ó r e s ą C ia łe m i K r w ią C h r y s t u s a ” (a. 47), a d r u g i p isz e : „ a b y n a s t ę p n ie s ta ły s ię C ia łe m i K r w i ą C h r y s t u s a ” (a. 48).

C z ło w ie k d la p sy c h ic z n e j ró w n o w a g i p o t r z e b u je cisz y . R ó w n o c z e śn ie d a je się z a u w a ż y ć , że c isz a t a j e s t m u s y ste m a ty c z n ie z a b ie r a n a , a z g ie łk i h a ła s w k r a d a ją się w sz ę d z ie . S t ą d ła tw o o n ie p o k o je t a k ie s a m e j a k te, z k tó r y c h z w ie rz y ł s ię k a r d y n a ł G . M . G a r r o n e , w id z ą c , „ ż e b r a k m ilc z e n ia w n a s z e j c y w iliz a c ji, ró w n ie ż i w n a s z y c h k o śc io ła c h j e s t rz e c z ą z n a m ie n n ą i rz e czą p o w a ż n ą . P e w n e g o d n ia m o ż e on o o s ią g n ą ć g r a n ic ę , k ie d y sta n ie s ię ś m ie r ­ te ln y m ” 5. N ie p o k ó j s t a je s ię ty m w ię k sz y , g d y ż to w ła ś n ie „ li t u r g i a je st... d z ie d z in ą , w k t ó r e j n a jż y w ie j o d c z u w a s ię r o d z a j s p is k u ś w i a t a w sp ó łc z e sn e g o p r z e c iw m ilc z e n iu ” 6. T y m c z a s e m B ó g d z is ie js z y m lu d z io m m ó w i to sa m o , co m ó w ił p r z e d w ie k a m i p o p rz e z p r o r o k a I z a ja s z a : „ w c isz y i u fn o śc i le ż y w a ­ sz a s i ł a ” (Iz 30,15). A z a s a d a b ib lijn a : „ je s t c z a s m ilc z e n ia i c z a s m ó w ie n ia ” (E k l 3,7) sz c z e g ó ln ie w e M sz y św . p o w in n a z n a le ź ć s w o je p e łn e o d z w ie rc ie d le ­

* W. G ło w a, Warunki dobrego uczestnictwa w N ajśw iętszej Ofierze,

„ K r o n i k a D ie c e z ji P r z e m y s k ie j” R . 63 (1977) z. 4, 85— 88; J . G r z e ś k o w i a k ,

Do końca ich um iłował, dz. cyt., 174— 186.

5 K a r d y n a ł G a b r ie l- M a r ie G a r r o n e , W co m am y wierzyć, P o z n a ń 1972, 288.

n ie . W ła śn ie sło w o i m ilc z e n ie, te d w a p o d sta w o w e e le m e n ty s k ła d o w e l i ­ t u r g ii tw o r z ą w sp a n ia ł ą h a rm o n ię , i d o p ie ro r a z e m w z ię te s ą zd o ln e n a sy c ić c z ło w ie k a , z a sp o k o ić je g o g łó d . S ło w o m a s w o je ź ró d ło w m ilc z e n iu i w m il­ c z e n iu o s ią g a s w o je d o p e łn ie n ie . K o ś c ió ł w id z ą c , że m ilc z e n ie j e s t e le m e n te m n ie z b ę d n y m , z a w sz e p o z o s ta w ia ł m u n a le ż n e m ie js c e w litu r g ii. Z a p o w ie d z ią d o c e n ia n ia m ilc z e n ia w z r e fo r m o w a n e j litu r g ii e u c h a r y s ty c z n e j b y ła w y p o ­ w ie d ź K o n s t y t u c ji o L it u r g i i : „ w o d p o w ie d n im c z a sie n a le ż y z a c h o w a ć ta k ż e p e łn e czci m ilc z e n ie ” (n r 30). O g ó ln e W p ro w ad z e n ie d o M sz a łu R z y m sk ie g o ju ż w y r a ź n ie z a z n a c z a , że s a k r a ln e m ilc z e n ie j e s t c z ę śc ią s k ła d o w ą M szy św ię t e j i o k r e ś la je g o n a t u r ę , k t ó r a „ u z a le ż n io n a je e t o d m o m e n tu M szy, w k tó r y m on o w y s t ę p u je . I t a k w c z a sie a k t u p o k u ty i p o w e z w a n iu do m o d litw y k a ż d y s k u p ia s ię w so b ie ; p o c z y ta n iu lu b p o h o m ilii u c z e stn ic y k r ó tk o r o z w a ż a ją to, co u sły sz e li, p o K o m u n ii z a ś w s e r c u sw o im w ie lb ią B o g a i m o d lą s ię ” (O W M R 2 3 ) 7.

P o n a d p o ło w a a n k ie to w a n y c h , to je s t 33 (53,2% ), z n a c isz ę a k tu p o k u tn e ­ go. Je s z c z e w ię c e j o je d n ą o so b ę (34) p isz e o c isz y w c z a s ie o k a z y w a n ia ś w ię ­ ty c h P o sta c i, a 38 o c isz y p o K o m u n ii ś w ię t e j. N a t o m ia s t tę cisz ę, k tó r a n a s t ę p u je p o w e z w a n iu d o m o d litw y „M ó d lm y s ię ” , w sp o m in a ty lk o 18, czy li 2 9 % o d p o w ia d a ją c y c h n a p y ta n ia . O d n o śn ie do m ilc z e n ia w c z a sie litu r g ii S ł o ­ w a 19 u c z e stn ik ó w a n k ie t y z n a m ilc z e n ie p o h o m ilii, 9 — p o c z y ta n ia c h b ib lij­ n y ch , 3 — p o c z y ta n ia c h i p o h o m ilii, 2 — p o c z y ta n ia c h lu b p o h o m ilii. N a t o m ia s t 5 p isz e ty lk o o g ó ln ie o m ilc z e n iu p o d c z a s s łu c h a n ia s ło w a B o ż e g o (a. 2, 24, 25, 36, 39), a je d e n (a. 54) o m ilc z e n iu ty lk o p r z e d E w a n g e lią . Z p o ­ z o sta ły c h m o m e n tó w c isz y g o d n a w sp o m n ie n ia je s t je sz c z e c isz a p r z e d K o ­ m u n ią św ., o k t ó r e j p isz e 10 o só b , c isz a p r z e d M sz ą św . (a. 30, 31, 38, 41, 62) i p o j e j z a k o ń c z e n iu (a. 38, 47) o r a z c isz a d la w sp o m n ie n ia ży w y c h i z m a r ­ ły c h (a. 62), w z g lę d n ie s a m y c h z m a rły c h (a. 27, 61).

S a k r a l n e m ilc z e n ie w ró ż n y ch m o m e n ta c h M sz y św . m a ró ż n ą n a t u r ę i w y ­ p e łn ia n e j e s t ró ż n y m i t r e ś c ia m i (p o r. O W M R 23). T y m c z a s e m a ż 13 s p o ­ śr ó d 62 a n k ie to w a n y c h (20,9% ) n ie w ie w og ó le, c zy m w y p e łn ić m sz a ln e o a zy cisz y , a 18 (29% ) d a je je d y n ie o g ó ln e o d p o w ie d z i, b e z u w z g lę d n ia n ia p o sz c z e ­ g ó ln y c h m o m e n tó w m s z a ln e j c isz y . T w ie r d z ą oni, że t r z e b a w te d y p o p r o stu m o d lić się (a. 1, 9, 12, 14, 22, 28, 50, 62), w z g lę d n ie s k ł a d a ć p r o ś b y (a. 11) czy p r o śb y w r a z z d z ię k c z y n ie n ie m (a. 2, 10, 32) lu b u w ie lb ia ć B o g a (a. 11, 14, 22). In n i p r o p o n u ją m sz a ln e m o m e n ty c isz y p rz e ż y ć w s k u p ie n iu (a. 7, 20, 28, 32, 46, 48, 50, 51, 55, 56, 59) i w p o k o rz e (a. 51). T r z e b a w e jś ć w sie b ie i o tw o rz y ć p r z e d D u c h e m Ś w ię t y m s w o je se r c e (a. 1), ro z w a ż a ć (a. 12), w z g lę d ­ n ie r o z w a ż a ć ży cie C h r y s t u s a (a. 55), w g łę b ia ć s ię w s k ł a d a n ą O f ia r ę (a. 20), n a s t a w ić się d u ch o w o n a p r z e ż y w a n ą T a je m n ic ę (a. 24), m y ś lą z w r a c a ć się do C h r y s tu s a (a. 40), u św ia d o m ić so b ie s w o ją łą c z n o ść z B o g ie m (a. 48, 59) i w łą c z y ć się w O fia r ę E u c h a r y s ty c z n ą (a. 39).

W śró d p r o p o z y c ji d o ty c z ą c y c h p r z e ż y w a n ia ju ż k o n k r e tn y c h m o m en tó w c isz y w e M sz y św . b a r d z o d u ż o je s t w sk a z a ń w ła śc iw y c h . N a jp ie r w o d n o śn ie d o c isz y a k tu p o k u tn e g o . O d p o w ia d a ją c y n a p y t a n ia w id z ą n a s t ę p u ją c e cele t e j c isz y : u św ia d o m ie n ie so b ie s w o je j m a ło śc i i n ie g o d n o śc i, a le i f a k tu , że k a ż ­ d y c z ło w iek je s t stw o r z o n y i o d k u p io n y p r z e z B o g a (a. 17), z a sta n o w ie n ie się n a d s o b ą w o b licz u w sz y stk o w ie d z ą c e g o B o g a (a. 33), z r o b ie n ie r a c h u n k u s u ­ m ie n ia (a . 44, 54, 58, 61), w y z n a n ie sw o ic h sła b o ś c i (a. 3) i p r z e p r o sz e n ie B o g a z a g r z e c h y (a . 4, 11, 26, 27, 29, 31, 37, 38, 41, 46, 53, 54, 61). W c isz y p o w e z ­ w a n iu do m o d litw y (p o „ M ó d lm y s ię ” ) n a le ż y u św ia d o m ić so b ie s w o ją m a ło ść, s ła b o ś ć i b e z r a d n o ść w o b ec B o g a (a. 41) i p r z e d sta w ić B o g u s w o je w ła s n e in ­

t e n c je (a. 41), w z g lę d n ie s w o je p r o śb y (a. 4, 34). P o c z y ta n ia c h b ib lijn y c h 7 P o r. W. G ł o w a , Oazy ciszy we Mszy św iętej, a życie chrześcijańskie,

„ K r o n ik a D ie c e z ji P r z e m y s k ie j” R 63 (1977) z. 1, 18— 24; tenże, Czym wypeł­ nić momenty ciszy we Mszy św iętej, S łu ż b a B o ż a , L u b a c z ó w 1986, 119— 122; J . G r z e ś k o w i a k , Milczenie pełne Boga, „H o m o D e i” 1978, z. 4, 265 nn.

u c z e stn ic y M sz y św . p o w in n i r o z m y śla ć n a d t r e ś c ią s ło w a B o ż e g o (a. 13, 31, 42, 46). T o s a m o p o w in n i c z y n ić p o h o m ilii (a. 3, 8, 9, 23, 40, 53). T o je d n a k m ilc z e n ie m o ż n a w y p e łn ić je sz c z e in n y m i tr e ś c ia m i, t a k im i j a k : z a s ta n a w ia n ie się ta k ż e n a d t r e ś c ią h o m ilii (a. 13, 31, 33, 38, 53) o r a z r e f l e k s ja n a d sw o im ż y c ie m i p o d e jm o w a n ie o d p o w ie d n ic h p o sta n o w ie ń (a. 17, 53). M ilc z e n ie w c z a ­ sie k o n s e k r a c ji i o k a z y w a n ia Ś w ię ty c h P o st a c i, w św ie tle u z y sk a n y c h o d p o ­ w ie d z i j e s t d la : u ś w ia d o m ie n ia so b ie o b e c n o ści C h r y s t u s a p o d p o s t a c ia m i e u ­ c h a r y sty c z n y m i (a. 44), o d d a n ia c z c i o f ia r u ją c e m u s ię C h r y stu so w i (a. 33), r o z w a ż a n ia o O s t a t n ie j W ieczerzy (a. 18) i u w ie lb ie n ia B o g a (a. 43). P r z e d K o m u n ią ś w ię t ą j e s t ta k ż e m o m e n t cisz y , a b y p r z y g o to w a ć s ię n a p r z y jś c ie C h r y s tu s a (a. 46), z a p r o s ić G o do sw o je g o s e r c a (a. 40) i w z b u d z ić w so b ie a k t m iło śc i (a. 41). W k o ń cu , p o K o m u n ii św ię t e j, w c isz y n a le ż y d z ię k o w a ć P a n u B o g u (a. 4, 13, 23, 31, 33, 36, 40, 41, 46), d z ię k o w a ć z a w sz y stk o (a. 37), za m o ż n o ść u c z e stn ic z e n ia w e M sz y św . (a. 15), z a d a r E u c h a r y s tii (a. 38), za p r z y jś c ie C h r y s t u s a d o s e r c a (a. 49). O p ró cz d z ię k c z y n ie n ia w c isz y p o K o ­ m u n ii św . p r o p o n o w a n e j e s t ta k ż e ro z w a ż a n ie n a d w p ro w a d z e n ie m S ło w a B o ż e g o w ży cie (a. 4) o r a z ro z w a ż a n ie o z b a w c z y m d z ie le J e z u s a C h r y s tu s a (a. 18). D w ó ch r e sp o n d e n tó w z a u w a ż a je sz c z e c isz ę p r z e d M sz ą św ., k t ó r a je st w c e lu p r z y g o to w a n ia się do N a jś w ię t s z e j O fia r y i d la r o z m y ś la n ia o w ie l­ k ie j T a je m n ic y w ia r y , k t ó r a z a c h w ilę m a b y ć u o b e c n io n a (a. 38).

4. M sz a ś w ię t a w ży ciu m ło d y c h lu d z i

U c z e stn ic tw o w e M sz y św . z z a c h o w a n ie m w sz y st k ic h w sp o m n ia n y c h p rz e z K o n s ty t u c ję o L i t u r g i i w a r u n k ó w m a d o p ro w a d z ić d o teg o , że w ie r n i „ z a p o śr e d n ic tw e m C h r y s t u s a z k a ż d y m d n ie m b ę d ą d o sk o n a lić s ię w z je d n o ­ cz e n iu z B o g ie m i w z a je m n ie ze so b ą , a b y w k o ń c u B ó g b y ł w sz y st k im w e w sz y st k ic h ” ( K L 48). Z a te m o w o ce m d o b r e g o u c z e stn ic tw a w e M sz y św . je s t z je d n o c z e n ie z B o g ie m i z lu d ź m i, c z y li m iło ść B o g a do b liź n ic h ; to z a ś je s t is t o t ą ż y c ia c h r z e ś c ija ń sk ie g o . S t ą d d la te g o t a k w a ż n e je s t d o b r e u c z e stn ic ­ tw o w e M sz y św ., g d y ż n a M sz y św . w ie r n i u c z ą się c h r z e ś c ija ń st w a , s t a ją się c h r z e ś c ija n a m i (p o r. K L 14). N ie m a z a te m a u te n ty c z n e g o c h r z e ś c ija ń st w a b e z M sz y ś w ię t e j. M u si z a te m M sz a św . s ta n ą ć w s a m y m c e n tr u m ż y c ia c h r z e ś c ija ń sk ie g o . P r z y o łta r z u c h r z e ś c ija n in n a u c z y się w sz y stk ie g o , t a k j a k p is a ł p r z e d la t y a u to r T e o lo g ii p a s t e r s k i e j , k s. J ó z e f K r u k o w s k i: „ M sz a ś w ię ta b ę d z ie b o d ź c e m d o ż y c ia d o b r e g o i p o m o cą... b ę d z ie w z n ie c a ć z a p a ł do czy n u , g o to w o ść do m ę c z e ń stw a , o f i a r i p o św ię c e ń , j a k to b y ło z a d n i p ie rw sz y c h c h r z e ś c ija n ” 8. A c z y m j e s t M sz a św . w ż y c iu m ło d y c h lu d z i, k tó r z y p rz e z c a łe ży c ie c h c ą b y ć s łu g a m i o łta r z y ? C o im k a ż e iść n a M sz ę św .? A n k ie ­ to w a n i p o w sz e c h n ie u z n a ją o p u sz c z e n ie M sz y ś w ię t e j n ie d z ie ln e j z w ła s n e j w in y z a g r z e c h c ię ż k i. T y lk o d w ó ch n ie d a je n a to p y ta n ie ż a d n e j o d p o w ie ­ d zi (a. 41, 51) i d w ó ch n a stę p n y c h u z n a je ten g r z e c h z a le k k i (a. 7, 32). A je d e n z t e j o s t a t n ie j d w ó jk i n a w e t s t a r a s ię u z a s a d n ić s w o je b łę d n e tw ie rd z e n ie , p o w o łu ją c się n a J e z u s a C h r y s t u s a : „ C h r y s t u s n ie p o w ie d z ia ł, że św ię to w a ć d zień św ię ty m u sim y p rz e z s p r a w o w a n ie N a jś w ię t s z e j O f ia r y ” (a. 32). W y m ie n ia ją c r a c je s k ł a n i a ją c e do u c z e stn ic z e n ia w e M sz y n ie d z ie ln e j, ty lk o je d e n z a n k ie to w a n y c h p o d a je lę k p r z e d p o p e łn ie n ie m g r z e c h u c ię ż k ie ­ g o (a. 60). N ie j e s t to je d n a k je g o je d y n a r a c j a u c z e stn ic z e n ia w n ie d z ie ln e j E u c h a r y s tii. C h ce t a k ż e „z ło ż y ć B o g u c z e ść p r z e z C h r y s t u s a ” (a. 60). N a j ­ c z ę stsz y m je d n a k p o w o d e m p ó jś c i a n a n ie d z ie ln ą M sz ę św ., j a k w y n ik a z a n ­ k ie t, je s t ch ęć s p o t k a n ia s ię z B o g ie m — C h r y s tu s e m (27 a n k ie to w a n y c h , czy li 43,5°/o). N ie k tó r z y z p o d a ją c y c h tę w ła ś c iw ą r a c ję d a ją je sz c z e k r ó tk ie w y ja ś n ie n ie o c e lu ty c h s p o t k a ń : „ a b y b y ć b lis k o C h r y s t u s a ” (a. 25, 42),

„ a b y b y ć w łą c z n o śc i z C h r y s tu s e m ” (a. 5, 56), „ a b y u m o c n ić w ię ź z C h r y s ­ t u s e m ” (a. 45). S ą r ó w n ie ż i t a k ie s tw ie r d z e n ia p o p ie r a ją c e k o n ie c z n o ść s p o t­ k a n ia się z B o g ie m : „ b o k o c h a m B o g a - J e z u s a ” (a. 23, 30), „ b o z o sta łe m z a p r o ­ sz o n y n a to s p o t k a n ie p r z e z B o g a ” (a. 24). W ielu w id z i n ie d z ie ln ą M sz ę św ię tą ja k o ź ró d ło d u c h o w e j siły (a. 5, 20, 54, 59): d o w a lk i ze złe m (a. 18), do p r z e ­ m ia n y ż y c ia (a. 17, 18) i do d a w a n ia ś w ia d e c tw a B o g u p r z e z d o b re ży cie (a. 2, 34, 57, 59). In n i id ą n a M sz ę św ., b y p r z y ją ć K o m u n ię ś w ię t ą (a. 4, 6, 7, 8 ,1 1 ,1 5 , 2 7 ,2 8 ), g d y ż to o n a, ja k o n ie z w y k ły p o siłe k , czy n i n a s siln y m i (a. 1 ,1 3 , 32) i w te ­

d y m o ż e m y n ie ść C h r y s t u s a ty m , k tó r z y do N ie g o n ie p r z y c h o d z ą (a . 17). M sz a ś w i ę t a j e s t t a k ż e id e a ln y m m ie js c e m n a m o d litw ę , z w ła sz c z a n a m o d litw ę w sp ó ln ą (a. 6). A n k ie to w a n i p isz ą : id ę n a M sz ę ś w ię tą , „ a b y się p o m o d lić ” (a. 32, 33, 43, 50, 59), „ a b y p o r o z m a w ia ć z B o g ie m (a. 11, 25, 26, 36, 46) „ i z M a t­ k ą N a jś w ię t s z ą ” (a. 10). T r e ś c ią ty c h m o d litw je s t d z ię k c z y n ie n ie (a. 9, 20, 25, 28, 35, 36, 39, 42, 43, 53) i w y c h w a la n ie B o g a (a. 25, 39, 53), o d d a n ie M u czci (a. 22, 60) i zło ż en ie h o łd u (a. 58), p r z e d sta w ie n ie sw o ic h z m a r tw ie ń i r a ­ d o śc i (a. 15), a ta k ż e p r o ś b y : o ł a s k i (a. 12, 20, 26, 43), o o p ie k ę (a. 39), o siły d o d a lsz e j p r a c y n a d s o b ą (a. 14).

K a ż d y o ch rzcz o n y i b ie r z m o w a n y , u c z e stn ic z ą c w k a p ła ń s t w ie J e z u s a C h r y stu sa , m a p r a w o i o b o w ią z e k s k ła d a n ia B o g u o f ia r . U c z e stn ic y a n k ie ty id ą n a M szę św . w ła śn ie p o to, a b y : u c z e stn ic z y ć w O fie rz e C h r y s t u s a (a. 12, 23, 30. 42), w sp ó ln ie z C h r y s tu s e m zło ży ć O fia r ę (a. 4), o fia r o w a ć s ie b ie w ra z z C h r y s tu s e m B o g u O jc u (a. 40), o fia r o w a ć s w o je t r o s k i i r a d o ś c i (a. 8) p o w ie ­ rz y ć B o g u i M a tc e N a jś w ię t s z e j s w o je tro sk i i n ie p o k o je (a. 34).

M ło d z i lu d z ie p is z ą je sz c z e , że M sz a ś w ię t a d a je im m o ż liw o ść p r z e p r o ­ sz e n ia B o g a z a g r z e c h y (a. 1, 39), s łu c h a n ia S ło w a B o ż e g o (a. 1, U , 13,14, 27, 28, 35, 36), p o g łę b ie n ia s w o je j w ia r y (a. 5, 14, 42, 56), u c z e stn ic z e n ia w d z ie le z b a w ­ czy m (a. 16), u św ia d o m ie n ia so b ie, j a k w ie lk a je s t m iło ść C h r y s tu s a k u lu ­ d z io m (a. 2) i u z y s k a n ia s p o k o ju w ew n ę tr z n e g o (a. 1, 55). D w ó ch a n k ie t o w a ­ n y c h p isz e , że id ą n a M sz ę św ., a b y w y p e łn ić p r z y k a z a n ie B o ż e (a. 28, 35). D w ó c h in n y c h z a z n a c z a , że c z y n ią to z w e w n ę tr z n e j p o trz e b y (a. 47, 48), a je d e n w id zi, że u d z ia ł w e M sz y św . je s t k o n ie c z n y d la je g o z b a w ie n ia (a. 29). Je s z c z e in n y p isz e , ż e j e s t n a M sz y św ię t e j, b o lu b i s łu ż y ć p r z y o łta rz u (a. 3). M o ż liw o ść „ p o ś p ie w a n ia i p o s łu c h a n ia g r y n a o r g a n a c h ” to ta k ż e r a c je s k ł a ­ n i a ją c e je d n e g o s p o śr ó d 62 u c z e stn ic z ą c y c h w a n k ie c ie d o u c z e stn ic z e n ia w e M sz y n ie d z ie ln e j (a. 52).

A n k ie to w a n i w id z ą u sie b ie p rz e m ia n ę , j a k a d o k o n a ła się w ich p o d e jśc iu do M sz y ś w ię t e j. J e d e n z n ich p isz e : „p o c z ą tk o w o sz e d łe m (n a M sz ę św .), b o t a k r o b ili w sz y sc y , t e r a z id ę z p o trz e b y s e r c a , ch cę się p o silić p r z y sto le P a ń s k im i m o d lić s ię ” (a. 32). W p o d o b n y m s ty lu je s t i d r u g a w y p o w ie d ź : „ id ę (n a M sz ę św .), b o t u t a j p rz y c h o d z i do m n ie C h r y s tu s w sp o só b b e z p o ś­ re d n i, n a jp e łn ie j, ze sw o im i ł a s k a m i; w c z e śn ie j c h o d z iłe m z p r z y z w y c z a je n ia ” (a . 37). I je sz c z e je d n o sz c z e r e w y z n a n ie n a p y ta n ie , d la c z e g o id ę n a M szę św ię t ą , r e je s t r u ją c e p r o c e s p r z e m ia n y , k tó r y t r w a : „ sz c z e rz e m ó w ią c , to c z a ­ se m się n a d ty m z a s ta n a w ia m , c z a se m z p r z y z w y c z a je n ia lu b a b y sp o tk a ć s ię z k o le g a m i. J e d n a k w c z a sie M sz y św . u ś w ia d a m ia m so b ie, d la c z e g o p r z y ­ sz e d łe m . W iem , że C h r y s tu s n a m n ie cze k a, i je ś li n a w e t n ie je st e m d o sta te c z ­ n i e sk u p io n y , to c z u ję , że u c z e stn ic z y łe m w e M sz y ś w ię t e j i c z u ję s ię u b o ­ g a c o n y ” (a, 61).

O d p o w ie d ź n a d r u g ie k o n k re tn e p y t a n ie : „ c z y m d la c ie b ie je s t M sz a ś w ię ­ t a ” 9, n a le ż y t r a k to w a ć ja k o u z u p e łn ie n ie o d p o w ie d z i n a p y t a n ie : „ d l a ­ cze g o id z ie sz n a M sz ę ś w ię t ą w n ie d z ie lę i ś w ię t a ” . I zn o w u n a p ie rw sz y m m ie js c u je s t s p o jr z e n ie n a M sz ę św . ja k o n a s p o tk a n ie z B o g ie m — z J e ­ z u se m C h r y stu se m . P o n a d p o ło w a a n k ie to w a n y c h , to j e s t 36 (58°/o), t a k w ła ś -9 P o r. C z y m j e s t d l a m n ie M s z a ś w i ę t a ? A n k ie t a D u s z p a s t e r s t w a Ś r o d o ­ w is k T w ó r c z y c h w W a rsz a w ie , W a r sz a w a 1988.

n ie p a tr z y n a n ie d z ie ln ą E u c h a r y s tię . N ie k tó rz y z n ich z a z n a c z a ją w y r a ź n ie , że to s p o t k a n ie j e s t sz c z e g ó ln e (a. 10, 31, 55), g łę b sz e od in n y c h s p o tk a ń (a. 3), n a jb liż s z e (a. 11, 14, 25, 45, 49), n a jb a r d z ie j b e z p o śr e d n ie (a. 20), p e łn e (a. 34), n a jp e łn ie js z e (a. 37), o s o b is te (a. 43), w z g lę d n ie , że j e s t to s p o t k a n ie je d n o ­ c z ą c e z B o g ie m (a. 12, 21, 24, 48, 50, 54, 56, 59). C i s p o ś r ó d a n k ie to w a n y c h , k tó r z y o k r e ś la ją w p ro st, n a c zy m to sp o tk a n ie z B o g ie m p o le g a , n a jc z ę ś c ie j p is z ą , że je s t to s p o t k a n ie w K o m u n ii ś w ię t e j (20, c z y li 32,2% ), k t ó r ą n a z y ­ w a j ą : u c z tą (a. 61), u c z tą ś w ię t ą (a. 19), u c z tą m iło śc i (a. 23, 24), u c z tą P a ń s k ą (a. 41, 57), sto łe m P a ń s k im (a. 47), z a s ia d a n ie m z C h r y s tu s e m p rz y je d n y m sto le (a. 19), p o k a r m e m d u c h o w y m p o trz e b n y m do ż y c ia c h r z e ś c ija ń ­ sk ie g o (a. 16). D z ie się c iu m ło d y ch lu d z i p isz e (16% ), że M sz a ś w ię t a je s t d la n ic h s p o tk a n ie m z C h r y s tu s e m o b e c n y m w c z y ta n ia c h b ib lijn y c h . J e d e n z a ś z a u w a ż a , że t u t a j t a k ż e s p o t y k a ją s ię i je d n o c z ą d u c h o w o ze so b ą w sz y sc y u c z e stn ic y E u c h a r y s tii (a. 12).

D la 19 (30,6% ) u c z e stn ik ó w a n k ie ty M sz a ś w ię t a j e s t m ie js c e m n a m o d litw ę . J e s t o n a d la n ich m o d litw ą n a jle p s z ą (a. 11, 31, 58), n a jp ię k n ie js z ą (a . 13), n a jw a ż n ie js z y m r o d z a je m m o d litw y (a. 48), k u lm in a c y jn y m p u n k te m m o d litw y i j e j u k o r o n o w a n ie m (a. 26), m o d litw ą z P a n e m Je z u s e m (a. 15) c z y n a w e t „ B o ż ą m o d lit w ą ” (a. 10). J e s t m o d litw ą w sp ó ln o to w ą i „ o s o b is t ą a u d ie n c ją u s a m e g o J e z u s a C h r y s t u s a ” (a. 13). J e s t u w ie lb ie n ie m i w y c h w a la n ie m B o ­ g a (a. 9, 37, 52), o d d a n ie m M u czci (a. 22, 29), d z ię k c z y n ie n ie m (a. 9, 26, 35, 42, 48), p r o ś b ą (a. 26, 37, 55) i p r z e b ła g a n ie m B o g a z a g r z e c h y (a. 26, 35, 55). J e z u s C h r y s tu s z ło ż y ł w o fie r z e B o g u O jc u s a m e g o S ie b ie , s w o je C ia ło i K r e w , z a n a s lu d z i i d la n a sz e g o z b a w ie n ia , p r a w ie d w a t y s ią c e l a t te m u . A n k ie to w a n i w id z ą z w ią z e k p o m ię d z y M sz ą ś w ię t ą , w k t ó r e j u c z e stn ic z ą , a t a m t ą N a jś w ię t s z ą O f ia r ą J e z u s a C h r y s tu s a . W y r a ź n ie p isz ą , że M sz a św . j e s t d la n ic h : u c z e stn ic tw e m w o fie r z e k r z y ż o w e j C h r y s t u s a (a. 6, 18, 20, 22, 24, 31, 33, 39, 57), p r z y p o m n ie n ie m o f ia r y zło ż o n e j p r z e z J e z u s a C h r y s tu s a (a. 12, 13, 44, 49, 54), p o w tó rz e n ie m G o lg o ty w sp o só b b e z k r w a w y (a. 53, 62). W te n sp o só b M sz a św . s t a je s ię id e a ln y m m ie js c e m , w k tó r y m m o ż n a o f i a ­ ro w a ć B o g u O jc u C ia ło i K r e w C h r y s tu s a (a. 41) o r a z sa m e g o sie b ie (a. 17, 33, 40, 41), w sz y stk o (a. 30), w sz y stk ie c ie r p ie n ia , s m u t k i i r a d o ś c i (a. 11). N ie k tó rz y je sz c z e w p r o st z a z n a c z a ją , że M sz a św . j e s t d la n ic h ź r ó d łe m siły (a. 2, 17, 38, 52) d o w y t r w a n ia w d o b r y m i o d e r w a n ia s ię od z ła (a . 1), do p o w s ta w a n ia z u p a d k ó w (a. 60), d o p o k o n y w a n ia p r z e c iw n o śc i n a p o ty k a n y c h w ż y c iu (a. 34), d o c o d z ie n n e g o ż y c ia (a. 32), d o c z y n ie n ia d o b r a (a. 8), do w y t r w a n ia w w ie r z e (a. 3). D la in n y c h j e s t ź r ó d łe m ł a s k (a. 46), m ie jsc e m w y c isz e n ia się i s k u p ie n ia (a. 50), m ie js c e m r e f le k s ji (a. 43, 60), p o g łę b ie n ia w ia r y (a. 60), m ie js c e m r a d o śc i, co o b ja w ia się z w ła sz c z a w śp ie w a c h (a. 52), i m ie js c e m o tu c h y o r a z n a d z ie i n a le p sz e d n i (a. 18, 58).

Z b y t k r ó t k i c z a s (45 m in u t) n a d a w a n ie w y c z e r p u ją c y c h o d p o w ie d z i z z a ­ k r e s u w a r to ś c i M sz y św . sk ło n ił n ie k tó r y c h d o o d p o w ie d z i o g ó ln y ch . W śró d n ich z n a jd u je m y t a k ie : M sz a ś w ię t a je s t d la m n ie c z y m ś n a jc e n n ie js z y m , bo w n ie j w sp o só b p e łn y łą c z ę się z C h r y s tu s e m (a. 4); j e s t c z y m ś w y ją tk o w y m , sz c z e g ó ln ie ze w z g lę d u n a K o m u n ię ś w ię t ą (a. 53); j e s t w ie lk im d a r e m B o g a (a. 51), d z ie łe m n a jś w ię t sz y m , bo d z ie łe m o d k u p ie n ia w sz y stk ic h lu d z i (a. 42) i „ u c z e stn ic tw e m w c u d z ie p r z e m ie n ie n ia ” (a. 52); je s t c e n tr a ln y m p u n k te m d n ia (a. 38), n a jle p s z y m m o m e n te m w d n iu (a. 8) i w ie lk im p r z e ż y c ie m (a. 3, 15, 39, 43). N a d o b r e p r z e ż y c ie M sz y św . p r z e z ty ch , k tó r z y w n ie j u c z e stn ic z ą , w p ły ­ w a t a k ż e w ie le c z y n n ik ó w z e w n ę trz n y ch t a k ic h j a k : z a c h o w a n ie s ię k a p ł a n a i słu ż b y litu r g ic z n e j, g r a n a o r g a n a c h , o d p o w ie d n ie w y k o n y w a n ie śp ie w ó w m sz a ln y c h , s to so w a n ie k o m e n ta r z y , lic z n y u d z ia ł w ie rn y c h , p o d z ia ł f u n k c ji w z g r o m a d z e n iu e u c h a r y sty c z n y m . T y lk o sie d m iu z 62 b io r ą c y c h u d z ia ł w a n k ie c ie (11,2% ) w o li, a b y w sz y stk ie t e k s t y o d c z y ty w a ł czy ś p ie w a ł s a m c e le b r a n s (a. 10, 23, 27, 28, 34, 49, 54), n a t o m ia s t 42 (67,7% ) ch ce, a b y sto so w a n o p o d z ia ł f u n k c ji n a M sz y św ., tzn.

b y k a ż d y w y k o n y w a ł to i ty lk o to, co do n ie g o n a le ż y . D la 19 (30,6°/«) p o m o c ą w d o b r y m u c z e stn ic z e n iu w e M sz y św . j e s t śp ie w , d la 4 ś p ie w sc h o li (a . 22, 25, 35, 42), a d la 12 (19,3°/o) g r a n a in st r u m e n t a c h m u z y c z n y c h , z w ła sz c z a o r g a n a c h . A le s ą ta c y , k t ó r y m p o m a g a ją w t y m m o m e n ty c isz y (a. 1, 5 , 8 , 9 , 17, 24, 30, 42) i sk u p ie n ie (a. 9, 12, 20, 23, 24, 33, 56, 59, 6 1 ). D z ie w ię c iu z c a łe j g r u p y (1 4 ,5 ·/») le p ie j s ię m o d li n a M sz y św ., g d y j e s t p ó łm r o k (a . 12, 17, 20, 27, 32, 42, 47, 48, 4 9 ); d w ó m n a t o m ia s t p o trz e b n e je s t d o te g o sa m e g o dużo ś w ia t ł a (a. 33, 35). P o m o c n e s ą w k o ń c u d la o s o b is te j m o d litw y : ro z m o d le ­ n ie c a ł e j z g ro m a d z o n e j w sp ó ln o ty (a. 11, 20, 44, 54), p o w a g a słu ż b y litu r g ic z ­ n e j (a. 20, 44, 46, 50) i p o w a g a c e le b r a n s a (a. 12, 20, 22, 41, 44, 62).

W k r ó tk im p o d su m o w a n iu z e b ra n e g o m a t e r ia łu n a le ż y n a jp ie r w z a u ­ w a ż y ć rz e c z n ie z w y k le p o z y ty w n ą , ja k ą j e s t t r a k to w a n ie M sz y św . ja k o o so ­ b o w e g o s p o t k a n ia z B o g ie m , z J e z u s e m C h r y sttu se m . B a r d z o w a ż n e d la m ło d y c h lu d z i j e s t t a k ż e d o strz e ż e n ie w e M sz y św ., tzn . w C h r y s tu s ie , k tó r y t u t a j j e s t o b e c n y , ź r ó d ła siły , a ta k ż e d o strz e ż e n ie z w ią z k u m ię d z y u c z e stn ic ­ tw e m w e M sz y św ię t e j a p r z y s tą p ie n ie m do K o m u n ii św . A le tr z e b a ta k ż e w im ię o b ie k ty w iz m u z a u w a ż y ć i n ie d o m a g a n ia . C ią g ły m je sz c z e b r a k ie m j e s t s ł a b a z n a jo m o ść o b e c n o śc i C h r y s t u s a w z g r o m a d z e n iu litu r g ic z n y m i w o- so b ie k a p ła n a , p r z e w o d n ic z ą c e g o te g o z g ro m a d z e n ia . W w y c h o w a n iu m ło ­ d z ie ż y n a le ż y sz c z e g ó ln ie zw ró cić u w a g ę n a k o n ie c z n o ść so lid n e g o p o d e jś c ia d o o b o w ią z k ó w o r a z p o d e jm o w a n ia o f ia r i w y rz e c z e ń i to w sz y st k o w ią z a ć ze M sz ą św ., g d z ie w ie r z ą c y s k ł a d a j ą B o g u w o fie r z e C ia ło i K r e w C h r y s tu ­ s a , a ta k ż e sie b ie , c z y li to w sz y stk o , co s ta n o w i t r e ś ć ich ż y c ia . T r z e b a je sz c z e w ię c e j w y ja ś n ia ć m ło d y m lu d z io m , j a k m a ją p r z e ż y w a ć m o m e n ty c isz y w e M szy , a b y rz e c z y w iśc ie N a jś w ię t s z a O f i a r a b y ł a d la w sz y stk ic h w n ie j u c z e ­ stn ic z ą c y c h ta k ż e n a jp i ę k n i e js z ą o so b istą ro z m o w ą z B o g ie m n a ró ż n e te m a ty . O w o c e m ty c h i in n y c h w y siłk ó w z w ią z a n y c h z w y c h o w a n ie m m ło d z ie ż y do c z y n n e g o u c z e stn ic tw a w e M sz y św . b ę d z ie p o k o c h a n ie p r z e z n ic h t e j n a j ­ św ię t sz e j i z b a w c z e j O fia r y , a ta k ż e c o ra z w ię k s z a t ę s k n o ta z a s p o ty k a n ie m się t u t a j z C h r y s tu s e m o b e c n y m w z g ro m a d z e n iu e u c h a r y sty c z n y m , w o so b ie k a p ła n a , w sło w ie B o ż y m i w E u c h a r y s tii. T e z a ś o so b o w e s p o t k a n ia b ę d ą d la w sz y stk ic h ź r ó d łe m s iły do d a w a n ia św ia d e c tw a B o g u , p r z e z r e a liz o w a ­ n ie n a co d z ie ń p r z y k a z a n ia m iło śc i B o g a i b liź n ie g o .

ks. W ładysław Głowa, Przemyśl

u . c e l e b r o w a ć d o b r o ć b o ż ą w s p ó l n i e z d z i e ć m i

S a k r a m e n t p o je d n a n i a

Ile k r o ć o m a w ia m y w ie lo r a k ie sp o so b y c e le b r a c ji litu r g ic z n y c h z u d z ia ­ łe m d z ieci, słu sz n ie p o d k r e ś la m y , b y d z ie ci b y ły tr a k to w a n e ja k o p e łn o ­ p r a w n i c zło n k o w ie K o ś c io ła ; w sp o s ó b p o w a żn y , c h o c ia ż d o sto so w a n y d o ich w ie k u , m o ż liw o śc i p o z n a w c z y c h i k o n k r e tn e j ż y c io w e j s y t u a c ji. T r z e b a b o ­ w ie m d z ie c io m j a k n a jw c z e ś n ie j u k a z y w a ć , że b y ć c h r z e ś c ija n in e m to w a l­ c z y ć z g rz e c h e m , b y m ó c w z r a s ta ć w św ię to śc i. D u ch Ś w ię t y , o b e c n y p o p rz ez m o c s w o je j m iło śc i, s p r a w ia , że d z ie ci, n a m ia r ę sw o ic h m o ż liw o śc i, p o t r a f ią p r z e z w y c ię ż a ć g rz e c h , a g d y m a ją k o n k re tn y i d o b r y p r z y k ła d in n y ch , z n a czn ą s w o je co d z ie n n e n a w r a c a n ie się d o B o g a *. O d c z u w a ln y m i s k u te c z n y m z n a ­ k ie m te g o n a w r ó c e n ia j e s t S a k r a m e n t P o k u t y 2. K a ż d y w y c h o w a w c a czy k a ­ 1 P o r. A . A u f f r a y i A. S w i d a , Pszeniczne kłosy. Opowieść o nie­ zwykłym życiu tro jga wychowanków salezjańskich, Ł ó d ź 1982 2, 62— 6 6 , gd zie m a m y d o w ó d n a to, że d z ie c i b a r d z o p o w a ż n ie p o d c h o d z ą d o s p r a w y sw e g o n a w r ó c e n ia . N ie je d n o k r o tn ie tr z e b a a ż „ st u d z ić ” ich z a p a ły w t e j m a te rii.

2 S w , A m b r o ż y o k r e ś la g o ja k o „ łz y p o k u ty ” , por. je g o Epist. 41, 12: