Mikromorfologia powierzchni ziaren eolicznego py³u kwarcowego
z pokryw stokowych Œlê¿y (Przedgórze Sudeckie)
Barbara Woronko*, Roman ¯urawek**
Micromorphology of aeolian silt-size quartz grains from slope covers of Mt. Œlê¿a, Sudetic Foreland, SW Poland. Prz. Geol., 52: 321–324.
S u m m a r y. Three samples of aeolian silty deposits from slopes of Mt. Œlê¿a (Sudetic Foreland, SW Poland) have been observed in scanning electron microscope in order to define their characteristic micromorphologic features. Four categories of quartz grains have been distinguished, i.e.: fresh, coated, etched, and broken. The majority (up to 70 %) of particles was fresh, with well visible conchoidal or linear fractures, possibly with initial coating, the percentage of coated and etched particles varied depending on sample investigated and there were very few broken particles (less than 8 %). This characteristic shows that the silty deposits have been little affected by epigenetic processes . Fluvial sediments, fluvioglacial deposits or older aeolian covers have been assumed as possible source of the loessic silt.
Key words: micromorphology, loess, SEM, Mt. Œlê¿a, Sudetic Foreland
Stoki wzgórz Przedgórza Sudeckiego powleczone s¹ do wysokoœci œrednio 300 m n.p.m. pokryw¹ osadów eolicznych o cechach lessu. Powy¿ej tej wysokoœci py³owy komponent pokryw ustêpuje miejsca produktom procesów stokowych. Jednak powy¿ej poziomicy 500 m n.p.m. na stokach Œlê¿y — 718 m n.p.m. (ryc. 1) zaobserwowano warstwê osadu wyraŸnie wzbogaconego w s³omkowy, m¹czysty py³ (¯urawek, 1997). Analiza sk³adu chemiczne-go frakcji pylastej w skaninchemiczne-gowym mikroskopie elektrono-wym zaopatrzonym w detektor rentgenowski wskazuje na pochodzenie tego py³u spoza Masywu Œlê¿y. Stwierdzenie to wynika z faktu, ¿e szczyt Œlê¿y oraz jej wschodnie stoki s¹ zbudowane z gabra, tj. ska³y nie zawieraj¹cej minera³ów z grupy krzemionki, natomiast analizowane osady pylaste z³o¿one s¹ przede wszystkim z kwarcu, a tylko w niewiel-kim stopniu z minera³ów pochodz¹cych z wietrzenia in situ ska³ pod³o¿a. Wniosek taki w kontekœcie petrologii i geo-morfologii obszaru badañ pozwala stwierdziæ, ¿e osady te maj¹ eoliczn¹ genezê, mimo ¿e odbiegaj¹ cechami litolo-gicznymi od typowego lessu i zalegaj¹ znacznie powy¿ej jego górnego zasiêgu (Woronko & ¯urawek, 2002).
Tym samym mo¿liwe jest studium innych cech osadu o zasadniczo znanej genezie, co staje siê szczególnie istotne w przypadku metody daj¹cej wyniki tak trudne do interpre-tacji, jak analiza mikromorfologii powierzchni ziaren kwarcu frakcji py³owej. Ziarna frakcji py³u s¹ przenoszone w zawiesinie i nie podlegaj¹ kolizjom niezale¿nie od œro-dowiska transportu. Dziêki temu analiza mikromorfologii powierzchni ziaren kwarcu mo¿e dostarczyæ informacji o Ÿródle osadów. Ponadto jest mo¿liwe wnioskowanie na podstawie cech mikromorfologii o procesach postsedy-mentacyjnych, jakim podlega³ osad (Rywocka-Kenig, 1997; Woronko 2000).
Metody badañ
W celu zbadania mikromorfologii powierzchni ziaren kwarcu frakcji py³owej (0,063–0,020 mm) zosta³y pobrane próbki osadu z trzech profili zlokalizowanych na stokach Œlê¿y na wysokoœci 508 m n.p.m. (II/B), 414 m n.p.m. (II/C) oraz 280 m n.p.m. (II/E) — po jednej z ka¿dego z trzech opisanych wczeœniej profili osadów stokowych Œlê¿y (Woronko & ¯urawek, 2002). Zastosowano
skanin-gowy mikroskop elektronowy Philips XL 20. Z ka¿dej próbki przebadano po 100 ziaren kwarcu mieszcz¹cych siê w przedziale frakcji 0,063–0,03 mm. Przed przyst¹pieniem do analizy badane próbki zosta³y wytrawione w 10% HCl. Nastêpnie p³ukano je kilkakrotnie w wodzie destylowanej i wysuszono na wolnym powietrzu, po czym umieszczono na stoliczku i napylono platyn¹.
Wydzielono cztery kategorie ziaren w zale¿noœci od cech mikromorfologii ich powierzchni:
œwie¿e — o ostrych krawêdziach i naro¿ach, nie wykazuj¹ce efektów wietrzenia chemicznego, b¹dŸ ze œla-dami wietrzenia w inicjalnym stadium;
trawione, tj. nosz¹ce œlady wietrzenia chemicznego, prowadz¹cego najczêœciej do zaokr¹glenia wszelkich kra-wêdzi i naro¿y ziarna, a tak¿e powstania mikroform punk-towych (holes) oraz linijnych (eatched channels) o wyraŸnych ostrych krawêdziach i du¿ej g³êbokoœci w sto-sunku do szerokoœci;
oskorupione, tj. z powierzchni¹ pokryt¹ skryto-krystaliczn¹ krzemionk¹ i glinokrzemianami (analiza detek-torem rentgenowskim wykaza³a, ¿e w wiêkszoœci przypad-ków s¹ to minera³y wtórne powsta³e z wietrzenia glinokrzemianów);
pêkniête.
Kategorii tych nie traktowano roz³¹cznie (st¹d procen-towe wartoœci zilustrowane na diagramie (ryc. 2) nie sumuj¹ siê do 100%).
Wyniki
W ka¿dej z badanych próbek wyraŸn¹ wiêkszoœæ — ok. 70% (ryc. 2) — stanowi¹ ziarna œwie¿e (ryc. 3), nie wyka-zuj¹ce efektów trawienia ani oskorupienia, b¹dŸ z oskoru-pieniem w inicjalnym stadium (ryc. 4) — wy³¹cznie w zag³êbieniach, w których z racji du¿ego napiêcia powierzchniowego koncentruje siê woda zwi¹zana fizycz-nie. Wiêkszoœæ ziaren œwie¿ych wykazuje doskonale czy-telne prze³amy muszlowe, b¹dŸ linijne (ryc. 3), a nieliczne — równie¿ mikrotekstury wskazuj¹ce na kierunek naprê¿eñ powodowanych przez si³ê krusz¹c¹.
Zró¿nicowanie udzia³u ziaren o powierzchni oskoru-pionej jest znacznie wiêksze. W próbce II/B ich udzia³ wynosi 32%, w II/C 12%, w II/E zaœ 18%. Wœród ziaren wtórnie oskorupionych nie stwierdzono takich, których powierzchnia w ca³oœci pokryta by³aby ci¹g³¹ skorup¹ — przynajmniej krawêdzie by³y jej pozbawione.
Najbardziej zró¿nicowana jest jednak zawartoœæ ziaren trawionych, wynosz¹ca odpowiednio 10, 41 i 26% (ryc. 2). 321
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 4, 2004
*Uniwersytet Warszawski, Wydzia³ Geografii i Studiów Regionalnych, ul. Krakowskie Przedmieœcie 30, 00-927 Warszawa; woronko@uw.edu.pl; zurawek@wp.pl
Obok ziaren ze œladami selektywnego wietrzenia wrost-ków innych minera³ów, a tak¿e o powierzchniach z ewi-dentnymi mikroformami z wietrzenia chemicznego (Krinsley & Doornkamp, 1973), stwierdza siê ziarna bar-dzo silnie trawione na wszystkich widocznych powierzch-niach (ryc. 5). Charakteryzuje je ponadto zaokr¹glenie wszelkich krawêdzi, wobec du¿ego zró¿nicowania tej cechy nale¿y jednak przyj¹æ, ¿e pochodz¹ one z wczeœniej-szych etapów obróbki ziaren.
Udzia³ ziaren pêkniêtych jest niewielki i wynosi odpo-wiednio 1, 4 i 8% (ryc. 2). W mikromorfologii czêœci ziarn zapisa³o siê przy tym kilka etapów ich kszta³towania (ryc. 6).
Interpretacja
W odró¿nieniu od ziaren frakcji piaszczystej, których powierzchnia jest noœnikiem informacji o œrodowisku transportu (GoŸdzik, 1980; Mycielska-Dowgia³³o & Woronko, 1998; Woronko, 2001), mo¿liwoœci zastosowa-nia, we wnioskowaniu o procesach transportu analizy mikromorfologicznej ziaren frakcji py³u s¹ bardzo ograni-czone. Wynika to st¹d, ¿e podobnie jak w œrodowisku wod-nym, równie¿ w atmosferze ziarna tej frakcji przenoszone s¹ g³ównie w zawiesinie i w trakcie transportu nie podle-gaj¹ kolizjom (Ceg³a, 1972). Dlatego te¿, na ich powierzchniach nie obserwuje siê typowych cech mikro-rzeŸby powsta³ych w wyniku abrazji (Rywocka-Kenig, 1997; Woronko, 2000). Jedyny wyj¹tek stanowi transport glacjalny — du¿e naprê¿enia w masie lodowo-skalnej dzia³aj¹ w ten sam sposób na ziarna grubszych frakcji, jak i na cz¹stki frakcji py³u, czego efektem jest powstawanie œwie¿ych
prze³amów. Dla frak-cji piasku mikrorze-Ÿba taka interpretowana by³a jako efekt niszcze-nia glacjalnego, np. przez Mahaneya (1995). Jary (1996) z kolei interpreta-cjê tak¹ zastosowa³ w odniesieniu do ziaren frakcji py³u z lessów po³udnio-wo-zachodniej Pol-ski.
Konserwatywnoœæ cech mikrorzeŸby, jak¹ ziarna py³u zawdziêczaj¹ trans-portowi w suspen-sji, uniemo¿liwia okreœlenie czynni-ka tego transportu, jednoczeœnie jednak pozwala ona na próby odtwarzenia historii osadu sprzed ostat-niego epizodu rede-pozycyjnego, a co za tym idzie — identyfikacji jego Ÿród³a. Ponadto na podstawie cech rzeŸby ziaren py³u kwarcowego mo¿na wnioskowaæ o cha-rakterze i natê¿eniu procesów postsedymentacyjnych jakim podlega³ osad (Rywocka-Kenig, 1997; Woronko, 2002).
Zdecydowana przewaga w ka¿dej z badanych próbek ziaren œwie¿ych wskazuje na niewielkie znaczenie pro-cesów postsedymentacyjnych dla kszta³towania ich mikro-rzeŸby. Obecnoœæ ziaren o powierzchni silnie trawionej, b¹dŸ wyraŸnie oskorupionych jest raczej cech¹ odziedzi-czon¹ sprzed ostatniego epizodu redepozycyjnego, a
322
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 4, 2004
II/B II/C II/E 0 2,5 5km WARSZAWA WROC£AW Masyw Œlê¿a-Massif Œlê¿y P o l s k a P o l a n d W z g ó r z a K i e ³ c z y ñ s k i e K i e ³ c z y n H i l l s Szczytna 466 Prze³. Jêdrzejowicka 277 Radunia 573 Prze³. S³upicka 320 Prze³. T¹pad³a 384 Œlê¿a 718 Wie¿yca 415 Gozdnica 316 W zg ó r za Ol e sz eñ sk i e O le s z na Hi l l s STRZEBLÓW SOBÓTKA 200 250 600 450 350 300 500 300 400 250 200 200 300 250 400 Sp Sp Sp Sp Sp Sp Gr Gr Gr Gr Gr Gr Qz Ab Gb Gb Gr 200 Gr Qz Gb Gb Gozdnik 315 200
Ryc. 1. Masyw Œlê¿y — zarys topografii i budowy geologicznej. Sp — serpentynit; Gb — gabro; Ab — amfibo-lit; Gr — granit; Qz — kwarc ¿y³owy; na pozosta³ym obszarze — osady kenozoiczne, g³ównie póŸnoplejstoce-ñskie pokrywy py³owe. Na podstawie Geologische Karte von Preußen und benachbarten deutschen Ländern 1:25000, arkusze Zobten, Weizenrodau, Mörschelwitz oraz Ingramsdorf. Zaznaczono lokalizacjê profili z anali-zowanymi osadami
Fig. 1. The Œlê¿a-Massif — topography and geological setting. Sp — serpentinite; Gb — gabbro; Ab — amphi-bolite; Gr — granite; Qz — vein quartz; other areas — Cainozoic sediments, mainly the Late Pleistocene silty sediments (loess and loess-like deposits). Source: Geologische Karte von Preußen und benachbarten deutschen Ländern 1:25000, sheets Zobten, Weizenrodau, Mörschelwitz and Ingramsdorf. Location of the profiles with the sediments analysed has been marked
pêkniête broken oskorupione coated trawione etched œwie¿e fresh 0 20 40 60 80 II B II C II E [%]
Ryc. 2. Udzia³ ziaren kwarcu o wyró¿nionych cechach mikromorfologii (w 100% ziaren kwarcu) w danej próbie Fig. 2. The percentage of quartz grains showing distinguished features (100% is population of quartz grains in each sample)
œwiadczy o tym znaczne zró¿nicowanie zawartoœci takich ziaren w poszczególnych próbkach. Nale¿y przy tym zaznaczyæ, ¿e zró¿nicowanie to w czêœci wynikaæ mo¿e z cech samego „substratu”, tj. niejednakowej podatnoœci ró¿nych typów krzemionki na wietrzenie chemiczne (Coudé-Gaus-sen, 1991). Na przyk³ad w przypadku czêœci ziaren (por. ryc. 5) trawienie jest tak wyraŸne, ¿e mo¿e sugerowaæ organiczne pochodzenie krzemionki, dziêki du¿ej porowa-toœci, stosunkowo ³atwo poddaj¹cej siê temu procesowi.
Efektem dzia³ania procesów postsedymentacyjnych musi byæ natomiast obserwowane inicjalne oskorupianie, którego przejawem jest krystalizacja minera³ów wtórnych we wszelkiego typu mikrozag³êbieniach na powierzchni ziaren. Obok powszechnoœci tej cechy argumentem za tak¹ interpretacj¹ mo¿e byæ spostrze¿enie, ¿e najwiêkszy udzia³ ziaren oskorupionych stwierdzono w próbce II/B, pobranej z nieco mniejszej, ni¿ pozosta³e, g³êbokoœci. Osad ten pochodzi przy tym z poziomu brunatnienia gleby brunatnej (¯urawek, 1997), w przypowierzchniowej warstwie wzbo-gaconej w grube frakcje, u³atwiaj¹ce infiltracjê roztworów glebowych. Wskazywa³oby to na zale¿noœæ stopnia osko-rupienia cz¹stek od ich ekspozycji na dzia³anie roztworów glebowych ju¿ po z³o¿eniu na stoku Œlê¿y.
Znaczny udzia³ w ka¿dej z badanych próbek ziaren œwie¿ych, o czytelnych krawêdziach i prze³amach, pozwa-la przyj¹æ za ma³o prawdopodobne pochodzenie frakcji
py³owej z niszczenia glin morenowych. Jak wynika z badañ Woronko (2000), udzia³ oskorupionych ziaren kwarcu frak-cji py³u w glinie morenowej jest zwykle wyraŸnie wy¿szy, ni¿ w innego typu osadach i mo¿e dochodziæ nawet do 100%. Poza tym jednak dominacja ziaren œwie¿ych w analizowanych próbkach czyni wnioskowanie o Ÿródle materia³u niezwykle trudnym. Produkcja ziaren tej frakcji dokonuje siê bowiem wskutek dzia³ania naprê¿eñ fizycz-nych i, niezale¿nie od procesu, który je powoduje, œwie¿o powsta³e ziarna charakteryzowaæ siê bêd¹ ostrymi krawê-dziami i œwie¿ymi prze³amami. Tak¿e obecnoœæ mikro-struktur, wskazuj¹cych na kierunki dzia³ania si³ powoduj¹cych dezintegracjê, nie pozwala na identyfikacjê procesu j¹ powoduj¹cego. Procesem tym mo¿e zaœ byæ zarówno praktycznie ka¿dy rodzaj wietrzenia mechanicz-nego, jak i sprê¿yste oddzia³ywania pomiêdzy ziarnami mineralnymi grubszych frakcji w ró¿nych œrodowiskach (np. rzecznym, wodnolodowcowym, lodowcowym, litoral-nym). W odniesieniu do œrodowisk wodnych wykaza³y to badania, np. Mossa i in. (1973). Ziarna py³u mog¹ byæ pro-dukowane w wyniku sprê¿ystych zderzeñ miêdzy cz¹stka-mi równie¿ na drodze korazji, a empirycznego tego dowodu dostarczaj¹ badania wspó³czesnych procesów eolicznych prowadzone przez Darmody & Thorna (1987). 323
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 4, 2004
Magn 750x Exp 7 II/E 20 µm Magn 914x WD 34.2 II/C 20 µm Exp 7 Magn 1657x Exp 1 II/E 20 µm Magn 1299x Exp 3 II/E 20 µm 6 4 5 3
Ryc. 3. Œwie¿e ziarno kwarcu z wyraŸnymi prze³amami muszlowymi i linijnymi (próbka II/E) Fig. 3. A quartz particle showing distinct fresh conchoidal and linear fractures (sample II/E) Ryc. 4. Œwie¿e ziarno kwarcu, z inicjalnym oskorupianiem (próbka IIE)
Fig. 4. Freshly fractured quartz particle with initial coating (sample IIE) Ryc. 5. Silnie zwietrza³e ziaren kwarcu (próbka IIC)
Fig. 5. A strongly weathered quartz particle (sample IIC)
Ryc. 6. Pêkniête ziarno kwarcu, bêd¹ce fragmentem starszego ziarna o silnie trawionej powierzchni (próbka II/E) Fig. 6. Broken quartz grain that is a piece of an older grain with chemically eatched surface (sample II/E)
Z poczynionych przez nich obserwacji ziaren frakcji pia-sku drobnoziarnistego (phi 3–4) wynika, ¿e produkty ich kolizji musz¹ byæ ziarnami o bardzo œwie¿ej rzeŸbie: ostrych krawêdziach i œwie¿ych, muszlowych prze³amach. Nale¿y przy tym zaznaczyæ, ¿e efektywnoœæ tego œrodowi-ska spada dosyæ szybko, wraz z postêpuj¹cym zaokr¹gle-niem powierzchni ziarna (Wright i in., 1998). Transport w zawiesinie tak powsta³ych cz¹stek sprzyja jedynie zacho-waniu œwie¿ych cech mikrorzeŸby. Istotne jest zatem wyraŸne rozgraniczenie procesu produkcji ziaren py³u od ich transportu, mimo ¿e czynnikiem obu tych procesów jest wiatr.
W tym miejscu nasuwa siê pytanie o wydajnoœæ poszczególnych procesów, odpowiedzialnych za powsta-nie ziaren œwie¿ych i ostrokrawêdzistych. Interesuj¹cych danych dostarcza tu eksperyment laboratoryjny przepro-wadzony przez Wright i in. (1998). Symulacja produkcji py³u w procesach korazji (1), rozdrabniania w wysoko-energetycznym œrodowisku rzecznym (2), kruszenia gla-cjalnego (3) oraz wietrzenia solnego (4) i mrozowego (5) wykaza³a, ¿e frakcja “lessowa”, a za tak¹ autorzy przyjêli przedzia³ 20–60 µm, powstawa³a najwydajniej wskutek niszczenia eolicznego oraz w œrodowisku wody p³yn¹cej rzek ¿wirodennych, w momencie gdy wszystkie frakcji s¹ uruchamiane i uczestnicz¹ w transporcie. Oczywiœcie warunki eksperymentu laboratoryjnego odbiegaj¹ od natu-ralnych, ale porównanie wartoœci wzglêdnych otrzyma-nych dla piêciu wymieniootrzyma-nych procesów wskazuje na ró¿nicê rzêdu wielkoœci miêdzy korazj¹ (287 g/kg po 96 godzinach eksperymentu) i rozdrabnianiem fluwialnym (900 g/kg po 32 godzinach) z jednej strony, a kruszeniem glacjalnym (47 g/kg po 24 godzinach kruszenia) i eksuda-cj¹ (42 g/kg po 40 cyklach krystalizacji) z drugiej. Iloœæ py³u uzyskana wskutek wietrzenia mrozowego by³a z kolei tak ma³a (0,44g/kg po 360 cyklach zamarzania i rozmarza-nia), ¿e ró¿ni³a siê wzglêdem œrodowiska fluwialnego czte-rema rzêdami wielkoœci.
W œwietle wyników Wright i in. (1998) mo¿na przyj¹æ, nawet jeœli s¹ to rozwa¿ania wy³¹cznie w kategoriach mniejszego, b¹dŸ wiêkszego prawdopodobieñstwa, ¿e bar-dziej uzasadnione jest poszukiwanie Ÿróde³ py³u w osadach wodnolodowcowych, rzecznych, czy te¿ innych osadach eolicznych (np. piaskach pokrywowych), ni¿ w produktach wietrzenia.
Wystêpowanie na du¿¹ skalê peryglacjalnych pokryw aluwialnych podczas zlodowacenia wis³y, kiedy kszta³towa³a siê najm³odsza generacja pokryw eolicznych w po³udniowo-zachodniej Polsce (Tietze, 1910; Schwarz-bach, 1942; Jary, 1996), pozwala z kolei wskazaæ w³aœnie osady tego typu, jako najbardziej prawdopodobne Ÿród³o py³u. Pozbawione roœlinnoœci i modelowane przy udziale wiatru dna dolin rzek roztokowych, w przypadku wiêk-szych z nich, np. Odry, tworz¹ce rozleg³e „sandry perygla-cjalne” (ang. periglacial sandur — French, 1996), z powodzeniem mog³y pe³niæ rolê Ÿród³a materia³u drobno-frakcyjnego dla pokryw eolicznych Niziny Œl¹skiej i Przedgórza Sudeckiego. Stwierdzenie wysokiego udzia³u ziaren o powierzchni trawionej chemicznie nie stoi w sprzecznoœci z tak¹ interpretacj¹ — w plejstoceñskich tera-sach, np. Odry du¿y udzia³ ziaren ¿wiru o zachowanych od trzeciorzêdu charakterystycznych cech morfologii
wska-zuj¹cej na wietrzenie chemiczne jest powszechny (np. Kucharski, 1981).
Wnioski
1. Do najwa¿niejszych cech mikromorfologii powierzchni ziaren kwarcu frakcji py³owej stanowi¹cych eoliczny komponent osadów stokowych Œlê¿y nale¿¹: dominacja ziaren œwie¿ych, o czytelnych muszlowych b¹dŸ linijnych prze³amach, du¿e zró¿nicowanie w bada-nych próbkach zawartoœci ziaren oskorupiobada-nych i trawio-nych oraz nieznaczna iloœæ ziaren pêkniêtych.
2. Inicjalne oskorupienie znacznej czêœci ziaren we wszystkich przeanalizowanych próbkach wskazuje na s³abe postsedymentacyjne przeobra¿enie osadu przez pro-cesy glebowe.
3. Przewaga ziaren o œwie¿ych cechach mikromorfolo-gii pozwala uznaæ osady rzeczne, wodnolodowcowe lub eoliczne za prawdopodobne Ÿród³o pokryw py³owych na stokach Œlê¿y.
Literatura
CEG£A J. 1972 — Sedymentacja lessów Polski. Acta Universitatis Wratislaviensis, 168. Stud. Geograf., 17: 1–71.
COUDÉ-GAUSSEN G. 1991 — Les poussières sahariennes. Cycle sédimentaire et place dans les environnements et paléoenvironnements désertiques. John Libbey CIC Paris.
DARMODY R. G. & THORN C. E. 1987 — Weathering status of pre-sent-day eolian infall and Alpine tundra surfaces, Front Range, Colora-do. Physical Geography, 8: 46–56.
FRENCH H. M. 1996 — The Periglacial Environment. Second Edition. Longman: 1–341.
GODZIK J. 1980 — Zastosowanie morfometrii i graniformametrii do badañ osadów w kopalni wêgla brunatnego Be³chatów. Stud.Regional-ne, IV (IX). PWN Warszawa–£ódŸ: 101–114.
JARY Z. 1996 — Chronostratygrafia oraz warunki sedymentacji lessów po³udniowo-zachodniej Polski na przyk³adzie P³askowy¿u G³ubczyckiego i Wzgórz Trzebnickich. Acta Universitatis Wratis-laviensis, 1766. Stud. Geograficzne, 63: 1–99.
KRINSLEY D.H. & DOORNKAMP J.C. 1978 — Atlas quartz sand and silt. Geo Abstract.
KUCHARSKI J. 1981 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geolo-gicznej Polski. Arkusz Brzeg Dolny. Wydawnictwa Geologiczne. MAHANEY W. C. 1995 — Pleistocene and Holocene glacier thicknes-ses, transport histories and dynamics inferred from SEM microtextures on quartz particles. Boreas, 24: 293–304.
MOSS A.J. 1966 — Origin, shaping and significance of quartz sand grains. J. Goel. Soc., 13: 97–136.
MYCIELSKA-DOWGIA££O E. & WORONKO B. 1998 — Analiza obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piasz-czystej i jej wartoœæ interpretacyjna. Prz. Geol., 46: 1275–1281. RYWOCKA-KENIG K. 1997 — MikrorzeŸba powierzchni ziaren kwarcu z lessów. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 140: 1–53.
SCHWARZBACH M. 1942 — Das Diluvium Schlesiens. Neues Jah-rbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie, 86, Beilage–Band, Abt. B: 189–243.
TIETZE O. 1910 — Die geologischen Verhältnisse der Umgegend von Bre-slau. Jahrbuch der Preußischen Geologischen Landesanstalt, 31: 258–298. WORONKO B. 2000 — Geneza osadów pylastych w formach kemo-wych zlodowacenia Warty i Wis³y. Maszynopis pracy doktorskiej. WORONKO B. 2001 — Znaczenie analizy obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej w interpretacji genetycznej osadów czwartorzêdowych. [W:] Mycielska-Dowgia³³o, E. (red.) — Eolizacja osadów jako wskaŸnik stratygraficzny czwartorzê-du. Warszawa: 33–38.
WORONKO B. & ¯URAWEK R. 2002 — Allochtonicznoœæ pokryw py³owych na stokach Œlê¿y (Przedgórze Sudeckie) w œwietle analizy ich sk³adu chemicznego w skaningowym mikroskopem elektronowym (SEM). Przegl¹d Geologiczny, 50: 536–540.
WRIGHT J., SMITH B & WHALLEY B. 1998 — Mechanism of loess-sized quartz silt production and their relative effectiveness: labo-ratory simulations. Geomorphology, 23: 15–34.
¯URAWEK R. 1997 — Wp³yw procesów rzeŸbotwórczych na kszta³towanie siê gleb Masywu Œlê¿y. Praca magisterska (nie publiko-wana). Arch. Wydzia³u Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu
Wroc³awskiego: 1–104.
324
