Western Tatra Mts. Acta Universitatis Carolinae — Geologica, 42: 252–253.
GAWÊDA A., KOZ£OWSKI K. & PIOTROWSKA K. 2000 — Early Variscan collision and generation of leucogranite melts in the Western Tatra Mountains (SPoland, W Carpathians). Jour. Czech. Geol. Soc., Abstr., 45: 230.
GUPTA L. N. & JOHANNES W. 1985— Effect of metamorphism and partial melting of host rocks on zircons. Jour. Metam. Geol., 3: 311–323.
HANCHAR J.M. & MILLER C.F. 1993 — Zircon zonation patterns as revealed by cathodoluminescence and backscattered electron images: Implication for interpretation of complex crustal histories. Chem. Geol., 110: 1–13.
KOHUT M. & JANAK M. 1994 — Granitoids of the Tatra Mts., Western Carpathians: Field relations and petrogenetic implications. Geol. Carpath., 45: 301–311.
KOZ£OWSKI K. & GAWÊDA A. 1999 — Prewaryscyjska ewolucja metamorficzna kompleksu krystalicznego polskiej czêœci Tatr Zachod-nich. Pr. Uniw. Œl., Sosnowiec: 91–99.
NEMCHIN A.A., GIANNINI L.M., BODORKOS S. & OLIVER N.H.S. 2001 — Ostwald ripening as a possible mechanism for zircon overgrowth formation during anatexis: Theoretical constraints, a nume-rical model, and its application to pelitic migmatites of the Tickalara Metamorphics, northwestern Australia. Geochimica et Cosmochimica Acta 65/16: 2771–2787.
POLLER U., JANAK M., KOHUT M. & TODT W. 2000 — Early Variscan magmatism in the Western Carpathians: U-Pb zircon data from granitoids and orthogneisses of the Tatra Mountains (Slovakia). Inter. Jour. Earth Sc., 89: 336–349.
PUPIN J. P. 1980 — Zircon and granite petrology. Contribution to Mineralogy and Petrology, 73: 207–220.
RUBATTO D. & GEBAUER D. 2000 — Use of cathodoluminescence for U-Pb zircon dating by ion microprobe: some examples from the Western Alps. [W:] Pagel M., Barbin V., Blanc P., Ohnenstetter D. (ed.), Cathodoluminescence in geosciences: 373–400.
SCHALTEGGER U., FANNING C.M., GÜNTER D., MAURIN J.C., SCHULMANN K. & GEBAUER D. 1999 — Growth, annealing and recrystallization of zircon and preservation of monazite in high-grade metamorphism: conventional and in-situ U-Pb isotope, cathodolumine-scence and microchemical evidence. Contrib. Miner. Petrol., 134: 186–201.
VAVRA G., SCHMID R. & GEBAUER D. 1999 — Internal morpho-logy, habit and U-Th-Pb microanalysis of amphibolite-to-granulite facies zircons: geochronology of the Ivrea Zone (Southern Alps) 134: 380–404.
VILLASECA C., MARTIN ROMERA C., DE LA ROSA J. & BARBERO L. 2003 — Residence and redistribution of REE, Y, Zr, Th and U during granulite-facies metamorphism: behaviour of accessory and major phases in peraluminous granulites of central Spain. Chem. Geol., 200: 293–323.
Emisja radonu w obszarze zak³adów górniczo-hutniczych „Boles³aw” S.A.
Ma³gorzata Wysocka*, Anita Zych**, Jan Skowronek**,
Gra¿yna Pajor***
Radon emission in the area of Mining and Metallurgi-cal Works “Boles³aw”. Prz. Geol., 53: 133–136. S u m m a r y. Exploitation of the mineral resources and accumulation of the postexploitation wastes may in some cases increase the radiological hard for the inhabitants of the mining regions, as well as for the environment. Radon emission levels in the area of lead and zinc ores exploitation have been measured. Additional measure-ments were performed in the areas not affected by human activity, at the outcrops of Triassic rocks. The radon emis-sions do not exceed average values measured in undisturbed areas. Moreover, results obtained at the sites where waste storage sites are lower than those from ”normal“ areas.
Key words: radon, radium, radon exhalation, radiological contamination
Skorupa ziemska zawiera niewielkie iloœci naturalnych pierwiastków promieniotwórczych. Wydobycie i przeróbka kopalin powoduj¹ gromadzenie znacznych iloœci odpadów wraz z towarzysz¹cymi im substancjami promieniotwórczy-mi. Eksploatacja surowców mineralnych i sk³adownie odpa-dów mog¹ w pewnych przypadkach powodowaæ wzrost zagro¿enia radiologicznego dla mieszkañców terenów gór-niczych oraz ska¿enia œrodowiska naturalnego.
W pracy przedstawiono wyniki pomiarów emisji rado-nu na terenie eksploatacji rud cynku i o³owiu w obszarze ZGH „Boles³aw”. Porównano wyniki badañ prowadzo-nych w miejscach, gdzie na powierzchni obserwuje siê
efekty oddzia³ywania dzia³alnoœci górniczej, z wynikami uzyskanymi na terenach niezaburzonych eksploatacj¹ rud.
Pomiary terenowe ekshalacji radonu
Radon222Rn jest promieniotwórczym gazem
szlachet-nym, nale¿¹cym do naturalnego szeregu
promienio-twórczego uranu 238
U. Czas po³owicznego rozpadu radonu wynosi ok. 3,8 dnia, wiêc w odpowiednich warunkach mo¿e on migrowaæ na pewne odleg³oœci (Nazaroff & Nero, 1988). O szkodliwoœci oddzia³ywania radonu na organizm ludzki wiadomo od wielu lat (National ..., 1988). Radon jest bowiem istotnym czynnikiem podwy¿szonego ryzyka zachorowania na raka p³uc (Pershagen, 1994). Od pewnego czasu wiadomo równie¿, ¿e na oddzia³ywanie radonu nara-¿eni jesteœmy nie tylko w miejscach pracy, takich jak pod-ziemne zak³ady wydobywcze (Raport roczny, 2000), ale równie¿ w domach (Field i in., 2000). Z tego powodu s¹ wykonywane pomiary poziomu radonu w budynkach, jego 133
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 2, 2005
M. Wysocka A. Zych J. Skowronek
*Laboratorium Radiometrii, G³ówny Instytut Górnictwa, Pl. Gwarków 1, 40-166 Katowice; brxmw@gig.katowice.pl
**Instytut Ekologii Terenów Uprzemys³owionych, ul. Kossutha 6, 40-884 Katowice; j.skowronek@ietu.katowice.pl
***Zak³adyGórniczo-Hutniczy „Boles³aw” S.A., ul. Kolejowa 37, 32-332 Bukowno;gpochrona@zghboleslaw.pl
stê¿enia w powietrzu glebowym oraz ekshalacji w miej-scach przeznaczonych pod zabudowê.
Podstawow¹ wielkoœci¹ mierzon¹ w celu rozeznania stanu ska¿eñ radiologicznych w wybranym rejonie by³ pomiar wspó³czynnika ekshalacji radonu.
Wspó³czynnik ekshalacji radonu jest wielkoœci¹ opi-suj¹c¹ zdolnoœæ wydostawania siê radonu z przestrzeni miêdzyziarnowych ska³ i gruntów do powietrza
atmosferycz-nego. Wymiarem wspó³czynnika ekshalacji jest Bqm-2
s-1
, ale
zwyczajowo stosuje siê mBqm-2s-1. Wspó³czynnik ekshalacji
radonu z gleby w warunkach normalnych wynosi wed³ug
Wilkeninga 17 mBqm-2
s-1
(Wilkening, 1972). Natomiast Por-stendorfer (1991) podaje, ¿e œredni wspó³czynnik ekshalacji
z gleby wynosi 26 mBqm-2s-1. W ramach omawianej pracy
wykonano 48 pomiarów wspó³czynnika ekshalacji. W 12 punktach wykonano równie¿ pomiary stê¿enia radonu w powietrzu glebowym. Pomiary wykonywano wykorzystuj¹c metody opracowane w G³ównym Instytucie Górnictwa (Cha³upnik & Wysocka, 2003) (ryc. 1A).
W wybranych punktach pomiarowych pobierano prób-ki gruntów i gleb w celu wykonania oznaczenia zawartoœci
radu 226
Ra, izotopu macierzystego radonu222
Rn.
Pomiary prowadzono w obszarze Zak³adów Górni-czo-Hutniczych „Boles³aw”. Z³o¿a rud cynkowo-o³owio-wych, bêd¹ce przedmiotem eksploatacji ZGH „Boles³aw”, podobnie jak przewa¿aj¹ca czêœæ rud regionu górnoœl¹skie-go, wystêpuj¹ wœród triasowych ska³ wêglanowych dolnego wapienia muszlowego. Najintensywniej s¹ okruszcowane epigenetyczne utwory wêglanowe zwane dolomitami krusz-conoœnymi. S¹ to utwory silnie spêkane, szczególnie podat-ne na kruche niszczenie (Sass-Gustkiewicz, 1985), czêsto ulegaj¹ dezintegracji granularnej, przechodz¹c w s³aboz-wiêz³y, „spiaszczony” dolomit (Caba³a & Konstantynowicz, 1999). Porowatoœæ i szczelinowatoœæ sprzyjaj¹ migracji flu-idów, w tym gazowego izotopu radonu. Badania prowadzo-ne w obszarze Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego w rejonie niecek wilkoszyñskiej i bytomskiej wskaza³y, ¿e najwy¿sza emisja radonu wystêpuje w³aœnie na wychod-niach triasowych utworów wêglanowych (Wysocka,
2002). Efekty wieloletniej eksploatacji rud powoduj¹ce
przekszta³cenia w warstwie przystropowej oraz osiadania powierzchni przyczyniaj¹ siê do powstawania rozluŸnieñ w
górotworze, które otwieraj¹ drogi transportu dla radonu (Kemski & Klingel, 1999; Wysocka, 2002).
Materia³y odpadowez wydobywania i przeróbki rud s¹
stosowane miêdzy innymi do rekultywacji zapadlisk i wyrobisk poodkrywkowych. Sposób prowadzenia rekulty-wacji, a szczególnie stosowanie materia³ów odpadowych do zasypywania pustek, budzi niekiedy obawy i niezado-wolenie lokalnych spo³ecznoœci. Przeprowadzono badania emisji radonu na ró¿nych etapach rekultywacji terenów.
Wyniki badañ
Kampaniê pomiarow¹ przeprowadzono w lipcu–sierp-niu 2003 r. w dwóch poligonach badawczych:
A) w miejscach prowadzenia rekultywacji terenów pogórniczych oraz w obszarze stawów osadowych, w któ-rych s¹ deponowane odpady poflotacyjne z ZGH „Boles³aw”,
B) na wychodniach utworów triasowych.
Ad A) W celu przeœledzenia wp³ywu rekultywacji na poziom emisji radonu, pomiary prowadzono w granicach stawów osadowych, w obni¿eniu terenu (tzw. zapadlisko przy szybie 71) oraz na terenie zrekultywowanej technicz-nie odkrywki „Kr¹¿ek”, w trakcie prowadzenia rekultywa-cji biologicznej polegaj¹cej na jej zalesianiu.
Stawy osadowe Zak³adów Górniczo-Hutniczych
„Boles³aw” s¹ zape³niane materia³em odpadowym
pochodz¹cym z zak³adu przeróbczego po wydobyciu i wzbogaceniu rud Zn-Pb. Odpady te stanowi g³ównie ska³a dolomitowa (dolomit ok. 77%) zmielona do frakcji ok. 0,2 mm. Materia³ odpadowy jest dostarczany z zak³adu prze-róbczego do osadników metod¹ hydrotransportu. W trak-cie prowadzenia badañ powierzchnia osadów by³a sucha, ale na g³êbokoœci kilkunastu–kilkudziesiêciu centymetrów osady by³y wilgotne zarówno ze wzglêdu na sposób ich transportowania, jak i ze wzglêdu na intensywne zraszanie osadników w celu ograniczenia pylenia. Zawilgocenie g³êbszej warstwy osadów uniemo¿liwi³o wykonanie pomiarów stê¿enia radonu w powietrzu glebowym. Pomia-ry wspó³czynników ekshalacji wykonywano w granicach dwóch stawów osadowych.
We wszystkich 11 punktach pomiarowych w obu sta-wach osadowych zmierzono niskie wartoœci
wspó³czynni-ka ekshalacji, nie przekraczaj¹ce 5 mBqm-2
s-1
(ryc. 2). 134
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 2, 2004
A
B
Ryc. 1A — Komora dyfuzyjna do pomiarów wspó³czynnika ekshalacji radonu; B — pomiary terenowe ekshalacji radonu Fig. 1A — Diffusion chamber used for radon exhalation rate measurement; B — field measurements of radon exhalation
Zapadlisko w trakcie rekultywacji przy szybie 71 jest
wype³nianemateria³em odpadowym tj. ¿u¿lem. Równie¿
w tym miejscu wartoœci wspó³czynników ekshalacji zmie-rzonych w 5 punktach pomiarowych by³y niskie i nie
prze-kracza³y 10 mBqm-2s-1. W miejscu, gdzie ¿u¿el zosta³
przykryty warstw¹ piaszczystej gleby ekshalacja radonu
spad³a do wartoœci poni¿ej 3 mBqm-2
s-1
.Po zakoñczeniu
rekultywacji technicznej tego obiektu, zgodnie z projektem, zak³ad przyst¹pi do rekultywacji biologicznej. Powierzchnia zapadliska zostanie pokryta warstw¹ materia³u ilastego o gru-boœci ok. 0,6 m, a nastêpnie ziemi¹ i podglebiem (ok. 0,5 m). Rekultywacja biologiczna bêdzie prowadzona na tym
obsza-rze w kierunku leœnym.Mo¿na przypuszczaæ, ¿e
zaplanowa-ny sposób rekultywacji zapadliska spowoduje obni¿enie
ekshalacji radonu.Znacznie wy¿sze wartoœci zmierzono na
granicy rekultywowanego zapadliska i otaczaj¹cego go lasu. Na gruncie niezaburzonym pracami rekultywacyjnymi
wspó³czynnik ekshalacji wynosi³ 34 mBqm-2s-1.
Obiektem zrekultywowanym, poprzez zasypanie go wysuszonymi i wysezonowanymi odpadami
poflotacyjny-mi ze stawów osadowych, jest odkrywka „Kr¹¿ek”. Po
wype³nieniu, teren odkrywki przykryto warstw¹ materia³u ilastego o gruboœci ok. 0,6 m, nawieziono gleb¹ o mi¹¿szo-œci ok. 0,5 m i zalesiono (70% drzew i 30% krzewy). Nasa-dzony drzewostan to g³ównie sosna pospolita, d¹b szypu³kowy, brzoza brodawkowa, modrzew europejska oraz krzewy: karagana syberyjska, oliwnik w¹skolistny,
rokitnik zwyczajny, czeremcha amerykañska (ryc. 1B).).
W tym miejscu mierzono najni¿sze, nie przekraczaj¹ce w
¿adnym z 5 punktów pomiarowych 3 mBqm-2
s-1
wartoœci wspó³czynnika ekshalacji.
Ad B) W celu porównania poziomów emisji radonu w obszarach oddzia³ywania eksploatacji górniczej i obsza-rach niezaburzonych, wykonano seriê pomiarów w okoli-cach ZGH „Boles³aw”. Wybrano miejsca wystêpowania wychodni wêglanowych utworów triasowych, gdzie nie
wystêpuj¹ efekty eksploatacji podziemnej, takie jak zapadania i osiadania terenu i nie s¹ prowadzone prace rekultywacyjne.
Diabla Góra w Bukownie jest naturalnym wyniesieniem zbudowanym z wapieni gogoliñskich triasu œrodkowego, u jej podnó¿a znajduje siê wejœcie do czêœciowo zasypanej jaskini. Najwy¿sza zmierzona wartoœæ wspó³czynnika
eks-halacji wynosi ok. 33 mBqm-2
s-1
, wartoœæ œrednia z 12
pomiarów — 13 mBqm-2s-1. Ekshalacja radonu na terenie
Diablej Góry jest wiêc nieco wy¿sza, ni¿ w obszarach
dzia³alnoœci górniczej, ale znacznie ni¿sza, ni¿ na wychod-niach triasu w okolicach Bytomia–Piekar Œl¹skich i Jaworz-na–Chrzanowa (Wysocka, 2002). Pobór próbek powietrza glebowego by³ utrudniony ze wzglêdu na skaliste pod³o¿e. Pomiar stê¿enia radonu w powietrzu glebowym wykonano jedynie w 6 punktach pomiarowych.
W kamienio³omie triasowych dolomitów warstw kar-chowickich, mierzono bardzo niskie wartoœci
wspó³czyn-nika ekshalacji, nie przekraczaj¹ce 5 mBqm-2s-1 (5
punktów pomiarowych).
Jeszcze ni¿sze wartoœci wspó³czynnika ekshalacji mie-rzono na wychodni dolomitów kruszconoœnych w odkryw-ce Boles³aw i dolomitów diploporowych w Bukownie. W obu miejscach wykonano w sumie 9 pomiarów, a zmierzo-ne wspó³czynniki ekshalacji rzadko przekracza³y wartoœæ 2
mBqm-2s-1. Pomiary stê¿enia radonu w powietrzu
glebo-wym równie¿ w tych miejscach by³o utrudnione pobrano jedynie 2 próbki powietrza glebowego.
Ze wzglêdu na rodzaj pod³o¿a pomiar stê¿enia radonu w powietrzu glebowym wykonano w jedynie w 12 punktach. Próbki powietrza glebowego pobiera siê za pomoc¹ cienkich stalowych rurek, wbijanych na g³êb. ok. 0,8 m (Wysocka, 2002). Pod³o¿e skaliste znacznie utrudnia wbijanie stalo-wych bolców. Znaczne zawilgocenie gruntu wynikaj¹ce ze stosowanych technologii transportu odpadów i rekultywacji terenów uniemo¿liwia z kolei pompowanie powietrza z
135
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 2, 2004
wspó³czynnik ekshalacji radonu (mBqm s ) -2 -1 Rn exhalation coefficient (mBqm s ) -2 -1 osadniki settling ponds zapadlisko sink hole odkr ywka Kr¹¿ek open pit Kr¹¿ek warstwy gogoliñskie Gogolin Beds warstwy kar chowickie Karchowice Beds dolomity
kruszconoœne ore-bearing dolomites dolomity diploporowe diplopora dolomite wychodnie triasowe
GZW Triassic outcrops Upper Silesia wartoœci œrednie spotykane average values 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 obszar górniczy mining area
wychodnie osadów triasowych w obszarze badañ
Triassic outcrops in the investigated area
dane literaturowe
reference data
Ryc. 2. Ekshalacja radonu w obszarze ZGH „Boles³aw”, wartoœci œrednie
wymaganej g³êbokoœci. Z powodu wy¿ej wymienionych trudnoœci pomiar wspó³czynnika ekshalacji by³ przydatn¹ metod¹ do szacowania poziomu emisji radonu w omawia-nych poligonach badawczych.
Wartoœci stê¿enia radonu w powietrzu glebowym w tere-nach rekultywowanych nie przekracza³y wartoœci 12 000
Bq/m3
, a na terenach wychodni 20 000 Bq/m3
. Porównywal-ne wartoœci mierzono w obszarze GórPorównywal-nego Œl¹ska (Wysocka, 2002).
W próbkach materia³ów odpadowych stosowanych do rekultywacji (4 próbki), ska³y dolomitowej oraz w prób-kach ska³ i gleby pobranych w miejscach wykonywania
badañ (16 próbek), zmierzono koncentracje radu226Ra,
izo-topu macierzystego radonu222Rn. Stê¿enia radu zmierzone
w badanych próbkach wahaj¹ siê od 20 Bq/kg do ok. 50 Bq/kg. W ¿adnej z badanych próbek zmierzone stê¿enia radu nie odbiegaj¹ od wartoœci charakterystycznych dla ska³ wêglanowych (Nazaroff & Nero, 1988).
Podsumowanie i wnioski
Wyniki pomiarów wykonanych w obszarze
Boles³awia, Bukowna i Olkusza pozwalaj¹ na stwierdze-nie, ¿e emisja radonu nie przekracza wartoœci œrednich dla warunków normalnych (Wilkening i in., 1972; Posterdor-fer, 1991). Najwy¿sz¹ emisjê radonu obserwuje siê w
gra-nicach wychodni wêglanowych utworów triasu
œrodkowego. W ¿adnym przypadku nie zmierzono jednak tak wysokich wartoœci wspó³czynnika ekshalacji, z jakimi spotykano siê w obszarach triasowych niecek bytomskiej i jaworznicko-wilkoszyñskiej (ryc. 2). W okolicach Piekar Œl¹skich i Jaworzna na wychodniach dolomitów i wapieni
triasowych mierzone wartoœci siêga³y 80 mBqm-2s-1.
Mimo, ¿e w³aœciwoœci fizyczne utworów wêglanowych w obszarze olkuskim i w pó³nocnej i wschodniej czêœci GZW
s¹ porównywalne, najwy¿sza zmierzona wartoœæ
wspó³czynnika ekshalacji by³a ponad dwukrotnie ni¿sza w okolicach Olkusza, ni¿ w okolicach Jaworzna. Mo¿liwe, ¿e gêstsza sieæ spêkañ wapieni i dolomitów obszaru olkuskie-go sprawia, ¿e radon emanuj¹cy z okreœlonej objêtoœci ska³, przenika do atmosfery niewielkimi porcjami równo-miernie roz³o¿onymi na ca³ej powierzchni wychodni.
Równie¿ w granicach rekultywowanych zapadlisk i wyrobisk poodkrywkowych emisja radonu jest niska. W ¿adnym punkcie pomiarowym nie zmierzono wartoœci
wspó³czynnika ekshalacji powy¿ej kilku mBqm-2s-1.
Rów-nie niskie wartoœci mierzono w stawach osadowych
odpa-dów poflotacyjnych zZGH „Boles³aw”. Wyniki œwiadcz¹ o
tym, ¿e zarówno sposób gromadzenia odpadów, jak i
wyko-rzystanie ich jako materia³ do rekultywacji terenów nie
powoduj¹ wzrostu emisji radonu i zagro¿eñ radiologicznych dla œrodowiska naturalnego i ludzi mieszkaj¹cych w
s¹siedztwie. W wielu przypadkach ekshalacja radonu na
terenach objêtych pracami rekultywacyjnymi by³a ni¿sza,
ni¿ na wychodniach triasowych osadów wêglanowych nie zaburzonych eksploatacj¹ górnicz¹ i rekultywacj¹.
W trakcie prac zwi¹zanych z likwidowaniem i rekulty-wacj¹ stawów osadowych ZGH „Boles³aw” celowym
wydaje siê ponowne przeprowadzenie pomiarów
czynni-ków zagro¿enia radiacyjnego.
Literatura
CABA£A J. & KONSTANTYNOWICZ E. 1999 — Charakterystyka œl¹sko-krakowskich z³ó¿ cynku i o³owiu oraz perspektywy eksploatacji tych z³ó¿. Perspektywy geologii z³o¿owej i ekonomicznej w Polsce, A.T. Jankowski (ed.). Wyd. UŒl., Katowice.
CHA£UPNIK S. & WYSOCKA M. 2003 — Pomiary ekshalacji rado-nu z gruntu — opracowanie metodyki i wyniki wstêpne. Pr. Nauk. GIG Górnictwo i Œrodowisko, Kwart., 1: 61–72.
FIELD RW., STECK DJ., SMITH, BJ., BRUS CP., NEUBERGER JS., FISHER EF., PLATZ CE., ROBINSON RA., WOOLSON RF. & LYNCH CF. 2000 — Residential radon gas exposure and lung cancer: The Iowa Radon Lung Cancer Study. Amer. Jour. Epidemiology, 151: 1091–1102.
KEMSKI J. & KLINGEL R. 1999 — Influence of underground mining on the geogenic radon potential. Proc. of Workshop Radon in the Living Environment. Athens, Greece.
National Research Council, 1998 — Health effects of exposure to radon. BEIR VI Raport. Washingtin D.C., NRC.
NAZAROFF W.W. & NERO A.V. (eds.) 1988 — Radon and its decy products in indoor air. New York. John Wiley & Sons. Inc.
PERSHAGEN G., AKERBLOM G., AXELSON O., CLAVENSJO B., DAMBER L., DESAI G., ENFLO A., LAGARDE F., MELLANDER H., SVARTENGREN M. & SWEDJEMARK GA. 1994 — Residental radon exposure and lung cancer in Sweden. New Jour. Medic., 330: 159–164.
PORSTENDORFER J. 1991 — Radon and thoron and their decy pro-ducts. Proc. of the 5thIntern. Confer. Natural Radiation Environment. Salzburg, Austria, Vienna IAEA.
Raport roczny (1999) o stanie podstawowych zagro¿eñ naturalnych i technicznych w górnictwie wêgla kamiennego. W. Konopko (ed.), 2000 — G³ówny Instytut Górnictwa, Katowice.
SASS-GUSTKIEWICZ M. 1985 — Górnoœl¹skie z³o¿a rud Zn-Pb w œwietle migracji roztworów mineralizujacych. Zesz. Nauk. AGH, ser. Geologia, 31.
WILKENING M. CLEMENTS W.E. & STANLEY D. 1972 — Radon-222 flux measurements in widely separated regions. The Natu-ral Radiation Environment II, Adams J.A.S., Lowder W. M., Gasell T.F. (eds.), USAEC Report Conf-720805-P2, Nat. Tech. Infor. Service, Springfield. Virginia.
WYSOCKA M. 2002 — Zale¿noœæ stê¿eñ radonu od warunków geolo-giczno-górniczych na terenie Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Nauk. GIG Górnictwo i Œrodowisko, Kwart., 3: 25–38.
136
