Europejska Rada Badañ Naukowych
Maciej Podemski*
Europejski Zespó³ Doradczy ds. Nauki EURAB (European Research Advisory Board), bêd¹cy niezale¿nym doradczym komitetem Unii Europejskiej, wyrazi³ w 2002 r. pogl¹d, ¿e dominuj¹ce w Euro-pie zbyt szczegó³owe traktowanie tema-tyki badawczej utrudnia prawid³owy rozwój europejskiej nauki. W konsekwen-cji hamuje to wzrost innowacyjnoœci gospodarki. Sytuacjê tê nale¿y radykalnie zmieniæ wyko-rzystuj¹c mo¿liwoœci stwarzane przez unijne ramowe pro-gramy badawcze, a tak¿e przez skalê, w jakiej mog¹ siê rozwijaæ badania naukowe pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej.
W czasie obrad EURAB zaproponowano nadanie bada-niom podstawowym ogólnoeuropejskiej rangi. Mo¿na tego dokonaæ poprzez zwiêkszenie finansowania g³ównych oœrodków rozwijaj¹cych ró¿ne dziedziny nauki i technolo-gii, tak aby osi¹gnê³y one poziom œwiatowy, zachowuj¹c jednoczeœnie europejskie regu³y konkurencyjnoœci. Nale¿y przy tym doskonaliæ umiejêtnoœæ okreœlania kierunków przysz³ego rozwoju nauki i technologii. W realizacji tak nakreœlonego celu konieczna jest integracja narodowych programów badawczych, z wykorzystaniem wszystkich zalet ich ró¿norodnoœci.
Istnieje ju¿ wprawdzie wiele miêdzynarodowych orga-nizacji badawczych, wœród których mo¿na wymieniæ takie znane instytucje jak: Europejska Agencja Kosmiczna ESA (European Space Agency), Europejska Organizacja Badañ J¹drowych CERN (Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire), Europejska Organizacja Badañ Astronomicz-nych na Pó³kuli Po³udniowej ESO (European Southern Observatory), Europejskie Laboratorium Biologii Mole-kularnej EMBL (European Molecular Biology Laborato-ry) i inne. Europejski Zespó³ Doradczy ds. Nauki uzna³ jednak, ¿e do lepszego organizowania i finansowania roz-woju europejskich nauk podstawowych niezbêdne jest powo³anie nowej instytucji, któr¹ nazwa³ Europejsk¹ Rad¹ Badañ Naukowych ERC (European Research Council).
Dzia³alnoœæ ERC mia³aby dotyczyæ wszystkich dzia³ów nauki, w tym tak¿e humanistycznych i in¿ynier-skich. Preferowane powinny byæ projekty pochodz¹ce bez-poœrednio od badaczy lub od tworzonych przez nich zespo³ów, bez ograniczeñ co do ich wielkoœci i sk³adu. Nie-zale¿ne miêdzynarodowe grupy recenzentów rozpa-trywa³yby propozycje projektów, których realizacja w wiêkszoœci nie zale¿a³aby od agencji rz¹dowych i od Komisji Europejskiej. Przewidziano jednak powo³anie miêdzyrz¹dowej instytucji odpowiedzialnej za nadzór finansów i prac Europejskiej Rady Badañ Naukowych. Rada powinna dysponowaæ powa¿nymi funduszami pochodz¹cymi z ró¿nych Ÿróde³, przede wszystkim z
zaso-bów Unii Europejskiej, ale te¿ z funduszy poszczególnych rz¹dów oraz sektora prywatnego.
ERC nie powinna zarz¹dzaæ finansowanymi przez sie-bie projektami, ani powielaæ zadañ ramowych programów badañ naukowych UE i uzupe³niaæ fundusze badawcze pañstw cz³onkowskich. Ma natomiast anga¿owaæ siê we wspieranie projektów niekonwencjonalnych, o wysokim ryzyku (risk funding), a tak¿e projektów rozwijaj¹cych nowe przysz³oœciowe kierunki badawcze. Mo¿liwoœci wykonywania badañ w ramach projektów decydowa³yby o ich wyborze. Preferowane powinny byæ te¿ projekty mul-tidyscyplinarne o zasiêgu europejskim, których realizacja przekracza mo¿liwoœci finansowe poszczególnych pañstw cz³onkowskich lub stanowi dowód udzia³u europejskiej nauki w œwiatowych programach badawczych (np. w bada-niach globalnych zmian œrodowiska). Przewidziano, ¿e Europejska Rada Badañ Naukowych bêdzie dzia³aæ podob-nie jak amerykañska Narodowa Fundacja Nauki NSF (National Science Foundation), zw³aszcza w zakresie badañ innowacyjnych dotycz¹cych ma³ego biznesu.
W grudniu 2002 r. powo³ano trzynastoosobow¹ Grupê Ekspertów Europejskiej Rady Badañ NaukowychERCEG (European Research Council Expert Group) z przewod-nicz¹cym profesorem Federico Mayorem z Autonomicz-nego Uniwersytetu w Madrycie. Wnioski, które grupa zawar³a w raporcie ukoñczonym w grudniu 2003 r., sta³y siê podstaw¹ do okreœlenia zadañ i ram organizacyjnych ERC.
Na pocz¹tku 2005 r. Komisja Europejska zapropono-wa³a ostatecznie utworzenie niezale¿nej Europejskiej Rady Badañ Naukowych ERC, dzia³aj¹cej w ramach reali-zacji programu Idee Siódmego Ramowego Programu Badañ Naukowych UE. Propozycja zosta³a zaakceptowana przez pañstwa cz³onkowskie UE. W wyniku tych dzia³añ w 2005 r. ERC zosta³a powo³ana jako instytucja niezale¿-na, odpowiedzialna za swoj¹ dzia³alnoœæ przed Komisj¹ Europejsk¹. Zbudowano j¹ z dwóch cz³onów: z Rady Naukowej ERC (ERC Scientific Council), która okreœla strategiê finansowania projektów naukowych i metody ich udzielania, oraz z wydzielonej w Dyrektoriacie General-nym Komisji Europejskiej ds. Badañ Naukowych — spe-cjalnej struktury DIS (Dedicated Implementation Structure), wdra¿aj¹cej tê strategiê i zarz¹dzaj¹cej udziela-nymi grantami. Przewiduje siê, ¿e w po³owie 2008 r. struk-tura ta otrzyma status Agencji Wykonawczej UE.
W lipcu 2005 r. Komisarz UE ds. Nauki i Badañ, Janez Potoènik, powo³a³ do Rady Naukowej ERC 22 wybitnych naukowców spoœród pañstw cz³onkowskich UE (w tym z Polski prof. Micha³a Kleibera z PAN). W grudniu 2005 r. przewodnicz¹cym rady zosta³ prof. Fotis C. Kalatos z Im-perial College w Londynie. Na wiceprzewodnicz¹cych wybrano prof. Helgê Nowotny — obecn¹ przewodnicz¹c¹ Europejskiego Zespo³u Doradczego ds. Nauki EURAB oraz dr Daniela Estève z francuskiego Komisariatu Energii Atomowej CEA (Commissariatà l’Énergie Atomique).
185
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 3, 2007
*EuroGeoConsulting, ul. Jesionowa 36 A, 05-816 Micha³owice; maciej.podemski@egconsulting.com.pl
Zarz¹d Europejskiej Rady Badañ Naukowych ERC tworzy jej prezydent — bêd¹cy jednoczeœnie przewod-nicz¹cym Rady Naukowej ERC (wraz z dwoma wicepre-zydentami, wiceprzewodnicz¹cymi Rady Naukowej ERC) oraz Rada Nadzorcza, Rada Naukowa, dyrektor Specjalnej Struktury Wdra¿aj¹cej DIS oraz Sekretarz Generalny, któ-rym jest obecnie profesor Ernst-Ludwig Winnacker z Uni-wersytetu w Monachium. Rada Nadzorcza ERC sk³ada siê z kolei z piêciu cz³onków: prezydenta ERC i dwóch jej wiceprezydentów — dyrektora DIS i sekretarza generalne-go ERC.
W maju 2006 r. Rada Naukowa ERC og³osi³a podsta-wowe elementy strategii w pierwszym okresie dzia³alno-œci. Podstawow¹ zasad¹ funkcjonowania ERC bêdzie wspieranie oddolnych inicjatyw badawczych z ró¿nych dziedzin nauki lub technologii w zakresie obecnej wiedzy lub daj¹cych szanse na wyjœcie poza ni¹ (tzw. frontier rese-arch). Udzielane bêd¹ dwa rodzaje grantów badawczych: 1) dla pocz¹tkuj¹cych niezale¿nych badaczy (ERC Star-ting Independent Researcher Grant = ERC StarStar-ting Grant) oraz 2) dla badaczy doœwiadczonych (ERC Advanced Inve-stigator Grant).
System grantów dla pocz¹tkuj¹cych badaczy przewi-duje wspieranie karier m³odych wybitnych naukowców, przygotowuj¹cych swój pierwszy niezale¿ny program badawczy lub organizuj¹cych pierwszy w³asny zespó³ badawczy. Aplikanci powinni posiadaæ stopnie doktorskie. Warunkiem jest te¿ ich zatrudnienie w instytucji naukowej, maj¹cej osobowoœæ prawn¹, zarejestrowanej w jednym z pañstw cz³onkowskich lub stowarzyszonych w UE. Narodowoœæ badacza nie ma znaczenia, natomiast powi-nien on mieszkaæ na obszarze Unii Europejskiej lub te¿ wyraziæ zamiar przeniesienia siê do niej na czas realizacji grantu.
Zaanga¿owane w tych grantach zespo³y badawcze mog¹ siê sk³adaæ ze specjalistów zatrudnionych w dowol-nej instytucji badawczej któregoœ z pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej. Omawiane projekty mog¹ mieæ zatem charakter narodowy lub miêdzynarodowy. Granty dla pocz¹tkuj¹cych badaczy (ERC Starting Grants) bêd¹ mia³y pierwszeñstwo w pocz¹tkowym okresie uruchomie-nia finansów ERC, a wiêc ju¿ w pierwszym roku realizacji Siódmego Ramowego Programu Badañ UE. Drugi rodzaj grantów, dla doœwiadczonych badaczy (ERC Advanced Investigator Grants), zostanie uruchomiony wkrótce po rozpoczêciu dzia³ania systemu grantów dla pocz¹tku-j¹cych badaczy. Bêdzie on otwarty dla starszych naukow-ców, niezale¿nie od ich wieku (poza wiekiem okreœlonym dla badaczy pocz¹tkuj¹cych) oraz od ju¿ osi¹gniêtego przez nich szczebla kariery naukowej.
Na pocz¹tku grudnia 2006 r. Rada Europejska zatwier-dzi³a na wniosek Komisji Europejskiej bud¿et Europejskiej Rady Badañ Naukowych ERC na lata 2007–2013, w wyso-koœci 7,5 miliarda euro. W styczniu 2007 r. Rada Naukowa ERC przyjê³a ogólne zasady wystêpowania o granty oraz trybu ich przyznawania.
Zgodnie z przyjêtymi zasadami podanie o grant ma byæ przedstawiane przez jedn¹ osobê — g³ównego badacza (Principal Investigator PI), w porozumieniu z instytucj¹ naukow¹ (hosting institution) lub w jej imieniu, z któr¹ badacz ten jest lub ma zamiar byæ zwi¹zany podczas
reali-zacji grantu. Instytucja ta (uniwersytet, oœrodek badawczy, przedsiêbiorstwo prowadz¹ce tak¿e badania naukowe, miêdzynarodowe stowarzyszenie badawcze) z siedzib¹ na terenie Unii Europejskiej lub pañstwa z ni¹ stowarzyszone-go musi zapewniæ grantobiorcy niezale¿noœæ badawcz¹ oraz obs³ugê administracyjn¹ grantu.
W systemie grantów dla pocz¹tkuj¹cych badaczy (ERC Starting Grants) inicjator i lider projektu musi posiadaæ stopieñ doktorski co najmniej od dwóch lat (jednak¿e nie d³u¿ej ni¿ dziewiêæ lat), mieæ mo¿liwoœæ wyst¹pienia o grant, a tak¿e mo¿liwoœæ jego realizacji niezale¿nie od wy¿szych stopniem kolegów. Musi byæ g³ównym autorem artyku³ów przedstawiaj¹cych wyniki badawcze grantu, a do wspó³autorstwa mo¿e zapraszaæ tylko tych specjalistów, którzy mieli istotny udzia³ w badaniach. Ponadto, inicjator i lider projektu musi mieæ zapewnione odpowiednie miej-sce do pracy badawczej oraz dostêp do niezbêdnej aparatury. Granty dla pocz¹tkuj¹cych badaczy mog¹ trwaæ do piê-ciu lat. Obejmuj¹ one roczne dofinansowanie w granicach 100–400 tys. euro (w ca³oœci 0,5–2,0 mln euro). Z wymie-nionej kwoty mo¿na sfinansowaæ do 100% tzw. kosztów bezpoœrednich, czyli kosztów osobowych, zakupu aparatu-ry i materia³ów, podró¿y s³u¿bowych oraz publikacji wyni-ków badañ. Dofinansowanie mo¿e te¿ obj¹æ czêœciowo koszty poœrednie, do wysokoœci 20% kosztów bezpoœred-nich, takie jak obs³uga administracyjna, koszt pomiesz-czeñ, sprzêtu biurowego, ³¹cznoœci i ubezpieczenia.
Na pocz¹tku lutego bie¿¹cego roku Europejska Rada Badañ Naukowych ERC og³osi³a swój pierwszy konkurs — na granty dla pocz¹tkuj¹cych badaczy. Termin sk³adania wniosków up³ywa 25.04.2007 r.
ród³a:
EURAB Report 02.055 final; EURAB input to the ongo-ing debates in Europe on the topic of a possible European Research Council,
http://ec.europa.eu/rese-arch/eurab/pdf/recommendations3.pdf
EURAB Working Group 4, The European Research Council (ERC) - A Possible Implementation Model, Sum-mary. http://ec.europa.eu/research/eurab/pdf/eurab-03-051-implementationmodelrecommendations.pdf The European Research Council, A Cornerstone in the European Research Area, Report from an expert group. Ministry of Science, Technology and Innovation,
Copenhagen, December 15. 2003. http://www.acadeuro.org/down-loads/bruss_links/ERCexpertgroupfinalreport.pdf
ERC Scientific Council, Strategy Note, The ERC Launch Strategy. 3/5/2006, http://erc.europa.eu/pdf/launch-stra-tegy_en.pdf
ERC Scientific Council, Strategy Note, The ERC Starting Independent Researcher Grant (ERC Starting Grant). 03/05/2006, http://erc.europa.eu/pdf/sir-grant-strate-gy_en.pdf
European Research Council Work Programme. The IDEAS Work Programme (provisional). 22/12/2006,
http://erc.europa.eu/pdf/ideas-wp-final.pdf
European Research Council ERC, Grant Schemes, Guide for Applicants. 31 January 2007, FP7 Specific Program-me IDEAS, http://erc.europa.eu/pdf/erc_guide-for-appli-cants_stg.pdf
ERC Scientific Council, Call for proposals for ERC Star-ting Independent Researcher Grant
186
