Pięćdziesiąt lat działalności Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (1958-2008)

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 835. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2010. Jan Szpak Katedra Historii Gospodarczej i Społecznej. Pięćdziesiąt lat działalności Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (1958–2008) 1. Geneza Katedry Historia gospodarcza jako przedmiot nauczania była obecna w planach studiów zarówno krakowskiego Wyższego Studium Handlowego (w latach 1930–1938), jak i Akademii Handlowej (w latach 1938–1939 i 1945–1949). Zajęcia z tego przedmiotu prowadził prof. Roman Grodecki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, wybitny znawca dziejów Polski średniowiecznej, który skupiał się głównie na historii handlu w tym okresie. Nie istniała natomiast w tych latach w ramach struktury Uczelni odpowiadająca przedmiotowi samodzielna katedra czy zakład. W wyniku zmian w organizacji Akademii Handlowej w 1949 r. powołano Zakład Historii Gospodarczej i Społecznej, którym kierował docent UJ dr Bogusław Leśniodorski. Historia gospodarcza stać się miała jednym z przedmiotów ogólnego wykształcenia ekonomisty, miały być także prowadzone badania naukowe historycznogospodarcze. Program studiów przewidywał dużą liczbę zajęć z tego przedmiotu (wykładów, proseminarium i seminarium), zamierzano też wprowadzić wykłady z Historii ruchów społecznych, Historii politycznej XIX i XX w. oraz – zgodnie z ówczesnymi tendencjami politycznymi – z Historii ruchu robotniczego. Powołanie w 1950 r. Wyższej Szkoły Ekonomicznej, w miejsce Akademii Handlowej, spowodowało jednak likwidację Zakładu Historii Gospodarczej i Społecznej, zaś sam przedmiot miał odtąd mniejsze znaczenie i był wykładany w wymiarze małej.

(2) Jan Szpak. 6. liczby godzin; wykłady te w latach 1950–1957 prowadził prof. UJ dr Witold Krzyżanowski1. Przemiany w polskim szkolnictwie wyższym po polskim Październiku 1956 r., które poszły w kierunku przywracania szkołom wyższym ich właściwych funkcji dydaktycznych i badawczych, oddziałały również pozytywnie na krakowską Wyższą Szkołę Ekonomiczną2. Pod rządami wybranego w październiku 1956 r. rektora Stefana Bollanda, syna założyciela szkoły – Arnolda, przeprowadzano zmiany organizacyjne w strukturze Uczelni3, modernizowano programy nauczania i nadawano właściwą rangę dyscyplinom wykształcenia ogólnego, w tym również historii gospodarczej. Sprawa powołania Katedry Historii Gospodarczej stosunkowo szybko przeszła przez uczelniane gremia decyzyjne: już 10 grudnia 1956 r. kwestię tę referował na posiedzeniu Rady Wydziału Przemysłu prof. UJ Witold Krzyżanowski (prowadzący wykłady zlecone z Historii gospodarczej), powołana została komisja pod kierownictwem dziekana Wiktora Bonieckiego, który 1 marca 1957 r. przedstawił pozytywne wnioski Radzie Wydziału, a 9 marca – Senatowi; proponował on powierzenie kierownictwa nowej katedry dr Janinie Bieniarzównie, pracownikowi naukowemu Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Również ministerstwo nie czyniło przeszkód w powołaniu katedry, ale nie godziło się na powołanie jej bez samodzielnych pracowników nauki; przewidywana na kierowanie katedrą dr Janina Bieniarzówna tytuł docenta uzyskała dopiero w czerwcu 1958 r. Katedra Historii Gospodarczej w WSE powołana została z opóźnieniem ostatecznie 1 października 1958 r. Jej kierownikiem i organizatorem został profesor zwyczajny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Stanisław Hoszowski, który z przyczyn rodzinnych przeniósł się do Krakowa i objął zaproponowane mu przez ministerstwo kierownictwo katedry w Wyższej Szkole Ekonomicznej4. Katedra rozpoczęła działalność w składzie trzyosobowym: Stanisław Hoszowski (profesor zwyczajny), Janina Bieniarzówna (docent), Jan Małecki (asystent, w wymiarze połowy etatu). 1 J. Małecki, Historia gospodarcza [w:] Akademia Ekonomiczna w Krakowie w ubiegłym półwieczu, Kraków 1975, s. 79–80.. 2 K. Broński, J. Szpak, Krakowskie środowisko i szkolnictwo ekonomiczne. Tradycja i współczesność [w:] Tradycje szkolnictwa ekonomicznego w Polsce po 1945 roku, red. W. Morawski, Warszawa 2007, s. 53–54.. 3 Od 1 stycznia 1957 r. zarządzeniem ministra zlikwidowano Katedrę Podstaw Marksizmu-Leninizmu; od 1 maja tego roku zaczęła funkcjonować Katedra Historii Doktryn Politycznych i Ekonomicznych, kierowana przez doc. Wiktora Bonieckiego – J.M. Małecki, Od „października” do „marca” 1956–1958 [w:] Akademia Ekonomiczna w Krakowie w latach 1925–2000, red. J.M. Małecki, Kraków 2000, s. 147–151.. J.M. Małecki, Od „października do „marca”…, s. 147–148. Zob. też J.M. Małecki, Początki Katedry Historii Gospodarczej (ze wspomnień asystenta) – w niniejszym Zeszycie Naukowym. 4.

(3) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 7. 2. Zmiany struktury Katedry Katedra Historii Gospodarczej jako jednostka samodzielna weszła w skład nowo utworzonego (od 1 października 1958 r.) Wydziału Ogólnoekonomicznego razem z siedmioma innymi katedrami, zaś po reorganizacji WSE w szkołę jednowydziałową (od 1 września 1960 r.) – w skład Wydziału Produkcji i Obrotu Towarowego. Po wydarzeniach marcowych 1968 r. w WSE wprowadzono organizację instytutową (od 1 maja 1969 r.). Dotychczasowa Katedra Historii Gospodarczej weszła jako Zakład Historii Gospodarczej w skład Instytutu Ekonomii Politycznej, wraz z czterema innymi zakładami5. Zakład Historii Gospodarczej w ramach Instytutu Ekonomii Politycznej funkcjonował do 1 listopada 1983 r. Wówczas to na podstawie statutu Uczelni uchwalonego 17 października 1983 r. w oparciu o nową ustawę o szkolnictwie wyższym z dnia 4 maja 1982 r. Zakład Historii Gospodarczej przemianowany został na Katedrę Historii Gospodarczej i wyodrębnił się z Instytutu Ekonomii Politycznej (podobnie jak Zakład Filozofii)6. Tak więc po ćwierćwieczu działalności została przywrócona dawna nazwa Katedry7. Rozwój kadrowy i poszerzenie tematyki badawczej Katedry stały się podstawą do wyodrębnienia dziesięć lat później, w 1993 r., w jej strukturze dwóch zakładów: Zakładu Historii Gospodarczej oraz Zakładu Rozwoju Miast. W kolejnych latach zakres badań naukowych pracowników Katedry i ich aktywności dydaktycznej powiększał się, przekraczając wyraźnie tradycyjne rozumienie dyscypliny naukowej historii gospodarczej. W 2007 r. na mocy uchwały Senatu Katedra uzyskała nazwę Katedra Historii Gospodarczej i Społecznej z dwoma Zakładami: Historii Gospodarczej i Rozwoju Miast. Ta nowa nazwa była nawiązaniem do tradycji francuskiej (l’histoire économique et sociale) oraz do powszechnie stosowanego w Polsce nazewnictwa takich katedr w uczelniach ekonomicznych. W 2008 r. w strukturze Katedry zaszła kolejna ważna zmiana: 13 maja podpisana została umowa między rektorem Uniwersytetu Ekonomicznego8 w Krakowie prof. Ryszardem Borowieckim a dyrektorem generalnym UNESCO Koichiro Matsuurą, reprezentowanym przez ambasador Polski przy sekretariacie UNESCO 5 Były to: Zakład Ekonomii Politycznej Socjalizmu, Zakład Ekonomii Politycznej Kapitalizmu, Zakład Historii Myśli Ekonomicznej, Zakład Filozofii i Socjologii.. J.M. Małecki, Wobec kryzysu gospodarczego i społecznego 1980–1988 [w:] Akademia Ekonomiczna w Krakowie w latach 1925–2000…, s. 254–255. 6. 7 Dwie pierwsze dekady działalności Katedry przedstawił J.M. Małecki w swej pracy Dwadzieścia lat działalności Zakładu Historii Gospodarczej Akademii Ekonomicznej w Krakowie (1958–1978), Studia Historyczne 1978, R 21, z. 4(83), s. 677–681. 8 Na wniosek Senatu Akademii Ekonomicznej w Krakowie z 2005 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił 6 lipca 2007 r. ustawę nadającą Akademii Ekonomicznej w Krakowie nową nazwę – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie (skrót UEK)..

(4) Jan Szpak. 8. w Paryżu dr Marię Wodzyńską-Malicką, w sprawie powołania na Uniwersytecie Ekonomicznym Katedry UNESCO, której zadaniem ma być prowadzenie badań oraz edukacja w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym. W wyniku tego Zakład Rozwoju Miast funkcjonujący w ramach Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej zmienił – na mocy zarządzenia rektora – nazwę na Zakład Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO (Chair for Heritage and Urban Studies UNESCO). Kierownictwo tego zakładu powierzone zostało prof. Jackowi Purchli, pełniącemu również od 1991 r. funkcję dyrektora Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. W 50. rocznicę powołania (1 października 2008 r.) Katedra Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie funkcjonuje jako katedra składająca się z dwóch Zakładów: Historii Gospodarczej oraz Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO. 3. Pracownicy Katedry 3.1. Kierownicy Katedry. W ostatnim półwieczu Katedrą Historii Gospodarczej i Społecznej kierowali: Stanisław Hoszowski (1958–1975), Janina Bieniarzówna (1975–1984), Jan Marian Małecki (1984–1977), Jan Szpak (1978–2008) i Jacek Purchla (od 1 października 2008 r.). Stanisław Hoszowski (1904–1987) wywodził się ze słynnej w okresie międzywojennym lwowskiej szkoły historii gospodarczej stworzonej przez Franciszka Bujaka (1875–1953), kierownika Katedry i seminarium Historii Gospodarczej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Był jednym z najwybitniejszych uczniów Bujaka i jego bliskim współpracownikiem. Wszedł do światowej nauki historii gospodarczej jako autor badań nad cenami we Lwowie w okresie XVI–XX w. oraz nad zmianami koniunktury w gospodarce europejskiej w okresie XVI–XVIII w.; prezentował typ historyka gospodarczego gruntownie obeznanego z ekonomią (studia i stypendium w London School of Economics i w Holandii), historią doktryn ekonomicznych, statystyką (studiował matematykę), miał bogate doświadczenie dydaktyczne (również jako nauczyciel szkół średnich). Przerwaną przez drugą wojnę światową karierę naukową kontynuował po wojnie w Toruniu, gdzie był współorganizatorem Wydziału Humanistycznego i studiów historycznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, zaś badawczo zajął się dziejami Pomorza, handlu wiślanego w okresie XV–XVIII w., a także demografią historyczną; po 1956 r. powrócił też do badań cen9. Przeniesienie się w 1958 r. S. Hoszowskiego do Krakowa i objęcie W pierwszej połowie lat 50. XX w. międzywojenne badania cen lwowskich Hoszowskiego znajdowały uznanie w nauce zachodniej; w 1954 r. ukazało się we Francji francuskojęzyczne wyda9.

(5) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 9. kierownictwa nowo utworzonej Katedry Historii Gospodarczej w Wyższej Szkole Ekonomicznej otwarło nowy, bardzo twórczy etap w jego życiu. On sam z uwagi na swe szerokie ekonomiczne zainteresowania dobrze czuł się w środowisku i ekonomistów, i historyków, a WSE zyskiwała uczonego światowego formatu, który zasilił nieliczną kadrę profesorską Uczelni. Stworzył on tutaj z niewielkiej katedry (liczącej 4 pracowników) znaczący ośrodek badań naukowych kontynuujący w dużej mierze jego wcześniejsze zainteresowania (historia Pomorza, historia cen), prowadził edycję źródeł historycznych, opiekował się, nie szczędząc na to czasu, swoimi doktorantami, był niezwykle sumiennym wykładowcą i egzaminatorem; w latach 1962–1968 pełnił ponadto funkcję prorektora Uczelni. Przeszedł na emeryturę w 1975 r.; w czasie swego uroczystego pożegnania 25 października, na którym zgromadziło się liczne grono związanych z nim osób, otrzymał okolicznościową księgę pamiątkową10. W 25-lecie powstania Katedry Historii Gospodarczej zorganizowana została w dniach 20–21 października 1983 r. międzynarodowa konferencja naukowa poświęcona problemom rozwoju miast11. Wtedy też, 21 października, odbyła się uroczystość nadania S. Hoszowskiemu doktoratu honoris causa Akademii Ekonomicznej w Krakowie „za twórczy w skali międzynarodowej dorobek naukowy, zwłaszcza w zakresie stosunków rynkowych w Polsce XVI–XVIII wieku, dziejów Prus Królewskich oraz historii cen i demografii historycznej; za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kształcenia kadr naukowych i poważne zasługi dla rozwoju Akademii Ekonomicznej w Krakowie”. Dyplom wręczał rektor Akademii prof. Jan Marian Małecki, wieloletni współpracownik profesora. Profesor Hoszowski po długiej chorobie zmarł 21 stycznia 1987 r. w Warszawie12.. nie jego monografii o cenach we Lwowie w XVI–XVII w. (polskie wydanie z 1924 r.) – S. Hoszowski, Le prix à Lwow (XVIe –XVIIe siecles), Traduit du polonais, Paris 1954, s. 232, Oeuvres étrangères I. Studia z historii gospodarczej i demografii historycznej. Prace ofiarowane profesorowi Stanisławowi Hoszowskiemu w 70. rocznicę urodzin, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 70, Kraków 1975. 10. Ekonomiczne i pozaekonomiczne czynniki rozwoju miast. Materiały z konferencji zorganizowanej w dniach 20–21 października 1983 roku z okazji 25-lecia Zakładu Historii Gospodarczej Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1986. 11. 12 Ważniejsze opracowania poświęcone życiu i twórczości prof. Stanisława Hoszowskiego zestawia w obszernym biogramie J.M. Małecki, Stanisław Hoszowski (1905–1987) [w:] Non omnis moriar. Wybitni profesorowie Akademii Ekonomicznej w Krakowie 1925–2000, Kraków 2000, s. 145–163; (prawidłowa data urodzin to 1904). Obszerną monografię poświęciła Stanisławowi Hoszowskiemu Jolanta Wadas: Stanisław Hoszowski (1904–1987). Bujakowskiej szkoły historycznej ciąg dalszy…, Kraków 2006, maszynopis pracy doktorskiej obronionej w Akademii Pedagogicznej w Krakowie, s. 216 (promotor: prof. Helena Kramarz); praca ta jest przygotowywana do druku przez Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie..

(6) Jan Szpak. 10. Janina Bieniarzówna (1916–1997) kierowała Zakładem Historii Gospodarczej w latach 1975–1983 i przez jeden rok 1983–1984 Katedrą Historii Gospodarczej, po przywróceniu – zresztą dzięki jej usilnym staraniom – dawnej odrębności i nazwy Katedry. Zawodowo związana była z Katedrą od początku (1958 r.) aż do przejścia na emeryturę z dniem 1 października 1986 r., czyli przez 28 lat. Przyszła do Wyższej Szkoły Ekonomicznej już jako doświadczony badacz historii społeczno-gospodarczej, z pokaźnym dorobkiem naukowym, ale też po dotkliwych szykanach, którym podlegała w okresie stalinowskim za przekonania religijne i „burżuazyjne” pochodzenie (w latach 1951–1957 nie miała stałej, etatowej pracy, ale mimo to prowadziła badania naukowe i wiele publikowała)13. Wyższa Szkoła Ekonomiczna dała jej możliwość rozwinięcia talentu badawczego w jej ulubionej dziedzinie, którą były dzieje Krakowa od XVI do XX w. W małej Katedrze Historii Gospodarczej powstała koncepcja opracowania kilkutomowych dziejów Krakowa: w 1979 r. ukazał się tom III (lata 1796–1918) – autorstwa J. Bieniarzówny i J.M. Małeckiego; w 1984 r. – tom II (lata 1500–1795) – pióra tych samych autorów. Można bez cienia przesady powiedzieć, że dzieła te spopularyzowały i Katedrę, i Akademię Ekonomiczną w środowisku naukowym i pozanaukowym. Dzieje Krakowa napisane były ciekawie, pięknym językiem, ale zachowywały wszelkie wymogi pracy naukowej. Powszechnie uznaje się tę publikację za najważniejsze dzieło Janiny Bieniarzówny. Zainteresowania naukowe J. Bieniarzówny były szerokie: obejmowały historię społeczną, dzieje kultury materialnej i duchowej, historię Kościoła i – w bogatym wymiarze – biografistykę (napisała ponad 100 biogramów do Polskiego słownika biograficznego); chętnie i z talentem popularyzowała historię Krakowa i historię w ogóle (ukazało się 8 wydań opracowanych przez nią 500 zagadek historycznych). Obdarzona talentem literackim pisała pięknie i przystępnie, rozumiała historię jako dzieło jednostek, nie przepadała za zestawieniami statystycznymi i analizami ekonomicznymi14. W Akademii Ekonomicznej J. Bieniarzówna uzyskała tytuły naukowe profesora: nadzwyczajnego w 1973 r. i zwyczajnego w 1984 r.; dwukrotnie pełniła funkcję prodziekana: w latach 1960–1964 na Wydziale Produkcji i Obrotu Towarowego i w latach 1969–1972 na Wydziale Ekonomiki Produkcji. We wrześniu Na temat życia i twórczości Janiny Bieniarzówny zob. przede wszystkim: J.M. Małecki, Janina Bieniarzówna 1916–1997 [w:] Non omnis moriar…, s. 11–31; ibidem, s. 28–29 ważniejsze opracowania innych autorów dotyczące jej życia i twórczości. 13. Podkreślał to J.M. Małecki, przedstawiając w swym wykładzie z okazji nadania mu 17 maja 2000 r. tytułu doktora honoris causa w Akademii Ekonomicznej sylwetki S. Hoszowskiego i J. Bieniarzówny, swych poprzedników kierujących Katedrą – por. J.M. Małecki, Wykład Doktoranta [w:] Nadanie Janowi Małeckiemu tytułu doktora honoris causa Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000, s. 16–17. 14.

(7) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 11. 1980 r. wybrana została na przewodniczącą tymczasowej rady pracowników nowego związku zawodowego (późniejszej „Solidarności”), a w styczniu 1981 r. – na przewodniczącą komisji uczelnianej NSZZ „Solidarność”. W trudnym pełnym politycznych napięć okresie działała rozważnie, koncyliacyjnie i z przyjaznym nastawieniem do ludzi. Drugim miejscem pracy J. Bieniarzówny była Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie (powołana do życia w grudniu 1981 r.), na której organizowała ona Wydział Historii Kościoła, była przez dziesięć lat jego dziekanem (1982–1991) i kierowała Katedrą Historii Kultury Religijnej15. Od 1 października 1986 r. J. Bieniarzówna przeszła na emeryturę16, ale nadal (do 1993 r.) pracowała w Papieskiej Akademii Teologicznej. Ostatnie lata życia wypełniła jej intensywna praca naukowa i redakcyjna. Zmarła 1 marca 1997 r. W piątą rocznicę jej śmierci Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, z którym była związana od 17. roku życia, wydało zbiór referatów wygłoszonych na spotkaniu poświęconym jej życiu i dorobkowi17. Jan Marian Małecki (ur. 1926) – trzeci z kolei kierownik Katedry, związany był zawodowo z Wyższą Szkołą Ekonomiczną (od 1974 r. Akademią Ekonomiczną) od chwili powstania Katedry Historii Gospodarczej w 1958 r.; najpierw pracował tu w wymiarze połowy etatu, a od jesieni 1961 r. – na pełnym etacie starszego asystenta. Tutaj przepracował 40 lat i osiągnął pełnię rozwoju naukowego i zawodowego. Doktoryzował się w 1962 r. na podstawie pracy o rynku regionalnym Krakowa w XVI w., habilitację uzyskał w 1969 r., tytuł profesora nadzwyczajnego – w 1977 r., a profesora zwyczajnego – w 1985 r. Pełnił odpowiedzialne funkcje we władzach Uczelni: był prodziekanem Wydziału Ekonomiki Produkcji (1972–1975), prorektorem ds. nauczania (1975–1978) i wreszcie objął stanowisko rektora w latach 1981–1984. Katedrą kierował w latach 1984–1997. Uroczyście uczczono w 1996 r. jego 70. urodziny, wydając okolicznościową księgę pamiątkową18. Profesor przeszedł na emeryturę 1 stycznia 1998 r. i mimo że nie podjął proponowanej mu dalszej działalności dydaktycznej, utrzymywał kontakty z Uczelnią, był – jak sam siebie określał – „nadwornym historykiem Akademii 15 Szerzej na ten temat zob. S. Piech, Profesor Papieskiej Akademii Teologicznej [w:] Janina Bieniarzówna. W piątą rocznicę śmierci, Kraków 2002, s. 29–42.. Grono współpracowników przygotowało z tej okazji księgę pamiątkową, która ukazała się drukiem kilka lat później – Z przeszłości Krakowa, red. J.M. Małecki, Waraszawa–Kraków 1989, tamże bibliografia jej prac za lata 1946–1986, s. 7–23 (zestawił J. Szpak); bibliografię uzupełniającą za lata 1946–1998 zob. Non omnis moriar…, s. 29–31. 16. 17. Janina Bieniarzówna. W piątą rocznicę śmierci, Kraków 2002.. Kraków–Małopolska w Europie Środka. Studia ku czci profesora Jana M. Małeckiego w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Broński, J. Purchla, J. Szpak, Kraków 1996 (tamże bibliografia prac J.M. Małeckiego za lata 1954–1995). 18.

(8) Jan Szpak. 12. Ekonomicznej”. Z okazji 75-lecia Akademii otrzymał 17 maja 2000 r. godność doktora honoris causa „za wielki wkład w badania nad historią gospodarczą oraz wybitne zasługi dla rozwoju Akademii i wychowanie pokoleń jej studentów”. Laudatorem w tej uroczystości był uczeń J.M. Małeckiego prof. Jacek Purchla, zaś sam doktor honoris causa swój wykład poświęcił sylwetkom naukowym dwojga swoich poprzedników na stanowisku kierownika Katedry: prof. S. Hoszowskiemu i prof. J. Bieniarzównie19. Bogata twórczość naukowa J.M. Małeckiego skupiała się najpierw na dziejach handlu polskiego w XVI–XVII w. (Kraków, miasta polskie i Gdańsk), a następnie na dziejach miast, w szczególności Krakowa. Temu miastu poświęcił nie tylko napisane przez siebie części II, III i IV tomu Dziejów Krakowa, ale też liczne opracowania, artykuły, szkice, obejmujące chronologicznie okres od XVI do XX w., oraz aktywną działalność w Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Był wytrawnym wykładowcą akademickim, zdobywał najwyższe lokaty w studenckich ankietach oceniających nauczycieli akademickich, napisał kilka podręczników i skryptów. Ze znawstwem i dokładnością redagował dalsze tomy Dziejów Krakowa, Rocznik Krakowski, Bibliotekę Krakowską, serie: Kraków dawniej i dziś, Kraków w dziejach Narodu, a także liczne wydawnictwa Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Dnia 7 grudnia 2006 r. na uroczystym posiedzeniu Senatu Akademii Ekonomicznej uczczono 80. urodziny profesora Małeckiego. Jubilat udekorowany został przez prezydenta miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego odznaką Honoris gratia, nadawaną osobom i instytucjom szczególnie zasłużonym dla Krakowa. Laudację wygłosił prof. Jacek Purchla, poświęcając ją sylwetce prof. Małeckiego – rektora Akademii, zaś prof. Małecki poruszył w wystąpieniu kilka wątków osobistych (narodziny zamiłowania do Krakowa i jego dziejów, funkcja rektora w latach 1981–1984)20. W latach 1998–2008 Katedrą kierował Jan Szpak (ur. 1940) – absolwent historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rozpoczął pracę w Katedrze Historii Gospodarczej jako asystent 1 października 1962 r. Zachęcony został przez prof. S. Hoszowskiego do badań nad historią gospodarczą Prus Królewskich w XVI w., co zaowocowało doktoratem (1970 r.). Habilitował się (w 1984 r.) pracą o „rewolucji cen” w XVI w. w Prusach Królewskich i jej wpływie na funkcjonowanie rolnictwa, co również było nawiązaniem do kierunku zainteresowań cenami S. Hoszowskiego. W latach 1984–1993 pracował na stanowisku docenta, a od 1993 r. – profesora nad19. Nadanie Janowi Małeckiemu tytułu… .. Uroczystość 80. urodzin profesora Jana M. Małeckiego, Kraków 2008; tamże pokaźna bibliografia publikacji profesora z lat 2000–2007. 20.

(9) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 13. zwyczajnego Akademii Ekonomicznej. Był prorektorem ds. nauczania w latach 1987–1990, prowadził też aktywną działalność w organizacji partyjnej PZPR na Uczelni (I sekretarz komitetu uczelnianego w latach 1983–1987)21. Katedra w latach 1993–2008 wzmocniła swój potencjał badawczy, powstały dwa Zakłady: Historii Gospodarczej i Rozwoju Miast, znacznie zwiększyło się zatrudnienie, podjęte zostały nowe tematy badawcze, rozszerzyła się też oferta dydaktyczna (nowe wykłady), powołana została Katedra UNESCO, polepszyły się warunki lokalowe. Od 1 października 2008 r. kierownictwo Katedry przejął Jacek Purchla (ur. 1954), absolwent Akademii Ekonomicznej i historii sztuki, pracownik Zakładu Historii Gospodarczej od 1976 r. Już w 1979 r. opublikował on ważną pracę22, będącą udoskonaloną wersją jego pracy magisterskiej pt. „Ruch budowlany w Krakowie 1866–1914”, napisanej pod kierunkiem prof. J.M. Małeckiego. J. Purchla połączył w tej publikacji w umiejętny sposób wiedzę zdobytą w czasie studiów ekonomicznych z wiedzą z zakresu historii sztuki i historii gospodarczej, tworząc nowe podejście metodologiczne do studiów nad miastem, któremu pozostał wierny w dalszej pracy badawczej. Doktoryzował się z historii sztuki w 1983 r., przewód habilitacyjny na UJ zakończył w 1991 r., tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych uzyskał w 1994 r., profesorem zwyczajnym został w 1997 r. Od 1 października 2008 r. J. Purchla kieruje Katedrą Historii Gospodarczej i Społecznej oraz Zakładem Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO Uniwersytetu Ekonomicznego, a także Katedrą Dziedzictwa Europejskiego Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1990–1991 był wiceprezydentem Krakowa, od 1991 r. kieruje niezwykle dynamicznie, jako dyrektor, Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie. Przedmiotem badań J. Purchli jest rozwój miast, historia społeczna i historia sztuki XIX i XX w., a także teoria i ochrona dziedzictwa kulturowego. Posiada on autentyczny dar organizowania i prowadzenia pracy zespołów badawczych, co pozwala mu prowadzić interdyscyplinarne badania poświęcone tym zagadnieniom.. 21 J.M. Małecki zauważa, że „w swoim czasie w kilkuosobowym gronie pracowników Katedry był rektor uczelni, przewodnicząca komisji zakładowej NSZZ „Solidarność” i pierwszy sekretarz komitetu uczelnianego PZPR” – por. J.M. Małecki, W Akademii Ekonomicznej [w:] Janina Bieniarzówna. W piątą rocznicę śmierci…, s. 25.. 22 J. Purchla, Jak powstał nowoczesny Kraków. Studia nad rozwojem budowlanym miasta w okresie autonomii galicyjskiej, Biblioteka Krakowska, nr 120, Kraków 1979; wydanie drugie, wzbogacone, ukazało się w 1990 r..

(10) Jan Szpak. 14. 3.2. Pozostali pracownicy Katedry. W latach 1962–1967 Katedra funkcjonowała w składzie czteroosobowym (S. Hoszowski, J. Bieniarzówna, J. Małecki, J. Szpak) i dopiero od roku akademickiego 1967/1968 przyjęta została na asystenturę Jadwiga Krüger, absolwentka studiów ekonomicznych. Pod kierunkiem prof. J. Bieniarzówny przygotowała ona i obroniła w 1974 r. pracę doktorską na temat rozwoju przemysłu włókienniczego Bielska-Białej w okresie II Rzeczypospolitej, następnie przeszła do pracy w innym zakładzie Instytutu Ekonomii Politycznej. W 1977 r. asystentem w Zakładzie został Krzysztof Jasiewicz, który w 1981 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie kontynuował pracę naukową; w 1984 r. obronił pracę doktorską przygotowaną pod kierunkiem prof. J. Bieniarzówny. Od 1 października 1985 r. rozpoczął pracę w Katedrze – jako asystent stażysta – Zbigniew Nurkowski, jednak po roku stażu rozwiązał umowę o pracy na własną prośbę23. Pod koniec 1986 r. grono Katedry zawęziło się znów do czterech osób (J.M. Małecki, J. Purchla, J. Szpak oraz A. Zarawska w sekretariacie), co powodowało kłopoty z obsadą zajęć dydaktycznych. W tej sytuacji przyjęto na staż asystencki od 1 marca 1987 r. Tadeusza Filara (ur. 1961), absolwenta historii UJ, który w marcu 1988 r. został asystentem. T. Filar doktoryzował się na UJ w 1995 r. na podstawie pracy o mniejszości ukraińskiej w Krakowie w latach międzywojennych24. Od 1995 r. pracuje w Katedrze na stanowisku adiunkta, a jego zainteresowania naukowe nadal stanowi problematyka mniejszości ukraińskiej w Polsce w okresie II RP. Z Uniwersytetu Śląskiego przeszła do Katedry 1 października 1988 r. dr Maria Zofia Bik, z wykształcenia historyk, interesująca się problematyką historii Europy Środkowowschodniej, obecnie zatrudniona w Katedrze jako starszy wykładowca. W 1993 r. utworzono w Katedrze Zakład Rozwoju Miast, przybyło też zajęć dydaktycznych. W tej sytuacji zatrudniony został od 1 października tego roku (w wymiarze połowy etatu adiunkta, a od 1 października 1996 r. na całym etacie) dr Krzysztof Broński (ur. 1957), absolwent Akademii Ekonomicznej, który doktoryzował się pod kierunkiem prof. J. Purchli w 1992 r. Zainteresowania badawcze K. Brońskiego od początku skierowane były na historię gospodarczą Galicji w dobie autonomicznej (1868–1914) oraz na zagadnienia szeroko rozumianego dziedzictwa i zarządzania miastem historycznym (w tej dziedzinie K. Broński pracował w zespole J. Purchli). W oparciu o systematycznie wzbogacany doroW czasie stażu asystenckiego pracował nad historią Akademii Ekonomicznej w latach 1975–1985; zob. J.M. Małecki, Z. Nurkowski, Akademia Ekonomiczna w Krakowie w latach 1975–1985, Kraków 1992 (Z. Nurkowski jest autorem „Aneksów”, s. 71–127). 23. Praca ta została opublikowana, zob. T. Filar, U stóp królewskiego Wawelu. Społeczność ukraińska w Krakowie w latach 1918–1939, Kraków 2004. 24.

(11) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 15. bek i rozprawę habilitacyjną o rozwoju większych miast galicyjskich w okresie autonomicznym uzyskał K. Broński stopień doktora habilitowanego w Akademii Ekonomicznej (2004 r.)25; od 1 października 2007 r. powołany został na stanowisko profesora nadzwyczajnego Akademii Ekonomicznej, zaś od maja 2008 r. pełni funkcję prodziekana Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uczelni (na kadencję 2008–2012). Do Zakładu Rozwoju Miast Katedry przyjęto od 1 października 1999 r. na asystenturę absolwentkę ekonomii Akademii Ekonomicznej Monikę Murzyn, która zajęła się badaniem problemów dziedzictwa kulturowego. W 2005 r. obroniła pracę doktorską poświęconą rewitalizacji krakowskiego Kazimierza po 1989 r.26 Jako adiunkt (od 1 grudnia 2005 r.) podjęła się w Katedrze prowadzenia dydaktyki takich przedmiotów, jak: World Economic History, Ochrona dóbr kultury, Ekonomika kultury, Teoria architektury i urbanistyki. Nadal prowadzi intensywne badania naukowe, mając w zamyśle habilitację; w 2007 r. otrzymała prestiżowe stypendium „Polityki” – dla młodych, wybitnych naukowców, wiążących swą przyszłość z krajem. Od roku akademickiego 2007/2008 asystentem w Zakładzie Rozwoju Miast został Michał Wiśniewski, architekt i historyk sztuki, który obecnie kończy swój doktorat (promotor J. Purchla)27. Bogaty dorobek naukowy ma przyjęty na etat adiunkta (od 1 października 2008 r.) dr Andrzej Laskowski, historyk sztuki28; przedmiotem jego zainteresowań naukowych jest historia sztuki i architektury XIX i XX w. Katedra nie miała w latach 1962–1981 obsługi administracyjnej. Podstawowe obowiązki w zakresie prowadzenia biblioteki (zakup książek, ich rejestracja), prowadzenia korespondencji Katedry, zaopatrzenia w podstawowe materiały biurowe itp. prowadzili asystenci, z reguły najmłodszy z nich. W 1981 r. na etat administracyjny przyjęta została mgr Anna Pankowicz, a po jej odejściu – mgr Anna Zarawska (w latach 1984–2008); po jej odejściu na emeryturę obowiązki administracyjne w Katedrze sprawuje (od 1 września 2008 r.) dr inż. Lucyna Kępa. K. Broński jest pierwszym pracownikiem Katedry, który habilitował się z zakresu historii gospodarczej w uczelni ekonomicznej; należy podkreślić, że znakomicie potrafi wykorzystać teoretyczną wiedzę ekonomisty w swych badaniach historycznogospodarczych. 25. Praca wydana drukiem w wersji dwujęzycznej (polsko-angielskiej) – M. Murzyn, Kazimierz. Środkowoeuropejskie doświadczenie rewitalizacji. The Central European Experience of Urban Regeneration, Kraków 2007. 26. W 2003 r. wydał książkę o Ludwiku Wojtyczce – M. Wiśniewski, Ludwik Wojtyczko. Krakowski architekt i konserwator zabytków pierwszej połowy XX wieku, Kraków 2003. 27. 28 Pracę doktorską poświęconą architekturze i rozwojowi przestrzennemu Jasła obronił w 2005 r. (promotor J. Purchla); wydano ją pt. Jasło w okresie autonomii galicyjskiej. Miasto i jego przestrzeń, Kraków 2007..

(12) Jan Szpak. 16. Podsumowując, na początku 2009 r. Katedra rozpoczęła drugie pięćdziesięciolecie swego istnienia z następującą obsadą personalną: 1 profesor zwyczajny, 2 doktorów habilitowanych – profesorów nadzwyczajnych, 3 adiunktów, 1 asystent, 1 starszy wykładowca, 1 pracownik administracyjny. 4. Kierunki badań naukowych pracowników Katedry Bibliografia dorobku pisarskiego pracowników Katedry za ostatnie półwiecze liczy około tysiąca pozycji. Ilustracją kierunków ich badań naukowych będą wymienione w tym punkcie wybrane pozycje, przede wszystkim wydawnictwa zwarte (książkowe), w mniejszym stopniu artykuły, pominięte zostaną recenzje, biogramy czy mniejsze artykuły, noty i streszczenia29. W okresie kierowania Katedrą (Zakładem) przez S. Hoszowskiego (1958–1975) główne kierunki badań były kontynuacją wcześniejszych zainteresowań S. Hoszowskiego, J. Bieniarzówny i J.M. Małeckiego. Problematykę tę przejmowali też pracownicy zatrudnieni po 1961 r. (J. Szpak, J. Krüger). Do najważniejszych problemów naukowych podejmowanych w Katedrze (Zakładzie) należały: 1. Stosunki rynkowe w Polsce XVI–XVIII w. ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki Prus Królewskich i handlu gdańskiego30. 2. Istota i konsekwencje ekonomiczne tzw. rewolucji cen XVI–XVII w. w Polsce i w Europie31. Kierunki badań naukowych pracowników Katedry (Zakładu) w latach 1958–1978 przedstawił J.M. Małecki, Dwadzieścia lat działalności Zakładu Historii Gospodarczej Akademii Ekonomicznej w Krakowie (1958–1978), Studia Historyczne 1978, R. 21, z. 4(83), s. 677–681; tam też znajduje się zestawienie najważniejszego dorobku pisarskiego pracowników Katedry za ten okres. 29. 30 S. Hoszowski, Handel Gdańska w okresie XV–XVIII wieku, Zeszyty Naukowe WSE w Krakowie. Prace z zakresu historii gospodarczej, nr 11, Kraków 1960, s. 3–71; tenże, The Polish Baltic Trade in the 15th–18th Centuries [w:] Poland at the XIth International Congress of Historical Sciences in Stockholm, Warszawa 1960, s. 117–154; J. Małecki, Związki handlowe miast polskich z Gdańskiem w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Wrocław 1968; tenże, Związki handlowe miast polskich z Elblągiem w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Rocznik Elbląski 1972, t. 5, s. 129–138; tenże, Przyczynek do dziejów Gdańska w drugiej połowie XVI wieku (Związki handlowe z Krakowem) [w:] Studia Gdańsko-Pomorskie, red. E. Cieślak, Gdańsk 1964, s. 28–43; J. Szpak, Kierunki produkcji dworskiej w ekonomii malborskiej w XVI wieku, Kraków 1972; tenże, Studia nad stosunkami rynkowymi w ekonomii malborskiej w XVI wieku, Malbork 1976; tenże, Problem wzrostu gospodarczego i efektywności folwarku opartego o pracę najemną w Polsce XVI wieku, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 70, Kraków 1975, s. 67–76.. S. Hoszowski, Rewolucja cen w Polsce w XVI–XVII wieku [w:] Historia gospodarcza Polski, red. N. Gąsiorowska, Warszawa 1960, s. 105–120, dyskusja, s. 120–140; VIII Powszechny Zjazd Historyków Polskich w Krakowie 14–17 września 1958; tenże, The Revolution of Prices in Poland in the 16th and 17th Centuries, Acta Poloniae Historica 1959, t. 2, s. 7–16; tenże, Rewolucja cen w środkowej Europie w XVI i XVII, „Kwartalnik Historyczny”1961, R. 68, s. 297–314; tenże, 31.

(13) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 17. 3. Historia ogólna i gospodarczo-społeczna Krakowa i Małopolski XVI–XX w. ze szczególnym uwzględnieniem handlu32. 4. Demografia historyczna, w szczególności badania metryk kościelnych33. 5. Biografistyka34. L’Europe centrale devant la révolution des prix XVI-e et XVII-e siècles, Annales Économies– Sociétés–Civilisations 1961, A. 16, nr 3, s. 441–456; tenże, Usefulness of the History of Prices in Economy Research of Late-Feudal Poland, Studia Historiae Oeconomicae 1970, vol. 5, s. 3–18; tenże, Ceny jako wyznacznik powiązań rynkowych, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1964, R. 12, s. 75–112; J. Bieniarzówna, Kryzys monetarny w Krakowie w latach 1621–1623, Rocznik Krakowski 1972, T. 43, s. 115–120; J. Szpak, Rewolucja cen XVI wieku a funkcjonowanie gospodarki dworskiej w starostwach Prus Królewskich, Kraków 1982.. J. Bieniarzówna, Mieszczaństwo krakowskie XVII w. Z badań nad strukturą społeczną miasta, Kraków 1969; taż, Rada miejska w czasach saskich, Rocznik Krakowski 1976, T. 47, s. 124–135; taż, Proces ograniczania autonomii miast małopolskich w pierwszej połowie XVI w., Małopolskie Studia Historyczne 1963, R. 6, z. 1/2, s. 53–73; taż, Die türkischen Einflüsse in der bürgerlichen Kultur Krakaus im 17.Jahrhundert [w:] Die wirtschaftlichen Auswirkungen der Türkenkriege, Graz 1971, s. 152–158; taż, Ősterreich und der Freistadt Krakau [w:] Beiträge zur allgemeinen Geschichte, Graz 1975, s. 79–88; taż, Związki kulturalne Krakowa z Warmią od XVI do XVIII wieku, Rocznik Olsztyński 1975, T. 11, s. 31–62; taż, Handel książką w drugiej połowie XVII wieku, Rocznik Biblioteki Narodowej 1972, T. 8, s. 175–196; J. Krüger, Zatrudnienie w przemyśle włókienniczym w Polsce w okresie wielkiego kryzysu 1929–1934, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 70, Kraków 1975, s. 303–314; J. Małecki, Handel zewnętrzny Krakowa w XVI wieku, Zeszyty Naukowe WSE w Krakowie, nr 11, Kraków 1960, s. 73–152; tenże, Studia nad rynkiem regionalnym Krakowa w XVI wieku, Warszawa 1963; tenże, Rola Krakowa w handlu Europy Środkowej w XVI i XVII wieku, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 70, Kraków 1975, s. 173–188; tenże, Die Wandlungen in Krakauer und polnischen Handel zur Zeit der Tűrkenkriege des 16. und 17. Jahrhunderts [w:] Die wirtschaftlichen Auswirkungen der Türkenkriege, Graz 1971, s. 145–151; tenże, La rôle de Cracovie dans l’économie polonaise aux XVIe, XVIIe et XVIIIe siècles, Acta Poloniae Historica 1970, T. 21, s. 108–122; tenże, Krakowskie księgi celne i problem ich wydania, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1961, R. 9, nr 2, s. 251–273; tenże, Życie gospodarcze XVI-wiecznego Krakowa [w:] Szkice z dziejów Krakowa od czasów najdawniejszych do pierwszej wojny światowej, Kraków 1968, s. 89–128; tenże, Dzieje gospodarcze i społeczne miasteczek regionu jasielskiego w wieku XVI i pierwszej połowie wieku XVII [w:] Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, Kraków 1964, s. 193–215; J. Małecki, J. Bieniarzówna, Dzieje ziemi krakowskiej w wypisach, Warszawa 1965. 32. 33 S. Hoszowski, Spis mieszkańców Gdańska z 1770 r., „Przeszłość Demograficzna Polski” 1975, T. 7, s. 75–92; J. Szpak, Inwentaryzacja metryk parafialnych Krakowa z XVI–XIX w. oraz ksiąg stanu cywilnego z pierwszej połowy XIX w. „Studia Historyczne” 1973, R. 16, z. 1, s. 49–67. Prof. S. Hoszowski był członkiem sekcji demografii historycznej przy Komitecie Nauk Demograficznych PAN, członkiem redakcji czasopisma „Przeszłość Demograficzna Polski”, ukazującego się od 1967 r.; przywiązywał dużą wagę do jednolitej inwentaryzacji cennych a dość słabo wykorzystanych źródeł do demografii historycznej, jakimi są metryki parafialne. 34 W latach 1958–1975 J. Bieniarzówna i J. Małecki współpracowali z redakcją wydawanego w Krakowie Polskiego słownika biograficznego i byli autorami wielu biogramów. J. Bieniarzówna opublikowała ich za ten okres 49; głównie mieszczan krakowskich z XVI–XVIII w., ale też.

(14) Jan Szpak. 18. 6. Edycja źródeł historycznych. Na uwagę zasługuje krytyczne wydawanie przez S. Hoszowskiego i J.M. Małeckiego sprawozdań z lustracji dóbr królewskich przeprowadzanych parokrotnie od 1564 r. do rozbiorów. Było to wyjątkowej wagi źródło historyczne, przede wszystkim dla poznania stanu rolnictwa w okresie staropolskim, szczęśliwie zachowane mimo zniszczenia archiwów warszawskich w czasie drugiej wojny światowej. S. Hoszowski wydał lustracje trzech województw ówczesnych Prus Królewskich: pomorskiego, malborskiego i chełmińskiego z lat 156535, 157036 i 162437. Wydanie każdego tomu wymagało wielkiego nakładu pracy, umiejętności źródłoznawczych i znajomości realiów badanej epoki; każdy tom opatrzony jest wstępem autorskim, który sam w sobie jest monografią źródłoznawczą. J.M. Małecki wydał, stosując ogólnie przyjęte zasady edycji i wymagania źródłoznawcze, dwutomową lustrację województwa krakowskiego z 1564 r.38 Jakkolwiek inicjatywa wydawnicza miała miejsce, gdy autorzy pracowali poza Uczelnią, to przecież wydanie tak prestiżowych źródeł przez pracowników małej Katedry w WSE było dość nietypowe i wzmacniało dodatkowo jej prestiż w środowisku naukowym39. W okresie kierowania Katedrą przez J. Bieniarzównę (1975–1984) i J.M. Małeckiego (1984–1997) główne osiągnięcia naukowe Katedry wiążą się z badaniami nad historią Krakowa. Owocem kilkuletniej pracy autorów stała się synteza dziejów Kra-. duchownych i wielu innych osób z różnych grup społecznych (np. księcia Aleksandra Lubomirskiego, fundatora głównego budynku Uniwersytetu Ekonomicznego, czy Walentego Marszałka, przywódcy oporu chłopskiego w kasztelanii krakowskiej w XVII w.). J. Małecki w tym samym czasie opublikował 16 biogramów, z czego prawie połowa dotyczyła przedstawicieli rodziny Konopackich. Biograficzne upodobania J. Bieniarzówny znalazły wyraz w badaniach nad polską kadrą techniczną w XIX w. – por. Polska kadra techniczna w Rosji na przełomie XIX i XX w., Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 70, Kraków 1975, s. 279–301; taż, Kadra techniczna w przemyśle Królestwa Polskiego [w:] Gospodarka przemysłowa i początki cywilizacji technicznej w rolniczych krajach Europy, Wrocław 1977, s. 271–294; taż, Z problemów kształcenia kadry technicznej dla przemysłu w XIX w [w:] Studia z dziejów oświaty i kultury umysłowej w Polsce XVIII–XX w., Wrocław 1977, s. 171–179. Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565, wydał S. Hoszowski, Gdańsk 1961; Lustracja województwa pomorskiego 1565, wydał S. Hoszowski, Gdańsk 1961. 35. 36. 1962.. Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1570, wydał S. Hoszowski, Gdańsk. 37 Lustracja województw Prus Królewskich 1624 z fragmentami lustracji 1615 roku, wydał S. Hoszowski, Gdańsk 1967.. 38 Lustracja województwa krakowskiego 1564, cz. 1, wydał J. Małecki, Warszawa 1962; cz. 2. wydał J. Małecki, Warszawa 1964.. Na początku lat 70. ubiegłego wieku Katedra uważana była za ważny ośrodek badawczy nad dziejami Pomorza – por. J.S. Jensen, „Historik Tidskrift” 1971, R. 12, z. 5, s. 231–233. 39.

(15) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 19. kowa od XVI w. do 1918 r.40, która spotkała się z dużym zainteresowaniem zarówno krytyki naukowej, jak i rynku księgarskiego. Czwarty tom Dziejów Krakowa, obejmujący okres II Rzeczypospolitej, wyszedł już po śmierci J. Bieniarzówny (1997) i był dziełem zespołu 12 autorów (z Akademii Ekonomicznej byli wśród nich J. Bieniarzówna, J.M. Małecki, J. Purchla, J. Szpak i związana z Katedrą E. Adamczyk)41. J.M. Małecki kontynuował badania nad różnymi aspektami dziejów gospodarczych Polski i Krakowa, zmierzając wyraźnie do ujęć syntetycznych42, wiele uwagi poświęcał ludności i handlowi żydowskiemu43, sięgał nawet do gospodarczych problemów II Rzeczypospolitej i czasów najnowszych44. W 2007 r. wydał cieszącą się się wielkim zainteresowaniem czytelników – jak sam często ten typ pisarstwa określał – „książkę do czytania” – popularnonaukową wersję dziejów Krakowa45. 40 J. Bieniarzówna, J.M. Małecki, Dzieje Krakowa, Tom 3: Kraków w latach 1796–1918, Kraków 1979; wydanie drugie: 1985; wydanie trzecie: 1994; J. Bieniarzówna, J.M. Małecki, Dzieje Krakowa, Tom 2: Kraków w wiekach XVI–XVIII, Kraków 1984; wydanie drugie: 1994.. 41 Dzieje Krakowa, Tom 4: Kraków w latach 1918–1939, red. J. Bieniarzówna, J.M. Małecki, Kraków 1997.. J.M. Małecki, Binnenhandel – ein Forschungsproblem der Geschichte Polens des 16. Jahrhunderts [w:] Beiträge zur Handels – und Verkehrsgeschichte, Graz 1978, s. 51–61; tenże, Der Aussenhandelund die Spezifik der sozial–ökonomischen Entwicklung Polens im 16. Und 17. Jahrhundert [w:] Schichtung und Entwicklung der Gesellschaft in Polen und Deutschland im 16. und 17. Jahrhundert, Wiesbaden 1983, s. 21–41; tenże, Znaczenie gospodarcze Krakowa w dawnej Polsce (XVI–XVIII wieku). Próba syntezy [w:] Problemy rozwoju gospodarczego miasta Krakowa, Kraków 1983, s. 5–22; tenże, Kraków na przełomie XIX i XX wieku, „Nasza Przeszłość” 1987, T. 67, s. 5–26; tenże, Lemberg und Krakau – zwei Hauptstädte Galiziens [w:] Festschrift Othmar Pickl zum 60. Geburtstag, Graz 1987, s. 409–415; tenże, La degradation de la capitale (Cracovie aux XVIe, XVIIe et XVIIIe siecles), Studia Historiae Oeconomicae 1988, vol. 19, s. 85–99; tenże, Przedsiębiorczość krakowian przed 500 laty, Kraków 1999. 42. 43 Handel żydowski u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII w. w świetle krakowskich rejestrów celnych [w:] Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej, Wrocław 1991, s. 214–224; tenże, Ludność żydowska Galicji w dobie autonomii (1867–1914) [w:] O związkach demografii, statystyki i ekonometrii, Kraków 1994, s. 231–245; tenże, Handel żydowski w Krakowie w końcu XVI i w XVII wieku. Wypisy z krakowskich rejestrów celnych z lat 1593–1683, Kraków 1995 (udział E. Szlufik).. J. Bieniarzówna, J. Małecki, Z działalności gospodarczej Eugeniusza Kwiatkowskiego (Przemysł chemiczny i gospodarka morska) [w:] Studia z zakresu rozwoju gospodarczego Polski w 60-leciu 1918–1978, Kraków 1980, s. 99–119; J.M. Małecki, Próba periodyzacji dziejów handlu wewnętrznego w Polsce Ludowej [w:] Procesy obrotu towarowego, aspekt optymalizacyjny, Kraków 1980, s. 111–120; tenże, Dysproporcje regionalne w poziomie rozwoju gospodarczego II Rzeczypospolitej i ich uwarunkowania historyczne, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 587, Kraków 2002, s. 31–39; tenże, Wydarzenia 1980 roku w Polsce. Ich charakter, geneza i miejsce w ciągu polskich ruchów rewolucyjnych XVIII–XX wieku [w:] Nauka–religia–dzieje. VI seminarium interdyscyplinarne w Castel Gandolfo 6–9 sierpnia 1990, Kraków 1992, s. 269–290 (wspólnie z A. Tomczakiem). 44. 45. J.M. Małecki, Historia Krakowa dla każdego, Kraków 2007..

(16) Jan Szpak. 20. J. Bieniarzówna nadal publikowała biogramy mieszczan krakowskich, redagowała kolejne tomy Biblioteki Krakowskiej, pisała artykuły i wydawała źródła dotyczące historii Krakowa46. Po 1986 r. skupiła się na pracy w Papieskiej Akademii Teologicznej. Nowy impuls do badań nad dziejami Krakowa drugiej połowy XIX i XX w. dał zatrudniony w Zakładzie Historii Gospodarczej w 1976 r. Jacek Purchla. Jego książkowy debiut47 z 1979 r. wytyczył kierunek jego badań nad pozaekonomicznymi czynnikami rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej48, z jednej strony, i historią architektury Krakowa w tym okresie49 – z drugiej. Bibliografię prac J. Bieniarzówny po 1986 r. zestawiają: A. Bruździński dla lat 1987–1993 w: Prace ofiarowane Profesor Janinie Bieniarzównie, pierwszemu dziekanowi i organizatorowi Wydziału Historii Kościoła, „Folia Historica Cracoviensia” 1994, vol. 2; oraz J.M. Małecki, Janina Bieniarzówna [w:] Non omnis moriar…, s. 29–31. Po 1975 r. opublikowała ona jeszcze 64 biogramy w Polskim słowniku biograficznym, w Roczniku Krakowskim już pośmiertnie (1997) ukazał się jej duży artykuł poświęcony Zygmuntowi Janowi Zaleskiemu (1656–1706), rajcy krakowskiemu, twórcy kodeksu przywilejów miejskich. 46. 47. J. Purchla, Jak powstał nowoczesny Kraków… .. Punktem wyjścia był metodologicznie nowatorski referat wygłoszony na konferencji naukowej z okazji 25-lecia Zakładu Historii Gospodarczej Akademii Ekonomicznej w Krakowie w 1983 r. – zob. J. Purchla, Autonomia galicyjska a rozwój Krakowa na przełomie XIX i XX wieku [w:] Ekonomiczne i pozaekonomiczne czynniki rozwoju miast. Materiały z konferencji zorganizowanej w dniach 20–21 października 1983 roku z okazji 25-lecia Zakładu Historii Gospodarczej Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1986, s. 77–92; wcześniej ukazał się jednak drukiem w „Znaku” 1984, R. 36, nr 1(350), s. 54–71; oraz w j. niemieckim – por. tenże, Wien–Krakau im 19. Jahrhundert (Zwei Studien über österreichisch-polnischen Beziehungen in den Jahren 1866–1914), Wien 1985, s. 7–46; tenże, Economic et Non-economic Factors of Urban Development: International Symposium at the Department of History of Economics, Cracow, 20–21 October, 1983, Urban History Yearbook 1985, s. 94–96. Pełne rozwinięcie tez referatu zob. tenże, Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej (Zeszyty Naukowe AE w Krakowie – Monografie nr 96, Kraków 1990); tenże, Matecznik polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 1992 (wyd. 2); tenże, Krakau unter österreichischen Herrschaft 1846–1918. Faktoren seiner Entwicklung, Wien 1993; tenże, Liberalizm i symbolika a powstanie nowoczesnego Krakowa [w:] Kraków na przełomie XIX i XX wieku, Kraków 1983, s. 115–123; tenże, Schronisko fundacji księcia Aleksandra Lubomirskiego przy ulicy Rakowickiej w Krakowie, „Folia Historiae Artium” 1983, T. 19, s. 135–152; tenże, Rola fundacji w rozwoju Krakowa na przełomie XIX i XX wieku [w:] Z przeszłości Krakowa, red. J.M. Małecki, Warszawa 1989, s. 265–291; tenże, Krakowskie mosty wiślane i ich znaczenie dla rozwoju przestrzennego miasta w XIX i XX wieku, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury 1981, T. 15, s. 27–40; tenże, Kraków prowincja czy metropolia? Kraków 1996. 48. J. Purchla, Das Erbe Wiens im Schaffen des Krakauer Architekten Jan Zawiejski (1854– 1922) [w:] Wien–Krakau im 19. Jahrhundert…, s. 47–80; tenże, Jan Zawiejski – architekt przełomu XIX i XX wieku, Warszawa 1986; tenże, Formowanie się środowiska architektów krakowskich w drugiej połowie XIX wieku, Rocznik Krakowski 1988, T. 54, s. 117–136; tenże, O architekturze krakowskiej połowy XIX wieku, Rocznik Krakowski 1987, T. 53, s. 134–153; 49.

(17) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 21. W 1993 r. J. Purchla, objąwszy kierownictwo Zakładu Rozwoju Miast, podjął samodzielnie, a następnie z zespołem pracowników (K. Broński, M. Murzyn-Kupisz, M. Wiśniewski, A. Laskowski) badania interdyscyplinarne, realizowane w Katedrze oraz w Międzynarodowym Centrum Kultury, które koncentrowały się na: – problematyce miasta i rozwoju urbanistycznego (w tym Krakowa)50, – historii architektury XIX i XX w.51, tenże, Architekci krakowscy na Politechnice Wiedeńskiej w XIX wieku [w:] Architektura XIX i początku XX wieku, Wrocław 1991; tenże, Dom po Globusem, Kraków 1988, wyd. 2: 1997 (wspólnie z Z. Beidorfem).. 50 K. Broński, J. Szpak, Procesy urbanizacyjne w Europie w XIX i XX wieku, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 585, Kraków 2002, s. 17–32; M. Murzyn, Miasto postindustrialne – rola kultury w strategii rozwoju miasta na przykładzie Bilbao [w:] Współczesne formy osadnictwa miejskiego i ich przemiany, red. I. Jażdżewska, Łódź 2002, s. 273–287; taż, Kultura jako funkcja metropolitalna w przestrzeni współczesnego miasta. Przypadek Budapesztu [w:] Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni, Łódź 2003, s. 285–287: taż, Zarządzanie dziedzictwem kulturowym Krakowa po 1989 roku [w:] Przemiany struktury przestrzennej miast w sferze funkcjonalnej i społecznej, red. J. Słodczyk, Opole 2004, s. 245–260; taż, Die Einstellung der lokalen Bevölkerung zum Kulturerbe in einer niederschlesieschen Kleinstadt. Das Beispiel Schömber [w:] Der Umgang mit kulturelle Erbe in Deutyschland und Polen im 20. Jahrhundert, Warszawa 2004, s. 201–219; taż, Tourism: Chances and Threats to Urban Heritage. The Case of Krakow [w:] Cultural Heritage and Tourism. Potential Impast, Partnership and Governance, red. M. Lehtimöki, Vilnius 2008, s. 62–66; taż, Zarządzanie dziedzictwem kulturowym na początku XXI wieku. Wyzwania stojące przed władzami lokalnymi Krakowa [w:] Barcelona i Kraków. Zmieniające się wizje – wizje zmian, red. J. Purchla. Kraków 2008, s. 155–182; K. Broński, Polskie metropolie w procesie przemian – przegląd badań i potrzeby, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 587, Kraków 2002, s. 49–64; J. Purchla, Haupstadtproblematik. Das polnische Beispiel [w:] Hauptstadt. Historische Perspektiven eines deutschen Themas, München 1995, s. 231–247; tenże, Zagadnienie stołeczności Krakowa na tle polskiej tradycji [w:] Kraków – prowincja czy metropolia? Kraków 1996, s. 27–37; tenże, Miasto niepokorne. Znaczenie lat 1945–1956 dla rozwoju Krakowa [w:] Kraków – Małopolska w Europie Środka. Studia ku czci profesora Jana M. Małeckiego w siedemdziesiątą rocznice urodzin, red. K. Broński, J. Purchla, J. Szpak, Kraków 1996, s. 271–286; tenże, Kraków i Małopolska a metropolitalna przyszłość polskich miast, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 587, Kraków 2002, s. 81–92; tenże, Kraków i Lwów: zmienność relacji w XIX i XX wieku [w:] Kraków i Lwów w cywilizacji europejskiej, Kraków 2003, s. 81–90; tenże, Historia architektury Krakowa w zarysie, Kraków 2001 (wspólnie z M. Fabiańskim); tenże, Kraków w Europie Środka, Kraków 2008 (w trzech wersjach językowych). Ta ostatnia pozycja podsumowuje dotychczasowy dorobek badawczy J. Purchli w zakresie dziejów Krakowa; jest to pełna monografia dziejów miasta od jego początków do dnia dzisiejszego, napisana przez historyka sztuki, historyka gospodarczego i ekonomistę menadżera w jednej osobie, ujęta w świetnie napisane eseje; autor stawia w niej ważne pytania również o przyszłość miasta; całość ozdobiona jest setkami pięknych i rzadkich zdjęć ukazujących miasto i jego mieszkańców w rozwoju dziejowym. 51 J. Purchla, Teatr i jego architekt (Das Theater und sein Architekt), Kraków 1993; tenże, Fundacja księcia Aleksandra Lubomirskiego. W 100-lecie gmachu Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1993; tenże, Dziewiętnastowieczny Kraków jako problem konserwatorski [w:] Miasto historyczne – potencjał dziedzictwa, red. K. Broński, J. Purchla, Z. Zuziak, Kraków 1997,.

(18) Jan Szpak. 22. – teorii dziedzictwa i zarządzania miastem historycznym52, – problematyce dziedzictwa kulturowego Europy Środkowej53, – teorii i praktyce rewitalizacji historycznych dzielnic i miast54. Zainteresowania badawcze pracowników Katedry coraz wyraźniej przesuwały się od okresu staropolskiego55 do drugiej połowy XIX i XX w. Systematyczne badania nad rozwojem społeczno-gospodarczym Galicji w dobie autonomicznej (1867–1914) podjął Krzysztof Broński. Dotyczyły one miast galicyjskich w szero-. s. 135–146; M. Wiśniewski, Ludwik Wojtyczko. Krakowski architekt i konserwator zabytków pierwszej połowy XX wieku, Kraków 2003.. J. Purchla, Dziedzictwo a transformacja, Kraków 2005; tenże, Dziedzictwo a rozwój. Zarządzanie miastami zabytkowymi a prawa rynku w doświadczeniach Europy Środkowej [w:] Miasto historyczne – potencjał dziedzictwa…, s. 9–18; M. Murzyn-Kupisz, Dziedzictwo kulturowe a rozwój miasta, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 587, Kraków 2002, s. 65–80; K. Broński, Orientacja marketingowa w zarządzaniu miastem historycznym, tamże, s. 106–118; tenże, Turystyka w miastach historycznych. Szanse i zagrożenia – przesłanie dla Krakowa, tamże, s. 147–157; tenże, Rola dziedzictwa kulturowego w rozwoju lokalnym. Doświadczenie polskie doby transformacji (po 1989 r.), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 706, Kraków 2006, s. 7–26; Dziedzictwo kulturowe w XXI wieku. Szanse i wyzwania, red. M. Murzyn-Kupisz, J. Purchla, Kraków 2007; Florencja i Kraków wobec dziedzictwa, red. J. Purchla, Kraków 2008; Dziedzictwo Kresów – nasze wspólne dziedzictwo, red. J. Purchla, Kraków 2006. 52. 53 Europa Środkowa. Nowy wymiar dziedzictwa, red. J. Purchla, Kraków 2002; M. Murzyn, Jewish Heritage in Cracow in the 20th Century, Yearbook of the International Cultural Centre 2004, nr 13, s. 38–51; taż, Changes in the Jewish Quarters in Central Europe after 1989 [w:] Society, Economy, Enviroment – Towards the Sustainable City, red. I. Sagan, D. Smith, Gdańsk 2005, s. 121–134; taż, Heritage Transformation in Central and Eastern Europe [w:] The Ashgate Research Companion to Heritage and Identity, red. B. Graham, P. Howard, Aldershot 2008, s. 315– 346; taż, „Winners”and „Losers” in the Game: the Social Dimension of Urban Regenaration in the Kazimierz Quarter in Krakow [w:] Social Changes and Social Sustainability in Historical Urban Centres. The Case of Central Europe, red. G. Enyedi, Z. Kovacs, Pecs 2006, s. 81–106. 54 Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w krajach Europy Środkowej, red. A. Murzyn-Kupisz, Kraków 2008; taż, Culture and Urban Revitalization. The Case of Bilbao, Yearbook of the International Cultural Centre 2003, nr 11, s. 34–43; taż, Conservation and Change of Function of Synagogues in the Kazimierz district in Cracow after 1989, „Architektura & Urbanizmus”, Bratislava 2004, vol. XXXVIII, nr 3–4, s. 159–173; taż, Rola kultury i dziedzictwa kulturowego w procesie rewitalizacji zdegradowanej dzielnicy. Przykład krakowskiego Kazimierza [w:] Przestrzenie miast postsocjalistycznych. Studia społecznych przemian przestrzeni zurbanizowanej, red. M. Czepczyński, Gdańsk 2006, s. 63–83; taż, Kazimierz. Środkowoeuropejskie doświadczenie rewitalizacji, Kraków 2006 (tekst w języku polskim i angielskim).. W zakresie tej problematyki por. J. Szpak, Rewolucja cen XVI wieku a funkcjonowanie gospodarki dworskiej w starostwach Prus Królewskich, Kraków 1982 (rozprawa habilitacyjna); tenże, Wieś a wielkie miasto. Z kontaktów handlowych Sidziny pod Babią Górą z Krakowem w pierwszej połowie XVII wieku [w:] Kraków–Małopolska w Europie Środka, Kraków 1996, s. 99–108; tenże, Dzieje wsi Sidzina do okresu rozbiorów, „Rocznik Babiogórski” 2001, T. 3, s. 93–116. 55.

(19) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 23. kim wymiarze: przestrzenno-architektonicznym, ekonomicznym oraz społecznym (demograficznym, narodowościowym, kulturalnym, samorządowym)56. Od dziesięciu lat K. Broński w ramach badań statutowych Katedry, kierowanych przez J. Szpaka, realizował temat: „Uwarunkowania funkcjonowania kapitalizmu w Europie Środkowej w XIX w. oraz w okresie międzywojennym”. 56 K. Broński, Struktura funkcjonalna miast galicyjskich w dobie autonomicznej, „Studia Historyczne” 1990, R. 33, z. 3/4; tenże, Rola handlu w rozwoju miast galicyjskich w dobie autonomii [w:] Kraków–Małopolska w Europie środka. Studia ku czci profesora Jana M. Małeckiego w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Broński, J. Purchla, J. Szpak, Kraków 1996, s. 195–205; tenże, Funkcja militarna w miastach galicyjskich – czynnik wzrostu i stagnacji [w:] Galicja i jej dziedzictwo, T. 2: Gospodarka i społeczeństwo, red. J. Chłopecki, H. Madurowicz-Urbańska, Rzeszów 1995, s. 201–207; tenże, Niemcy w społeczności miejskiej Stanisławowa – przyczynek do dziejów wieloetniczności Galicji Wschodniej [w:] Wspólnoty lokalne i środowiskowe w miastach i miasteczkach ziem polskich pod zaborami i po odzyskaniu niepodległości. Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa, T. 3. Toruń 1998, s. 113–123; tenże, The Role of Mayors in the Development of Medium-sized Galician Towns Using the Examples of Nowy Sącz, Przemyśl and Stanisławów [w:] Mayors and City Halls. Local Government and the Cultural Space in the Late Habsburg Monarchy, red. J. Purchla, Kraków 1998, s. 83–92; tenże, Na drodze do nowoczesnego miasta. Rozwój urbanistyczny Stanisławowa w dobie zaborów i dwudziestolecia międzywojennego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1998, T. 43, z. 3, s. 231–246; tenże, Rozwój społeczno-gospodarczy Stanisławowa, Kraków 1999; Rola samorządu w rozwoju prowincjonalnych miast galicyjskich w dobie autonomicznej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 571, Kraków 2001, s. 61–74; tenże, Niemcy w społeczności miejskiej Galicji, tamże, s. 71–83; tenże, Samorząd a rozwój lokalny w dobie autonomii galicyjskiej. Doświadczenia Przemyśla, Stanisławowa i Tarnowa [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, red. Z. Beiersdorf, A. Laskowski, Jasło 2001, s. 315–325; tenże, Funkcje kulturotwórcze większych miast galicyjskich w dobie autonomii, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 611, Kraków 2002, s. 41–56; tenże, Rozwój systemu bankowego w Galicji w dobie autonomicznej (1867–1914) [w:] Przełomy w historii, Pamiętnik XVI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu 15–18 września 1999 roku, T. 3, Toruń 2002, s. 205–215; tenże, Struktura społeczno-zawodowa oraz sytuacja ekonomiczna ludności większych miast galicyjskich w dobie autonomii (1867–1914), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 638, Kraków 2003, s. 5–20; tenże, Rozwój gospodarczy większych miast galicyjskich w okresie autonomii, Kraków 2003 (rozprawa habilitacyjna); tenże, Die kulturelle Funktionen der Provinzstaedte Galiziens in der Zeit der Autonomie (1867–1914) [w:] Urbane Kulturen in Zentraleuropa um 1900, red. P. Stachel, C. Szabo-Knotik, Wien 2004, s. 253–270; tenże, Galicja w systemie podatkowym Austrii na przełomie XIX i XX wieku, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 655, Kraków 2004, s. 39–50; tenże, Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji na przełomie XIX i XX w., Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 692, Kraków 2005, s. 5–20; tenże, Ewolucja polityki przemysłowej w Galicji w okresie autonomii (1867–1914), Studia i Prace Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 1, Kraków 2007, s. 45–66; tenże, Rozwój galicyjskiego systemu bankowego w latach 1841–1914. Zarys problematyki, Zeszyty Naukowe UE, nr 749, Kraków 2007, s. 75–92; tenże, Kwestia opieki publicznej nad ubogimi w Galicji w dobie autonomicznej (wybrane problemy), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 779, Kraków 2008, s. 9–27; tenże, Problem zacofania gospodarczego Galicji: Mit i fakty [w:] Historia gospodarcza i historia myśli ekonomicznej a teoria ekonomii. Problemy metodologiczne, red. J. Skodlarski, Łódź 2008, s. 67–82..

(20) Jan Szpak. 24. W wyniku tego powstało dziewięć opracowań naukowych jego pióra, niepublikowanych, ale recenzowanych, o charakterze monografii poświęconych różnym aspektom gospodarki Galicji w tzw. okresie autonomicznym (1867–1914)57. Katedra Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie jest obecnie jedynym w Polsce ośrodkiem naukowym zajmującym się reinterpretacją rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego Galicji 58. Za szczególnie cenne i pionierskie należy uznać badania nad rynkiem finansowym, finansami publicznymi, polityką gospodarczą i polityką społeczną autonomicznej Galicji. Zgromadzony bogaty materiał naukowy daje podstawy do opracowania nowej syntezy historii społeczno-gospodarczej Galicji od połowy XIX w. do pierwszej wojny światowej. Prowadzone badania mają służyć porównaniu realiów gospodarczych ziem pod zaborem austriackim z innymi zaborami, a także z innymi obszarami Europy Środkowej w okresie tzw. kapitalizmu globalnego w świecie (1870–1914). Autor wykorzystuje bogaty historyczny materiał źródłowy, ale stosuje metody powszechne w naukach ekonomicznych, co wydatnie wzbogaca wyniki badań. Z innej tematyki naukowej podejmowanej w Katedrze należy odnotować: 1) badania nad historią rozwoju gospodarczego Europy Środkowej i Wschodniej59, niezbędne do prowadzenia wykładu Historia gospodarcza Europy Środkowowschodniej;. Są to następujące opracowania (podano rok realizacji i objętość w stronach maszynopisu: „Rozwój rynku finansowego w Galicji na tle przemian społeczno-gospodarczych w XIX w.”, Kraków 2000, 121 s.; „Na drodze do kapitalizmu. Z badań nad rozwojem gospodarczym Galicji w dobie autonomicznej (1867–1914)”, Kraków 2001, 208 s.; „Studia nad rozwojem przestrzennym większych miast galicyjskich na tle przemian społeczno-gospodarczych w XIX wieku”, Kraków 2002 (Opracowanie wykonane w ramach grantu KBN „Urbanistyka i architektura Galicji w XIX wieku”, Kraków 2002, 293 s. + 56 kart ilustracji, map, planów); „Z badań nad przemysłem spożywczym i drzewnym w Galicji w drugiej połowie XIX wieku”, Kraków 2003, 255 s.; „Z badań nad polityką gospodarczą Galicji w okresie autonomii (1867–1914)”, Kraków 2004, 480 s.; „Polityka społeczna w Galicji w okresie autonomii. Wybrane problemy”, Kraków 2005, 555 s.; „Z badań nad finansami publicznymi w Galicji w okresie autonomii (1867–1914)”, Kraków 2006, 450 s.; „Zabezpieczenie społeczne w Galicji w dobie autonomicznej”, Kraków 2007, 565 s.; „Z badań nad handlem wewnętrznym Galicji w okresie autonomii”, Kraków 2008, 323 s. 57. Por. K. Broński, Problemy gospodarcze Galicji w badaniach historyków krakowskich na przełomie XX i XXI wieku [w:] Społeczeństwo i gospodarka w badaniach historycznych – dokonania i perspektywy. W 60-lecie polskich badań statystycznych i gospodarczych na Dolnym Śląsku, red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2006, s. 130–139. Problematyka galicyjska podjęta została też przez A. Laskowskiego w tegoż: Jasło w okresie autonomii galicyjskiej. Miasto i jego przestrzeń, Kraków 2007. 58. Z. Bik, Słowacja w dobie industrializacji, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 587, Kraków 2002, s. 5–16; taż, ZSRR w latach 1917–1941 (przemiany ekonomiczne i społeczne), Kraków 1991. 59.

(21) Pięćdziesiąt lat działalności Katedry…. 25. 2) badania nad mniejszością ukraińską w Polsce w okresie międzywojennym60. Podsumowując, można stwierdzić, że działalność naukowa Katedry ma w coraz większym stopniu charakter interdyscyplinarny, a ciężar tych badań będzie przesuwał się w kierunku szeroko rozumianej problematyki dziedzictwa kulturowego i rozwoju gospodarczego Europy Środkowej w XIX i XX w. 5. Działalność dydaktyczna Do zajęć dydaktycznych przykładano w Katedrze od samego początku bardzo dużą wagę. Wielka w tym była zasługa pierwszego kierownika Katedry prof. S. Hoszowskiego. Dla niego historia gospodarcza jako przedmiot nauczania stanowiła istotny, niezbędny składnik wykształcenia ekonomisty, który pozwala mu lepiej rozumieć istotę i genezę zjawisk ekonomicznych. Przekonanie takie S. Hoszowski wyniósł ze Lwowa, gdzie prowadził zajęcia na studiach historycznych z Zasad ekonomiki, historii doktryn ekonomicznych i statystyki dla historyków61. Historia gospodarcza w Wyższej Szkole Ekonomicznej wykładana była od początku istnienia Katedry na pierwszym roku wszystkich trzech kierunków studiów w dużym wymiarze (ogólnoekonomiczny – 75 godzin, handlu – 75, towaroznawstwa – 60 godzin), ponadto istniała możliwość, z której korzystano, prowadzenia ćwiczeń fakultatywnych (zwanych proseminariami) w wymiarze 60 godzin. Po reformie studiów w 1965 r. historię gospodarczą ograniczono do wykładów, ale przez kilka lat można było zamieniać część wykładów na ćwiczenia. W roku akademickim 1962/1963 przeprowadzony został w Katedrze całoroczny eksperyment dydaktyczny, w ramach którego badano wpływ ćwiczeń na wyniki egzaminów62. Ważną częścią zajęć ćwiczeniowych było zapoznawanie studentów z techniką pracy umysłowej i elementami warsztatu badawczego, wdrożenie do posługiwania się literaturą naukową oraz do pisania referatów, wykorzystywanie wiedzy uzyskiwanej na zajęciach z ekonomii politycznej. W tym zakresie historia gospodarcza wyprzedzała celami kształcenia wprowadzone w latach 70. na studiach ekonomicznych zajęcia tzw. seminarium kursowego. Egza60 T. Filar, U stóp królewskiego Wawelu. Społeczność ukraińska w Krakowie w latach 1918–1939, Kraków 2004; autor pisze obecnie obszerniejszą pracę na temat działalności gospodarczej mniejszości ukraińskiej w Polsce międzywojennej.. 61 Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Spis wykładów w roku akademickim 1939/40, Lwów 1939, s. 48–49.. S. Hoszowski, J. Szpak, Efektywność dydaktyczna wykładu i ćwiczeń, Zeszyty Naukowe WSE w Krakowie, nr 37, Kraków 1968, s. 69–92; eksperyment objął studentów I roku trzech Wydziałów: Ogólnoekonomicznego – 126 osób, Handlu – 84 osoby, Towaroznawstwa – 44 osoby – w sumie 254 osoby; przeprowadzenie takiego eksperymentu jest obecnie w skali całej szkoły niemożliwe. 62.

(22) 26. Jan Szpak. minowali tylko samodzielni pracownicy, egzaminy były ustne; na jednego egzaminowanego przeznaczano pół godziny. Zebrania katedry raz w miesiącu poświęcano sprawom dydaktyki, nierzadko czytano wypracowania studentów i ustalano w dyskusji kryteria ich ocen. Przedmiot historii gospodarczej obowiązywał również na studiach zaocznych; także i tutaj słuchacze mieli obowiązek pisania recenzji z wybranych pozycji literatury historycznogospodarczej. Z upływem czasu rola historii gospodarczej w studiach ekonomicznych została ograniczona: w 1972 r. wymiar godzin wykładów obniżono do 30 rocznie. Historia pięćdziesięciu lat Katedry to historia prób utrzymania wymiaru godzin dydaktyki z Historii gospodarczej, niestety – nieskutecznych. Utworzenie w 2007 r. Uniwersytetu Ekonomicznego sytuacji tej nie zmieniło, przeciwnie: likwidacji uległa Historia gospodarcza na większości kierunków studiów zaocznych i wieczorowych oraz na tak ważnym wydziale i studiach stacjonarnych, jak Wydział Zarządzania, Finanse i bankowość, Informatyka, Towaroznawstwo. Praktycznie nigdzie nie została ona ujęta jako przedmiot obligatoryjny w minimach programowych ustalanych centralnie, zaś utrzymanie jej na poszczególnych kierunkach studiów uzależnione jest od wniosków wydziałowych komisji dydaktycznych i rad wydziałów. W ostrej walce o godziny dydaktyczne dla wielkiej ilości przedmiotów wywodzących się z ekonomik szczegółowych dyscyplina ta stała na straconej pozycji. W ogólnej świadomości ekonomistów historia gospodarcza traktowana jest bowiem jako przedmiot wykształcenia ogólnego (na wzór np. filozofii), a nie jako jedna z ważnych dyscyplin naukowych ułatwiających analizę ekonomiczną63. Rozwój Uczelni, oznaczający powstawanie nowych wydziałów i kierunków studiów, związany był też z pojawianiem się w planach studiów przedmiotów, których prowadzenie przejmowała Katedra. Zmniejszony wymiar czy wręcz likwidację nauczania historii gospodarczej zrekompensowały nowe przedmioty: Historia stosunków międzynarodowych, Historia cywilizacji europejskiej czy Historia architektury i sztuki. W roku akademickim 2008/2009 pracownicy Katedry prowadzą zajęcia z następujących przedmiotów (na różnych kierunkach studiów, w różnym wymiarze, przeważnie w formie wykładów): 63 J. Schumpeter, History of Economic Analysis (1954) stwierdzał, że na analizę ekonomiczną składają się trzy fundamentalne obszary: historia gospodarcza, statystyka, teoria ekonomii, „z których historia gospodarcza – kształtująca fakty teraźniejszości i wpływająca na nie – jest bez wątpienia najważniejsza” – por. J. Szpak, Historia gospodarcza powszechna, Warszawa 2007, s. 33–34. Por. też wypowiedź kierownika Katedry J. Purchli: „Przyszłość naszej przeszłości”, Kurier UEK. Miesięcznik Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 1(26), styczeń 2009, s. 7: „W tym momencie wyraźnie widać, że już wyciągamy wnioski z tych błędów i że historia gospodarcza jako nauka żywa i bezpośrednio powiązana ze współczesnością wróci na wszystkie kierunki na naszym Uniwersytecie. Zwłaszcza że nowoczesna historia gospodarcza to również historia cywilizacji, to interdyscyplinarne i zintegrowane interpretowanie otaczających nas zjawisk społecznych. Dla tak rozumianej historii najważniejsze nie jest pytanie «kiedy?», ale pytanie «dlaczego?»”..