A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _____________________ FOLIA OECONOMICA B é , 19Я8__________________
I r e n a Z ió łk o w ska *
CHARAKTER W ięZ I MIEOZY ORGANIZACJAMI BADAWCZYMI A PRZEDSIĘBIORSTWAMI
I ICH WPŁYW NA OZIALALNOŚĆ INNOWACYJNĄ (ORGANIZACJI BAOAWCZYCH)
1. Wprowadzenie
D z i a ł a l n o ś ć in no w ac yjn a s k ła d a s i ę z dwóch ś c i ś l e powiązanych ze sobą procesów, k t ó r e d e cyd ują o j e j e f e k t y w n o ś c i , a m ia n o w ic ie : z p rocesu wyboru p r z e d s i ę w z ię ć in n o w ac yjn ych i procesu ic h r e a l i z a c j i . Przez wybór p r z e d s i ę w z ię ć in n o w ac yjn ych rozumiemy p roce s in-
f o r m a c y j n o - d e c y z y j n y , k t ó r y polega na wyszukiw aniu i n f o r m a c j i , na temat m o ż liw o ś c i badawczych i p o trze b s p o łe c z n y c h i p rz e tw o rz e n iu tyc h i n f o r m a c j i według p r z y j ę t y c h k r y t e r i ó w w d e c y z j e . Natom iast proce s r e a l i z a c j i celów in no w ac yjn ych stan ow i sekw encję d z i a ł a ń z a w a rty c h w g r a n i c a c h : wybór p r o j e k t u badawczego - w drożenie jego wyników. Na tak rozumianą d z i a ł a l n o ś ć in now acyjną wpływa szereg czyn nik ów , n a le ż y do n ic h m. i n . c h a r a k t e r w i ę z i między podmio tami u c z e s t n i c z ą c y m i w p r o c e s i e innowacyjnym.
Zasadniczym celem n i n i e j s z e g o opracow ania j e s t p r e z e n t a c j a do m in u ją c y c h w obecnych ro z w i ą z a n ia c h gospodarczych w ię z i poziomych między o r g a n i z a c ja m i badawczymi i p r z e d s i ę b i o r s t w a m i , r o z p a t r y w a nych z t e o r e t y c z n e g o punktu w id z e n ia . Nowe rozw ażania od n o s ić s i ę będą do t e j grupy o r g a n i z a c j i badawczych, k t ó r e p r a c u j ą na s z e r o ko rozumiane p otrze b y przemysłu i k t ó r y c h d z i a ł a l n o ś ć z a l i c z y ć mo żna do s f e r y sensu s t r i c t o p r o d u k c y jn e j a w y n i k i d z i a ł a l n o ś c i o- k r e ś l i ć ja k ó u t y l i t a r n e .
Zw ró cenie uwagi na c h a r a k t e r w i ą z i między o r g a n i z a c j a m i badaw czymi i jed n ostk am i produkcyjnym i ja k o c z y n n ik o k r e ś l a j ą c y d z i a
* Mgr, s t . a s y s t e n t w I n s t y t u c i e Ekonomii P o l i t y c z n e j UL.
ł a l n o ś ć innowacyjną n i e j e s t przypadkowe. Otóż w l i t e r a t u r z e p rz e d miotu f u n k c jo n u je o g ó ln i e p r z y j ę t a t e z a , że czyn nik iem pozytyw n ie wpływającym na e fe ktyw no ść badań w k o n t e k ś c ie i c h maksymalnej u ży t e c z n o ś c i d la p r o d u k c j i j e s t obecność s i l n y c h związków między ze społam i badawczymi a u c z e stn ik a m i procesów w ytw órczych, d z i ę k i k t ó rym p r z y s z l i użytk ow n icy wyników badań mogą . o k r e ś l a ć swoje p o t r z e b y 1. Wydaje s i ę , że teza ta wymaga u ś c i ś l e n i a , o j a k i e g o r o d za ju z w ią z k i c h o d z i . Po d r u g i e , zmiany j a k i e zachodzą w n a s z e j gospo d arc e podnosząc rangę p r z e d s i ę b i o r s t w a poprzez je g o sam odzielność i s a m ofinansow anie, co d otyczy także d z i a ł a l n o ś c i b+r, s t a w i a j ą c h a r a k t e r w i ę z i między tymi podmiotami w nowym ś w i e t l e . Oznacza to d ą że n ie do wyeksponowania i w y k o rz ys tyw a n ia w k o n ta k ta c h między o r g a n i z a c ja m i badawczymi i p r z e d s i ę b io r s t w a m i przede wszystkim różnych form w ię z i poziomych.
2. W ię z i między podmiotami gospodarczymi ze s z c z e g ó lnym uwz g lęd n ie n ie m w i ę z i poziomych
Każdy system gospodarczy można p r z e d s t a w ić w fo rm ie wzajemnych w i ę z i , k t ó r e p r z e b i e g a j ą w układ ach pionowych i poziomych.
W ię z i pianowe w u k ł a d z i e ( s y s t e m i e ) gospodarczym w y stę p u ją w p o s t a c i w i ę z i h i e r a r c h i c z n o - s ł u ż b o w y c h . U s t a l a j ą one r e l a c j e mię dzy elementami wchodzącymi w s k ła d systemu, s to s u n k i n ad rzę d n o ści 2 i podporządkowania, obow iązki w s p ó ł d z i a ł a n i a i inform owania s i ę . W i c h ramach podejmowane są od g ó rn ie lu b poprzez k o n s u l t a c j e d e c y z j e d o ty c z ą c e zachowania s i ę j e d n o s t e k s z c z e b la n iższe g o oraz wy dawane d y re k ty w y o k r e ś l a j ą c e pożądane d z i a ł a n i a . W ię z i te noszą c h a r a k t e r służbowy i o p a r te są na przym usie a d m in is t ra c y jn y m ^ .
1 J . M o s z c z y ń s k i , Nauka p r o d u k c ja . W i ę z i fin a n so w e, Warszawa 1980; K. P o z n a ń s к i , D z i a ł a l n o ś ć Inn ow acyjna przemysłu w ś w i e t l e a n a l i z m ikroekonomic znych, [w :] In n o w a c je w p r z e m y ś le . W y n ik i badań e m p iry czn y ch , Warszawa 1981; L. B a l c e r ó w I c z , P o w ią z a n ia między s f e r ą b+r i s f e r ą p r o d u k c j i , " E k o n o m is ta " 1978, nr 3. O W, K i e ż u n , W. J a r m a k o w i c z , - T e o r i a organi z a c j i i k i e r o w n i c t w a , Warszawa 1979, s . 97-99, 5 W i ę z i te o k r e ś l a s i ę czasami ja k o w i ę z i p l a n i s t y c z n e . 3. K crr.al a n a l i z u j ą c p rzep ływ I n f o r m a c j i o podsystem ie p la n ow a nia i p odsystem ie rynku p i s z e : "w podsystem ie rynku dominują poziome p rz e p ły w y i n f o r m a c j i , n a to m ia s t w p odsystem ie p lan ow ania - p io n o we".. P a t r z J . K o r n a i , A n t l - t q u l l i b r l u m T e o ria systemów gos p o d a rc z y c h . K i e r u n k i badań.Warszawa 1973, s . 432.
W ię z i te są tym s i l n i e j s z e , im n iż s z y j e s t s t o p ie ń d e c e n t r a l i z a c j i p io n o w e j, tz n . im w i ę c e j k o m p etencji d e c y z y jn y c h z n a jd u je s i ę w centrum systemu społeczno-gospodarczego .
W ięz i poziome (ekonomiczno) p r z y b i e r a j ą formę w ię z i u c h a r a k t e r z e rynkowym a t r e ś ć ic h j e s t ekonomiczna. Są one tym s i l n i e j s ze , im wyższy j e s t s t o p i e ń d e c e n t r a l i z a c j i poziom ej, t j . s to p ie ń poziomego u s a m o d z ie l n ie n i a elementów system u5 . P o w s ta ją one i utrzym ują s i ę między podmiotami gospodarczymi na za s a d z ie w s p ó ł d z i a ł a n i a , w i n t e r e s i e tyc h podmiotów z uwagi na wspólnotę c e ló w . W ię z i te p rz y jm u ją p o s ta ć powiązań, w ramach k t ó r y c h skła d a n e są o f e r t y , zgłasz an e zamówienia, zaw ierane umowy i u is z c z a n e o p ł a t y za r e a l i z a c j ę umów.
A n a liz ę związków między podmiotami s f e r y b+r i s f e r y p r o d u k c j i można w ięc prow adzić tak w u j ę c i u pionowym, j a k i poziomym. W l i t e r a t u r z e p ośw ię con e j temu z a g a d n ie n iu n a j c z ę ś c i e j eksponowano u- j ę c i a pionowe: organy c e n t r a l n e - o r g a n i z a c j e badawcze. W yn ik ało to z odwzorowania i s t n i e j ą c e j d otych cz a s r z e c z y w i s t o ś c i , w k t ó r e j dominowały w i ę z i pionowe. Natom iast problem atyka powiązań p o ž i a rnych traktow ana b y ła marginesowo. Tymczasem s to s u n k i p r z e d s i ę b i o r stwo - o r g a n i z a c j a badawcza o k r e ś l i ć można ja k o ukłed poziomy, w którym w y stę p u ją obok s i e b i e z a in te re so w a n e określonym r o z w ią z a niem technicznym podmioty, r e a l i z u j ą c e to r o z w i ą z a n i e . Tak o k r e ś lo n e w ię z i p ow sta ją ja k o wynik od rę b n o śc i o r g a n i z a c y j n e j wymie nion ych podmiotów, instrumentów c e n t r a l n e j r e g u l a c j i oraz o k r e ś lo nych procesów s a m o re g u lu ją c y c h . Obejmują zaś ogół stosunków i z a l e ż n o ś c i ekonomicznych między twórcami nowych rozw iązań t e c h n i cznych a p r z e d s i ę b i o r s t w a m i , k t ó r e są użytkownikami t y c h rozwiązań w p r a k t y c e . W ię z i te mogą p r z e ja w i a ć s i ę w dwóch p ła s z c z y z n a c h 6 :
1) procesów r e a l n y c h , t j . związanych z przepływem rozwiązań t e c h n i c z n y c h do p r o d u k c j i ,
2) procesów r e g u l a c j i , t j . związanych z i s t n i e j ą c y m i zasadami systemu ekonomiczno-finansowego.
4 W. 3 e r m a k o w i c z , System s p o łe c z n y a reforma gospo d a rc z a . Próba u j ę c i a o r g a n i z a c y jn e g o , Warszawa 1981.
5 P o j ę c i a w i ę z i poziome i w i ę z i ekonomiczne t r a k t u je m y ja k o s y nonimy i w d a l s z e j c z ę ś c i t e k s t u posługujemy s i ę tymi o k r e ś l e n i a m i z a m ie n n ie .
6 K. P o z n a ń s k i , Fundusz e fek tów wdrożeniowych ja k o in strum ent i n t e g r a c j i z a p le c z a badawczo-rozwojowego z p r o d u k c j ą , s - 8-12, [Maszynopis p o w i e l o n y ] .
Obie te p ła s z c z y z n y są ze 3obą ś c i ś l e powiązane. Wynika to z f a k t u , że p rzep ływ rozwiązań t e c h n i c z n y c h do p r o d u k c j i odbywa s i ę w ramach systemu ekonomiczno-finansowego, k t ó r y r e g u l u j e d z i a ł a l ność o r g a n i z a c j i badawczych i p r o d u k c y jn y c h . R o zw iązania systemu ekonomiczno-finansowego sta n ow ią tu uporządkowany zesp ół I n s t r u mentów, k t ó r y może rzutować w różny sposób .na k s z t a ł t o w a n i e s i ę w i ę z i między placówkami badawczymi i jednostkam i p r o d u k c y jn y m i7.
Spróbujmy ob ecn ie o k r e ś l i ć j a k i e zadania p ow inien s p e ł n i a ć I n t e r e s u j ą c y nas typ w i ę z i . Otóż zad an ia te można sformułować w n a s t ę p u j ą c y sposób:
1) s tw a r z a n ie warunków do sprawnego p rze b ie g u i n f o r m a c j i m ię dzy u c z e stn ik a m i procesu innow acyjnego, na temat p otrzeb o r g a n i z a c j i gospodarczych i m o ż liw o ści tw órczych je d n o s te k badawczych,
2) s tw a r z a n ie podstaw do sprawnego p rze b ie g u procesu i n w e s t y c y j n e g o , przede wszystkim na e t a p i e w drażania i przemysłowego upo w s z e c h n ie n ia nowych rozw iązań t e c h n i c z n y c h .
W ię z i poziome między o r g a n i z a c ja m i badawczymi I produkcyjnymi wprowadzają n i e w ą t p l i w i e nowe elem enty do sposobu k i e r o w a n ia d z i a ł a l n o ś c i ą badawczą. N a jw a ż n ie js z e z n ic h można o k r e ś l i ć w n a s tę p u j ą c y sposób:
- o r g a n i z a c j e badawcze n i e mogą o p i e r a ć s i ę t y l k o na In fo rm a c j a c h c e n t r a l n y c h organów, muszą przewidywać co z r o b i ą lub chcą
g z r o b i ć p r z e d s i ę b i o r s t w a ,
- d e c y z je je d n o s te k badawczych i p r z e d s i ę b i o r s t w w z a k r e s i e warunków p rz e m i e s z c z a n ia wyników p ra c powinny być w ostatecznym rachunku wynikiem n e g o c j a c j i między n im i,
- p la c ó w k i badawcze i p r z e d s i ę b i o r s t w a mogą św iad czyć s o b ie różnego ro d za ju dodatkowe u s ł u g i związane z nabywaniem i n n o w a c j i .
P o ja w ia s i ę w ięc p y t a n i e , j a k i e są podstawowe warunki f u n k c j o nowania omawianych powiązań. Otóż w arunk i te i s t n i e j ą w tedy, gdy ze s tr o n y podmiotów p r o d u k c j i m a t e r i a l n e j w y s tą p i z a in t e r e s o w a n ie o k re ślo n y m i p r z e d s i ę w z ię c ia m i badawczo-rozwojowymi i ic h
produkcyj-7 W ię z i poziome (e konom iczne) między omawianymi podmiotami k s z t a ł t u j ą s i ę n i e t y l k o pod wpływem rozw iązań systemu ekonomicz no-finansow ego, аДе również pod wpływem innych czynników ja k np. m a t e r i a l n e wyposażenie o r g a n i z a c j i badawczych, poziom k w a l i f i k a c j i , o s i ą g n i ę t y poziom t e c h n i k i . P a t r z P. P a r k o , S. R a d t k e , Die S tä rk u n g d i e M a t e r i a l l - t e c h n i s c h e n B a s i s der W l s e n s c h a ft Weg zu höhroen F o r s c h u n g l e i s t u n g e n , " W i r t s c h a f t s w i s s a n s c h a f t " 1980, nr 2.
g
J . 8 e k s i a k , Równowaga gospodarcza w s o c j a l i z m i e , War szawa 1974, s . 106-108.
nym zastosowaniem oraz gdy j e d n o s t k i badawcze zdolne są do r e a l i z a c j i t y c h p r z e d s i ę w z i ę ć . Ponadto n a le ż y p r z y j ą ć , że:
- po p ie rw s z e , j e d n o s t k i p rod uk cyjn e z g ł a s z a j ą c e zapotrzebow a n ie dysponują odpowiednimi funduszami na o p ł a c e n i e świadczeń ze s tr o n y o r g a n i z a c j i badawczych,
- po d r u g i e , o r g a n i z a c j e badawcze mają zdolność wchodzenia w s to s u n k i p a r t n e r s k i e z p r z e d s i ę b i o r s t w a m i .
P r z e d sta w io n e warunki z o s t a j ą s p e ł n io n e wówczas, gdy ś ro d k i rzeczowe i finansowe w z a k r e s i e p r z e d s i ę w z ię ć badawczych z o s t a j ą przekazane org a niza cjom gospodarczym, o r g a n i z a c j e badawcze mają zaś o k re ś lo n ą sa m odzielność finansow ą a ic h d z i a ł a l n o ś ć z o s t a j e w
Q c z ę ś c i lub c a ł o ś c t u z a le ż n io n a od uzyskiw anych dochodów .
Na t l e powyższych rozważań p o ja w ia s i ę p y t a n i e , czy w s z y s t k ie p r z e d s i ę w z i ę c i a b+r mogą być przedmiotem w i ę z i poziomych. Otóż i s t n i e n i e c e n t r a l n e g o p la n ow a nia gospodarką narodową, w tym rów n ie ż w d z i e d z i n i e d z i a ł a l n o ś c i b+r, oznacza podejmowanie c z ę ś c i d e c y z j i rozwojowych na s z c z e b lu c e n t r a ln y m . Wyklucza to p r z e k s z t a ł c e n i e s i ę w s z y s t k i c h w i ę z i p o w s t a ją c y c h na t l e p r z e d s i ę w z ię ć b+r w w ię z i o c h a r a k t e r z e poziomym. Uwaga ta d otyczy przede wszy stk im procesu wyboru celów zamierzeń in n o w a c y jn y c h . S k u p i e n ie na sz c z e b lu c e n tra ln y m i s t o t n y c h d e c y z j i d o ty c z ą c y c h zakresu i k i e runków d z i a ł a l n o ś c i badawczej uważa s i ę za n ie o d łą c z n ą cechę gospo d a r k i p la n o w e j. U z a s a d n i a j ą c zaś celow ość tego p r o c e s u , eksponuje s i ę jego t r z y p o t e n c j a l n e w a l o r y 10’.
- możliwość zap ew n ien ia w y s o k i e j i u s t a b i l i z o w a n e j s to p y nakła dów na d z i a ł a l n o ś ć b+r, k t ó r e są niezbędną p r z e s ł a n k ą zmian w t e c h n i c e ,
- możliwość podporządkowania d e c y z j i rozwojowych korz yścio m i k r y t e r i o m ogólnospołecznym,
- ujmowanie p o sz cze g óln ych a l t e r n a t y w p r z e d s i ę w z ię ć przy u ży c i u rachunku i a n a l i z c a ł o ś c i o w y c h , wskutek czego p o trze b y i n a s tę p s tw a wyników badań mogą być w s z e c h s t ro n n ie rozpoznane.
U z a s a d n ie n ie c e lo w o ś c i c e n t r a l n e g o p la n ow a nia i k i e r o w a n ia d z i a ł a l n o ś c i ą b+r wymaga również odpowiedzi na p y t a n i e , j a k i obszar d z i a ł a l n o ś c i n a le ż y nim o b j ą ć . Ctóż dokonujące s i ę w gospodarce
9
M o s z c z y ń s k i , op. c i t . , s . 178-179.
J . M u j ż e 1, P r o c e s y in no w ac yjn e i i c h ekonomiczny me chanizm w gospodarce p o l s k i e j , [w :J In n o w a cje w p r z e m y ś l e . . . , s.
zmiany w t e c h n i c e w ytw arzan ia mają duży z a s i ę g . S k ła d a s i ę na n ie w i e l k a l i c z b a różnych p r z e d s i ę w z ię ć - od m a łej r a c j o n a l i z a c j i do ambitnych wdrożeń. Występuję w związku z tym r ó ż n ic e w n ak ła d a c h , różny j e s t s t o p ie ń t ru d n o ś c i p oszczególnych p r z e d s i ę w z i ę ć , j a k i tow arzyszące im ryzyko i s k a l a e fe k tó w . 0e3t w ię c o c z y w i s t e , że ze s z c z e b la c e n t r a ln e g o n i e można e f e k t y w n i e k ie ro w a ć c a ł o ś c i ą d z i a ł a l n o ś c i b+r. Należy s ą d z ić * że c e n t r a l n e k i e r o w a n ie i koordyna c j a powinna o b ją ć te w s z y s t k ie p r z e d s i ę w z i ę c i a b+r, k t ó r e umownie o k r e ś l a s i ę w ie lk im postępem technicznym lub innowacjami "d u ży m i", przełomowymi i k t ó r e ze swej n a t u r y n i e mogą s ta n o w ić domeny samo d z i e l n y c h o r g a n i z a c j i g ospodarczych. Natom iast t e p r z e d s i ę w z i ę c i a b+r, k t ó r y c h r e z u lt a te m są in no w acje " ś r e d n i e i m ałe" powinny być w c a ł e j r o z c i ą g ł o ś c i przedmiotem w i ę z i poziomych. Dominacja w ię z i poziomych w stosunkach o r g a n i z a c j a badawcza - p r z e d s i ę b i o r s t w o n ie oznacza jednak r e z y g n a c j i z w i ę z i pionowych, a l e Ic h o g r a n i c z e n i e do tyc h d z i a ł a ń b+r, w k t ó r y c h są one n i e z a s t ą p i o n e . Ponadto s t a nowić one powinny ważki element wspomagający oddolne p otrze b y in n o wacyjne wymuszane - w myśl reformy - przez k r y t e r iu m e f e k t y w n o ś c i .
3. C z y n n ik i o k r e ś l a j ą c e fun k cjon ow anie w i ę z i poziomych
U k s z t a łt o w a n ie w i ę z i poziomych (ekonom icznych) między o r g a n i zacjam i badawczymi i p roduk cyjnym i j e s t związane przede wszystkim z właściwym i c h przystosowaniem do i s t n i e j ą c e g o systemu z a rz ą d z a n i a . System z a r z ą d z a n ia j e s t bowiem podstawowym cz yn n ik ie m o k r e ś la ją c y m c h a r a k t e r w i ę z i między podmiotami gospodarczym i. System z a r z ą d z a n ia , k t ó r y c h a r a k t e r y z u j e przewaga e l e m e n t ó w n a k a z o w y c h u m ie js c a w ia poza placówką b+r 1 p rz e d się b io rs tw e m podstawowe d e c y z je d o ty c z ą c e u s t a l a n i a l wyboru tematów badawczych Głównym narzędziem re g u lo w a n ia zdarzeń gospodarczych są tu nakazy, k t ó r e p o z b a w ia ją c s a m o d z ie ln o ś c i oba podm io ty, poważnie o g r a n i c z a j ą obszar fun kcjon ow a nia stosunków rynkowych. R o la i z n a c ze n ie w i ę z i między omawianymi podmiotami zdeterminowana j e s t w s y s te m ie nak a zowym przez wysoki s t o p i e ń c e n t r a l i z a c j i d e c y z j i , b i e r n y c h a r a k t e r rynku i jego k a t e g o r i i . Oznacza to dom inację w i ę z i pionowych w sto su nkach między podmiotami gospodarczym i. C h a r a k t e r y s t y c z n y zaś d l a tego systomu brak oddolnego z a i n t e r e s o w a n i a innowacjam i wywiera negatywny wpływ na d z i a ł a l n o ś ć badawczą, zarówno j e ż e l i chodzi o b ad ania stosow ane, j a k i c z y s t e .
S y s t e m p a r a m e t r y c z n y o p i e r a j ą c s i ę na po ś r e d n i c h n a rz ę d z ia c h z a rz ą d z a n ia z ak ład a r o z s z e r z e n i e sam o d zieln o ś c i podmiotów gospodarczych, w tym również w a s p e k c ie swobody za w i e r a n i a ekonomicznych kontraktów między n im i. Podstawowymi
narzę-N
dziami z a rz ą d z a n ia są tu p a ra m e tr y , k t ó r y c h r o l ę p e ł n i ą : s ta w k i podatkowe, c e n y , stopa procentowa i podobne im w i e l k o ś c i . Mechanizm o d d z ia ły w a n ia t y c h k a t e g o r i i polega na tw orze niu ekonomicznego przy musu w sp ółp ra cy ja k o sposobu r e a l i z a c j i w łasnych c e ló w . Nie n a le ż y s ą d z i ć , że system param etryczn y pozwala p r z e z w y c ię ż y ć w s z y s t k i e ba r i e r y in n o w a c ji w y s tę p u ją c e w g ystem ie nakazowym, s tw a rza jednak warunki d la oddolnego z a i n t e r e s o w a n ia je d n o s t e k p r o d u k c y jn y c h przed s i ę w z i ę c i a m i in n o w ac yjn ym i. Wzrost z a i n t e r e s o w a n i a in nowacjam i ze stro rły p r z e d s i ę b i o r s t w s tw a rz a z k o l e i pozytywne s p r z ę ż e n ie między nauką a p r o d u k c ją . W s y s te m ie parametrycznym winny występować i być wykorzystywane w kontaktach między podmiotami gospodarczymi w i ę z i po ziome. Można w yró żn ić co n a jm n ie j i c h dwie form y11. P ie rw s z a po le g a na tym, że organa c e n t r a l n e z e z w a l a ją na n ieskrępow ane p ow ią z a n ia poziome o k r e ś l a j ą c s f e r y d z i a ł a n i a poszczeg óln ych j e d n o s t e k . Rozw ią z a nie to e l i m i n u j e ko n k u ren c ję ja k o sposób pobudzania pod miotów gospodarczych oraz o g r a n ic z a d z i a ł a n i e n a r z ę d z i p a ra m e tr y cznych. Oruga forma s tw a rza znaczną swobodę wyboru m ie js c a na rynku i tworzy s y t u a c j e k o n k u r e n c y jn e , k t ó r e p o z y ty w n ie wpływają na d z i a ł a l n o ś ć in n o w a c y jn ą 12.
I n n y m c z y n n i k i e m k s z t a ł t u j ą c y m
w i ę z i p o z i o m e między i n t e r e s u j ą c y m i nas podmiotami j e s t n i e w ą t p l i w i e c h a r a k t e r rynku wewnętrznego. Otóż w warunkach rynku niezrównoważonego nawet p raw idłow o skonstruowany system po ś r e d n i e j r e g u l a c j i może s k ł a n i a ć do n i e w ł a ś c i w y c h zachowań w s f e rze powiązań poziomych. Gdy w y s tę p u ją wyraźne n ied o b ory towarów na ryn k u , w t r a n s a k c j a c h wymiennych z a c z y n a ją dominować i n t e r e s y producentów, k t ó r z y n i e mają kłopotów ze sprzedażą sw oich w yro bów. S y t u a c j a taka n i e zmusza do o b n iż k i kosztów wprowadzania no wych t e c h n o l o g i i , u l e p s z a n i a wyrobów i produkowania nowych. W k o n s e k w e n c ji p o w s ta je brak z a i n t e r e s o w a n i a nowymi ro z w ią z a n ia m i tec h n ic z n y m i i w s p ó łp ra c ą z o r g a n i z a c ja m i badawczymi.
3. B e k s i a k , C e n t r a l n e k i e r o w a n i e gospodarką s o c j a l i s ty c z n ą a r y n e k , "Gospodarka P la no w a " 1979, nr 2.
12
U. M a l i n o w s k a , T. K i e r c z y r i s k i , Cen t r a l n e k i e r o w a n ie postępem tec h n ic zn ym , Warszawa 1981, s . 74.
C i ą g ł a p r e s j a popytu powoduje, że p r z e d s i ę b i o r s t w a mają m o ż l i wość pow ięk sz a nia swoich dochodów drogami n ie związanymi z p rz e d s i ę w z i ę c i a m i innowacyjnymi a np. n ieu za s a d n io n ą ekonomicznie pod wyżką cen. Możliwość ta p otę g uje z ja w is k o sła b eg o z a i n t e r e s o w a n ia in no w ac jam i.
Nie sposób również pominąć wpływu rynku .zagranicznego na f u n kcjo no w an ie w ię z i poziomych. W omawianym a s p e k c ie wpływ ten doko nywać s i ę może w
drodze.-- importu produktów, maszyn, urządzeń i gotowych obiektów prze mysłowych ,
- zakupu l i c e n c j i , patentów i know-how.
Import nowoczesnych produktów stan ow i z a g ro ż en ie d la zb ytu kra jowych wyrobów, s k ł a n i a ć zatem może o r g a n i z a c j e p ro d u k c y jn e do d z i a ł a l n o ś c i i n n o w a c y j n e j . Z k o l e i zakup l i c e n c j i i patentów może s k ł a n i a ć o r g a n i z a c j e badawcze do opracowywania rozw iązań konkuren c y j n y c h , s z c z e g ó l n i e w warunkach sam o fin ansow an ia, gdy i l o ś ć u z y s kanych z le c e ń w arunkuje w ie l k o ś ć uzyskiw anych dochodów i w konse k w e n c ji wynik finansow y o r g a n i z a c j i b adaw czej.
Spróbujmy j e s z c z e odpow iedzieć na p y t a n i e , czy k o r z y s t n i e j s z y j e s t d la w i ę z i poziomych ry n e k , na którym d z i a ł a k i l k a lu b jedno p r z e d s i ę b i o r s t w o , czy ry n e k , na którym f u n k c jo n u je w i e l e p r z e d s i ę b i o r s t w . Otóż z punktu w id z e n ia spraw n ości d z i a ł a n i a w i ą z i po ziomych niepożądane j e s t s k u p i e n i e d e c y z j i d o ty c z ą c y c h zakupu i sprzedaży w p r z e d s i ę b i o r s t w i e , k t ó r e z n a jd u je s i ę w s y t u a c j i mono p o l i s t y . P o z y c ja tak a o s ł a b i a bowiem z a in t e r e s o w a n ie d z i a ł a l n o ś c i ą in n o w a c yjn ą . P r z e d s i ę b i o r s t w o będące m on op olistą zdoln e j e s t do n a r z u c a n i a swoich p r e f e r e n c j i i warunków w k o n t a k t a c h z innymi podmiotami. W ię z i poziome k s z t a łt o w a n e są wówczis z p o z y c j i " s i ł y " i p o l e g a j ą na wymuszaniu zachowań zgodnych z in te re s e m p r z e d s i ę - b i o r s t w a - m o n o p o li3 t y . Uwagi te można również o d n ie ś ć do o r g a n i z a c j i badawczych. Konsekwencją t a k i e j s y t u a c j i może być wówczas wy muszanie o k r e ś l o n e j s t r u k t u r y te m a ty c z n e j p r a c , k t ó r a j e s t k o r z y stn a d la p l a c ó w k i , n i e z w ra c a n ie uwagi na ja k o ś ć i terminowość r e a liz o w a n y c h p r a c , n a r z u c a n ie w ysokich cen.
Zwróćmy j e s z c z e uwagę na jeden c z y n n ik , a m ia n o w ic ie możliwość k o n k u r e n c ji między o r g a n i z a c ja m i badawczymi. Wydaje s i ę , że wy k o r z y s t a n i e t a k i c h m o ż liw o ści w o d n i e s i e n i u do o r g a n i z a c j i badaw czych j e s t b a r d z i e j o g ra n ic zo n e n iż w przypadku je d n o s te k produk c y j n y c h . Często bowiem o r g a n i z a c j e badawcze występować mogą w r o
l i jedynego dostawcy z r a c j i s p e c y f ic z n e g o c h a r a k t e r u d anej p rac y bądź d z i a ł a n i a przypadku, k t ó r y s p r a w ia , że t y l k o j e d n e j o r g a n i z a c j i badawczej udaje s i ę t r a f i ć na w ła ś c iw e r o z w ią z a n ie .
4. Podstawowe formy wii^zi poziomych
i ic h wpływ na d z i a ł a l n o ś ć in now acyjną o r g a n i z a c j i badawczych
Obecnie postaramy s i ę zaprezentować podstawowe formy w ię z i po- ziomych (ekonom icznych) między o r g a n i z a c ja m i badawczymi i je d n o stkami p rod uk cyjnym i oraz p o t e n c j a l n y wpływ k a ż d e j z n ic h na p r z e b ie g procesu wyboru i r e a l i z a c j i p r z e d s i ę w z ię ć in n o w ac yjn yc h .
4 .1 . Więź wymienna
W ię z i poziome występować mogą w różnych p o s t a c i a c h a ic h wpływ na zachowania podmiotów u c z e s t n i c z ą c y c h w d z i a ł a l n o ś c i in n o w a c y j n e j może być z róż nicow a ny. Podstawowy r o d z a j w i ę z i poziomych mię dzy placówką badawczą i o r g a n i z a c j ą p rod u k cyjn ą wynika г wymiany świadczeń między tymi podmiotami, na k t ó r e s k ł a d a j ą s i ę r e z u l t a t y p ra c badawczych. Więź p o w s ta ją c ą na t e j p od sta w ie można o k r e ś l i ć ja k o więź wymienną. Oznacza ona o p a r c i e obrotu ro zw iąz a n ia m i t e c h nicznym i na o d p ła tn y c h t r a n s a k c j a c h umuwnych, z a w ie ra n y c h bezpo ś r e d n io przez o r g a n i z a c j ę badawczą i p r o d u k c y jn ą . Więź ta zgodnie z in t e n c ja m i reformy odgrywać powinna z a s a d n ic z e zn a c z e n ie w s t o sunkach nauka - p r o d u k c ja .
Więź wymienna przyjmować może dwie form y. P ie rw s z ą z n ic h <o- k r e ś l i ć można ja k o więź typu p o d a ż o w e g o . J e j i s t o t a po le g a na p rzekazyw aniu gotowego wyniku p r a c y , k t ó r a z o s t a ł a z r e a l i zowana na p od sta w ie d e c y z j i o r g a n i z a c j i badawczej i na j e j własne ry z y k o . O r g a n iz a c ja gospodarcza w y s tę p u je tu j e d y n i e ja k o nabyw ca o s ta te c z n e g o r e z u l t a t u p r a c y . P r a c a zaś r e a liz o w a n a j e s t n i e t y l k o na ryzyko p la c ó w k i b+r, k t ó r a r e p r e z e n t u j e podaż nowych r o z wiązań t e c h n i c z n y c h , a l e również o p i e r a j ą c s i ą na j e j środkach f i nansowych. Cechą c h a r a k t e r y s t y c z n ą t e j formy w i ę z i wymiennej j e s t
13 K. P o z n a ń s k i , C e n t r a l n a r e g u l a c j a procesów innowa c y j n y c h . K i e r u n k i e w o l u c j i [M aszynopis p o w i e l o n y ] .
t o , że s to s u n k i między obydwoma podmiotami kortczą s i ę z c h w i l ą od b io r u p rac y i z a p ł a t y za n i ą . W związku z tym ewentualny j e j wpływ na d a ls z y p rz e b ie g procesu innowacyjnego j e s t n i k ł y . Może ona j e d y n ie m ob ilizow ać o r g a n i z a c j e badawcze do podejmowania t a k i c h p r a c , k t ó r e mają szanse n a b y c ia przez o r g a n i z a c j e p ro d u k c y jn e . Ma to szcz eg ó ln e zn a cze n ie w warunkach samofinansowania obu typów o r g a n i z a c j i , nak ła d a bowiem na p la c ó w k i badawcze szcz eg ó lne wymogi przy doborze te m a ty k i p r a c . Muszą to być p r a c e , k t ó r e przynoszą du2e k o r z y ś c i użytk ow n iko w i, bowiem t y l k o wtedy o r g a n i z a c j e p r o d u k c y j ne, w k t ó r y c h w s z y s t k ie w yd a tk i (w tym na d z i a ł a l n o ś ć b+r) poddane są wymogom r e n to w n o ś c i, skłonne będą wyasygnować o k r e ś lo n e fundusze na ic h zakup. O r g a n iz a c je badawcze będą w ięc m u s ia ły w warunkach sam o fin ansow an ia, ekonomicznych k r y t e r i ó w oceny i rynkowych zasad kupna-sprzedaży wyników p r a c , zm ie n ia ć r o d z a j i c h a r a k t e r swoich p r a c , poszukiwać nowych p artn erów i podejmować d z i a ł a l n o ś ć wdro żeniową w w y ra ź n ie r y s u j ą c e j s i ę s y t u a c j i k o n k u r e n c y j n e j. Oznacza t o , że chcąc s o b ie zagwarantować ś r o d k i fina n so w e, o r g a n i z a c j e te powinny oferować r o z w ią z a n ia te c h n ic z n e n a j l e p i e j dopasowane do po t r z e b i k r y j ą c e w s o b ie maksymalną u ży te c z n o ść ekonomiczną.
Drugą formę w i ą z i wymiennej można by o k r e ś l i ć ja k o więź p o p y t o w ą . I s t o t a j e j wyraża s i ę w tym, że p rac a badawcza wykonywana j e s t na z l e c e n i e o r g a n i z a c j i g o s p o d a r c z e j, k t ó r a r e p r e z e n t u je popyt na w y n ik i p ra c b+r. Oznacza to , że je d n o s t k a produ k c y j n a dokonuje wyboru tematu p r a c y , ponosi n ak ła d y oraz c z ę ś c i o we lub c a ł k o w i t e ryzyko ow iązane z j e j r e a l i z a c j ą . Wynika s t ą d , że więź o c h a r a k t e r z e pppytowym k r y j e w s o b ie możliwość wpływu p r z y s z ł y c h użytkowników p ra c y na k i e r u n k i d z i a ł a l n o ś c i bad aw czej, j e s t to konsekwencją m. i n . teg o , że w i c h ręku z n a jd u ją s i ę ś r o d k i f i nansowe na d z i a ł a l n o ś ć badawczą, a l i c z b a uzyskanych p rzez p la c ó w kę zlecert warunkuje j e j wynik fin a n so w y 1 e g z y s t e n c j ę . W p r a k ty c e d z i a ł a ć może k i l k a czynników o g r a n i c z a j ą c y c h s k u te c z n o ś ć tego po w i ą z a n i a - np. o b f i t o ś ć lu b nie d o b ór środków finan so w ych z n a j d u j ą c y c h s i ę w d y s p o z y c j i z l e c a j ą c y c h p r a c e . W p i e r w s z e j s y t u a c j i o r g a n i z a c j e badawcze dokonują wyboru s k ł a d a n y c h o f e r t według w ła s n e go u z n a n ia . Wówcza3 znaczna część o f e r t s k ła d a n y c h przez o r g a n i z a c j e gospodarcze może być n iezaakceptow ana wobec m o ż liw o ś c i s k o r z y s t a n i a z in n y c h ź r ó d e ł f in a n s o w a n ia . Z k o l e i w drugim p rz y p a d ku, w warunkach samofinansowania rozw o ju, w y s t ą p ić może s y t u a c j a , w k t ó r e j w ię kszo ść p r z e d s i ę b i o r s t w s t a r a ć s i ę bę d zie wykonać 1
wdrożyć p r z e d s i ę w z i ę c i a innow acyjne we własnym z a k r e s i e , w ykorzy s t u j ą c za p le cz e zakładowe. J e d y n i e w przypadku rozwiązań s k o m p li kowanych i wysoko s p e c j a l i s t y c z n y c h u c ie k a ć s i ę bę d zie do pomocy placdwek zew nętrznych. Oznacza to o g r a n i c z a n i e s i ę przy r o z w i ą z y waniu w sp ółp racy z placówkami badawczymi do p ra c w y n ik a ją c y c h z ko nk retnych p otrzeb p r o d u k c y jn y c h . J e s t to o t y l e n ie b e z p ie c z n e , że n i e stw arza w o r g a n i z a c j a c h badawczych, k t ó r e mogą mieć k ł o p o t y z zagwarantowaniem s o b ie środków fin a n so w yc h , warunków do podejmowa n i a p rac w ła snych .
K on klu d ując można p r z y j ą ć , że wpływ omawianej w i ę z i sku p ia s i ę g łó w n ie na p r o c e s i e wyboru celów in no w ac yjn ych przez o r g a n i z a c j e badawcze. Daje on bowiem org a niza cjom gospodarczym jako zle ceniodawcom możliwość bezpośredniego o k r e ś l a n i a kierunków d z i a ł a l n o ś c i badaw czej. Możliwość ta n a h ie r a szczególnego zn aczen ia w wa runkach samofinansowania s i ę o r g a n i z a c j i badawczych. Bowiem t y l k o wtody możliwe j e s t o d d z ia ły w a n ie na p la c ó w k i badawcze t a k i c h k a t e g o r i i , ja k cena i zy s k . Omówione formy w i ę z i wymiennej n i e wy c z e r p u ją c a ł o ś c i możliwych rozwiązań w tym z a k r e s i e , s z c z e g ó ln i e gdy p rzy jrz ym y s i ę warunkom stw a rza n ych przez reformę gospodarczą. Otóż z z a ło ż e n ia m i reformy n i e j e 3 t sprzeczna i n s t y t u c j a p r z e t a r gów na r o z w ią z a n ie o k re ś lo n e g o problemu badawczego zgłaszanego przez p r z e d s i ę b i o r s t w a . Przedmiotem p r z e ta r g u może być np. term in wykonania p r a c y , warunki w d roże n ia . Ta forma w i ę z i może być rów n ie ż skutecznym narzędziem s e l e k c j i i n n o w a c j i , zw łaszcza w s y t u a c j i nadwyżki p o t e n c j a ł u badawczego w stosunku do zamówień przemy s ł u , 3 w ię c w warunkach s p r z y j a j ą c y c h k o n k u r e n c j i w je d n o s tk a c h z a p le c z a . Nie są sprzeczne z zasadami reform y również inne formy w i ę z i poziomych, a m ia n o w ic ie r o z l i c z e n i a typu " r o y a l i t t e s " , t j . o p ł a t y w p o s t a c i o b c i ą ż e n ia od ka ż d e j j e d n o s t k i wyprodukowanej p rzez nabywcę r o z w ią z a n ia te c h n ic z n e g o na rzecz o r g a n i z a c j i badaw c z e j .
. . . -;.U
4 . 2 . W i ę i s ty m u ła c y jn a
■
In n y typ w i ę z i poziomej między podmiotami s f e r y b+r i produk c j i można by o k r e ś l i ć j a k o s t y m u l a c y j n ą . J e j i s t o t ą j e s t w ią z a n ie dochodów o r g a n i z a c j i badawczych z e fe k ta m i w y n ik a ją c y m i z produ k c y jn e g o z a s to s o w a n ia nowych rozw iązań t e c h n i c z n y c h . Z asad n iczą p r z e s ł a n k ę t w o r z e n ia tego typu w i ę z i można sp ro w ad zić do próby
wzmocnienia m otyw acji zarówno po s t r o n i e o r g a n i z a c j i badawczych, ja k i p r z e d s i ę b i o r s t w w z a k r e s i e w drażania in n o w a c ji oraz potrzeb y z a b e z p ie c z e n ia w spólnoty in te r e s ó w obu s t r o n . Innymi słowy chodzi o to , aby u c z y n ić a tra k c y jn y m d la o r g a n i z a c j i badawczej n i e t y l k o u z y sk a n ie pozytywnego r e z u l t a t u w określonym p r z e d s i ę w z i ę c i u b+r, a l e doprowadzić do etapu Jego wdrożenia i przemysłowego upowszech n i a n i a . Wprowadzenie bowiem zasady u d z i a ł u w e f e k t a c h ekonomicz nych z t y t u ł u wdrożenia może pobudzić ew entualne z a in t e r e s o w a n ie losami samego op ra cow a n ia , a l e również jeg o w d rożen ia. I s t o t a u- d z i a ł u w e f e k t a c h wdrożeniowych s ta n o w ić może s tw o rz e n ie s p e c j a l nego in s tru m e n tu , k t ó r y w ią z a łb y k o r z y ś c i m a t e r i a l n e ucze stnik ów p rocesu w d rożen ia. K o r z y ś c i te mogę p r z y j ą ć p o s ta ć o k re ślon eg o funduszu d z i a ł a j ą c e g o w sposób z in te g r o w a n y . Oznacza to u z a l e ż n i e n i e u z y sk a n ia k o r z y ś c i przez k t ó r ą k o l w i e k ze s t r o n od powodze n i a wspólnych w y s iłk ó w .
K o n s t r u u ją c więź s ty m u la c y jn ą w y k o rz ys ta ć można k i l k a a l t e r n a tywnych rozw iązań co do dochodów p o d l e g a ją c y c h za s a d z ie w i ą z a n i a , ro d z a ju e fe k tó w , z k tó ry m i mogą być one w iązan e, sposobu ic h o b l i c z e n ia i z a s ię g u czasowego samego p o w t ą z a n ia 14. Z a sa d z ie w ią z a n ia p o d leg a ć mogą:
- i n d y w i d i a l n e dochody pracowników,
- fundusze zbiorowe o r g a n i z a c j i badawczych, - obydwa r o d z a je funduszy j e d n o c z e ś n i e .
♦
J e ż ę l i zaś chodzi o sposób p o w ią z a n ia , to może on p r z y b i e r a ć p o s t a ć :
- s fo rm a liz o w a n ą , gdy związek między o k re ślo n y m i e fe k ta m i wdrożeniowymi a dochodami i funduszami w y r a z i ć można za pomocą .k o n k r e tn e j fo rm u ły . Sprawność d z i a ł a n i a tego sposobu p ow iązania . wyraaga k o n s t r u k c j i ja s n y c h i p r o e t y c h w swej t r e ś c i . B ra k s t a b i l
n o ś c i w c z a s i e oraz nadmierne z i n d y w i d u a l i z o w a n i e norm odpisów pro w adzić może do k o n s t r u k c j i zło żo n y c h i z a w i ł y c h , z n i e k s z t a ł c a j ą cych i s t o t ę pow iąz a nia między e fe k ta m i a k o r z y ś c ia m i z tego t y t u ł u ;
- uznaniową, gdy poziom uzysk iw anych k o r z y ś c i j e s t u z a le ż n io n y od in d y w id u a ln y c h d e c y z j i u c z e stn ik ó w procesu w d rażania lub k i e row nictw a s z c z e b la nadrzędnego. Uznaniowy sposób p o w iąz a n ia
stwa-1 4
K. P o z n a ń s k i , R e f e r a t na k o n f e r e n c j ę P r o c e s y in n o w acyjn e w p rz e m y ś le , Łódź 1978 [maszynopis p o w i e l o n y ] .
rza ć może o k re ś lo n e m oż liw ości u w z g lę d n ie n ia cech ja k o ś c io w y c h prac oraz tyc h w s z y s tk ic h elementów d z i a ł a l n o ś c i b+r, k t ó r e mają charak t e r n iew y m ie rn y . S to so w a n ie jednak tego r o z w ią z a n ia j e s t o k r e ś l o ne przez s ta n w ie d zy , postawę m oralną. Łącząc ( i n t e g r u j ą c ) k o r z y ś c i' m a t e r i a l n e o r g a n i z a c j i badawczych z e fe k ta m i wdrożeniowymi na l e ż y zdawać s o b ie sprawę, że k o r z y ś c i te z a le ż ą przede wszystkim od samego w d roże n ia , na k t ó r e o r g a n i z a c j e badawcze mogą mieć ogra-, m ez on y wpływ. Więk szość bowiem uwarunkowań d e c y d u ją c y c h o powo dzeniu w d rażania z a le ż y od warunków d z i a ł a n i a o r g a n i z a c j i gospo d a rc z y c h . O k r e ś l a j ą one m. i n . , k t ó r e r o z w ią z a n ia t e c h n i c z n e ma- . j ą szansę w d ra ż a n ia . Z togo punktu w id z e n ia można mówić o pewnych o g r a n i c z e n ia c h w fun kcjon ow aniu w i ę z i s t y m u l a c y j n e j . O g r a n ic z e n ia t e w y n ik a ją co n a jm n ie j z t r z e c h powodów:
- wspomnianego u z a l e ż n i e n i a k o r z y ś c i m a t e r i a l n y c h od wdrożeń, k t ó r e 2 k o le i z a le ż ą od jed n ostek p ro d u k cyjn y ch ,
- t ru d n o ś c i w zm ie rz e n iu e fektów p o w s ta ły c h w wyniku w d ro że n ia , - zasad r e g u l a c j i c e n t r a l n e j .
Zastanówmy s i ę o b e c n ie , czego w d z i e d z i n i e in n o w a c y jn e j można oczekiw ać od omawianego typu w i ę z i . Wydaje s i ę , że przy s p e ł n i e n iu warunków, u k t ó r y c h mowa n i ż e j , może ona pobudzać o r g a n i z a c j e badawcze do:
- wyboru t a k i c h p r z e d s i ę w z ię ć badawczych, k t ó r e mają szansę wdrożenia w danym u k ł a d z i e warunków d z i a ł a n i a 15,
- d z i a ł a n i a na rz*jcz sprawnego w d raż ania o s i ą g n i ę t y c h wyników. Postawmy t e r a z p y t a n i e , k ie d y d z i a ł a n i e p ierw sz eg o ro d z a ju jest m oż liw e? Otóż wydaje s i ę , że może ono w y s t ą p i ć t y l k o w ted y, gdy o r g a n i z a c j e badawcze mają swobodę wyboru kierunków swego d z i a ł a - ’ n i a . P r z y czym swobodę tę n a le ż y rozumieć s w o i ś c i e . O r g a n iz a c ja badawcza w doborze te m a ty k i p ra c n i e j e s t c a ł k o w i c i e n i e z a l e ż n a , c z ę s to j e s t i n s p i r a t o r e m badań, k t ó r e muszą być jednak zgodne z potrzebami je d n o s t e k p r o d u k c y jn y c h . Te o s t a t n i e bowiem a k c e p t u j ą c w c a ł o ś c i lub c z ę ś c i proponowane tematy badawcze d a ją wyraz swoim potrzebom. O d d z ia ły w a n ie o r g a n i z a c j i p ro d u k c y jn y c h na dobór tema t y k i p ra c badawczych może s i ę z w ięk sz y ć w warunkach s a m o fin a n s o w a n ia . O r g a n iz a c je badawcze chcąc s o b ie zagwarantować ś ro d k i f i nansowe, będą s i ę zn a jd o w a ły w s y t u a c j i przymusowej.
15 N ależy przy tym dodać, że sam wybór o k r e ś l o n e j p o s t a c i w i ę z i ekonomicznej n i e zawsze z a le ż y od podmiotów g os p o d arc zy c h , a j e s t u znacznej mierze zdeterminowany przez system z a r z ą d z a n ia .
Nasze o cz e kiw a n ia związane z pierwszym warunkiem można uzasad n i ć w n a s t ę p u ją c y sposób: • perspektywę otrzym ania dochodu z t y t u ł u efektów wdrożeniowych można tra k to w a ć ja k o bodziec (z punktu w i d zen ia o r g a n i z a c j i b ad aw czej) z a c h ę c a ją c y do ta k ie g o wyboru p rze d s i ę w z i ę ć t e c h n i c z n y c h , k t ó r e maję szansę w drożenia. Co do o d d z ia ł y w a n ia drug ieg o r o d za ju można oczekiw ać że bę d zie ono tym s i l n i e j sze w im większym s to p n iu z a le ż e ć bę d zie od d z i a ł a n i a pracow ników badawczych, a n i e warunków d z i a ł a l n o ś c i o r g a n i z a c j i gos p o d a rc z y c h . Wspomniane o c z e k iw a n ie n a le ż y obwarować j e s z c z e j e dnym warunkiem, a m ia n o w ic ie : n ag ra d za n ie za e f e k t y wdrożeniowe powinna c h a ra k te ry z o w a ć d o s ta te c z n a s i ł a motywacyjna. Z a le ż y ona od:
- s i ł y bodźców z t y t u ł u efektów wdrożeniowych,
- s i ł y innych bodźców i s to p n ia i c h zgodności z bodźcami z t y t u ł u w d raż a n ia .
Omawiana więź może mieć c h a r a k t e r zinteg row a n y lub d o ty c z y ć t y l k o jedne-j s t r o n y w ko n ta k ta c h o r g a n i z a c j a badawcza - p r z e d s i ę b i o r s t w o . P ie rw s z a e w entualność oznacza możliwość u d z i a ł u w e f e k tac h wdrożeniowych również o r g a n i z a c j i gospodarczych. J e ż e l i u d z i a ł t a k i dopuszczamy, to o c z y w i s t e , że musi s i ę on o p i e r a ć na zu p e ł n i e odmiennych zasadach n iż w przypadku o r g a n i z a c j i badawczych. Po g lą d t a k i opieramy na f a k c i e , że j e d n o s t k i p rod u k cyjn e otrzym ują k o r z y ś c i przede w szystkim ja k o u ży tk o w n ic y i n n o w a c j i . Powinno to z n a le ź ć wyraz w poprawie ic h wyników ekonomicznych i tym samym po z y ty w n ie rzutować na s y t u a c j ę dochodową. B i o r ą c pod uwagę powyższe u z a s a d n ie n ie , można p r z y j ą ć , że omawiana więź n i e powinna mieć c h a r a k t e r u i n t e g r a l n e g o , s z c z e g ó l n i e w nowych warunkach gospodaro w ania*^ .
Podsumowując powyższe rozw ażania sądzim y, i ż można p r z y j ą ć , że fun k cjon ow anie w i ę z i poziomych w u k ł a d z i e o r g a n i z a c j a badawcza p r z e d s i ę b i o r s t w o może wpływać:
- na p ro c e s wyboru przez o r g a n i z a c j e badawcze p r z e d s i ę w z ię ć b+r zgodnych z potrzebami p rze m ysłu ,
- na sprawną ic h r e a l i z a c j ę , ł ą c z n i e z wdrażaniem.
P r z y d a tn o ś ć t a k i e j w i ę z i p o t w i e r d z a ją p r o p o z y c je z a w a rte w p r o j e k c i e K o m i s j i d s. Reformy G osp od a rcze j - B. F i l i p i a k , P ostęp naukowo-techniczny w r e f o r m i e g o s p o d a r c z e j, " P r z e g l ą d Or g a n i z a c j i " 1981, nr 9.
R e a l i z a c j a tego o d d z ia ły w a n ia wymaga jednak zarówno r o z s z e r z a n ia s k a l i stosunków umownych między omawianymi podmiotami gospo d a rc z y m i, j a k i ró ż n ic o w a n ia form tyc h stosunków. S p r z y j a ć temu powinny r o z w ią z a n ia gospodarcze będące wynikiem reform y.
Ir e n a Ziółkow ska
NATURE OF T IE S BETWEEN RESEARCH
ANO DEVELOPMENT ORGANIZATIONS AND ENTERPRISES AND THEIR IMPACT ON INNOVATIVENESS OF THE FORMET
The i n n o v a t i o n - o r i e n t e d a c t i v i t y of r e s e a r c h and development o r g a n i z a t i o n s i s a f f e c t e d by a number of f a c t o r s , i n c l u d i n g , among o t h e r s , the c h a r a c t e r of t i e s among e n t i t i e s p a r t i c i p a t i n g in the i n n o v a t i v e p r o c e s s . These t i e s should be p r i m a r i l y of h o r i z o n t a l (e c o n o m ic ) c h a r a c t e r and they should be predominant in the accepted economic s o l u t i o n s and in the v a l i d s t a t u s of r e s e a r c h and deve lopment o r g a n i z a t i o n s and e n t e r p r i s e s . The f u n c t i o n i n g of h o ri z o n t a l t i e s in r e l a t i o n s h i p s between the r e s e a r c h and development o r g a n i z a t i o n and the e n t e r p r i s e i s connected w it h t h e i r a p p r o p r i a t e a d justm ent to>the e x i s t i n g system of management and w it h o th e r f a c t o r s such as: c h a r a c t e r of m arket, way in which i t i s o r g a n i zed, and p o s s i b i l i t i e s of c o m p e t it io n . These f a c t o r s d ete rm in e the e f f e c t i v e n e s s of the f u n c t i o n i n g of the a n a ly z e d t i e s .
The b a s i c type of t i e s in c o n t a c t s between them a re exchange t i e s , which may assume a demand or a sup p ly form. T h e ir i n f l u e n c e on the in n o v a t x o n - o r ie n te d a c t i v i t y may concern the c h o i c e of r e s e a r c h and development p r o j e c t s by the R S D o r g a n i z a t i o n and t h e i r e f f e c t i v e r e a l i z a t i o n . These forms do not exhaust a l l the p o s s i b l e s o l u t i o n s . That i s due to the f a c t t h a t the i n s t i t u t i o n of b a r g a i n i n g , s e t t l e m e n t of " r o y a l t i e s " t y p e , as w e l l as t i e s of s p e c i a l i z e d c h a r a c t e r a re not i r r e c o n c i l a b l e w it h the s t a t u s of both these e n t i t i e s .
