A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO L IA IU R ID IC A 40, 1989
Zyg m u n t Kornacki
FORMY PRAW NE ODDZIAŁYW ANIA BANKÓW N A GOSPODARKĘ PRZEDSIĘBIORSTW
I. W P R O W A D Z E N IE
System finansowy p rzed sięb io rstw i system b an kow o -k redy to w y łączy ze sdbą wiele w spólny ch rozwiązań, k tó re mogą być zaliczane za -rów no do jednego, jak i do drugieg o system u. Do tak ich rozw iązań m. in. należą ureg ulo w ania do ty czące: rach un k u bankow ego, rozliczeń pieniężnych, k red y to w an ia. Po nadto fun kcjo no w an ie m echanizm ów jed neg o sy stem u w pły w a n a rozw iązania w drugim. O czywiście ze względu na ro lę obydwu ty ch sy stem ó w w g osp o darce narodow ej, g łów nie ze w zględu n a sp ełnian ie przez banki funk cji o rg an ó w z arz ą-dzan ia g ospo d ark ą narodo w ą, szczególnej uw agi w ym aga o dd ziały w
a-nie system u bankow o -kredy to w eg o n a go spo darkę przedsiębio rstw . R eform ow anie sy stem u finansowego p rzedsiębio rstw w ym aga za-tem rów noczesnego reform ow an ia sysza-tem u o ddziaływ an ia banko wego na g ospo darkę przed siębiorstw . System b ank ow okred y to w y od działu -je na g ospo darkę przedsiębiorstw nie tylk o za pom ocą w ąsko pojm ow a ny ch tzow. środkóow o ddziały ow ania banko owego (ograniczenie k red y -tu, zaprzestan ie k red ytow an ia), a le p rzede w szy stkim poprzez w szel-kie form y działania ban kó w w obec przedsiębio rstw . Działania banków realizow ane są w d rod ze po sługiw an ia się przez nie okreśilonymi fo r-mami praw nym i.
W y d aje się zatem celow e p rzean alizo w anie form p raw ny ch d ziała-n ia baziała-nków, co pow iziała-nziała-no pozwolić ziała-na o k reśleziała-n ie p otrzeb y dokoziała-n aziała-nia k on iecznych i m ożliwych zm ian w zakresie ich sto sow ania, d ostosow u jący ch je do reform oostosow anego system u zarząd zania go spo darką n a -ro dow ą i system u finansow ego przedsiębio rstw .
II. PO J Ę C IE FO R M PR A W N Y C H D Z IA Ł A N IA B A N K Ó W
O k reślen ie ,,form y p raw ne d ziałania bank ów " może być różnie r o zumiane. Można przez nie, po pierwsze, rozum ieć o rgan izacy jn opraw -ne form y fu nk cjono w an ia banków. Z tego p unk tu widzenia w yró żnia się banki państw owe, państw owo-spółdzielcze, spółdzielcze i d ziałające w form ie spółek akcy jn ych . Przez form y p raw n e działania b an kó w można, p o drugie, rozumieć praw n ie u reg ulo w an e ro d zaje czy n ności bankow ych , a więc em itow anie znak ów pieniężnych, p ro w ad ze -nie rach u nk ów bankow ych , p rzep row ad za-nie rozliczeń pieniężnych, ud zielan ie i zaciągan ie k red y tó w i pożyczek, ud zielan ie zezwoleń d e-w izoe-w ych itd. Form y p rae-w n e działania bankóe-w mogą być, p o trzecie, ro zum iane jak o p ra w n e sposoby w yk on y w an ia czynności bankow ych. W edług teg o rozum ienia czynności ban ko w e stano w ią treść działania ban ków , treść finansów bankow ych, po leg ający ch na pobieraniu, g ro -m adzeniu i w y d atk o w aniu zasobów pieniężny ch oraz na pow odow a-niu takich p ro cesów u inn ych podm iotów go spo darujących. Praw ne sposoby natom iast w y ko ny w an ia ty ch czynności stan ow ią form y p ra w -n e działa-nia ba-nków. Formam i praw -ny m i działa-nia ba-nków według
lego u jęcia są:
a) in sty tu cjo n alizacja,
b) w y d aw an ie a k tó w finanso w ych i zaw ieranie um ów cy w iln o-praw nych,
c) czynności niewładcze,
d) czynności m aterialn o-tech niczn e1.
W y da je się, że w szystk ie trzy w ym ienio ne m ożliwości rozum ienia term inu ,,form y p raw n e działania banków" uznać można jak o p o p raw -ne. Przedm iotem badań i refleksji tego o pracow ania jest trzecia, o sta tnia z w y m ienionych możliwości rozum ietnia o kreślen ia „form y p ra w -n e działa-nia b a-n k ó w ”.
1 W l ite r a tu r z e fin a n s o w e j (po r. W . Ł ą c z k o w s k i , P o lity k a lin a n s o w a PRL,
P o z n a n 1974^ s. 25; M. W e r a i s к i, I n s t y t u c j e p r a w n o fin a n s o w e a p r a w o fin a n
-s o w e , [w:] S y -s t e m i n -s t y t u c ji p r a w n o -fi n a n -s o w y c h PRL, t. Г, W ro c ła w 1982, -s. 21__25
o ra z M. W e r a l s k i , F in a n s e p u b lic z n e i p r a w o fin a n s o w e , W a r s z a w a 1984, s. 72— 74) w y m ie n ia s i ę c z te ry fo rm y r e a liz a c ji p o lity k i f in a n s o w e j p a ń s t w a , m ia n o w ic ie . in s ty tu ic jo n a liz a ic ja , a k ty fin a n s o w e , d z ia ł a n ia n ie w ła d ic z e o ra z ic z y n n o ś ic i m a te -ria ln o - te c h n ic z n e . Z e w z g lę d u n a c h a ra k te r d z ia ła ln o ś c i b a n k ó w , w k t ó r e j c y w ili- s ty c z n e f o rrr y d z ia ła n ia o d g r y w a ją c o ra z w ię k s z ą ro lę i s to s o w a n e s ą z w y k l e łą c z -n ie z fo rm a m i fi-n a -n s o w o -p r a w -n y m i u w a ż a m za s to s o w n e fo rm ę a k tó w fin a n s o -w y c h u z u p e łn ić o fo rm ę u m ó w c y w i ln o p ra w n y c h . „ [...] w d z ia ła ln o ś c i o rg a n ó w fin a n s o w y c h w y s tę p u je c z ę s to s p lo t a d m in is tra c y jn o i c y w iln o p ra w n y c h fo rm d z ia -n ia " . T. D ę b o w s k a - R o m a n o w s k a , I n d y w id u a ln e a k t y fin a n s o w e , [w:] S y -s te m in -s ty tu c ji..., t. I, -s. 108.
W każd ym d ziałan iu ludzkim, w tym i w działan iu insty tu cji b an -kow ej, w yró żnić można dwie stron y tego działania. W y stęp u je tutaj, p o pierwsze, treść działania, to jest to na czym d ziałanie rzeczyw iście polega i jak ie sk utki ono powoduje. Na przy kład ud zielen ie k red y tu polega na czasow ym przek azan iu lub p ostaw ieniu do dy spozycji k r e -d ytobiorcy ok reślon ej kw o ty pieniężnej, sk utkiem czego jest uszczup-len ie zasobów ban ku lub zw iększenie em isji pieniężnej i ró w no cześnie zw iększecześnie zasobów pieniężny ch i możliwości nabyw czych k r ed y -tobiorcy. T reścią działania są fak tyczne zm iany w ró żn ych sferach ludzkiego życia: gosp odarczej, społecznej, politycznej, m aterialnej, d u -chow ej itp. Po drug ie, z każdym działaniem zw iązana jest form a ze-w n ętrzn a tego działania, czyli sposób ze-w jak i ono jest do konyze-w ane. N a przykład ud zielen ie k red y tu bankow ego d ok o n yw an e jest na pod-staw ie obo w iązujących przepisów k red y to w y ch w drodze pod jęcia d e-cy zji przez ban k (akt finansowy ) i zaw arcia um ow y k red ytow ej.
Zaró wn o treść, jak i form y działania bankó w w święcie wsp ółczes-nym, zwłaszcza w p aństw ach socjalistycznych, reg ulow ane są przez pań stw a w drodze praw n ej. Przez form y p raw n e działan ia banków można zatem rozum ieć o kreślon e praw em sposoby w y k on yw ania czy n -ności bankowych, czyli zew n ętrzn e p rzejaw y po d ejm o w an ych przez banki działań.
III. C H A R A K T E R Y ST Y K A PR A W N Y C H FO R M D Z IA Ł A N IA B A N K Ó W
1. W g osp od arce socjalistycznej, gdzie banki w szerokim zakresie sta ły się organam i zarząd zan ia go spo darką narod ow ą i organam i a d m in istracji finansow ej państw a, szczególnie duży jest zak res in sty tu -cjon alizacji w ich działaniu.
Insty tucjon alizacja jak o praw na forma działania bank ó w polega na ujm ow an iu przez n ie stosu nkó w finansow y ch w ram y przepisó w p raw nych. Przepisy praw n e w y d aw an e przez banki reg u lu ją w zasadzie sto -su nki finansow e m iędzy nimi a ich klientam i, to jest jedno stk am i g o s-pod arki uspołecznio nej i ludnością. N iek ied y reg u lu ją one stosun ki fi-nan so w e m iędzy tymi jedn ostkam i. Przyk ładem pierwszego rod zaju przepisów mogą być in struk cje k red yto w e bank ów i p rzep isy b ank o -w e dla p osiadaczy rachu nk ó -w banko-w ych, a drug ieg o — przepisy 0 rozliczeniach p ieniężny ch jed no stek go spod ark i uspołecznionej.
Przepisy w y daw ane przez bank i reg u lu ją także o rgan izację, try b 1 zasady działania bank ów i ich w ew n ętrzn y ch jedn o stek o rg an iz acy j-nych. Są to w ew nętrzn e p rzepisy o rganizacy jne. Przykładow o zaliczyć do nich można przepisy kasow o -skarbcow e banku, o plano w aniu o bie-g u pieniężnebie-go, o księbie-go w ości banku itp. C echą ch a rak tery sty c zn ą
tego rod zaju przepisó w bank o w ych jest to, że w pew nej m ierze o k re śla -ją one tak że sy tu ac je i p ostęp o w an ie k lie ntó w banku. M a-ją w ięc one w7 tym zak resie c h arak ter ogólny, zew nętrzny.
W zasadzie k ażd y rodzaj działaln ości ban kó w reg ulow any jest w y daw anym i przez nie przepisam i. Przepisy ban ko w e w yd aw an e są z r e -g u ły na po dstaw ie u pow ażnień zaw artych w ak tach n o rm aty w n y ch wyższego rzędu, w szczególności w u staw ie P iaw o b an ko w e i w u sta -w ie o statucie N arodo -wego Banku Polskiego, -w rozpo rządzeniach Ra-dy M inistrów, w statu tac h po zo stały ch ban ków itp.
C h ar ak te r p ra w n y przepisów b ank o w y ch je st złożony. Są to b o -wiem przepisy z reg u ły o ch a rak terz e finansowoiprawnym. Składają się na nie także liczne rozw iązania o ch arak terze cy w ilisty cznym (np. d oty czące rozliczeń pien iężn ych m iędzy jedno stkam i gosp odarki u sp o -łecznionej, um ów o rach un k ach bankow ych, um ów k red y to w y ch itp.). R ozw iązania finan sów o praw ne i cyw iln o p raw n e sto sow ane są albo łączn ie albo też jed ne z nich stan ow ią po dstaw ę i o kreślają ram y sto -sowania drugich2.
Z w ym ieniony ch powodów (przepisy ogólne i w ew n ętrzn e, ale stw arzając e ok reślon e praw a i obowiązki dla jedn ostek zew nętrznych, p rzepisy finansowo- i cyw ilnop raw ne) ścisłe ok reślen ie ch arak teru praw neg o i zak resu obowiązywania przepisów bank ow y ch jest sp ra -w ą -w ielce k o n tro -w ersy jn ą i szeroko d ysk u to -w an ą -w lite ra tu rze fi-nan so w ej3. Szczególnie dużo uw ag z ty ch względów budzą insty tucje bankow e.
Liczne uw agi d y sk u sy jn e w yw ołuje rów nież stan praw idłow ości działalności praw o tw órczej banków. Zw raca się tutaj w szczególności uw agę na zgodność regu lacji ban ko w y ch z ko m petencjam i u sta w o wym i oraz z praw idłam i techn ik i leg islacy jnej — red akcja, p u b lik a -cja, d ok on yw anie zmian, h ierarch izacja itp.4
2 O b s z e rn ą c h a r a k te ry s ty k ę z w ią z k ó w p r a w a fin a n s o w e g o z p ra w e m c y w iln y m d a ł A. K o s t e c k i , Z w ią z k i p ia w a lin a n s o w e g o z p r a w e m c y w i ln y m , [w :] S y s te m in s ty t u c ji..., t. I, s. 429— 447. K la s y fi k u je o n je n a z w ią z k i o c h a r a k te rz e s t r u k
tu ra ln y m i s y s te m o w y m . W ra m a c h te g o p o d z ia łu d u żo m ie js c a p o ś w ię c a o m ó w ie -n i u z w ią z k ó w t y c h d w ó c h g a łę z i p ra w a w d z ie d z i-n ie b a -n k o w o ś c i. Po r. ta k ż e W e - r a i s k i , o p . c it., s. 150— 152 o ra z E. D r g a s , S y s t e m a ty k a i n s ty tu c ji p r a w n o - -fin a n s o w y c h , [w :] S y s te m in s ty tu c ji..., t. I, s. 86. 3 P or. L. K u r o w s k i , W s tę p d o n a u k i p r a w a fin a n s o w e g o , W a r s z a w a 1982, s. 36; M. M a z u r k i e w i c z , Z r ó d la p ra w a lin a n s o w e g o , [w:] S y s te m i n s ty tu c ji..., t. I, s. 95 o ra z C. K o s i k o w s k i . P raw no-1 in a n s o w e u p r a w n ie n ia i o b o w i ą z k i s to s u n k i i z o b o w ią z a n ia , [w :] S y s t e m in s ty tu c ji ..., t. I, s. 163 i n. 4 S z e ro k o z a g a d n ie n ia te o m a w ia N . G a j 1, Z a g a d n ie n ia s ta b iln o ś c i p r a w a l i -n a -n s o w e g o , „ P a ń s tw o i P ra w o " 1980, -n r 9, t a ż . S y s t e m y w p r a w ie fin a n s o w y m , [w:] S y s t e m in s ty t u c ji..., t. I, s. 413— 414, I n s t r u m e n t y fin a n s o w e w z a r z ą d z a n iu g o -s p o d a r k ą n a r o d o w ą , W a r -s z a w a 1979, -s. 50— 51.
Do działań b an ków w zak resie stan ow ienia p raw a zaliczyć także można op raco w y w an ie p ro jektó w aktó w no rm aty w n ych i opinii d o ta-kich p ro jek tó w u ch w alan ych n astępn ie przez Sejm, Radę M inistrów lub inne org an y państw owe. Do tego rod zaju p rac należy na przy k ład zg łaszanie opinii d o p ro jek tu bilan su płatniczego państw a, spo rządza-nie p rojek tó w plan u kredy to w ego, bilan su pien iężn ych do ch odó w i w y d atk ów ludności i założeń polity ki pieniężno-kredy tow ej państw a. P ro jek ty te uch wala Rada M inistrów, a Sejm na ich p odstaw ie u ch w a-la bia-lans płatniczy, p a-lan k red y to w y , bia-lans p ien iężnych dochodów i w y datk ów ludności oraz założenia p olityk i p ieniężno -k redytow ej p ań stw a. A k ty te w form ie uchw ał sejm ow ych pu blik o w an e są w „M o-n itorze Polskim ".
2. Form ą p raw ną działania, za pom ocą k tó rej b ezpośred nio realizo -wane są czynności bankowe, jest w y d aw an ie przez banki ind yw idu al-n y c h ak tó w fial-naal-nsow ych, staal-n ow iących d ec yzje d o ty czące k o al-n k ret-n y c h spraw firet-naret-n sow ych iret-ndy w idu alret-nie o k reślo ret-n ych podm iotów, ret-na p rzy kład decyzja ud zielenia k re d y tu rozw ojow ego p rzed siębio rstw u X, in dyw idu alne zezw olenie dewizow e dla ob yw atela Y itp. A k ty fin an-sow e bankó w w literatu rze praw nofinanso w ej zaliczane są do szcze-gó lnego typu ak tó w adm in istracy jny ch , na mocy k tó ry ch do k on uje się o k reślon ej o peracji finansow ej, др. p rzesu nięcia zasobów p ieniężny ch m iędzy ban kiem a innym podm iotem 5.
W ycho dząc z p u nk tu w idzenia zakresu praw a adm in istracy jneg o form ułow anego w lite ra tu rz e praw n o adm in istrac yjn ej6, ak ty te można podzielić na a k ty finanso w e ad m in istra cyjn e i a k ty fin ansow e zarzą-du g o spo darką n aro d o w ą7. Do aktó w finanso w ych adm in istracy jn ych zalicza się akty, k tó ry c h ad resatam i są osoby fizyczne i jed nostki g o s-p o d ark i n ie uss-po łecznionej, a do ak tó w finanso w ych zarządu go ss-p o-d a rk ą n aroo-d o w ą — ak ty o-d otyczące jeo-dn o stek g osp oo-dark i usp ołecz-nionej.
Zasadniczo w szystk ie czynności bank ow e dotyczące ind yw id ualn ych po dm iotów realizow ane są za pom ocą ak tó w finansow ych. Z ałatw ie-nie każdej bowiem spraw y, np. otw arcie rach u nk u bankow ego, rea
li-5 „ [...] k l a s y c z n y a k t iin a n s o w y , to ta k i a k t a d m i n is tra c y jn y , k t ó r y d o ty c z y g ro m a d z e n ia i w y d a tk o w a n ia p u b lic z n y c h z is o b ó w f in a n s o w y c h ”. D ę b o w s k a - - R o m a n o w s k a , op . c it., s. 107. 0 Z ob. W . D a w i d o w i e z, P o ls k ie p r a w o a d m in is tr a c y j n e , W a rs z a w a 1980, s. 22. 7 „ W e w s p ó łc z e s n y c h w a ru n k a c h g o s p o d a r c z y c h [...] a p a r a t b a n k o w y w y p o s a ż o n y j e s t [...] w k o m p e te n c je p r z y s łu g u ją c e o rg a n o m z a r z ą d z a ją c y m g o s p o d a rk ą n a r o d o w ą " . Z. J a ś k i e w i c z , P r aw o z a r z ą d z a n ia g o s p o d a r k ą n a r o d o w ą . C z ę ś ć o g ó l
zacja dyspozycji rozliczeniow ej, ud zielen ie i spłata k red y tu b an k o w e-go, u dzielen ie zezw olenia dew izowee-go, p rzy jęcie i w y płata w kład u oszczędnościowego, w ym aga u przed niej d ecy zji up ow ażn ion ego p racownika banku. D ecyzje tak ie p odejm ow ane są na p od staw ie i w r a -mach ob ow iązujących przepisów p raw a finansow ego, w tym i p rzepi-sów w yd aw an ych przez banki.
A k ty finansow e b an kó w m ożna również podzielić na takie, k tó re bezpośredn io stan ow ią załatw ienie o kreślon ej spraw y, np. zezwolenie dew izow e na wyw óz w alu ty obcej z k ra ju i na takie, k tó re realizo w a-ne są za pośred nictw em cyw ilisty czn ej formy działania, to jest poprzez zaw arcie um owy m iędzy b an kiem a d ru g ą stro n ą d an eg o sto sunk u finansow ego. Dotyczy to na przyk ład udzielenia k red ytu , otw arcia r a -ch un ku banko w eg o itd.
Z astoso w anie w ty ch p rzyp adk ach form y cyw ilistycznej nie p rz eczy finansow opraw nem u charak terow i ty ch działań. Czynności b an k o -w e bo-wiem realizo-w ane -w te n sposób są treśc ią fin an só-w publicznych.
Jed y n ie forma p raw na ich realizacji je st złożona. W y stęp u je tu taj ró wn ocześnie forma finan sow opraw na, to jest decyzja finansowa i forma cyw ilnopraw na, to jest umowa. Przy czym decyzja finansow a sta -nowi po dstaw ę do zaw arcia o kreślo n ej um owy.
Za finamsowoprawnym, z isto ty sw ojej, ch arak terem większości działań ban ko w y ch przem aw ia szereg okoliczności.
M ożliwości swobodnego k ształto w an ia w aru n k ów łączącego stro ny sto sun ku finanso w eg o są zn acznie og raniczone przez ob ow iązujące p rze-p isy rze-p raw a finansowego. Bank w ram ach un orm o w an eg o ustaw o w o zak resu jego działan ia n ie może odm ów ić w yk o nan ia o kreślo nej czy n-ności, jeżeli spełnion e są p raw n ie u stalo n e w aru n ki jej realizacji. Możliwość k ierow an ia się przez ban k tzw. swobodnym uznaniem , czy też w łasną o cen ą sytu acji rów nież m usi się mieścić w p raw n ie u sta lo -n y ch gra-nicach. Ma o-no -n a celu realiza cję po lity ki fi-na-nsow ej pań stw a z uw zględn ien iem ak tu aln ych w a ru n k ów gosp odarczych i społecz-nych. Bank w y ko nu jąc sw oje czynności, nie może k iero w ać się w łas-nym , w ąsko po jm ow ałas-nym in teresem . Zobow iązany on jest bowiem do k iero w an ia się p rzede w szy stkim in teresem państw a, do u w zg lędn ia-n ia w swej działalia-ności dobra ogólia-nospołeczia-nego oraz do k o jarzeia-n ia interesó w poszczególnych podm iotów z interesam i całej gosp odark i n aro do w ej. W y k on yw anie czynności b an ko w ych głów nie za pom ocą a k tó w finanso w ych oraz możliwość k iero w ania się, w p raw nie u sta lo -n ym zakresie, swobod-nym u z-na-niem (w łas-ną oce-ną) są w yrazem fu -n k-cjono w ania banków (niezależnie od ich form y o rganizacy jn o-praw n ej) jak o in sty tucji pieniężny ch, spełn iających zadania o rganó w zarządza-nia g osp od arką naro dow ą i o rg anó w adm inistracji finansowej państw a.
Jed n o stk i k o rzy sta ją ce z usług b an kó w m ogą to czynić z reg u ły w ściśle ok reślonej p lacó w ce bankow ej. Brak je st więc tu taj możli-w ości możli-w yb oru ko n trah en ta. Treść zamożli-w iera ny ch um ómożli-w m iędzy b an kiem a jeg o klien tam i ustalo n a jest w zasadzie jed n o stro n n ie przez bank. O treści tych umów przesąd zają przepisy praw nofinan sow e, w szcze-gó lności zaw arte w in stru k cjach bankow ych. W praw dzie in stru k cja k red yto w a NBP nr 1/82 w § 28 ust. 4 w pro w ad ziła zasad ę u zg adnian ia stano w isk m iędzy ban kiem a przedsiębiorstw em , a instru k cja k re d y -towa NBP n r 1/84 w § 13 ust. 1, 2 i 3 (podobnie i in stru k cje k red y to w e in nych banków) ok reśliła to jak o n eg o cjacje w aru n k ów um ow y k r ed y -towej m iędzy przedsiębiorstw em a odpowiednim oddziałem ban k u (do-tyczy to k w o ty k red ytu , term inów sp łat, w aru n kó w przyznania), nie zmienia to jed n ak ogólnego założenia, że decyzję, na pod staw ie k tó -rej zaw ieran a jest umowa, p od ejm u je odpowiedni o rg a n ban ku, to jest d y rek to r oddziału, oddziału w ojew ódzkiego (okręgowego) lub de-p artam en tu centrali.
Znacznie ograniczo ne są możliwości sądow ego lub arb itrażow eg o rozstrzyg ania sporów m iędzy bank am i a ich ko ntrah entam i. Dotyczy to zwłaszcza je Inostek gosp odarki uspołecznionej. Przedsiębiorstw o może (§ 13 ust. 4 i § 16 in stru k cji k red yto w ej NBP n r 1/84) w p rzy -padku, g dy n eg o cjacje nie dopro wadzą do uzgo dnienia stan ow isk lub gd y przed sięb iorstw o nie zgadza się z d ecy zją d y rek to ra oddziału bank u skierow ać spraw ę d o d y rek to ra w łaściw ego oddziału w ojew ódz-k ieg o do ro zstrzy gnięcia. Je st to zresztą zgodne z ogólnym i zasadam i p ostępow ania ad m in istracy jneg o i nie musi, w związku z tym, b yć od ręb nie reg ulow ane w instruk cji bankow ej.
Przew ażająca w iększość podm iotów k o rzy stając y ch z usług b a n k ów (przede w szystkim jedn ostki go sp od arki uspo łecznionej) ma p ra w -ny obow iązek k orzystan ia z tych usług. Dotyczy to m. in. posiad an ia rach u nk u bankowego, p rzepro w adzan ia za jego pośredn ictw em ro zliczeń pieniężnych, k o rzy stan ia — w zasadzie d o 1982 r. — z o k reślo -nych k red y tó w b an kow ych itp. Jeśli chodzi o tę o statn ią kw estię, to aczkolw iek obecnie p rzedsiębio rstw o nie ma form alnego obowiązku k o rzystan ia z k red y tó w bankow ych, system finanso w y p rzedsiębiorstw (zasady finanso wania działalności ek sp lo a tacy jn ej i inw estycy jnej, p o -d zia łu zysku, o po -datk ow an ia it-d.) jest tak zbu-dowany, że w szy stk ie p rzed siębiorstw a, zw łaszcza ro zw ijające się, zmuszone są eko nom icznie do stałego lub przejściow ego finansow an ia się k red ytem b an k o -wym.
Umowy kredy tow e, po przednio g en eraln a umowa kred y tow a i szcze-gó łow e um owy kredy tow e, obecnie (od 1984 r.) tylk o szczeszcze-gółow e um o-wy k redy to w e zaw ieran e m iędzy bankam i a przedsięb iorstw am i, są
w Obecnych w aru n k ach jed y n ie p raw n ą form ą p rzejaw iania się ind y -w id ualn ych decyzji finanso -wych bankó-w.
W od niesien iu n atom iast do inn ych podm iotów niż jed no stki g os-po darki usos-po łecznionej zakres i znaczenie cyw iln op raw n ych form dzia-łania bank ó w jest większy.
Z aró w no działania ban kó w w form ie instytucjo nalizacji (czynności legislacyjne), jak i w form ie w y daw ania ak tó w finanso w ych i zaw ie-ran ia um ów w y n ik ają ze złożonego, ko m plekso w eg o p od względem praw nym ch arakteru działalności bankó w oraz ze złożonego, ko m plek sow ego c h a rak teru p raw a bankow ego. W działalności ban ko w ej w y stęp ują elem en ty reg u low an e przez różne gałęzie praw a, przede w szy -stkim przez p raw o finansow e i cywilne, po nad to przez praw o za rz ą-dzania go spo d arką n arod o w ą i praw o adm inistracyjne. Główną rolę w działaln ości b an kó w o d gryw ają jed n ak reg u la cje i form y praw no- finansowe.
3. Dość dużo m iejsca w działalności bank ów zajm ują różne n ie-w ładcze form y działania. Zalicza się do nich ie-w szczególności op inio-wanie, inform oinio-wanie, u stalan ie w y tyczn ych i zaleceń, k oo rd yn o w anie oraz zaw ieran ie porozum ień adm in istracy jny ch .
Różny jest rodzaj i zakres działań niew ładczych w zależności od stosującego je bank u i jeg o szczebla o rg an izacy jn ego oraz od ro dzaju czynności bankowy ch, k tó ry c h d ziałania te dotyczą. O gólnie rzecz b io-rąc działania niew ład cze w spom agają działania bank ów w form ie in-sty tucjon alizacji i w y daw ania ak tów finanso w ych o raz zaw ieran ia um ów i służą pełniejszem u w yko naniu zadań b an ków realizo w an ych za pom ocą inn ych form działania. Przy czy niają się one do bardziej elasty czn ej realizacji przez banki polityki finansow ej państw a. Przy ich stosowaniu w y k o rzy styw an y jest au to ry te t bank ów jako in sty tu cji fachow ych. Celem stosow ania działań niew ład czy ch je st w y k o n y -w anie zadań bankó-w nie -w drodze pra-w n eg o przym usu lub -w drodze zaciągan ia zobowiązań, a poprzez przekon yw anie, w k tórym znaczną rolę odgryw a elem en t p artn erstw a.
Działania niew ładcze bankó w określić można jak o form ę po średnią m iędzy aktem finansow ym a um ową cyw ilnopraw ną. T ow arzyszą on e stosow aniu tych form. Znaczenie n iew ładczych form działania jest d u że zarów no w w aru nk ach m niejszego ja k i większego zakresu stoso -w ania form cy-w ilistycznych. W o d niesien iu do ad m in istracy jny ch m etod działan ia ban kó w stano w ią one elem ent pew nego złagodzenie sto -sun ków ty p u adm inistracy jn eg o m iędzy b an kiem a jego k l i e n t a m i,
zaś w odniesien iu do cy w ilistyczn ych — są czynnikiem pozw alającym k ształtow ać w zasadzie swobodne d ecyzje klien tó w bank u zgodnie z założeniam i po lity ki fin ansow ej państw a.
4. C zynności m aterialno-techniczne banków, u reg ulo w an e szcze-gó ło w o przepisam i w ew nętrzn ym i banków, w y stęp u ją powszechnie, to jest w każdym ro dzaju działalności b an ko w ej i na każd ym szczeblu a p a ra tu bankowego. C zynności m aterialno -techniczne o kreślić m o żn i jak o system p rak ty czny ch u rząd zeń m ate rialny ch i sposobów p osługi-w ania się nimi, um ożliosługi-w iający i zap eosługi-w n iający osługi-w y k on y osługi-w anie zadań b an kó w w drodze sto sow ania odpowiednich, u przed nio omówionych, form p raw n y ch działania. Bez posługiw ania się w łaściw ym i u rząd ze-niam i m aterialn ym i tru dn o wy obrazić sobie m ożliwość fun k cjo no w a-nia banków.
Czynności m aterialno -techniczne są bardzo ró żnorodne. N ie sposób byłotby w ym ienić je w szystkie w tym opracow aniu. Przykładow o po -dać można, że zalicza się d o nich: sto sow ane form ularze i dokum enty, sporządzainie p ro jektó w planów, przep row ad zanie rozliczeń pieniężnych, pro w adzenie ew id en cji rachu nko w ej, sp orządzan ie sp raw ozdaw czości i analiz, op raco w y w anie pism, w y k on y w anie inspekcji i k o n tro -li kam eraln ych , organizo w an ie szkoleń, n arad i ko n fere ncji itd.8
System czynności m aterialn o-tech niczny ch w e w spółczesn ych w arun k ach , zwłaszcza w w a ru n k ach p ań stw a socjalistycznego, c h a ra k te ry z u je się następu jący m i cecham i: w ielką ró żnoro dnością ty ch czyn -ności, dużym ich zagęszczeniem , k o n c en tracją przy poszczególnych działaniach ban ko w y ch oraz znacznym ich sform alizowaniem .
W y n ik a to z n astę p u jący ch p rzesłanek:
a) ko nieczność stw orzen ia w aru n kó w śledzenia i k on tro li działal-ności jed no stek k o rzy stając y ch z usług, banków,
b) konieczn ość stw orzenia w aru n kó w zabezpieczenia w arto ści pie-niężnych, b ęd ący ch przedm iotem d ziałań banków, p rzed kradzieżą, m alw ersacjam i i innymi nadużyciam i,
c) p otrzeba d ostarczen ia, sporządzonych w edług jed no lity ch zasad, m ateriałó w i inform acji dla celów analizy i zarządzania go spo d arką narodow ą, z czym wiążą się wym ogi sprawozdaw czości i staty sty k i ipaństwowej,
d) o kreślon e naw yki i przy zw yczajenia organó w pozabank ow y ch i ap aratu bankowego, będ ące wyrazem pew nego zbiurokratyzow an ia m etod działania banków. Pow o duje to n iekiedy nadm ierne w stosun ku
8 N ie z a lic z a m d o c z y n n o ś c i m a te ria ln o -te c h n ic z n y c h , tr a k t o w a n y c h ja k o fo rm a p ra w n a d z ia ła n ia fin a n s o w e g o , g ro m a d z e n ia i w y d a tk o w a n ia ś r o d k ó w p ie n ię ż n y c h . S ta n o w i to b ow ie m tr e ś ć d z ia ła ln o ś c i fin a n s o w e j. „ G r o m a d z e n ie p rz e z p a ń s tw o (z w ią z e k p u b lic z n o p ra w n y ) z a s o b ó w i ich ro z d z i e la n ie w c e lu z a s p o k o je n ia k o l e k t y w -n y c h p o trz e b s p o łe c z e ń s tw a je s t tr e ś c ią fi-n a -n s ó w p u b lic z -n y c h " . J . J a ś k i e w i c z o - w a, Z. J a ś k i e w i c z , Z a r y s n a u k i fin a n s ó w p u b lic z n y c h , W a rs z a w a 1908, s. 16.
do rzeczy w istych p otrzeb rozbu dow an ie i sform alizow anie czynności m aterialno -techn iczn ych banków.
IV . C Z Y N N IK I W A R U N K U J Ą C E S T O S O W A N IE P R A W N Y C H FO R M D Z IA Ł A N IA B A N K Ó W
1. Na po dstaw ie p rzedstaw ion ego wyżej o góln ego zarysu p raw ny ch form działania bank ów o kreślić można zasadnicze czynniki w a ru n k u
-jące w y stęp ow an ie i zakres stoso w ania ok reślon ej formy p raw n ej w działalności banków. Do czynn ików tak ich należy zaliczyć:
a) ch arak ter i rolę banków w stru ktu rze państw ow ych jedn o stek organizacyjnych,
b) system zarządzania g osp o dark ą narodow ą,
c) form ę organ izacy jno -p raw n ą (typ banku) i jego szczebel o rg a-nizacyjny,
d) rodzaj czynności ban ko w y ch i rodzaj k o n tra h en ta (strony) w sto sunk ach z bankiem .
W w aru nk ach gospo darki socjalisty cznej banki pełnią ró w nocześ-nie fu nk cje organu państw ow ego zarządzania go spo darką n arod o w ą i adm in istracji finansow ej o raz fun k cje usługo w e wobec swoich k o n -trah en tó w k rajow ych i zagran icznych. Przy czym fun kcje org anu rea li-zującego cele polityki gospo darczej i społecznej państw a w y k on y w a-ne w d ro dze działalności zarządczej i ad m in istracy ja-nej dom inują nad funkcjam i usług ow ym i9.
W celu realizacji ty ch p ierw szych fun kcji b ank i p osługu ją się w swojej działalności g łów n ie formą instytucjon alizacji, formą ak tó w finansow ych oraz stosowaniem niew ładczy ch form działania. Dla rea- 1’zacji funkcji usługowych bank i p osługu ją się nato m iast g łó w nie for-mą umów. R ealizacja obydwu ro dzajów funkcji ban kó w wym aga do-k on yw ania licznych czynności m aterialn o-techn icznych.
N ależy zwrócić w tym m iejscu uwagę, że przy w yk o ny w an iu czyn ności usługow ych na rzecz swoich k o n trah en tó w — ud zielanie k re d y -tów , p row adzen ie rachu nk ó w bankow ych, p rzeprow adzan ie rozliczeń pieniężnych — banki realizują także cele polityki go spodarczej i spo łecznej pań stw a. Czynią to w d ro dze kształtow ania w aru nkó w k r e d y towania oraz sto sow ania przew id zian ych przepisam i wy m ogó w d o ty -czących zasad otw ierania i pro wadzenia rachu nk ó w bankow y ch oraz
9 P or. R. С i a ł к o w s к i, F in a n s o w o p r a w n a p o d m io to w o ś ć b a n k u s o c j a li s ty c z -ne g o , „ Z e s z y ty N a u k o w e UŁ " 1979, P ra w o fin a n s o w e , n r 65, s. 77. M. M a d e j, A. S t e l m a c h o w s k i , Z a r y s p r a w a g o s p o d a r c z e g o , W ajrs z aw a 1980, s. 76.
zasad d o k on y w an ia rozliczeń (rodzaje rachu nk ów , form y i term iny rozliczeń itp.)10.
W y k on y w an ie czynności usług ow y ch przez ban k i jest rów n ocześ-n ie źródłem iocześ-nform acji o ob ro tach i sy tu acji go sp od arczej ob sługiw an ych jed anostek, a zatem staano w i podstawę k o an tro li baank ow ej i sto so w ania środk ów o ddziaływ an ia ban kow ego na g o sp od arkę ty ch jed -nostek.
C zynności o c h a rak te rze u sługow y m i zw iązane z nimi p raw ne formy działania służą zatem rów nież realizacji przez b ank i funkcji o rg a -nu zarząd zania g ospo darką n arod ow ą i org an u ad m in istracji finanso-w ej państfinanso-w a.
2. System zarządzan ia go sp o da rk ą naro do w ą w y w iera zasadniczy w pły w na stru k tu rę p raw n y ch form działania banków. Zagadnienie to ściśle w iąże się z om ówionym poprzednio, to jest z ch arak te rem i rolą bank ó w w stru ktu rze państw ow y ch jedn ostek organizacyjny ch. W sy -stem ie bowiem ch arak tery zu jący m się p rzew agą n ak azow ych m etod zarządzan ia banki w znacznym zakresie pełnią fun kcje organ ów tego zarządzania. W system ie natom iast ch ara k tery z u jący m się p rzech odze-niem do zd ecentralizo w an ych, p aram etryczn ych m etod zarządzania w z rasta rola bank ów jak o p a rtn era świadczącego usługi na rzecz sw o-ich k o n tra h en tó w 11.
Tak więc przew ag a scentralizo w an ych, n ak azow ych m etod zarzą-dzania po w od uje konieczność w yd aw an ia liczn ych szczegółow ych, a za-tem i ob szerny ch przep isów bankowych, spraw ow ania przez bank i szczegółowej kon tro li działalności przedsięb io rstw oraz in gero w ania w tę działalność za pom ocą rów nież liczny ch i szczegółow ych decyzji — aktów finansowych, np. udzielenia i sp łaty kred y tó w , odd ziaływ a-nia kredytow ego , try b u rozliczeń, w y płat w ynag ro d zeń itp. O dpow ied-nio do tak iego try b u postępow ania ro zbudo w ana zo staje ew id en cja i spraw ozdaw czość bankowa, obieg pism i do ku m entów m iędzy b a n -kiem a przedsiębiorstwam i, a więc czynności m aterialno-tech niczne.
10 „ W y k o n u ją c s w o je z a d a n ia , b a n k i w y s tę p u ją w d w o ja k ie j ro li, a m ia n o w ic ie ja k o s tr o n a w s to s u n k a c h u m o w n y c h z k l ie n t a m i o ra z ja k o o rg a n a d m in i s tr a c ji fin a n s o w e j w y p o s a ż o n y w p ra w o d o p o d e jm o w a n ia je d n o s tr o n n y c h d e c y z ji w s to -s u n k u d o -s w o ic h k lie n tó w , c z y n n o ś c i o < ' a a k te rz e fin a n -s o w o - lu b a d m in i-s tra c y jn o - -p r a w n y m " . J . H a r a s i m o w i c z , F. л :as3 i p r a w o fin a n s o w e , W a rs z a w a 1980, ' s . 197.
11 P ra w n ą c h a ra k t e r y s t y k ą s y s te m ó w z a rz ą d z a n ia g o s p o d a rk ą n a r o d o w ą z a jm u je s ię L. B a r , Z a g a d n ie n ia p r a w n e k ie r o w a n ia g o s p o d a r k ą n a r o d o w ą , [w:] I n s t y t u c j e
K red ytow anie, ko n trola i o dd ziały w an ie ban ko w e m ają w ty ch w a-ru nk ach c h ara k ter w ysoce sform alizowany. Podporządk ow ane są przed e wszy stkim d ążen iu do osiągnięcia zgodności działania przed -siębiorstw ze szczegółowymi przepisam i finansowym i. M ery to ryczn a, eko nom iczn a stro na ty ch d ziałań ma niew ielkie znaczenie.
W latach nasilen ia cen tralisty czn ych m etod zarządzania g o sp o da r-k ą n arod o w ą (do 1956 r.) liczba szczegółow o or-k reślon ych ro dzajów k red y tó w bank ow ych: obrotow ych, na rem onty kapitaln e, in w e sty cy j-nych i inn ych w ynosiła około 30. K ażdy z tych k red ytów był od ręb nie p rzy zn aw an y na pod staw ie o d rębn y ch w niosków przedsiębiorstw . K re-d yty ob rotow e p rzy znaw ane b yły w try bie refu nre-d acyjny m na k ró tk ie — m iesięczne lub k w a rtaln e — ok resy . Bank prow adził szczegółową k on tro lę w y k o rzy sty w ania i sp łaty każdego kred ytu . Ko rzystanie z ok reślon y ch k red ytó w przez p rzed siębio rstw a było Obligatoryjne. Pon adto p rzed siębio rstw a obciążone b y ły licznym i form alnym i ob o-w iązkam i zo-wiązanym i z plan oo-w aniem kred yto o-w y m i kasoo-w ym banku, z bankow ą k on tro lą funduszu płac itp.
W szy stkie te czynności regu low an e by ły szczegółowo w licznych in stru kcjach bankow ych. W zakresie k red y tó w obrotow ych, na p rzy -kład, obow iązyw ała in struk cja ogólna i k ilka instruk cji szczegółowych — branżow ych. O d rębne in stru k cje reg ulo w ały plan ow an ie kaso we, k o n trolę k ap italn y ch rem ontów, k o n tro lę funduszu płac itd.
Przechodzenie do bardziej zdecen tralizow any ch m etod zarządzania go spo darką n arodo w ą pow odow ało p rzem ian y w zasadach i form ach działania ban kó w wobec przedsiębiorstw . O k reso w e ograniczenia zaś p rocesó w decentralizacy jn y ch (druga połow a lat sześćdziesiątych) b y ły przyczyną okreso w ego i częściow ego p ow rotu bank ów do p op rzed -n ich form d ziała-n ia12.
Przem iany zasad i form działania ban kó w związane z procesam i d ec en traliza cyjn y m i w zarządzaniu go spo dark ą narod ow ą polegały przede w szystkim na zm niejszeniu szczegółowości zasad k redy tow ania, k on tro li i od działyw ania bankowego. W ram ach ty c h bardziej ogól-nych zasad, co odzwierciedla się m iędzy innym i w zm niejszeniu licz-by, o bjętości i szczegółowości p rzepisów bankowy ch, w zm niejszeniu liczby rod zajó w k red y tó w oraz w p rzejściu na a n ty cy p acy jn y try b przyznaw an ia k red ytó w ob rotow y ch na dłuższe (roczne) okresy, b a n -k i zw racają w ię-kszą u w ag ę na e-ko nom iczną stronę działalności p
rzed-12 „ O rg a n iz a c ja w e w n ę trz n a s y s te m u b a n k o w o k re d y to w e g o , z w ła s z c z a z a ś r o -d z a j i lic z b a in s ty tu c ji te g o s y s te m u , u le g a ją e w o lu c ji o -d p o w ie -d n io -d o p r z e o b r a ż e ń w g o s p o d a rc e nagrodow ej o ra z w y n ik a ją c y c h s tą d z m ian w p o lity c e e k o n o m ic z n e j i m e c h a n iz m ie z a rz ą d z a n ia . L. S w a 1 1 e r, F in a n s e w p o li ty c e g o s p o d a r c z e j i s p o
siębiorstw13. Można powiedzieć, że ban ki powoli od chodzą od Toli stró ża p rzestrzegan ia po rządk u i d y scy p liny finansow ej, a zaczyn ają o d -g ry w a ć rolę o r-gan u eko nom iczne-go państw a, przy czy niające-g o się za pom ocą narzędzi fin an sow o praw ny ch (przepisy, a k ty finansow e) do re alizacji celów po lityk i gosp odarczej i społecznej państw a.
W dalszej ko lejn ości w działalności k red y to w ej bank ów p ojaw iły się elem en ty cyw ilisty czne — n ajp ie rw w form ie tzw. g en eraln ej um o-w y k red y to o-w ej, a n astępn ie szczegółoo-wych um óo-w k red yto o-w ych . N ie zmienia to, jak już poprzednio wspom niano, fin anso w opraw n eg o c h ara k te ru działalności bank ów wobec przedsiębiorstw. Um owy te są b o -wiem tylk o cy w iln o praw ną form ą k red y to w y ch decyzji bank ów p o d ej-m ow anych z pozycji o rg an u zarządzania g o spo darką n aro d o w ą14.
3. Z akres posługiwania się poszczególnym i formami praw ny m i za-leży m. in. od typ u i szczebla o rg an izacy jn eg o banku.
O rganem wspólnym dla w szy stk ich ban kó w w Polsce jest Rada Banków. Jest ona p rzede w szystkim organem k oo rdy n acy jn ym i k o n -su lta cyjn y m banków.
W jedn ym p rzy p ad ku u p raw nien ie R ady określić m ożna jak o p r a-wotw órcze. Ustaw a Prawo b a n ko w e15 (art. 42 p kt 9) n ak ład a na Radę zadanie o kreślan ia m ak sym alnej w yso kości prowizji i o płat za czyn ności w yk o ny w an e przez banki (niek tóre w płaty na rachun ki b ank o -we, p rzekazy pieniężne). U chw ały R ady B anków w tej sp raw ie pu bli-k ow an e są w Dziennibli-ku Urzędow ym NBP.
R ada Banków z rac ji sw ojego ch arak teru (organ k o o rd y n acy jn y i k o n sultacy jn y ) sto su je w sw ojej działalności p rzede w szystkim nie- w ładcze form y działania. Do g łów n ych zadań R ady n ależy: op in io w a-nie p ro jektó w p od staw ow ych plan ów finansow ych w państwie, tj. za-łożeń polity ki pieniężno-kredytow ej, planu kredy to w eg o, bilansu p łat-niczego i bilansu pieniężn ych przy ch od ów i w y d atkó w ludności, zgłaszanie wn iosków dotyczących zasad rozliczeń pieniężnych, k re d y to w a -nia i grom adze-nia oszczędności oraz opinio w anie i k oo rd yn ow anie za-m ierzeń z zak resu o rganizacji bank ów w Polsce i ich g ospo d arki w e-w n ętrzn ej — statu ty bankóe-w, ich te-w orzen ie i like-w idacja, p o e-w o ły e-w a-nie filii, polity ka płac itp.
13 „ B a nk i s ta ją s ię w te d y in s ty tu c ja m i a k ty w n ie w y k o rz y s tu ją c y m i k r e d y to w ą fo rm ę r e d y s tr y b u c j i d o c h o d ó w p o d s ta w o w y c h w k ie ro w a n iu d z ia ł a ln o ś c ią g o s p o d a rc z ą , J. W i e r z b i rc k i , J. W o ! n i a k, F ina n s e w s o rc ja liz m ie . Z a r y s teo r ii, W a r -s z a w a 1979, -s. 249. 14 P or. N. G a J 1, I n s tr u m e n ty //n o n o w e w z a r z ą d z a n iu g o s p o d a r k ą n a r o d o w ą , W a r s z a w a 1979, s. 252; J. W ó j c i k , F u n k c jo n o w a n ie lin a n s o w y c h in s tr u m e n tó w w z a r z ą d z a n iu p a ń s tw o w y m i p r z e d s ię b io r s tw a m i p r z e m y s łu r o ln o -s p o ż y w c z e g o , G d a ń s k 1979, s. 178— 180. 15 U s ta w a z d n ia 26 II 1982 r., Dz. U. n r 7, poz. 56.
Szczególną pozy cję w stru k tu rze ban ków w Polsce zajm u je N aro dowy Bank Polski16. Jak o ce n tr aln y bank em isy jn y pań stw a oraz cen traln a in sty tu cja kredy to w a, rozliczeniowa i dew izowa ma on szero -kie ko m peten cje praw otw órcze.
Ustaw a Prawo b an kow e o k reśla n astę p u jce k om p eten cje w tym zak resie Prezesa NBP: u sta lan ie og óln ych zasad o tw ieran ia i p ro w a-dzenia rachu nk ó w bankow ych, u sta la n ie w ysokości o pro cen to w an ia w k ład ów na rach u nk ach i k red y tó w b ankow ych, u stalan ie p o dstaw o-w ego k u rsu złotego o-w o-w alu tach Obcych i b ieżących k u rsóo-w Walut ob-cych w złotych, i ich ogłaszanie, u stalan ie zasad g osp odarki kasow ej jed no stek g osp odark i uspołecznionej o raz jed n olity ch zasad rac h u n kowości i spraw ozdaw czości bankow ej. Z arządzenia Prezesa NBP re -g u lu jące te za-g adn ienia o-głaszane są w ,.M onitorze Polskim".
W u staw ie o statu cie N aro do w eg o Banku Po lsk iego17 o kreślon e są n astę pu jące k om p eten cje p raw otw órcze Prezesa NBP: u stalenia d oty -czące pieniądza — wzory, w arto ść nom in alna itp. ban kno tó w i monet, term iny ich wpro wadzenia i w ycofania z obiegu itd., u stalen ie zasad obsług i kaso w ej b ud żetu pań stw a oraz w yd aw an ie zarząd zeń w e-w nętrznych, instruk cji służboe-wych, regu lam inó e-w i innych przep isóe-w reg u lu jący ch działaln ość i organizację NBP.
R ozporządzenie R ady M inistrów w spraw ie zasad rozliczeń p ienięż-n ych jedienięż-n o stek go spo darki u sp o łeczienięż-n io ienięż-nej14 upow ażienięż-nia P rez e si NBP do u sta lenia szczegółowych zasad rozliczeń, co zostało zrealizow an e w form ie zarządzenia Prezesa NBP19. N atom iast rozporządzenie R ady M inistrów w sp raw ie ogólnych zasad ud zielania k red ytó w przez b a n -k i20 zaw iera up ow ażnienie do u stalan ia przez p rezesów b an -kó w i przez Zarząd Banku Gospodarki Żyw nościowej w in struk cjach banko w ych ro dzajów k red y tó w , try b u ich ud zielan ia i spłaty, k on troli p raw idło -wości w yk orzystan ia i zap ew n ienia ich zw rotu oraz zasad o kreślan ia zdolności k red y tow ej k redy tobiorców .
K om peten cje praw o tw ó rcze innych niż NBP banków o g raniczają się do w y daw ania instru kcji k red y to w ych , zgodnie z powołanym w y -żej rozporządzeniem R ady M inistrów, oraz do w ydaw an ia przetpisów w e w n ętrzn y ch na pod staw ie ich statutó w .
N aro do w y Bank Polski spełn iając fu nkcje cen traln ego ban ku pań stw a, będącego w znacznej m ierze organem finansow ym zarząd za-nia g ospo d arką n arod ow ą i org anem adm inistracji finansow ej państwa,
16 P or. J . J a ś k i e w i c z ó w a, F ir a r s e i p r a w o fi n a r s c w e , G d a ń s k 1978, s. 19. ,r U s ta w a z d n ia 26 II 1982 r., Dz U. n r 7, po z. 57.
18 R o z p o rz ą d z e n ie R a d y M in is tró w z d n ia 19 V III 1985 r., Dz. U. n r 43, p oz . 204. 18 Z a rz ą d z e n i e P xe ze sa NBP z d n ia 16 IX 1985 r., M o n . Po l. n r 30, p oz . 207. 21 R o z p o rz ą d z e n ie R a d y M in b t ró w z d n ia 26 X I 1982 r., Dz. U. n r 45, p oz . 293.
w szerokim zakresie stosuje w swo jej działaln ości form ę aktiu finan-sowego. W szy stk ie szczeble organ izacyjn e banku — centrala, oddzia-ły ok ręg ow e (wojewódzkie) i oddziaoddzia-ły o pe rac y jn e — dla realizacji swoich zadań po słu gują się tą form ą działan ia.
W sferze realizacji zadań zarządczych i usłu g ow ych w parze z w y -daw aniem aktó w finan sow ych idzie, jak wiadomo, zaw ieranie umów. Ta forma działania w n ajw iększym zak resie w ystęp uje w oddziałach o p eracy jn y ch — um ow y rach un ku bankow ego i um owy kred yto w e, w mniejszym w cen tralach banku — głów n ie um ow y m iędzybankowe w ew nętrzne i m iędzynarodow e, a w zasadzie nie w y stęp u je w dzia-łalności szczebla pośredniego, tj. oddziałów ok ręg ow ych (w ojew ódz-kich).
W działalności p ozostałych bank ów forma um ów ma szerokie zastosow anie. Zwłaszcza w kształto w an iu sto sunk ów m iędzy tymi b a n -kami a osobami fizycznym i i jed nostkam i g osp od ark i n ie u spo łeczn io-nej oraz insty tucjam i zagran icznym i form a um ów ma zasadnicze zna-czenie.
N arodo w y Bank Polski w najszerszym zak resie p osługu je się ró w nież form ą czynności niew ładczy ch. W yn ika to z jeg o pozycji w sy -stem ie bankowości polskiej. W iąże się to tak że z p ozycją Prezesa NBP w system ie o rg an ów ad m in istracji państw ow ej. Statu s Prezesa NBP, k tó ry form alnie n ie jest m inistrem , jest zbliżony do statusu m inistra. Pow oływ any jest on i od w oły w an y przez Sejm na w nio sek p rez esi R ady M inistrów, u czestniczy w posiedzeniach R ady M inistrów oraz w y k o nu je szereg czynności w łaściw ych cen traln ym org anom ad m ini-stra cji państw ow ej, np. w y d a je a k ty n orm atyw ne powszechnie ob ow iązujące, p rzedstaow ia Sejmoowi do uch ow alenia p ro jek ty p o dstaow o -wych planów finansow ych państw a (kredytowego, bilansu pien iężnych przych odów i w yd atk ów ludności, założeń po lityki pien iężn okred yto wej) i czuwa nad ich realizacją21 oraz nadzo ruje i k oo rdy n uje, w u sta
-lonym w u staw ie zakresie, działalność inn ych banków.
Działania niew ładcze N arodo wego Banku Polskiego w y stęp u ją na w szystkich jeg o szczeblach o rganizacyjny ch . C en trala NBP w spółdziała z naczelnym i i centralny m i org anam i w spółdziaładzy i ad m inistracji p a ń -stwow ej (Sejm, Rada M inistrów, Komisja Plan ow ania p rzy Radzie M i-nistrów, M inister Finansów, inni m inistrowie) oraz z organamii c en tral-nym i zaintereso w an ych insty tu cji i org anizacji (np. p artie polityczne,
21 M ie js c e p la n ó w fin a n s o w y c h w s y s te m ie p la n ó w s p o łe c z n o -g o s p o d a r c z y c h c h a r a k te ry z u je Z. J a ś k i e w i c z , P la n o w a n ie s p o łe c z n o -g o s p o d a r c z e ja k o e le m e n t z a r zą d z a n ia g o s p o d a r k ą n a r o d o w ą , [w:] R e g u la c je p r a w n e p r o c e s ó w g o s p o d a r c z y c h ,
PAN, związki spółdzielcze). W spółdziała,nie Lo obejm uje głównie u zg adnian ie i opiniow anie p ro jek tó w planó w gospodarczych, rozpa-tryw an ie i analizow anie spraw ozdań i inn ych m ateriałów info rm acyj-n ych oraz przek azy w aacyj-n ie w łasacyj-ny ch opracow ań, iacyj-nform acji i sugestii do tyczących spraw eko nom icznych i finansow ych. C en trala NBP w spół-działa p o nad to z bankam i m iędzynarod ow y m i i zagranicznym i.
Oddziały ok ręg ow e (wojewódzkie) w spółdziałają w podobnym z a-k resie z organam i szczebla wojewódza-kiego, a oddziały o p era cy jn e — podstawow ego. O czywiście zak res tego ty p u współdziałania n a jw ięk szy je st na szczeblu cen traln ym , a nieco m niejszy n a szczeblach w o -jewódzkich i podstawowym .
Na w szystkich szczeblach org an izacyjn y ch bank u stoso w ane są n ie -w ładcze form y działania bezpośredn io -wobec pod sta-w o-w ych organiza-cji gospodarczych, to jest p rzedsiębiorstw . Zakres sto sow ania ty ch form na poszczególnych szczeblach o rg an izacy jny ch banku k ształtu je się w zasadzie odpow iednio d o zakresu ko m petencji do po dejm ow a-nia decyzji finansow ych (kredytowych, rozliczeniow ych itp.) wobec przedsiębiorstw . N ajw ięcej zatem tych czynności w y kon ują oddziały o peracyjne, mniej oddziały okręgow e, a najm n iej cen trala (jej d ep ar-tam enty) banku.
Podobnie p rzed staw ia się sp raw a sto sow ania n iew ładczych form działania w inn ych bankach. Stosow ane są one tu ta j w nieco węższym wym iarze niż w NBP ze w zględu na odm ienny, ustaw o w o u reg u low a-ny, zakres zadań i kom petencji ty ch banków. Odnoszą się one zatem do określon ych działów i gałęzi go spod arki narod ow ej i do tyczą o k re -ślonych g ru p czynności bankow ych.
Czynności m aterialno -techniczn e w y stęp u ją we w szystkich bankach. N ajw ięcej tych czynności w y stę p u je w oddziałach o peracy jn y ch zw łaszcza w odniesieniu do obsługi obiegu gotów kow ego, prow adzen ia ra -chu nk ów ban kow y ch i przepro w ad zania rozliczeń bezgotów kowych. W ynika to z ch a rak teru tych działań, one bowiem przede wszy stkim spełniają w arun ki, o k tó ry ch by ła m owa w cz. III artyk ułu . Inn e ro -dzaje działalności bank ow ej (emisyjna, kred yto w a , anality czn o-pla- nistyczna) w ym agają m niejszego zakresu czynności techniczno-m ate- rialnych, aczkolw iek i tu taj wym ogi ewidencji i spraw ozdaw czości po -w odu ją dość znaczne ich rozbudo-w anie.
W yższe szczeble a p a ra tu bankow ego — odd ziały okręgowe, ce n tra le banków — zajm ując się głów nie czynnościam i legislacyjnym i, n a d -zorem i k o o rd yn acją działania oddziałów o p eracy jny ch oraz analizą i planow aniem , a ty lko w przy p ad k ach większej wagi podejm owaniem decyzji pieniężno-kredy tow ych, w znacznie m niejszym stopniu niż
4. Poszczególne rodzaje czynności ban kow y ch (emisja, kredytow.i- nie, obsługa budżetu państw a, prow adzenie rach u nk ów ban kow y ch i przep ro w adzanie rozliczeń pieniężnych, o p eracje dew izow e it:l.) w y -m agają stosow ania różn ych p raw ny ch for-m działania dla ich w y k o-nyw ania. Podobnie różn e form y działania sto so w ane są w zależności o i ro dzaju jed nostek (jednostki go spod ark i uspołecznionej, nie u sp o-łecznionej, osoby fizyczne, o rg an y i in stytu cje k rajo w e i zagraniczne), k tó rych czynności te dotyczą. Zależność p raw n yc h form działania b a n -kó w od ro dzaju czynności b an ko w y ch i od ro dzaju k o n trah en tów bank ów była bądź w spom niana w różny ch m iejscach do ty chczaso w ych rozw ażań, bądź też z nich w ynika. W tym m iejscu w y starczy więc je -d yn ie ogólna i uzup ełniająca ch ara k tery sty k a tych zależności.
Działalność leg islacy jna ban kó w w y stęp u je w odn iesieniu do w szystkich rod zajów czynności ban kow y ch w yk o ny w an y ch zwłaszcza w k o n -tak tach w ew nętrznych, k rajo w ych. Stosunki bank ów z jed nostk am i zagranicznym i natom iast w zn acznej m ierze p rzebiegają według norm m iędzynaro dow ych i na p od staw ie m iędzyn aro dow y ch zw yczajów i p rak ty k i bankow ej.
A kt finansow y w y stęp u je wszędzie tam, gdzie ban ki spełn iają rolę o rg anu adm in istracji fin ansow ej pań stw a, zwłaszcza w zakresie d e -cyzji dew izow y ch w obec osób fizycznych i jedn o stek g osp od ark i nie uspołecznionej. A kt finansow y w połączeniu z um ową cyw ilną n ato -m iast -ma zastoso wanie w szczególności wówczas, gd y banki spełniają rolę o rgan u zarząd zania g ospo darką narodo w ą, a w ięc w zakresie k r e -d yto w an ia i obsługi rozliczeniow ej je-d nostek gosp o-darki uspołecznio-nej. Przy czym więk sze znaczenie przy pisać należy cyw iłistyczn ej fo r-m ie ur-m owy w o dniesieniu do prow adzenia rachu nk ó w bank owych i przepro w ad zania rozliczeń pieniężnych. W o dniesieniu zaś do d zia-łalności k red yto w ej więk szą rolę odgryw a a k t finansow y.
C y w ilno praw ne form y działania (umowy) m ają zastosow anie w sz ę-d zie tam, gę-dzie banki p olsk ie w choę-dzą w stosu nki z poę-dmiotam i z ag rnicznym i — u dzielanie i zaciąganie pożyczek, u dzielanie i u zy skiw a-n ie poręczeń i g w araa-n cji baa-nkowych, obsługa fia-naa-nsowo-rozliczea-niow a o brotów z zagranicą, p rzy jm ow anie i dok on yw anie lo kat itp. Również w od niesieniu do tak ich czynności, jak przyjm ow anie depozy tów (przedm iotów i p ap ierów wortościowych), w y najm ow an ie sk ry tek sej- fowych itp. decy du jącą rolę o d gry w ają um owy jak o p raw na form a działania banków.
Jeżeli chodzi o niew ładcze form y działania banków to najw ięk sze m ożliwości ich stosow ania stw arza szeroko p ojęta działalność k red yto- wa — od o praco w ania p rojek tó w p lan u k redy to w ego i założeń po li-ty ki pieniężno -kredy to w ej, poprzez zaw ieran ie i w yk on yw an ie umów
k redy tow ych , do stosow ania śro dków o ddziaływ ania k red yto w ego w o-bec kredytob io rcó w .
O d działyw an ie k red yto w e na go spo dark ę przedsiębio rstw , a więc n a go sp o dark ę zapasam i, n a rentow ność, go spo dark ę inw estycyjną, go sp o d ark ę zasobami pieniężnym i (funduszami), inaczej m ów iąc na k ształto w anie się zdolności k red y to w ej przedsiębiorstw , w znacznej m ierze przyb iera p ostać niew ładczych form działan ia. Działania te realizow ane są w różn y sposób, głów nie za pom ocą takich czynności m aterialn otechnicznych, jak: inspekcje, ko ntrola, analizy, pism a, n a -rady , ko nferencje, szkolenia i negocjacje. R ezultaty tych czynności i p ły nące z nich w nio ski p rzek azyw an e są kierow nictw om i org anom sam o rządu przedsiębiorstw .
Także szeroki, a le węższy niż w od niesien iu d o działalności k r e d y to w ej, jest zak res działania niew ładczeg o bank ó w w dziedzinie p ro -wadzenia rachu n kó w b an kow ych i przep row adzania rozliczeń pienięż-ny ch przedsiębiorstw . Chodzi tu taj głów nie o sk łanianie p rzed się-b io rstw do w y się-bo ru odpo wied niej form y rozliczeń, optym alizacji cyk lu rozliczeniow ego itp. Działania te ściśle wiążą się i p rzep latają z dzia-łaniam i na odcin ku kred y to w an ia przedsiębio rstw .
W odn iesieniu do świadczenia usług b an kow ych dla jedn ostek g o s-p odarki nie u ss-p ołeczn ionej i ludności działania niew ładcze b an ków p rzy b iera ją po stać p rzede w szystkim działalności uświadam ia jąco-re- k 1 am owo -ipr opaga n do w e j . Chodzi w niej o zach ęcenie do k orzystan ia z ró żny ch form grom adzen ia oszczędności, posiad an ia rach u nk ó w b an -k o w y ch złotów -kow y ch i w alutow ych, p rzeprow adzan ia rozliczeń cze-k o w y ch itd.
Zakres w ystęp ow an ia czynnośai m aterialno -techniczny ch banków w związku z analizo w anym i tutaj czynnościam i omówiony został po-przednio, zwłaszcza w części III.
V. W A R U N K I SK U T E C Z N O ŚC I PR A W N Y C H FO R M D Z IA Ł A N IA B A N K Ó W
Skuteczność p raw ny ch form działan ia bank ów jest częścią szero-kiego zag adnienia skuteczn ości działalności bankow ej w ogóle.
Skuteczność działania banków może być ocen iana według stopnia realizacji założeń i celów p olityk i finansow ej państw a o siąg aneg o za pom ocą stosow ania in strum entów p ieniężno-k redytow ych. Skutki czy-li n astęp stw a działalności ban kó w mogą stanow ić ró żny stopień re a czy- li-zacji założonych celów —• od p ełn ej ich realili-zacji do znikom ej lub żadnej. Skutkiem działania ban kó w m ogą być również zjaw iska g ospo -darcze i społeczne uboczne, niezam ierzone, zarów no ko rzystne, jak i nieko rzy stne z p u nk tu w idzenia po lityk i finansowej państw a.
C ele po lityk i finansow ej państw a, realizow ane przez banki, m ożn i podzielić według różnych kry terió w , m. in. na cede o ch arak te rze e k o -nom icznym i społecznym oraz na cele o ch ara k te rz e porządkow o-ad m inistracy jn ym . Do celów ekonom icznych i spo łeczny ch polityki fi-nanso w ej p ań stw a zaliczyć na p rzykład można osiągnięcie zakładan ej siły naby wczej pieniądza i rów now ag i pieniężno-gospodarczej, u zy s-k an ie op tym aln ej efes-k tyw no ści es-konom icznej go spo dars-ki naro dow ej, osiąg nięcie ok reślon eg o poziomu zaspo kojenia potrzeb społeczeństw i i poszczególnych jeg o gru p itp. Do celów natom iast po rząd kow o-alm i- nis trący jny ch można zaliczyć przestrzeg anie przepisów fin ansow ych (dyscyplina finansowa) w zakresie rozliczeń, finan so wania itp., do ko-n y w ako-nie ustaloko-nej wielkości ko-nakład ów ko-na poszczególko-ne rod zaje iko-n- in-w esty cji in-w o kreślon ych działach i g ałęziach g ospo darki n aro doin-w ej, k ształto w anie się w u stalo ny ch w ielko ściach w y k orzy stan ych k re d y -tów b an kow ych itp.
O siągn ięcie zakład an ej siły naby wczej pieniądza i rów now agi pie- niężno-gospodarczej stanow i cele w łasne polityki finansow ej, podczas gd y inne cele u stalan e są w ram ach dziedzin po lityki p ań stw a — p rze-mysłow ej, rolnej, inw estycy jnej, społecznej itd.22
C ele p orząd kow oadm inistracyjn e służyć pow inny jak o środki r e a -lizacji celów ek onom iczno-społecznych. W pew n ych jed nak w aru nk ach cele p orządk ow o -adm inistracy jn e w p rak ty c e zysk ują prym at, sta ją się celam i głównymi. Przynosi to szkody g osp odarce i społeczeństw u.
Skuteczność działalności banków zależy m. in. od skuteczności sto sow anych przez nie praw n y ch form działania. Skuteczność zaś p raw -n y ch form działa-nia b a-n ków zależy g łó w -nie od ich d ostosow a-nia do: rod zaju realizo w an ych celów, czyn ników i okoliczności w a ru n k u ją-cy ch ich stosowanie, w ym og ów psychiki ludzkiej. Biorąc pod uw ag ę w y m ienion e w aru n k i w y d aje się, że w celu w zrostu skuteczności p raw n ych form działania b an ków sform ułować m ożna n astęp ujące po stulaty.
Z ak res d ziałalności p raw o tw ó rczej b anków w in ien zostać o g ran i-czony. Prawa i obowiązki stron w stosu nkach p ien iężno-kredy tow y ch pow inny by ć w w iększym niż dotychczas stopniu regu low ane przepi-sami powszechnym i rang i u staw y lub rozporządzenia R ady M inistrów. Za pomocą in struk cji i inn ych przepisów b an ko w ych mogą by ć re g u -low an e sp raw y typu po rządko w o-adm inistracyjnego. Stopień szcze gółowości tych p rzep isów p ow inien być p od po rząd ko w an y
niezbęd-22 L. K u r o w s k i ( W s tę p d o n a u k i p r a w a fin a n s o w e g o , W a rs z a w a 1982, s. 26) ja k o je d n ą z s y s te m u z a s a d r a c j o n a ln e j te c h n ik i f in a n s o w e j w y m ie n ia z a s a d ę „ e la s ty c z n ie p o jm o w a n e j ró w n o w a g i fin a n s o w e j, p o z o s ta ją c e j z a w s z e n a c z e ln ą w y t y c z -n ą d la p ro w a d z e -n ia c a ło ś c i g o s p o d a rk i fi-n a -n s o w e j [...]".
nym wym ogom zapew nienia : jedn olito ści po stępow an ia w spraw ach finansow ych, odpowiednich m ateriałów inform acy jnych dla celów k o n -troln ych i spraw ozdaw czych oraz bezpieczeństw a mienia społecznego i indywidualnego, którym d ysp on u ją banki.
U stalony na pod staw ie przesłanek zakres in sty tucjon alizacji d zia -łań b ank ó w pqprzez większą ogólność przepisó w 23, a zatem i sta b ilność rozwiązań, stw arzałby lepsze w arunki rozw oju i um ocnienia s a -m odzielności jed no stek go spod arczych oraz lepiej p rzyczyniałb y się do k ształtow an ia pozy tyw nych, społecznie k o rzy stn y ch p ostaw ludz-kich wobec instytucji p raw ny ch pien iężn o-kred yto w y ch i pro cesów g ospo darczych realizow any ch za ich pom ocą24.
Jeżeli chodzi o zakres sto so w ania w działalności bank ów ak tów fi-n afi-n so w y ch i um ów cyw ilfi-n op raw fi-ny ch to p rzyjąć fi-należy, że form a um ów bardziej sp rzy ja sam odzielnym działaniom organów p rzedsię-b io rstw i inn ych k o n tra h en tó w rzedsię-b an k ów oraz k ształto w aniu ich od po-w iedzialności i in icjatypo-w y g osp odarczej. Może być ona stosopo-w ana wszędzie tam, gdziie chodzi o sp ełnianie usług ow ych zadań banków i gdzie banki spełniają zadania o rg an ów zarządzania g ospo d arką n a -ro dow ą p rzy użyciu p aram etrów ekonom iczno-finansowych.
C hodziłoby w tym p rzy p ad k u jed n ak o to, żeby umowom m iędzy bank am i a ich k on trah en tam i zapewnić bardziej realn e, fak ty czne z n a -czenie niż w do tychczasow ej prak tyce. A żeby um owa była fak ty czną po dstaw ą k ształto w an ia stosunków m iędzy stronam i, a nie ty lko fo rm alną p ostacią realizacji ak tu finansowego b an ku 25. W tyrm celu n a -leżałob y rozszerzyć zak res sw obody stron, zwłaszcza k on trah en tów banków, w kształto w an iu w aru nk ó w um ow y o raz dopuścić możliwość rozstrzyg ania sporn ych kw estii m iędzy bankiem a jego k o ntrah en tem w d rod ze arbitrażow ej lub sądowej.
W e w szy stkich przypad kach, gdzie banki w y stępu ją jak o organ fi-n afi-n so w y ad m ifi-nistracji państw a oraz w tych przypadkach, gdzie fi-nie m ożna zapew nić um owom fak tycznego cyw iln opraw n eg o ch arakteru , gdzie kon ieczne jest p rzejaw ianie się władczej roli bank ów właściw e jest sto so w anie ak tó w finansowych.
23 „ N o rm a p ra w n a m u s i m ie ć c h a r a k te r o g ó ln y , n ie m o ż e o n a u jm o w a ć z b y t s z c ze g ó ło w o w s z y s tk ic h m o ż liw y c h p r z y p a d k ó w [...]". M . W e r a i s k i , I n s t y t u c j e
p r a w n o - fin a n s o w e a k a te g o r ie e k o n o m ic z n e , [w:] S y s te m in s ty tu c ji..., t. II, s. 6G.
21 Z a g a d n ie n i a w p ły w u ro z w i ą z a ń p r a w n o - fin a n s o w y c h s y s te m u b a n k o w o k re d y - to w e g o n a p ro c e s y p s y c h ic z n e p r a c o w n ik ó w p rz e d s ię b io rs tw s ą p rz e d m io te m r o z -w a ż a ń -w p ra c y : Z. K o r n a c k i , W y b r a n e i n s t y t u c j e s y s te m u fin a n s o w e g o p r z e d -s ię b io r -s tw p r z e m y -s ł o w y c h w ś w i e tl e p -s y c h o lo g i i -s p o łe c z n e j, G d a ń -s k 1978, -s. 108— 140. 25 „Z e s to s u n k ó w ty c h n a le ż y w y e lim in o w a ć w s z y s tk ie ś ro d k i o c h a r a k te r z e n a - k a z o w o -a d m in is tra c y jn y m , k tó re n ie o d p o w ia d a ją n o w e m u s y s te m o w i fin a n s o w e m u p a ń s t w a " . J. K a l e t a , W. R o m a n o w s k a , F ina n s e o r g a n iz a c ji g o s p o d a r c z y c h , W a r s z a w a 1984, s. 109— 110.
N iew ładcze form y działania banków (opinie, inform acje, p ostu laty itp.) są sk uteczne tylko wówczas, kiedy zadaniem ich stoso w ania jest p rzyczy nianie się do osiągania celów realizow an ych za pomocą g łów -nych, om ówionych w yżej form (insty tucjonalizacji, aktów finanso wych i um ów cywilnych). W przy pad ku przerodzenia się niew ładczych form działan ia w cel sam oistny, jeżeli w y ko ny w an e są po to, aby zrealizo-w ać n ak azan e zrealizo-w tym zakresie przez organ n adrzęd ny zadania, stają się zbyteczne, a naw et szkodliwe. A bsorbują on e bowiem wów czas czas i en erg ię ap ara tu banko w eg o nie przynosząc żadn ych korzyści społecznych.
Pod obnie ma się spraw a z czynnościam i m aterialno -technicznym i. W niezbędnym zakresie dla w yk onania czynności banków, zabezpieczenia m ienia i dla celów in form acy jny ch stoso w an ie ich jest u zasad -nione. C zynności m aterialno -techniczne p rzek raczające te p otrzeb y są przejaw em przero stu b iu ro k racji w działalności banków , a więc są szkodliwe.
Popraw a skuteczności p raw n ych form działania w p łynęłab y zapew -n e -na p opraw ę skutecz-n ości ogól-nej działal-ności ba-nków.
U n i w e r s y te t G d a ń s k i I n s t y tu t A d m in is tra c ji i Z a rz ą d z a n i a
Z y g m u n t K o r n a c k i
L EGAL FO R M S O F T H E IN FL U E N C E O F B A N KS O N T HE E C O N O M Y O F E NT E RPR ISE S
B an k s in flu e n c e th e e c o n o m y of e n te rp ris e s , u s in g c e rta in fo rm s o f le g a l a c tio n s . T h e fo rm s of le g a l a c tin g a re u n d e rs to o d in th is p a p e r a s le g a lly e s ta b li s h e d w a y s of p e rfo r m a n c e of b a n k in g o p e ra tio n s . T h e le g a l fo rm s o f b a n k a c ti v it y a re : a) in s t itu tio n a liz a tio n , b) is s u in g of f in a n c ia l a c ts a n d m a k in g c iv il l a w c o n tra c ts , c) n o n - a u th o ri ta tiv e a c ts, a n d d) m a te ria l- te c h n ic a l o p e ra tio n s .
T h e im p o rta n c e a n d ra n g e of a p p lic a tio n of p a r ti c u l a r fo rm s in b a n k a c t iv ity d e p e n d o n: a) t h e c h a r a c te r a n d r o l e of b a n k s in t h e e co n o m ic s y s te m b f th e' s ta te , b) th e s y s te m o f m a n a g e m e n t of n a tio n a l e c o n o m y , c) th e o r g a n iz a tio n a l- -le g a l fo rm of th e b a n k a n d i ts o rg a n iz a t io n a l ra n k , d) th e k in d of b a n k a c tiv ity e n d k in d of c o n tra c t in g p a rty .
In th e s o c ia lis t s tr u c tu r e , b a n k s fill p a r a l le l th e ro le of o rg a n s o f m a n a g e m e n t o f n a ti o n a l e c o n o m y a n d fi n a n c ia l a d m in is tr a tio n o f t h e s ta te , a n d th e r o le of s e r v ic e u n i ts f o r t h e i r h o m e a n d fo re ig n c lie n ts . A c tin g a s o rg a n s of t h e s ta te , b a n k s in tro d u c e a w id e ra n g e of r e g u la t io n s of rig h ts a n d d u tie s of e n te rp r is e s , b y m e a n s of b a n k ru le s (in s titu tio n a liz a tio n ), is s u i n g o f fi n a n c ia l a c ts a n d n o n - - a u th o r it a tiv e a c ts . W h e n fillin g s e r v ic e fu n c tio n s , th e b a n k s u s e t h e fo rm of c iv il
