Moscoviae ortus et progressus, wieder abgedruckt

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

M 1 I E L P R I I T X V « S B U CH AU .

(6)

(7)

DANIEL PBINTZ A BUCCHAU

Tl O S

4

0 1 1 1

10 ORTUS ET PROGRESSES,

l i e b e r a b g e í m i á t

_

« i t t e l d j t í n r / u á j e

ük

rotlif pud) inter Arcliicpiscopalia

ile anno 1158— 1489,

S u m

c r fi c ii

_{W a U}

» o 1 1 fi

_{a n}

b i g

mit

einigen fiCctricii Anmerkungen

fe ra it êg eg et en.

S i l g a , 1 8 5 « ,

(8)

MVj

1 3 U 6 0 3 X W

(9)

5 n biefem 23änb<ben ftnb ¿wci 2Berfc ¿ufammcngefaft, bic Wohl eigentlich

nic^t ¿ufammengeboren, »an bencn aber jebcö hoffentlich gern toicbcr erhalten

wirb.

1) ßS ift befannt, baf ber 2ö'cften ßuropa’S int 16. unb 17. 3abi>

hunbert bie meifien, ja faß einzigen, genaueren Nachrichten »an bern grafen

Reiche bcSDftenS, Stufianb, burcf) biebabin abgeorbneten ©efanbten, befon=

ber$ ber römifch = bcittfchen Äaifcr unb Könige empfing. Unter ben bahnt

gehörigen 23cricl)ten nimmt feinen ber lebten ißläfe ber bed ¿wepittal nad)

ÜJtoSfau beorberten Jlaifert. ©efanbten D a n ie l ^ r tn h t»<w B u ch au

(f 1608. f. © ebriftft.»fiej. III. 448. unb $ r. ». S lb elu n g ’S fritifd)*

Xiterärifche Ucbcrficbt ber Steifenben in Dlufl anb bis 1 7 0 0 .

23b.I. 6 t . $et erSb. u. Sei p j. 1846. gr. 8. ©. 295— 309.) ein unb ent=

hält auch SBidbtigeö für bie ©efebiebte SiülaitbS: beim ein grafet £beil bcf=

fclben (6 . 29—94. ber ©ubetter SluSgabe, in unferm Slbbrucfc 6 . 7— 16.)

banbeit nur »an öiülanb, baßer man feinen 2lnftanb genommen bat, ihn hier

»olljtänbig wicber^ugcben, unb ¿war nach ber letzten SluSgabe, bie »an bent*

fclben erfebien. ßS fam nämlich unter bem Xitel

:

Moscoviae orius et pro-

gressus¿uetji „Sieiffe in 0 d ) l e f i c n , bei 3 g n a £ Äonf t ant i n ©d)u=

hart 1668 in 12. heraus, welche SluSgabe ebenbaf. 1679. in 12. wicbcr*

boltfcpn fad, unb unter beren $>ebication an ben jyürftbifcbof 6ebaftian»on

SrcSlau fuß ^cren Herausgeber 3lbam Seopolb $rcbhcrt won $ntt&, ein

**Neffe (ober ßnfel?*)beS Autors, unterzeichnet bat, unb warb furj barauf**

in ©üben, bep ßbri ftopb ©t u b e r 1681. in 12. wicbcr aufgelegt.

ßS bat fuß aber baS Sud) fetten gemacht: wir fennen fein gebrucfteS ßjemplar

in unfern $ro»injen, bie biftorifchc ©efetlfcbaft in Niga bcftjjt nur eine 3lb=

fdjrift ber erften Neiffer Auflage, unb 5lb al bert »an © t a r q c w S f p

fonnte baS Sud? wegen feiner «Seltenheit nicht erlangen, fonbern lieferte nur

SBrucbftücfe barauS) in feiner Sammlung: Historiae Ruthenicae scriptores**

exleri saec. XVI. Vol. II. Berol. et Petrop. 1842. 4. pag. 21—30 ,

cf. Praef. p. IX. X. $ür unfern Slbbrucf erhielten wir ¿ur Senußung ein

gebrucfteS ßjemplar ber lebten SluSgabe aus ber Äöniglicbcn Sibliotbef ¿u

DreSbcn, burd) ßoißgeneigte SetwiHigung bcS königlich fäcbftfcbcn Slinifte-

riumS. — 2) Sieben biefent merfwürbigen Scripte liefern wir hier nach eine

*) Gsr nennt feinen 35orfaI)r an einer ©teile

„Patruus“ ,

an nteljrern

„Avus meus“ . **) ift ad)

ben

Rerum Moscoviticarum autores varii. Francofurti 1 6 0 0 ;

unb it ad) ber

Respublica Moscoviae. Lugd. Bat. 1 6 3 0 . p. 1 0 — 2 3 .

(10)

IV

für bie © c [dichte Dtiga’S Ijöcfjfl irncbtic^c, hiftorifcbe 9Iufjeid)nung, aus ber

bereite ^ r i e b e im 2 6 . S t i l e ! b e r D to r b . £D iifccII. ( 9 ticja 1 7 91 . 8.)

einen reichhaltigen 9lu$jug geliefert hat, bie mir aber nun hier »oüftänbig

nach einer non b e in e r n . mirfl. StaatSratl) ©je. © c o r g. ». 23 reu c m in

S t . (Petersburg aus beut 9tad)laffe eines feiner Slbnen, bcS um Siolanb »er«

bienten H e r m a n n ». S t e u e r n

( f

1 7 2 1 ., f. S d ) r i f t f t . = £ c j . I. 2 5 5 .)

mitgetlfeilten ilbfdfrift geben fönnen. (SS ift biefj baS fogenannte „91 o tl)e

S u d )

i nt er A r c h i e p i s c o p a l i a ,

e n t l) a l t e n b b ic

Acta

jm ifc b c n

b e n ( S r j b if c b ö f e n , £> err S t e if t er nunb ber S t ab t D t ig a in ß iu la t t b

d e

anno

1 1 5 8 bis 1 4 8 9 " , meld)cS gewöhnlich bem moblucrbienten DIU

**gifeben Siirgerm eiflcr S D M cftfo r S u c h * ( t 1 6 7 8 , f. S d ) r i f t f t . = 8 e j .**

i.

6 2 1 .) zugefdmeben w irb

:

bod) fann eS ferm, bajjbicfer bauen nur eine 51b»

fchrift fid) bat anfertigen taffen, bie na ebb er für fein eigenes 2öerf angefchen

mürbe. O iefe Dlufjciebnung bat einen anerkannten SBcrtb für bie ©efdficbte

Dtiga’S inSbcfonbere unb SiulanbS im M g em ein en , unb menn man einer Ser-

mutbungDlaum geben barf, fo mag berfelben auch eine officiell bctint Diigifcben

Diatbe fdbon im 15. ^ahrbunbert bureb beffen Sccrctär |> e r m a n n |> c lg e m e g

(um 1 4 5 6 — 1 5 0 0 , f. S d ) r i f t f t c ll e r = S e j : i c o n II. 2 2 6 .) jufammengetra*

**gene ©efd)id)te ber Äird)bolntfd)eit Scrbanblungen*) jurn ©runbe liegen.**

ÜBir glauben, ba auch S r i e b e ’S DluSjug in ben nicht rncbr »ollftänbig im

Sucbbanbcl »orrätbigen 9t o rb . Ü)l iS e e ll. nicht fo gar leicht mehr ju erlangen

ift, ben greunben unfercr ©cfcbicbtc mit biefent »oüftänbigen Dlbbrud einen

$)ienft zu ermcifen. £)ic $anbfcbrift, nach ber er gemacht morben, ift jmar

in ber Orthographie fchr nachläffig gehalten, aber ohne Süden, unb eS fattb

fid) in berfelben felbft basjenige, rnaS ^ r i e b c ’n a. a. 0 . S . 66. in feiner

(Ubfdjrift fehlte, menn auch an einem Unrechten O rte eingefebobett (»gl. S . 2 3 .

unferS DlbbrncfS). 3)ie3ured)tfte(Iitng ber Dlbfcbrift für bett O rucf übernahm

|>r. Dr. 2Ö. S r a c b m a n t t , m eldet in S e rlin hiftorifebe S tu b ien gemacht

hat), unb »erfah folcfye mit ben nötigenD tachw eifungen ber bezüglichen**

Urfunben unb mit fonftigen Hterarifchen Sem erfungen, fo baß ber Dlbbrucf

babureb an SBertf) unb Srauchbarfeit gemeinten hat.

*) Sn einer alten 9tigifd?en Jammeret) = Dfedfnung ftelft närnlid): „Stnno 1456,

8 mrf. 12 fdfitt. geuen Hermanne bem ©djviuer cor bat tBod ber Gfronefen ber

ierf'£)olmfd)en begebinge :c. te ft^riuenbe." 5Bgl. 9t. norb. SOtidcell.

XI. XII.

388.

**)

2lld SBetoeid berfelben bat er beraubgegebeit

: De Pippini, Caroli M. lilii, regis Italiae, vita

dissertalio. Berolini 1846.

42 © .

8. Stadler I;at er gefdjrieben: ®ie

^Reformation in Siblanb, ein Beitrag jur ©efdfidjte Sictanbd fotooffl, als ber 9fefor=

mation, in ben IDiittbeilungcn and bem ©ebiete ber ©efdfidfte S}i»=, Sl;ft= unb ttur=

lanbS, ßeraitSgegeben ßon ber ©efedfdjaft für @efd)i<bte unb SlltertbumShmbe ber

ruffifcfyen Dftfee = ißroöinjen. 33b. V. (Dtiga 1850. 8) ©. 1—265.

(11)

5 » I) r t I t

©cite

iT Ioseoviae ortiiN e t p r o g r e s s n s a n t lio r e D a n i e l e

I ' r i n t x a D u c c l i a i i

Clip lit primula.

Do ducibus Moscoviae, eorumque in crem en ts: ilcm de initiis belli Livonici [l-—110] ...3

Caput secuadum.

De religione Ruthenorum [ J 10— 163] . . . . 18

Caput tertium.

Qua ratione Legati excipiantur et habeantur [164— 201] 27

Caput quartum.

De vera significatione vocabuli Czar [2 0 2 - 216] . 32

Caput quintum.

Do Matrimonio [216— 2 2 5 ] ... 35

Caput sextnm.

De Legibus [225 — 231] ... 30

Caput septimum.

De Moribus et ratione victus [2 3 1 — 241] . . . 37

Caput octavum.

De Moneta [2 4 1 — 2 4 5 ] ... 30

Caput nonuffl.

Dc artibus mechanicis et agricultura [2 4 5 — 252] 3 9 — 40

SOtcldnor ^tiefest, SiaS votije 23ud) i n t e r A r c lii e p is c o -

(12)

(13)

MOSCOVIAE

ORTÜS, ET PROGRESSÜS.

A U T I I O R E

D A IH E LE P R IU T Z A MJCCIIAU,

Augustissimorum Iinperatorum Maximiliani ct Rudolphi ubivis secundi Consiliario,

nec non bis ad Johannem Basilidem Magnum Ducem Moscoviae Legato extraordinario.

G I B E D Í A E ,

T y p i s ( I I K I M I O I M I O K I « R 1 B E R I . A nno I f i § I .

(14)

(15)

[ I I ] R everendissinio, Pcrillustri ct Amplissimo DO M IN O ,

DN.

.1

O \ N N I ,

Sacri Cisterciensis Ordinis et Ducaüs ac Celeberrimi Monasterii Lubensis Abbati et Domino dignissimo,

nec n o n

Ecclesiae Collegiatae ad S. Joannem Lignitii Praeposito ac Nominatissinii Coenobii Trebnicensis Visitatori perpetno et Patri immediato.

I I o i n i n » a c I * » I r » ai o n i i i i (> i*u t ■ o H i 8 8 ■ m o

Tractatum hunc de Moscoviae ortu et progressu Danielis Printz ä Buchau

in suae Tenuitatis commendationem offert, et ad pedes liumillime

dcponil

O liiisto p lio ru s G rillier,

Typogr. Gubenensis.

(16)

[Ill] A H L C C T O R E

1

I. .Benevole LECTOR, Anno M. DLXXVIII. Augustissimus et Potentissi-

mus Romanorum Imperator, MAXIMILIANUS II. gloriosissimae memoriae

ad tunc regnantem Magnum Moscoviae Ducem J o a nne m B a s i l i de m

ablegavit Dominum Joannem Kobent zi de P r o s s e g , Ordinis Teu-

tonici Equitem, et Dominum Avum meum Da ni e l e m Printz A Bucchau

utrumque in Domino defunctum, qui ex Clementissimo Decreto Altissimi

memorati Imperatoris Maxi mi l i ani hoc breve Compendium rerum Mos-

coviticarum in Novem Capita distribuit, verum morte praevenlus publici

juris facere non potuit, proinde ego siquidem ad cognitionem dicti du-

catus valde conducere exisimavi.

11V] Ejusdem publicationem ulterius

remorari nolui. Recordor equidem Baronem de Ll erberstein quoque

Moscoviae descriptionem publicasse, ast collato utroque opere videbis

toto coelo statum Moscoviae ab intermedio tempore quo dictus Baro

de He rber s t e i n et meus Avus Moscoviam lustraverunt, mutatum

esse. Vale.

(17)

CAPUT PRIMUM.

I l e D iir ib u s t M o s e o v i a c , e o r u i i i f | u c ■■■ crcn icitli* : i t e m t i c i n i t i i s b e l l i l . i v o i i i c i

no tempore Sarmatae, qui Slavi sunt, Russiam occuparint, incertum est: antiquam tauien hisce in locis sedem ipsorum fuisse constat. Cùm vero sparsim in tantis regionis liujus solitudinibus, nulla religione, literis, ant moribus exculti, bestiarum more habitârint, et nulla post sese monumenta reliquerint, id ipsis, quod aliis quoque gentibus, de quibus vel nulla vel fabulosa [2] habemus documenta, t2l accidit. Ego sane multis conjecturis adductus, Ruthenos etiam ante Le churn Polonicae gentis conditorem, banc regionem incoluisse opinor, ct quae de filiis, aut nepoti- bus ipsins, à quibus Russia denomínala est, afFeruntur, nullâ authoritate niti credo.

In ista, quae turn temporis et haec, et alia loca occupârat, barbarie, bine inde homines agrestes sparsim habitantes, in unam sese multitudinem collegcrunt; et contiguis aedibus extructis, jus sibi de jure naturae pro arbitrio dixerunt.

Ab ista dispersione, uti Moscovitae ipsi asserunt, qui regionem suam Ros- seiam appellant, Russia forte nomen accepit.

[3] Ñeque id immérité: longissimis cnim tractibus, à Ponto Euxino, maxima PI latitudine usque ad mare Balthicum, et quod Glaciale vocant, sese extendit.

Primo omnium Novogardia, et Plescovia civitates ad Septentrionem prima rme, et coinmodissimis locis sitae, initia sua habuère. Quorum incolae, cum vicinas gentes à suis gubernari principibus intelligerent, ipsi quoque de aliquo ordine instituendo cogitare coeperunt.

Quod nt fieret, G o s s o m is liu s civis Novogrodensis, quern mercibps alié ex- portandis, aliorum hominum mores cognovisse, et humanitate, prudentiàque prae aliis imbutum fuisse, verisimile [4] est, civibus suis author fuit, à Varegis, qui PI ad mare Balthicum habitârunt, aliquem sibi principem, à quo regerentur, evo caren t.

Vivebant turn multis in locis, qui de Romana origine, civitateque gloria- bantur. Pluriini enim tempore bellorum civilium, vel victorum potentiam metuen- tes, vel quéd patriae ruinam aspicere non possent, spontaneum sibi exilium, et novas sedes, quocunque peregrinando delati, quaerebant. Idem subsequentibus temporibus, cùm barbarae gentes in Italiam infunderentur, subinde factum est.

Sic DIugossus, Polonicorum annalium scriptor, cujus opera [5] manu sciipta [5] solummodé in quibusdam familiis extant, tradit civili bello, quod inter Caesarem et Pompejum gestum est, manum quandam Romanorum deserta Italia, ad littora Venedici simis consedisse; ibique urbem à se conditam, Romone de Romae no mine dixisse, quae gentis ejus metropolis diu fuerat. Sic tota Wallachia Theo dosia, item in Tauriea Chcrsoneso, quae nunc Caplia appellatur, ilia Romanorum, haec Genuensium colonia est.

Cùm itaque ex eadem origine permulti quoque in Varegis, id est, maris Balthiei aecolis, quod Rutheni Varegum mare appellant, consedissent: G o s t o -[6] mis 1 i us , ut ex iis tres fralres, de quorum probitate et prudentia singularis -[6]

(18)

4

erat opinio, ad imperium, seu gubernacula aceerserentur, suasit. Fuere hi I! n - r e c k , S i n a u u s , et Tr u u o r . Horum originem Rutheni ad Augustum Caesarem referunt; qua id authoritate fiat, judicent alii: In annalibus enim suis, quorum tarnen cum difficultate nostratibus copiarn faciunt, scriptum habent: Augusli fra trem Prussum ad mare ßalthicum et Vistulam consedisse, Prussiaeque nomen dedisse: referunt item ab hoc, arces Mamborock, quae fortasse est Marieburgum, [7] à Polonis Malburg dicta, Turonium et Gedanuin, [7] ad fluvium Nemon occu-

patas. A Prusso, quarto gradu, seu progenie, hosce fratres descendisse: No mina ipsorum, ne vestigium quidem Romanae originis habent: ut verisimile sit, quamvis majores suos Romana civitate oriundos habuerint, jam tarnen, ut plerumque fieri consuevit, et mores et nomina eoruin quibuscum vivebant, sibi usurpasse. Sed haec eö potissimùm spectant, ut ducibus suis, ob tarn insignem familiae originem, eö plus splendoris et dignitatis accedat. A Ruthenis itaque anno ab exordio mundi 6370. secundum supputationem Graecorum, qui fuit à [8] Christo nato 862. cum apud [8] Polonos, extincto ab ultione divina Popilio, P i a - s t u s homo simplex ex agro ad Principatum evocatus, imperaret, accersiti, cinn id, quod postulabatur, non detrectarent, Rureck Novogardiam: Sinauus Plesco- viam obtinuit, et in arce quadain vicina Jsbrock, sedem habuit. Truuor verb ad Album lacum consedit. Sinao et Truuoro absque liberis mortuis, Rureck successit, et gubernationem antea tripartitam, solus administravit, donee tandem et ipse è vivis evocaretur, relicto post se lilio I g o r , qui cùm per aetatem ad gubernacula nondum idoneus esset, O l e c h u in sobrinum, qui cum ipsis ad terras [9] istas adve-[9]nerat, tutorem habuit, cujus auxilio res magnas gessit, imperiique

fines magnopere amplificavit. Adultus cuín O l h a civis Plescoviensis filia matrimonium contraxit: et postquàm ex ea filium S t o s l a u m, seu S u a t o s l a u m suscepisset, Heracleam et Nicomediam progressus, à Malditto Dreulianorum Principe, in fugam actus caesus est. Dreulianorum sęu Dreuensium nomine Livonios quon dam à sylvarum mullitudine appellatos, ipsi Rutheni affirmant. Si itaque suos habuerunt principes, quám firmum sit, quöd se se magnus Moscoviae Dux hae-[10] íeditarium Livoniae Dominum appellat, nescio: ita illud quoque, utrum fra-hae-[10]tres

illi Prussiae possessores fuerint, nullá authoritate nititur, et contrarium facile probari potest.

Igori mortem, cum Ol h a conjunx, cujus conjugium Maldittus affectabat, variis modis ulta esset, et matrimonium miris actibus elusisset, tandem Constan- tinopolim discessit, ibique sub J o a n n e rege Constantinopolitano, sacrum baptisma accepit, nomineque immutato H e l e n a dicta fuit, quod anno mundi 6463. Christi vero 955. accidisse scribunt. Tanta fuit foeminae hujus pietas, tantaque vitae sanctitas, ut post mortem inter Divos relata sit.

[11] S tosl.aus filins ad oiiinem cru-[ll]delitatem proclivis, matre de salute ipsius sollicita, quamvis instante, ad religionem tarnen Christianain amplectendam adduei non potuit, sed solùm sese militiae studiis, quibus fines suos amplificaret, dédit.

Ad Danubium itaque progressus, Búlgaros devicit, et magnam quoque Grae- ciae partem in potestatem suam redegit, donee tandem â Cure Pieczenigorum principe ex insidiis interficeretur: qui ex cranio ejus poculum sibi, cui haec verba inscripta erant: Dum aliena sequitur, perdit sua: fieri curavit. Reliquit tres filios J e r o p o l c h u m, Ol e g a m, et Wl o d o m i r u m , ex Ma l ui c ha civis Novogro-[12] densis Novogro-[12] lilia, quae in gynecaco matris vixerat, susceptum. llis vivons adhue

ditionem suam distribuit, et Jeropoleho Kyoviam: Ülegae Dreulianos: Wlodimiro

Novogardiam assignavit._n _O _.

Jeropolchus Olegam fratrem instinctu Suadolti, cujus filium ultimo supphcio affecerat, cum exercitu invasit, qui, cùm fugeret, de ponte praecipitatus interiit.

Cùm itaque Vlodimirus eandem fortunam metueret, ad amicos, antiquâ san guinis affinitate fretus, profugit; indeque confirmatis viribus in patriam rediit. [13] liyoviâ itaque, Jeropolchi fratris sede, obsidione cinctâ, e-[13]am paulo post

in possessionem suam redegit. Jeropolchus cùm in aliam arcem profugisset, svasu Bludi consiliarii, ut fratri supplex esset, inde egressus à duobus Varegis, spectante Vlodimiro interfectus est. Uxorein quoque fratris apud se detinuit: ut

(19)

minim non sit, ex hac, et aliis concubinis prognatos, mutuis vulneribus, ut pauló post dicetur, interiisse.

Vl o d i mi r u s totius Russiae monarcha factus, uti eral animo excellenti prae- ditus, ad res magnas gerendas applicuit, multa bella gessit, et magnam quoque Graeciae partem sibi subjecit.

Religionis tamen Ethnicae, et mullitudinis Deorum, quos [14] kyoviae coli [14] praeceperat, pertaesus, ad religionem Christianam animuin adjicere coepit. Quod ut eó commodius lieret, ad Basilium et Constantinum lieges Constantinopolitanos, legatione missa, horum sororem A n n a in matrimonio sibi locari petiit: quod si faciant, so cum tota gente sua, Christo nomen daturum pollicetur. Placet con ditio, et locus in Graecia, oppidum Urcorsun, quo utrique convenirent, disignatur. Vlodimirus itaque acccptá in uxorein Anna, sacro baptismate Ecclesiae inseritur, nomineque mulato Ba s i l i u s dicitur, anno Christi 988. A quo tempore Kutheni in religione Christiana permanserunt.

[15] A regibus Constantinopohtanis Vlodimiro, nescio, quern pileum impe- [15] rialem cum humerali per Metropolitam transmissum, nomen Monomachi inditum, eamque ob causam, qui ex Vlodimiro descendunt, mérito Czaros appellari, Ru- theni affirmant.

Reliquit Vlodimirus duodecim filios, quosdam ex conjuge Anna, quosdam ex concubinis susceptos, quibus totam Russiam distribuit: Vi s e s l a o cessit Novo- gardia magna. J s o s l a o Poloko. S u a t o p a l c o Turovia. J a r o s l a u s postmortem Viseslaui fratris Novogardiá potitus est. B o r i s s o data est Rostovia. Gl e b o Muromia. S t o s l a v o Drevensis [16] regio. U s z e v o l o d o Vlodiiniria. Ms c i s l a o [16] Astracanum. S t a ni s l a o Smoleńsko. S u d i s l a v o Plescovia. Duodecimus Podui s , antequam ad pubertalem pervenisset decessit.

Inter hosce filios, cum legitiini et naturales, reliquis sese potiores judicarent, et alioquin fratrum concordia rara sit, mutuis vulneribus plerique conciderunt.

In quibus dissensionibus tandem S u n t o p o l c u s Kyoviam obtinuit: inde á Jaroslao fratre pulsus; á Boleslao Polonorum duce restitutus est: pauló tamen post Jaroslauus Iíyovia denuó potitus, earn obtinuit: lsoslauus filios habuit tres. Mi c i s - lau-[17Jum , St opol c ui n, e t Dr opol c ui n. Jaroslaus quatuor Yl odi mi r um, qui [17] Novogardiá: Is os la urn, qui Czernigoviá: W e c e s l a u u m , qui Smolenscio: et VVszevo 1 o d u m , quiPereuslaviápotitus est. W s z e v o 1 o d i filii fuere, R a s c i s l a u u s et V l o d i m i r u s . Hie posterior post varias concentationes, et mutuas expulsiones rursum monarcha Russiae factus et monomachus factus est. Hiñe ocio habuit filios, M i c i s l a u u m , cui Kyovia cessit: I s o s l a u m , S t o s l a u u i n , J e r o p o l - c u m, W e c e s l a u u m , R o i n a n u m , G e o r g i u m , And r e a m. Georgii filii fuere R o s s e s l a u u s , A n d r e a s B a s i l i u s , De me t r i u s cognomento Ws z e v o Id us.

[18] Ex hoc ultimo natus est G e o r g i u s , qui anno Christi 1237. á Ba t o [18] Tartarorum Duce, qui Moscoviam vastatam in potestatein suain redegerat, coesus est. Ex quo tempore Rutheni Tartaris plurimis annis tributarii fuere, et ex ipsorum arbitrio duces sibi constituére. Qua Tartarorum, qui in historiis Scythae nuncupantur, fuerit potentia, sub haec témpora nostris quoque gentibus, non absque máximo detrimento, innotuit: cujus rei non pauca indicia in hunc usque diem passim cernere licet. Bathus enim Russia devictá, Scythiá Asiática, quaui in hunc usque diem Tartarí incolunt, egressus, Poloniam inprimis, in [19] qua [19] plerasque lirbes vacuas habitatoribus inveniebat, de hinc Silesiam maximis cladibus affecit. Vratislaviá enim incensó, postquam in oram Lignicensem pervenisset, cum H e n r i c o Duce, cui complures Polonorum proceres, et militiae Protenicae Magister subsidio venerat, praelium commisit.

Quanta nostrorum strages edita fuerit, argumento est, quod hostes auriculis, quas interfectis absciderant novem ingentes sáceos impleverint.

Quod vero ad victoriam hanc obtinendam, nescio quibus artibus Magicis Tartarí usi fuerint, ex historiis patet. Capitis enim humani simulachrum ve-[20]xillo, in quo litera X depicta i'uerat, impositum, quod commotum turpissimum 120] loetorein exhalaverat, nostris obviain gestárunt, tantumque terrorem incusserunt, ut veluti capite Medusae, stipidum instar constiterint, armaque ab sese abjecerint. Ipsius Henrici Ducis corpus, cum inter caesorum cadavera, ex indicio pedis

(20)

fi

sinistri digitis sex, vix inventum esset, jubente matre H e d v i g c . fonininâ ob sanclitatem eximiam, et monasterium Trebnicense, quod suis sumplibus extruxit, clarissiinâ Vratislaviam delatum, et in monasterio, quod à ]). J a c o b o noinen [21] acceperat, nunc nomine certas ob causas [21] mulato, I). V i n c e n t i o sacrum

est, huini mandatum fuit. Reliquorum Ducum, qvae in praelio occubuerant, sepulturae, in aliis Silesiae locis sacris in hune usque diem spectantur. Hisce ita peractis, Bathus Ungariam quoque, imperante tuncBelâ, ejus nominis quarto, direptionibus et incendiis vastavit : cui cùm rex cum exércitu obviam progressus esset, elim ad internecionem delevit: ipse tamen cum fratre fugà elapsus, manus hostis vix effugit. Bathus filium habuit Tamerlanem, quem Moscovitae Ternir Kutla appcllant: quantam is claritatem, vel solo hoc facinore, quod Bajazetem [22] Turcarum Imperatorein, catenis [22] aureis vinctum circumduxerit, genti suae

adjecerit, ex historiis patet.

Cùm eo tempore, universa ferè Europa ob tain graves irruptiones barbararum gentium, in máximos terrores conjecta esset, I n n o c e n t i u s IV. sumrnus Pontifex, anno Christi 1246. missâ ad Bathum legatione, pacem quinquennalem impetravit. Quàmvis veri), ut relictis superstitionibus impiis, quibus deditus erat, et crudelitate istâ barbará Christo nomen daret, ejusque sacrosanctam religionem susciperet, hortatus ipsum sit: nihil tamen hisce monitionibus ell'ectum est. Paulo [23] pôst enim instinctu et iinpulsu Sara-[23]cenorum ad Machometi dogmata quae

usque ad hune diem Tartarí profitentur, animuin applicuit.

Ut ad Ruthenica revertamur: fratres Ge or gi i quem caesum diximus, J a r o s - l aus Vlodimiriam: S t o s l a u u s ducatuin Susdalensein: J o a n n e s Starodupum tenue- runt. Horum stirps annis subsequentibus in eam multitudinem excrevit, ut tota Russia ducibus abundaret. J a r o s l a u s Georgii frater filios habuit T h e o d o - r u r a , A l e x a n d r u m et A n d r e a m . A l e x a n d e r â victoria, quam à Lïvoniis ad fluvium Neva reportaverat, Nevensis dictus fuit. Hinc filii fuêre quatuor: [24] B a si li u s , D e m e - [24] tri u s, A n d r e a s , Da n i e l . Cum reliqui Kyoviain,

Smolensciuin Polocko, occupassent, D a n i e l sedem suam, in urbem Moscoviam transtulit, arcemque hue usque obscurain aedificavit, et titulum magni Moscoviae Ducis primus sibi usurpavit. Reliquit filios quinqué Georgium, Alexandrum, Bo- rissum, Joannem et Ophoniam J o a n n e s , quod assidue peram, ex qua eleë- mosynam egenis distribuebat, gestaret, Kaleta dictus est. Hujus filii fuere, Simeon, Joannes, Andreas. Simeoni Vlodimiria et Moscovia assignata fuit. Cui absque liberis inortuo, successit frater Joannes, qui et ipse, quod patrem liberalilate [25] imitaretur, [25] Kaletae nomen habuit. Hujus filius D e m e t r i u s reliquit septem

filios, Daniclem, Basiliuin, Georgium, Andream, Petrum, Joannem, Constanlinum. B a s i l i u s post patrem imperavit: Hic Basilio filio ob matrein, de qua adultéra suspicionem conceperat, abdicato regnum moriens fratri G e o r g i o tradidit. Cùm vero tum temporis res Ruthenorum eô redactae essent ut ex arbitrio Tartarorum ducem sibi constituèrent, filius Basilius ad ipsorum regetn Machometum se se contulit: eique supplex factus, de injuria sibi illata, et quod contra jus et aequum [26] legitimâ successione privaretur, conquestus est. Quàmvis vero id, [26] quod

petebat, oblineret, nihilominus usque ad mortem patrui, parte sibi â pâtre así gnala, contentus fuit.

Cùm verô patruus moriens, hune ex fratre nepotem, successorein sibi, et monarcham constituisset, filiis Andrea et Demetrio praeteritis, hi odio erga pa- truelem commoti, bellum ipsi movent, et tandem stratagemate astuto deprehensum, exoculant. Nihilominus Bojarones (ita Moscovitae nobiles suos appellant) caeco duci suo fidem praestant, euinque defendunt: ut pálmeles motílenles, imperium non adepti, fugâ sibi considere cogerentur. Hic Bas i l i us cognomento Cziemno, [27] id est, Coecus, [27] reliquit filium Ba s i l i d e m, qui cùm magno animo praedilus

esset, imperium versus Orienten) magnopere amplificavit, et íatissiinas provincias paulatim ad sese pertraxit. Superiorum quoque ducum filii et nepotes, qui diver sas provincias sibi assignatas possidebant, ipsi se se subjecerunt: quos pauló pôst, ne potentiae suae impedimento essent, bonis et facultalibus ad se pertractis, paulatim ê medio sustulit; et primus titulum magni ducis Vlodiiniriae, Moscoviae, et Novogardiae sibi usurpavit, seque monarcham totius Russiae appellavit. Polonis

(21)

7

earn ob causam bellum movit, quod filiam suam He l e n a m, quod Al e x a n d r o ma-[28]gno Lithuaniae duci, qui inortuo fratre, Poloniae rex faetus est, in malri- [28] tnonium collocárat, male liaberi, et á religione Graeca, ad Latinae Ecclesiae caeremonias adductarn, dieeret. Plescoviam quoque quae sola in tota Moscovia muro cincta est, et Novogardiam, urbes ob mercimonia ainplissimas et ditissiinas, quas Vi t ol dus inagnus Lithvaniae dux anno Christi 1430. fmibus suis adjecerat, postquam Lithvanis quinquaginta circiter annos paruissent, in servitutem redegit. Tantae fuere Novogrodensium opes, ut trecentos currus, auro et argento onustos, inde abduxisse dicatur.

Cum primus hie bellum Li-[29]voniis moverit, operac precium facturum me [29J existimo, si veram ejus rei causam, uti earn ex virorum principum archivis, et vetustissimis annalibus percepi, paucis exposuero.

Cum incredibili cupiditate dilatandi imperii sui arderet, et non ignoraret, Livoniam regionem esse cultissimam et populosissiinairt, ad earn bello sibi subi- gendam, animum adjecit. Maximum turn temporis Novogrodi erat emporium, quo Germani merces suas magna copia importaban!, et pro aliis, quibus Russia abun- dat, permutabant. Cúm itaque in Russia multi Germani, et in Germaniae urbibus maritimis, non pauciores Ru-[30]theni babilarent, ita inter ipsos convenerat, ut [301 si forte Ruthenus in Germania delinquent secundum loci illius leges scriptas pie— cteretur, utque Germani quoque in Russia, gentis ejus legibus aequá ratione subjecti essent, Quod ipsum Moscum quoque diplómate suo, cui aureum sigillum appensum fuerat, confirmásse scribunt. Ci'un itaque Revalii Ruthenus quídam falsam cudisset monetam, alter magni nominis, contra naturam cum jumento concubuisset, uterque uti nostrae julient leges, capitali supplicio affectus esset, hanc ob causam Moscoviae dux, ad summam indignationem concitatus est, et omnes mercatores, qui Neogro-[31]di negociabantur, in vincula conjecit, oinnes- [31 ¡ que facúltales in fiscum suum redegit. Magna quoque severitate á Livoniis po- stulavit, ut sibi consul Revalensis cum praetore, qui subditos suos ob tain exigua, ut ipse putabat, vitia mortis damnássent, mitteretur. Adversus consulem etiam aliam ob causam, quod is literas suas, ad mensam assidens, accepisset, ñeque assurgendo reverentiam ipsis exhibuisset commotus fuisse dicitur. Tantopere igitur incitatus, arcis atque urbis Revalensis effigiem, ex argento sibi fieri curavit, eamque cum alia suppellectile argéntea, mensae apponi jussit, ut ea prae oculis

posi—[32]ta, ad vindictam eo magis inflammaretur. [32]

Anno deinde 1492. ad fluvium Narvani, Graecorum atque Italoruin artificum auxilio usus, arcem munitissimam, magna celeritate extruxit, eamque á nomine suo Ivanogorod, quasi dicas Joannis castrum appellavit.

Ad fluvii ripam alteram Livoniae magistri, suam quoque nmltis annis ante extructam, habebant, cui oppidum adjunctum est, quod ob inaris vicinitatem, et loci commoditatem, uti pleraeque Livoniae urbes, incolas satis divites habuit. Quantis injuriis hosce Rutheni ex arce sua affecerint, quam item crudelitatem, in eos, quos comprehendere potuerunt, nulla [33] ñeque sexüs, ñeque aetatis [33] ratione habita, cum omnis generis contumelia exercuerint, dici vix potest. Quam- vis verb Suecorum rex paulo post liuic tyrannidi sese opposuerit, et arcem hanc occupatam, mililiae. Teutonicae magistro, tradere voluerit tantus tamen omnibus terror injectus fuerat, ut earn, metuens ne Moscum magis irritaret, acceptare noluerit. Postquam itaque Suecus cum opulenta praeda discederet, et ob inter vallum, quod inter regnuin suum, et locum hunc intercedit, praesidio firmare non posset, Rutheni redeuntes munitionem illam et pulehriorem et munitiorem parvo temporis spatio eflecerunt, et ad pristinam [34] crudelitatem reversi sunt. [34] Cum verb aliis quoque Livoniis sibi fmitimis inolestiam facerent, ex parvis initiis, uti plerumque accidere solet justum deinde et diuturnum bellum exarsit. Hoc ita que ut Livonii eo commodius sustinere possent, á vicinis regibus, principibus et urbibus quoque maritimis auxilia petierunt, eaque non magno negotio consecuti sunt. Consultissimum enim judicabant, ut novi hujus hostis vires sub ipsa initia potentiae crescentis attererentur, ne deinceps suis quoque ditionibus immineret: in qua cogitatione, utinain semper perstitissent.

(22)

8

[35] Infestabat Bas i l i us turn quoque temporis bcllo Lithvaniam, qvbd [35] filiam, quam uti dictum est, Alexandre magno Lithvaniae duci, in matrimonium collo- càret, male haberi intellexisset. Is itaque legatione ad G u i l i c l m u m I’ la t u b e r g i u m militiae magistrum missâ, cum ipso foedus iniit: eâ conditione, ut quisque à suis limbus Mosco belluin faceret. Sperabant enim, si pluribus bellis distineretur, facile potentiam ipsius infringi posse.

Archiepiscopus itaque Rigensis, et Livoniae magister, ne occasionem rei benè gerendae praetermitterent, non diù morati, militem conscribunt, atque qua tuor millia equitum, peditum verb duo millia ad fines Russiae uti convenerat, [36] adducunt. Cùm verb A-[36]lexander fratre mortuo, ad regni Poloniae guberna-

cula accessisset, cum socero, â quo tamen non parvis injuriis all'ectus fuerat, pacein fecit; et foederi cum Livoniis facto renunciavit.

Tartari nihilominus, cum quibus Alexander transegerat, ultra Tanaim pro gress'!, cum octuaginla millibus hominum, ad fines Moscoviticos accesserunt : cùm verb à Lithvania pax esset, magno suo detrimento pedem referre coacti sunt. Livonii nihilominus, qui magnain quoque rusticorum manum sibi adjunxerant, DEI auxilio implorato, et ab Episcopo Dorpetensi faustâ precalione accepta, [37] egressi, septuaginta mille Ruthenos équités [37] levis armaturae obvios habent.

Cum his mutuis cohortationibus sese ad fortitudinem exhortantes, congressi acerrimè dimicant, magnâque strage édita, eos qui superfuerant, in fugam conji- ciunt, cùm de suis per paucos admodum desiderâgsent.

Eo animo Rutheni, uti posteà ex captivis intellectum est, ad Livoniam accesserant, ut earn totam in potestatem suain redigerent: sed hâc opinione de- cepti, omnibus impediinentis post sese relictis, terga verterunt. Hoc felici rerum successu usi Livonii, ad mille passus viginti Moscoviam ingrediuntur, totamque [38] dévastant, et arces Iseburgum et Ostro-[38]vium, munitissimas incendunt.

Ad hanc posteriorem constitutum fuerat, ut Lithvani cum exercitu adveni- rent; sed cùm aliquandiu frustra Livonii expectàssent, et exercitus ipsorum ob aquarum et ciborum insalubritatem multis modis infestaretur, et commeatu desti— tueretur, intra lines suos se receperunt. Ut itaque hanc contumeliam et injuriant sibi illatam Moscus ulcisceretur, eodein anno sub inilium mensis Novembris, innumerum exercitum in Livoniam immittit, militibusque severissimè injungit, ut earn totam incendiis vastent, et diripiant: omnibus autem, qui, antequàm haec [39] peracta fuissent, [39] revertantur, suspendium minitatur: hacque ratione spem

omnem reditûs adimit. Magnis itaque copiis infusi, postquàm summâ celeritate Rigam usque Livoniae metropolim pervertissent, splendidissimam provinciam, malignis modis, incendiis vastant, arces et templa diripiunt, in omnis aetatis homines crudelissimè debacchantur, et rnagnam hominum multitudinem in miserrimain servitutem abducunt. Magnum quoque hostium numerum coesum, affirmant: in oppugnatione enim arcis Heineltanae, quindecim hominum millia, unà cum duce belli Alexandre Dobelenscio, interiisse, traditum est.

[40] Videbat antistes Rigensis, cum [40] militiae magistro, Moscum minime quic- turum, sed quàmprimùm se colligere posset, irruptione factà denub sibi molesliam facturum.

Quàmvis itaque vires ipsorum attritae, et aerarium exhaustum esset: ipsà tamen necessitate urgente, omnes cogitationes suas ad novum helium applicant, et duo millia saltern equitum, et promiscuam multitudinem peditum, atque agrestiuin, colligunt, eumque exercitum mense Augusto anni 1502. in agrum Plescoviensem educunt, Quàmvis verb Poloniae rex, denub de adducendo suo exercitu, spem illis fecerit: hisce tamen promissis non stetit: quae res viras optimos non parvo [41] [41] moerore affecit. Cùm ad urbem Plescoviam pabularentur, capti sunt ab ipsis

duo senes, canis barbis conspicui: hi ad militiae magistrum adducti, ipsi indi cant, â magno duce ex omnibus, quas haberat, provinciis, Ruthenos simul et Scytbas, ad bellum Livonibus inferendum, collectas: eumque toturn in hoc esse, ut totam ipsorum provinciam in potestatem suam redigat. Cùm itaque exercitum hunc in vicinia adesse intellexisset magister, copias suas in apertam planiciem, quae ad urbem est, ut hostem ibi operiretur, cducit. Moscovitae ob multitudi nem certissimam sibi victoriam polliciti, non opus fore praelio existimabant: itaque

(23)

9

ad vineicn-[42]dos Livonios, multos lunes, cornpedes, et id genus alia vincula [42] aduexerant. Victoria obtentâ, totam Livoniam facilliino se negocio sub imperium suum redigere posse nullum sibi dubiutn faciebant. Sed equus instruitur ad diem belli, à Jehova autein proficiscitur salus, inquit prudentissimus rex Salomon. Livonii enim horum adventum non expectantes, postquàm ad strenuè pugnandum, ant pro salute Reipub. Christianae, et patriae suae forliter occumbendum mutuô se se exhortati essent, et multis precibus DEI auxilium implorassent, ipsis obviam progrediuntur, eo ut dixi animo, ut aut vincant, aut pulchram petant per vulnera inor-[43]tem. Rutheni audaciam ipsorum admirati, équités omnibus ex partibus [43] cingunt, ut omni fugae occasione interclusà, ad unum omnes interficiantur: Et de salute quidem ipsorum pedites, qui ob inetuin similis fortunae paululum retro cesserant, plané desperabant.

Tanta verb eorum fuit virtus, tanta fortitudo, ut Ruthenorum exercitum ter perumperent, obvios quosque caederent, et ad extremum in fugam conjicerenl. Ipsi defessi admodum, sangvine rnadidi, et pulvere conspersi, paucis suorum amissis, ad pedites reversi, et magno gaudio excepti sunt. Latè patentes campi cadaveribus cooperti, maximam [44] hostium stragem factam, satis superque [44] testabantur.

Autistes Rigensis turn in hostium potestatem venisset, nisi â praefecto mili- tum J o a n n e P l a t t e n o , periculo ereptus fuisset. Ob tain celebrein victoriam, ipiae miraculi instar fuit, ut quot annis die 14. Septeinbris, qui exaltationi crucis Cbrisli sacer est, supplicationes per totam Livoniam observarentur, â sacerdotum collegio decretum fuit.

Eodem Moscus ad Narvam quoque duodecim millia hominum ablegaverat, cum hisce mandatis, ut caesis hostibus, ea ex parte Livoniam invaderent. Unde satis superque (latet, in quanto turn [45] discrimine haec afllicta provincia con- [45] stituta fuerit.

Rebus hisce féliciter gestis, militiae magister Pletenburgius legatos ad sum mum pontificem Alexandrum ejus nominis sextuin ablegat, ah eoque in tantis angustiis et difficullatibus, cum loto ordine suo equestri, et Republ. Christiana constituais, quas ob exhaustam pecuniam amplius sustinere non possit, consilium et auxilium petit. Sed cùm Moscoviae dux suos quoque legatos eô amandasset, et à sese belli illius causam, nescio, quo praetextu, removisset, non multum obtinuit. Scripsit tamen pontifex ad Alexandrum Poloniae regem, eumque hortatus est, vt inter vtruin-[46]que firmam aliquam pacein faceret. [46]

Earn itaque ad rem Polonus magistro operam suam offert: qui cum auxilio et pecunià destitutes esset, et se solum tantae Mosci potentiae imparem esse facile cerneret, si aequis conditionibus pax aliqua certa obtineri possit, non se abnuere, regi per legatos renunciat, eidemque pro hac benevolentia gratias agit.

Anno itaque Christi supra millesimum quingentesimum tertio, A l e x a n d e r ’, qui fratri in Poloniae regno successerat, legatos suos, quibus Romanorum Jm - perator et Boëmiae Rex, suos quoque adjungunt, ad Moscoviae ducem quoque ablegat, ab eoque cùm multos jam annos Germanorum mi-[47]litum virtutem non [47] absque parvo suo detrimento perspexisset, pacein sexennalem, quae tamen posted in annos fere quadraginta prorogata fuit, impetrat.

Haec, quae do primis Livonioruin cum J o a n n e B a s i l i d e magno Moscoviae duce bellis habere potui, hoc loco inserere placuit. Nunc de matriinonio ipsius pauca subjiciemus. Duxit primé in uxorem M a r i a m ducis Tuerensis liliam: ex • qua filium Joannem suscepit. Eà mortuâ duxit alteram, S o p h i a m Graecam Thoma Palaeologi fdiam, cum qua complures Graeci, eruditionc in sign es, qui à patria sua exulabant, in Moscoviam venerunt. Plane ex aerario summi poulificis dota- tam [48] e s s e , à quibusdam asseritur: earn potissimùm ob causam , quôd se [48] cum Romana Ecclcsia consensionem initurum Moscus promisisset. Foemina haec regio sangvine prognata, excellenti quoque animo praedila fuit. Maritum ita que hortari non deslitit, vt jugum illud Scythicum tandem aliquando exculeret, quod vt eô commodiùs fieret, hac astutià usa fuit.

Tartarorum dux assidue suos quosdam homines, in aula Moscovilica habuit: hi in arce ipsa doniuni inhabitantes, omnium, quae à Moscovitis gerebanlur,

(24)

10

speclatores fuerunt, eaque Domino suo nunciárunt. Hisce corycacis, ut Basilides 140] liberaretur, lingit Sophi a divinitüs se se admonitam, [49] ut eo in loco, in quo

Tartarorum domus erat, templum extrueret. Filiuin itaque cnixa, ducem ipso- ruin, quamvis Ethnicum, ad baptismi solennitatein invitat, et ut hanc sibi domum donare velit, petit, idque obtinet. Qua amotá, libertatem Tartarí omnem ami- serunt, et recuperare nunquám potuerunt. Cum enim ante haec témpora Mosco- viae duces, legatis ipsorum obviam procederé, lancem cum equino lacte, quo máxime bibendo delectantur, ofl'erre eosque stantes ipsis sedentibus, audire cogerentur, hác conjugis suae calliditate Basilides dominalum ipsorum primus ab [50J humeris suis amovit: quern deinde successors penitús excusserunt. [50] Itaque

et nunc tantuin sibi bolum é faucibus ereptum Tartarí indigné ferentes, non raro Moscoviam ingrediuntur, eamque vastant, et populantur. Ex conjuge Sophia senos suscepit liberos: filiam unam Helenam: et mares quinqué: Gabrielem, De- metrium, Georgium, Simeonem, et Andreain. Pater vivus adhuc imperium filio Joanni ex Maria assignavit, (jus enim primogeniture Moscovitae in successioni- bus observant,) eique Stephani Moldaviae Palatini filiam despondit: ex qua post- quám fdium Demetrium suscepisset, ante partum obiit. Demetrio imperium de-[51] bebatur, sed Sophia apud conjugem obtinuit, ut eo posthabito guberna-[51]cula

fdio Gabr i el i traderet. Quámvis verb parens moriturus, consilium inutárit, et ex filio nepotein in integrum restituerit: id tamen Gabriel non permisit, sed in car- cere ipsum, donee ibi squalore et sordibus enecatus, expiraret, detinuit. Gabriel regnum adeptus Ba s i l i um sese noininavit, et patre bellied, et aliis virtulibus non inferior fuit. Ne itaque suos ocio torpescere pateretur, induciis cum Livoniis confirmatis, bellum, quod parens Lithvanis intulerat, continuare incepit.

Videbat enim magnum Moscoviae partem á Vitoldo Lithuanis adjectam: eam que ab ipsis ultra centum annos cum imperio obtineri. In earn igitur cogitatio-[52] [52]nein totus incumbit, vt quae ob contentiones majorum suoruin amissa fuerant,

recuperaret, et ditioni suae vicissim adjiceret, quae res ipsi felicissime successit. Cum magna eteniin manu egressus Drogobusum, et alia ad Boristhenem oppida, nec natura, nec opere munita, facili negocio in potestatem suam redegit.

Cum Polonis etiam justo praelio conflixit, et victoriam obtinuit: in ea Con- stantinum Ostrovium, belli ducem, Ruthenico stemmate prognatum, coepit et Moscoviam adductum totos annos septem in vinculis detinuit.

Hoc felici rerum successu elatus, ad Smolenchum quoque quae urbs reliquis [53] est munitior, acces-[53]s it: sed praesidiariorum virtute repulsus, obsidionem

solvere, et cum exercitu discedere coactus est. Anno vero sequenti, qui fuit á Christo nato 1514. urbe hác astutiá ducis Glinscii, qui ab Alexandro rege ad Moscum profugerat, per proditionem potitus est.

Mortuo Alexandro Sarmatarum rege, cui S i g i s mu n d u s ejus nominis primus successerat, sub initium imperii ipsius cum maxima suoruin manu egressus, et ob superiorum annorum victorias spe bond plenus, belli fortunam denuo experiri voluit: qua verb ratione á Polonis, duce Constantino Ostrovio, qui paulo ante [54] ex durissima servitute se se redemerat, magna suorum parte amissá, [54] victus, et in fugain conjectus sit, patentes campi ad Orsam oppidum, in quibus in hunc usque diem ossa caesorum conspiciuntur, satis superque testantur, et a Barone H e r b e r s t e i n i o fusii'is traditur, ut hoc loco propter historiae seriein solummodó attigisse, et quodammodb dígito m onstrásse, sufñciat.

Contraxit B a s i l i u s primó matrimonium cum Salomea nobilis cujusdam sui filia, earn verb, cúm nullam ex ipsa prolein susciperet, ob sterilitatem in monasterium detru^t, abanique Helenam ducis Glinscii filiam duxit: ex qua filiuin J o a n n e m suscepit: qui anno Christi 1528. die 25 Augusti, hora diei sexta in hanc lucein editus est.

[55] [55] Cum mater mortuo marito non satis casté viveret, veneno sublata, adulter verb in frusta dissectus est.

Filio itaque quinto aelatis anno gubernacula tradita sunt adhibito tutore G e o r g i o patruo, qui duin nepos adolesceret, imperio praefuit.

Antequáin ex ephaebis excederet, ad res magnas animum applicare, et patri non inferior esse coepit, cogitationibus in oinnes partes de regno amplificando

(25)

11

suscoplis. Huic instituto cùm agnatos sibi suos impedimento esse cerncret, iique subinde rebus novis studerent, plerosque ê medio sustulit : ex quorum numéro fuit V t o d i m i r u s patruelis, cujus [56] filiam Magno Holsatiae Duci in matrimo- [56] nium colloeavit.

Casanenses et Astracanos Tártaros, cùm liactcnus tributum solvissent, et subinde rebellioncm molirentur, ducibus sen Czaris ipsorum in servitutem secum abductis, plané sibi subjugavit: et ad Casanense quidein regnum occupandum anno Chrisli 1553. ipse egressus est. Astracanum veri» anno ab bine tertio vir- tnle siiormn belli ducuin obtinuit. Utraque urbs ad fluvium Volgam: et Casanum quidem loco superiori, à Moscovia urbe millia passuum centum sexaginta: Astra- canmn verô ultra haee trecenta sita est. Postquam itaque inagnam Orientis par tem sibi subje-[57]cisset, ut dominatum suum versus Septentrionein et Occidentem [57] quoque annis extenderet, sedulô cogitavit.

Ouae turn temporis Livoniae fuerit ratio, et quae dissensionum semina inter Teutonicae miiitiae magistrum, et antistitem, seu Archiepiscopum Rigensem ex- titerint, erudite exponil J o a n n e s L e v e n k l a j u s , vir doctissimus. Dum eniin magister metueret, ne in Livonia equitum collegio exterminate, quod in Prussia jam ante factum fuerat, principatus ad aliquem nobili genere natum deferrelur, et in haereditariam successionem degenerare!, antistiti, qui vivus adhuc successorein sibi Cbristophorum Megalhur-[58]gum ducem adsciverat, quibus potest [58] conalibus se opposuit.

Cùm ilaque alter altero se digniorem existimaret, Archiepiscopus quidem ob celebrem Brandeburgicorum ducum familiain, qua prognatus erat: magister verb, quiid ab ordinis sui equitibus Livoniain primi'im subactam, et ad religionem Cbristianam adductain sciret, mutuis odiis inflammati, civile belluin excila- runt, quod tandem llorentissiinam provinciain pessundedit.

Cùm itaque in bisce dissensionibus, Moscus finitis jam induciis Livonicis optimam rerum gerendarum occasionem sibi ohlatam cerneret, nova belli causa inventa tributum â Dorpatensi [59] anlistite, à singulis ejus diaecesis capitibus, [59] sibi debitum, et hactenùs non persolutum exigit: et templa Moscorum diruta, quae in quibusdam urbibus habuerant, ut reficerentur, jubet. Id ni fiat, bellum ipsi denunciat.

Tributi earn esse rationem ex vetustissimis monumentis, et viris gravissimis diligenter indagando intellexi. Cùm ad oppidum Dorpatense, in finibus dilionis Plescoviensis, sylvae complures, et nihil aliud, quàm lustra feraruin essent: in iis ruslici, qui vicinos pagos inhabitabant, inellificio operam dederunt, atque in arboruin concavitatibus, vt mos est regionum septentrionalium, alvearia habuerunt. A sin—[60] gulis itaque sex solidos Livonicos, qui monetae nostrae duos [60] cruciferos efficiunt, annualim pendere solili sunt. Cùm verô deinceps crescente bominum multiludine, sylvae in planicies redigerentur, rustid â solutione quoque ista liberi fuerunt. Hac de re cùm Moscus ex annalibus suis accepisset, solu- tionem banc latà quâdam interpretatione, â singulis arboribus ad singula hoininum capita extendit.

Quod ut eô melius sciri atque intelligi possit, partem epistolae, quam ad me G o t l i a r d u s , qui ex magistro Teutonicae miiitiae â S i g i s m u n d o A u g u s t o , Poloniae rege, Curlandiae et Semigalliae dux crealus est, scripsit, hoc loco subjungere visum est.

[

61

] G o t l i a r d u s B E I g r a t i a t ' l i i - l n i n l i u c e t S e m i g a l l i a e i n

1611

l i i v w n i a D u x e t c .

Omnes nos, qui provinciam banc incolimus, Sacratissimae Majestati Caesa- reae, Domino nostro clementissimo, eâ quâ decet reverentiâ, summâ animi de- missione gratias agimus, quôd pro paterno animo, quo erga totain Rempub. Cbristianam affecta est, et ut dilaceratae et afilictae regionis lui jus, quae longo tempore ab incursione barbararum gentium propugnaculi instar fuit, commodis consuleretur, legatos suos ad magnum Moscoviae ducem ablegavit. Pro qua paterna erga nos volúntate, et beneficio, vilain et for-[62jtunas nostra, quando- [62]

(26)

18

conque opus fuorit, profundare parati sumus: DEum ¡nterea precantes, qui solus imperia stabilit, et transfert, ut hoc salutare opus, cujus fundamenta jam jacta sunt, ad optatum finern perducat. Quod verb ad jus illud, quod Moscas in luine sibi provincial!! vendicat, atlinet, ut veruin fateamur, cum stupore et adinirationc suninia intelleximus. Non soliim enim ex omnibus veteribus et fide dignis historiis certissimum est, sed ipsa quoquc experientia, et status harum regionum haec omnia fabulosa esse, et nescio unde confusa, abundé testantur. Ex omnibus [63] enim monumentis, quo-[63]cunque sané nomine appellentur, quae tamen non pauca apud nos extant, ne vestigium quidein minimum apparet, imb nec conjectura quidem ulla haberi potest, ea quae Moscus de iis populis, qui buic regioni aliquando praefuerit, et quod ad majores suos jure quopiam pertinuerit, proferí, verilalis fundamento niti.

Qua enim ratione haec ipsa provinsia industria mercatoruin, ope navigationis primuin aperta sit: quo deinceps modo incolae Ethnieis superstitionibus, et cul- tibus ldololatricis dediti, á fratribus ordinis Cruciferorum, qui et socios suos, in [64] Prussia eundem ordinem profitentes, in auxilium vocárant, ad fideiu [64] Clni- stianam conversi, et non absque multo labore traducti sint, non ignotum est: ciim eo tempore Livones, jurisdictions, religionis, inoruni, lingvae denique Mo- scoviticae, ne minimam quidem notitiam haberent: quibus non soliim cum bisco, sed ne aliis quidem gentibus, quicquam commune fuit. Miseram enim, inopem, barbaran! atque Etbnicam vitain in sylvarum, latebris, cum belluis belluarum instar degentes, ñeque DEI, ñeque magistraliis alicujus cognitionem lillam asse- cuti sunt. Hoc solummodb ipsis peculiare fuit, ut qui unius essent familiae, et 165] societatis, séniores suos, quos babebant, prae aliis revererentur, quos dein-[65]de,

ut major esset ipsorum authoritas, regum nomine appellárunt: iisque quamvis ultra centenarium numeruin excrevissent, inoreih in omnibus gesserunt, servitia- i|iie sua more rustico, et barbaro praestiterunt. Eo ipso tempore Moseovitae, ut ex historiis patet, religioni Graecae, quae est ad solem Orientein, et caere- moniis Ecclesiasticis, jam fuere dediti, quas in omnes provincias imperio suo subjectas propagabant, suisque earn ad rein cbaracteribus utebantur. De quibus omnibus, qui loca haec inter Ruthenos, Litbuanos, Samogitas, Prussos, et mare [66] Baltbicum, in magna barbarie incoiebant, ne auditione quidem [66] quicquam

acceperunt. Accedit hoc quoque quod millo unquám tempore, ñeque in terrae visceribus, ñeque aliis locis, minima anliquilatis, aut lilerarum Ruthenicarum monumenta reperla sint: quod profectb fieri non potuisset, si Moseovitae, Ru— tlieni, aut aliae gentes, quae rebus hisce utuntur, imperium in has quas diximus, obtinuissent, quin vel in religione, et cultu divino vel eliam juribus, consuetu- dinibus, moribus, lingvá, aut literis vestigia aliqua reinansissent. Hoc quidem non negamos, inter gentes basce Livonicas, per mullas sané et cas quidem fuisse diversas lingvas: uti et hoc ipso tempore eadem est ratio.

167] [67] Eae tamen omnes, nec cum Moscovítica, nec cum aliarum nationum lingvis, quicquam affinitatis liabent. Quod vero Moscus praetendit sibi, et ma- joribus suis pensionem seu tributum ex bac tota provincia numerari solitum,

cádem firmitate, uti praemissa nititur.

Sub inilium hujus funesti belli, Moscus ut tyrannidem, et dominandi cupi- ditatem praetextu aiiquo excusaret, inter alia postulata, tributi quoque, quod ex ditione antistitis Dorpatensis sibi deberetur, cujus tamen ipse ñeque definitionein afierre, ñeque certi aliquid affirmare potuit, mentionein fecit. Sed nemo homi-[68] num inventus est, qui homi-[68] ullo tempore Mosco ejusmodi tributum persolutum

fuisse, vel meminisset, vel aliunde intellexisset. Cum itaque in totuiii hoc negocium ad ordinis Livonici magistrum rejiceret, utque hac de re ex Dorpa- tensibus cognosceret, juberet, et tributum urgeret, quod se non remissurum dicebat, etiam si único saltern capillo aestimari posset: tandem in Dorpatensiuin annalibus inventum est, ante bominum memoriain, cum ditio Plescoviensis nihil aliud, quam sylvas et lustra ferarum liaberet, rústicos ex Dorpatensiuin districtu Neuhusiano, cum consensu vicinorum Ruthenorum alvearia in sylvis habuisse, [69] et A singulis [69] quotannis sex solidos Livonicos praefectis ipsorum persolvisse.

(27)

13

isla unà cum ipsis arboribus excisis, cessavit: hi itaque sex solidi ñeque unquám à Kutlienis petiti, ñeque à Livonibus persoluti fuerunt. Hic enim tyrannus, qui nunc rerum potitur, id, quod ñeque à pâtre, avo et ullis antecessoribus factum esse cerium est, primus sibi hoc excogitavit, parum de eo, jure an injuria id fiat, sollicitus. DEUS autem, qui res arcanas perspicit, et cui tyrannis ejusmodi, et dominandi immoderata cupiditas minimè probatur, hujus injuriae suo tempore vin-[70Jdex erit: et qui sanae mentis sunt homines, hinc facile depre- [70] hendent, liaec omnia in euin tendere finem, ut hoc confíelo, et temerario praetextu imperium suum redegerit, transmaritimas quoque regiones adoriatur, et invada!. Ilaec quae de causa belli Livonici in archivis nostris reperiri potuerunt, tibí communicare volui. Datae 22. Maji, Anno â resliluta salute 1576.

Haec omnia, quàmvis Livonij non ignorarent in civilibus tainen dissensionibus, ut vel iniquissimain sibi pacem comparaient, missâ legatione, tribiitum ipsi anniium promittunt, sed paulo post rursum detrectant. [71] Earn ob causam, in [71] lantam inilignationem exarsit, ut omnes cogitationes ad novum bellum converterel. Anuo ¡laque post Christum natiim 1558. niagnis ex dilionibiis suis collectis copiis, antequàin Livoniensium legati, quos eô magister cum antistite Dorpatensi miserat, doinum reverlerentur, ntpole variis itinernni anfraclibus circuinducli, linibus suis, egressus omnia incendiis vasta!, et primó omnium ¡Marvam in potestatem siiam redegit. Pauló post inense Augusto, oppido quoque Dorpelo, quod Rutheni .lu— riovium, quôd à duce Georgio Danielis lilio extructum sit, appellant, potitur. Quàmvis earn incolae [72] vim hostis aliquandiu sustinere potnissent: inetu tamen [72] perculsi, et suadentibus id Hcrumnni antistitis quibusdam consiliariis, deditione factâ, portas ipsi aperuerunt.

Quo tempore et anlistes ipse in potestatem Mosci venit, et è sumrno digni tatis gradu, in exlremam calamilntem praecipitatus est: cui apud se se delento victual annuuni suppedilavit, et bona quae ad praefecturam hanc pertinebant ad se attraxit: earn urbem quae ad fluvium Embeck sita est, non quidein usque adeô munilam, loco lamen peramaeno collocatain, el mullís splendidis aedificiis ornutam, nunc vel pulsis, vel alió trans-|73]latis, veteribus incolis, neseio, quae [73] fex Rutheniea, et Scythica incolit, aedibus intereà tain publicis, qiiàm [nivalis paulalini collabentibus.

Anno sexagésimo supra millesimum quingentesimum, cum maximis copiis Moscos in Livoniani revertitur, et Velinum oppidum obsidione cingit. Ciim prae- sidiarii vim tormenlorum amplii'is sustinere non possent, deditionem faciunt: quo tempore F u r s t e n b e r g i u s , ordinis equestris inagister in potestatem hostis venil, captusque abductus est.

Venerat Hun suiiuna dies, et inevitabile fatum florentisshnae huic provinciae. In summis ila-[74]que angustiis, cùm frustra vicinorum expeclaret auxilia, et [74] hue usque llomanoruin Imperatori soli paruisset, in varias partes miserrimè dila cérala fuit. Quae Moscus enim nondum occupàrat, in potestatem Sveci, Dani, et Poloni venerunt: ipiae tamen et ipsi non din adinodum retiñere potuerunt. Poloniae rex subíalo equestri collegio, G o t h a r d u m K e t i e r u m ex Westphalica nobilitate oriundum, qui F u r s t e n b e r g i o capto successerat, ducem Churlan- diae, et Seinigalliae créât: quae reliqua sunt, sibi vendicat, suisque praesidiis munit, à quibus tamen incolae non minoribus, ferè, quàin ab hostibus daninis afficiebantur.

[75] Coin Moscus Livoniam sibi haereditario quodam jure vendienret, aeger- [75] rimé dilacerationem islam ferebat, et possessoribus dira quaeque minabatur. Con- citatus ilaque Polono 1. bellum movet, arcem I’olociiini, ad quam magnâ belli— corum tormentorum suppellectile instructus accesserat, pauló post adimit: ipsumque loci Palatinuni cum conjuge, et multis hominum millibus in Moscoviam mense Martio, anni 1562. abducit.

Duo Livonii nobiles, diversis temporibus, alter quidem in praelio, quod anno 1529. commisum est: alter vero in expugnalione urbis Dorpatensis in potestatem Mosci venerunt. Ilo s, [76] ciim servitutem integrum ferè sexennium pertu lissent, ¡761 et de ipsorum prudentia multuin sibi pollicerelur, amplissimis promissis eô adegil, ad servitia sua jurejurando se obstringerent. Quo facto amplissiinas ipsis facilitates

(28)

14

concessit, Knezos, id est duces appellavit: nunc ad nos reversi Barones se se nominant.

Ci'1111 aliquot jam annos ipsi á consiliis fuissent, contra ducem suum Mosco- vitae conjuratione initá, nefariis consiliis hoc agunt, ut imperio ab ipso ablato Tartarorum Precopensium principi Russiam tradant.

Hoc facinore detecto, Moscos non solíim in authores sceleris, sed ipsoruni [77] etiam subditos, Ec-[77]clesiaslici atque politici ordinis magna saevitiá grassatur,

eorutnque multa millia horrendis modis trucidat, praecipuasque familias peni- tíis delet.

Quo facto dúos, quos dixi Germanos, ad sese vocat, eosque ad hunc nio- dum alloquitur: Aliquot nunc, inquiens, annos, ó consiliarii mei Russiae gubernacula teneo: sed cüm hoc loto tempore inaximam subditorum rneorum perfidiam, et consilia proditoria deprehenderim, non immeritó in eos tantopere, ut videtis, concitatus sum, utpote quód non semel jam de me ex regno meo, quod á ma- joribus meis aecepi, exterminando, apud se se proposuerint, et nulla Christianae [78] religionis ratione habita, [78] Tártaro Machometanae impietati dedito, has pos- sessiones meas tradere voluerint. Quam mihi haec scelera rneorum, quibus vitam et salutem ineam credere non possum, doleant, facilé per vos intelligetis. Ñeque veri) mihi hoc mirum accidit, qui non ignorem, quám perfidé cum majo- ribus meis, qui Russiae itidem cum imperio praefuerunt, egerint, et quám mullos ipsorum nefariis consiliis initis per insidias é medio sustulerunt. Magno itaque dolore aflicior, quód undique nequissimis proditoribus me stipatum videam: hosco tamen, DEo me, cui scelera ejusmodi minimé probantur, adjuvante exquirere et [79] funditús extirpare [79] non desinain. Cüm vero sacratissimus Romanorum Im-

perator F e r d i n a n d u s per literas amicitiam, et fraternam benevolentiam suani mihi obtulerit, et praetereá postulárit, ut Livoniam Germanicae militiae equitibus restituerein, non equidem abnuo, ut hisce de rebus Ínter nos transigatur. Cum enim originem meain ex inclyta Bavarorum ducum familia habeam, facilé mihi persuaderi [»aliar, ut uni cognatorum rneorum Livoniam certis conditionibus concedam. Quod si factum fuerit, in eam rem incumbain, ut in urbibus meis [60] Plescovia etNovogardia ludí literarii aperiantur, in quibus juventus Ruthe-[80]nica

in lingua latina, et germánica instituatur. Quae Germani etiam in mea ditione seu templa, seu aedificia habuére, ea oinnia ut reficiantur, curabo.

Ad hanc itaque rem vestro utar et consilio, et auxilio. Consiliarii collau- datá hác tam insigni ducis sui volúntate, quantum inde emolumentum in Rernpub!. Christianain, si cum Sacraliss. Román, lmperatore foedus iniret, et synceram amicitiam contraheret, redundaturum sit, inultis exponunt, ejusque rei ceu fun damenta quaedam jacere incipiunt.

Quód Livoniae major país Poloni regis patrocinio se se permiserit, supra [81] dictum est. [81] Ciim vero Revaliam et Pernoviam urbes marítimas E r i c u s suecos

occupássct, contra ipsum Polonus cum Daño ad arma socia foedus init. Eam ad rem M a gn u s Holsatorum dux, qui tum Episcopatuin Hapselensem et Oselensem tenebat, Daño fratri, et Polonis operain suam ofl'ert, et bellum aliquandiu cum praesidiis Polonicis contra Svecum administrat. E r i c o Sveciae rege in carcerem detruso, cüm Jo a u n e s frater, qui Sigismundi Augusti sororem in matrimonio liabebat, reruin potiretur, Poloni arma contra ipsum sumere detrectárunt, socie- tatem cum Daño contra Ericuin solummodó initam praetendentes.

[82] [82] Holsatus itaque á Polonis desertus cui Mosci potentia non ignota erat, quá ratione patrocinio ipsius se subjiceret, cogitare coepit, eamque ob causam aulae suae familiarem ad Moscoviae ducem, cum his mandatis inisit.

Cínn Ínter ipsum et fratrem suum Daniae regem perpetuum foedus, et per petua pax intercedat, optimam se quoque spein de ipsius erga se animo conci- pere. Cüm itaque Svecus jam dudum fratrem suum térra, marique infestárit, sibi quoque in Livonia ditiones quasdam ademerit, et de aliis arcibus occupandis propositum habeat, nullum se rebus suis salubrius consilium reperire potuisse, [83] quám ut auxilium [83] ipsius imploraret. Petere quápropter, ne se in tantis

periculis constitutuin deserat, sed salutarem aliquam opem, ob eam, quain cum fratre suo coleret, amicitiam, sibi atí'erat. Quod si faceret, non denegare se se,