Kazanie w niedzielę XVIII. po Swiątkach, to iest dnia 1. miesiąca października roku 1805 na otwarciu Gymnazium Wołyńskiego przez Jana Kantego Bożydar Podhorodenskiego w Krzemieńcu miane.

K A Z

A

N I E

• V.

W Niedzielę X V I I I . po Świątkach, to ieft: dnia r,

Mitfiąca Października. Roku jSoę.

Na otwarciu Gyffinazium

Wołyń-{kiego.

PRZEZ

J A Ś N IE W IELM OŻNEGO J X . JA N A K A N I E G O

B

0

Z r D A R

P G D H O R O D E N S K I E G O '

O

B

P

:

, P

K

­

i Ó

G

Ł

, O

S.

S

K

W KRZEMIENCtf ‘

I A - N E .

, Tł

P B V . I L

£ 1 ^

■r§>

V ;

J

_i

,, T u n c ait P a r a ly t ic o : surge , folie le d i m t u tam et v td e

in D o m om tu&m... Y id e n re s autem turłae g lcrifica^erunt D L I . M

,

qui dedit poteslatem talem hcminibus, Math. I X , ,,

\ V C u d o w n y m u l e c z e n i u c d C h r y s t u o a P a r a l i t y k a , któ re go n a m

w y s t a w i a d z i s i e y ^ z a E w a n g e l i a , i w o d d a n iu c h w a ł y B O G U p r z e * w s z y s t e k g m i n , k t ó r y T y ł ś w i a d k i e m c u d u t e g o , z n a y d u i ę ia, P a ­ n o w i e m o i , O b r a z c a f e y U r o c z y s t o ś c i , d la k t ó r e y do t c y S w i ą i n i -

c y z g r o m a d z e n i iesteśmy. C i ę ż s z ą iest od p a r a l i i n u d e r z a i ą c ^ j o c i a ­ ło n ie m o c ą , d u s z y cie m ność n a r o z u m i e , w k t ó r e y się c z ł o w i e k r o ­ d z i , k t ó ra w n i m w z r a s t a , k t ó r a w s z y s t k i e w ł a d z e d u s z y iego m a r t w e m i i n i e u ź y t e c z n e m i c z y n i , k t ó ra n a k o n i e c i a k s k u t k ie m t a k p o c z ą t k o m iest g r z c e h u . N i e s k o ń c z e n i e l i t o ś c i w a O p a tr z n o ś ć B o s k a , s k ło n iła n a y l e p s z e serce N a y m i f o ś c i w s z e g o M o n a r c h y , p r a w d z i w i e W i e l k i e g o A L E - X A I S D R A N a s z e g o , k t ó r y w ie l k o ś ć s w o i ą n ie n a n i s z c z e n i u i p u s fo szen in Z i e m i , i a k n i e g d y ś t e g c i im i e n ia s ł a w n y w d z i e j a c h ś w i a t a W o j o w n i k , ale n a d c h r o c z y n r e m u s z c z ę ś l i w i a n i u p o d d a ­ n y c h sobie N a r o d ó w , z a k ł a d a ; i e n a y w s p a n i a l s z ą i w c a l e O y - c-owską t r o s k l i w o ś ć s w o i ą o b r ó c i ć r a c z y ł , a b y ś w i a t ł o N a u k o ż y - w i a : ą c e c z ł o w i e k a , w s z ę d z i e s w o ie r o z s z e r z a ł o p ro m ien ie , g d z i e t y lk o berło l e g o z a s i ą g a ; i e w szc zeg óln o ś c i p r z e z n i e p o r ó w n a ­ n ą d o broć sv o 'a n a d ziś o tw ie r a żą c e się tuteys; e G y m n a z i u m , a b y d ’ a c ałego W o ł y ń s k i e g o W y d z i a ł u b y ł o o b s z e r n i e y s z y c h v m ie ię t n o - ści s i e d l b k i e p i , cechę N a y w y ż s z e g o u t w i e r d z e n i a s w e g o p o ł o ż y ł ; i e u t r z y j n y w a n i e i p o m n a ż a n i e o ś w i e c e n i a p o r u c z y ł , tem u N a y - 'ł z a n o w n i e y s z e n m K u r a t o r o w i , ( a ) w które go D o m u m ąd ro ść i

A 1

enota s t a r o d a w n y m są d z i e d z i c t w e m : ź e n a y ł a s k a w s z ą o d d al s p r a ­ w i e d l i w o ś ć t e m u r z a d k i e m u p r a w d z i w i e M ę ż o w i , k t ó r y o b d a r z o n y p r z y m i o t a m i D u s z y , ia k ie n a y s ł a w n i e y s z y c h l e d w i e k i e d y z d o b i ł y L u d z i , z n i e s p r a c o w a n ą p o ś w i ę c a się g o r l i w o ś c i ą , a b y w c h o d z ą c w n a y l a s k a w s z e z a m i a r y M o n a r s z e d l a d o b r a w s p ó ł - G b y w a - t e l o w s w o ic h , E d u k a c ią . K r a i o w ą do i a k n a y ś w i e t n i e y s z e g o w y n i ó s ł sto pnia. (b) N i e p o w i n n o ż b y d z m d n ą m y ś l ą n a s w s z y s t k i c h , a b y ś m y s ta ­ w i a ć się t u p r z e d o becn ością B O G A w S w i ą t n i c y 1 E G O , t a k d o ­ b r o t l i w e m u z r z ą d z e n i u B o s k i e m u hoł d u r o c z y s t e g o p o d z i ę k o w a n i a o d d a l i ; a b y ś m y tę w i e l k ą , k t ó r ą p r z e z N a y w y ż s z e g o W l a d z y J B o s k i e y n a z i e m i Z a s t ę p c ę o d b i e r a m y l a s k ę , w d u ch u R e l i g i i *5e n ić , i z n i e y k o r z y s t a ć , s z c z ę ś l i w e m i zostali? ,, Y i a e n t e s au te m

3, turhae g l o r i f i c a v e r u n t D i l U M , q u i dedit t alem poiestatem h o m i - n i b n s „

B o nie r o z u m i e y m y P a n o w i e m o i . ż e b y E d u k a c i a m ł o d z i e ż y d z iś o t w i e r a j ą c a się w t u t e y s z e in G i i n n a z i u m , r z e c z ą w c a l e ś w i e ­ c k ą i od R e l i g i i o d d z ie ln ą b y ł a . l a k o E d u k a c i a z o ś w i e c e n i a ,r o z u m u i w l e w a n i a c n o t y w m ło d e serca s k ł a d a się, t a k o b y d w i e

te c zęści p o ś w i ę c a R e l i g i a .

R e l i g i a N a u k a m i d la o ś w i e c e n i a r o z u m u k i e r o w a ć p o w i n n a j R e i igia sam a t y l k o cnotę w sercach m ł o d z i e ż y g r u n t o w n i e z a s z c z e ­ p i ć m o że. R o z u m be z R e l i g i i t y s i ą c z n y m p o d le ga b lę d ó t n , serce

)>ez R e l i g i i n a n a y o k r o p n i c y s z ą iest w y s t a w i o n e zep suto ść. P o z w ó 1 - j c i e i , j P a n o w i e m o i , a b y te d w i e proste u w a g i b y ł y c a ł ą r z e c z ą z a s t a n o w i e n i a się n asz eg o , k t ó r y m le ż eli o d p o w i a d a ć n ie b ę d z ie .k s z t a łt n a w y m o w a . p r z e b a c z y ć r a c z y cje p r z y z v / y c z a ion e m u edda-* w i ? a p r z e k ł a d a ć w d n c h u prostoty p r a w d y w i e c z n e , ' i l u ź n i e w p o - .r z ę bę d ą ce m u z d e b y w m s i ę n a k w i a t y w y m o w y . px’Oszę atoli g o r ą c o B O G A , a b y to w s z y s t k o , co m ó w i ć będę, z b a w i e ń nem i p o » J i y t e c '- n e m b y ł o .

W

I W .

k t ó r y i a k w d a w n y m R z ą d z i e d a w a ł e ś d o w ó d g o r l i w e g o p r z y w i ą ­ z a n i a t w o i e g o do N a u k , k ie d y ś z F r z e ł o i o n e m i n a d Ł d u k a e i a P u ­ b l i c z n ą d z i e l i ł p r a c e t w c i e , t a k t e r a z z a ieduą z n a y c e l n i e y s z y o h c zęści P a s t e r s k i e y t r o s k li w o ś c i p o c z y t u i e s z u siebie, a b y i D u ­ c h o w i e ń s t w o L i e c e z y i T w o r e y b y ł o ś w ia t łe , i L u d n a y i s t o t n i e y p o l r z e b n e m i sobie N a u k a m i o ś w i e c a n y z o s t a w a ł . W e z w i y m y o r a z w s t a w i e n i a się ż a n a m i M A E Y I A n i e ls k i e m i ą c z c z ą c p o z d r o w i e n i e m . Z d r o w a * M A R Y A . C Z Ę S C P I E R W S Z A I V -_{ie w ą^p ię » P a n o w i e m o i , z e w s z y s c y o p otrzebie E d t t -} k a c y i d la M ł o d z i e ż y z u p e ł n i e p r z e k o n a n i iesteście . C z ł o w i e k c z y ­ l i u w a ż a n y b ę d zie w z g l ę d e m siebie samego , n i c n i e s z c z ę ś l i w s z e g o n a d m e g o , ie że li ś lep y m iest , i e i e l i nie z n a o b o w i ą z k ó w p o w o ł a ­ n i a s w o ie o o . ie żeli nie runie z a r a d z i ć p o trzeb o m ż y c i a w ł a s n e g o , ie ż e li nie iest z d o l n y m r o z e z n a w a ć , m i ę d z y p r a w d ą i f - ł s z e m , m i ę d z y z ł e m i d o b r e m , p r a w d z i w e m albo p o z o r n e m . C z y l i z n o w u u w a - i e m y c z ł o w i e k a w z g l ę d e m T o w a r z y s t w a , kt óre go iest c z ło n k ie m , a lb o K r a j u , którego iest O b y w a t e l e m ; T o w a r z y s t w o i K r a j r m a J ą p r a w o k o n i e c z n i e w y c i ą g a ć po n i m , a b y d la n ic h s t a w a ł się u ż y t e c z n y m , a b y b y ł z d a t n y m do n o s z e n i a U r z ę d ó w , które m u p o w i e r z o n e zo s ta n ą , a be z k t ó r y c h dobro p o w s z e c h n e u t r z y m a ć się n ie m oże., C o w s z y s t k o n ie m o źe b y d ź t y l k o p^rzez E d u k a c j ą n a ­ by te m . I z t ą d to iest źe w s z y s t k i e r z ą d y , któ re w y s z ł y z cie­ m n ego g r u b i a ń s t w a , c h c i a ł y m ie ć u s t a n o w i o n e m ie y s c a pod im i e ­ n i e m iuż A k a d e m i i , i u ż K o l l e g i ó w , i u ż G y r r u i a z i ó w , g d z i e b y M ł o d z i e ż z n a y d o w a ł a k s z t a ł c e n ie siebie i u spo sabianie , do słu żę • n i a p o w s z e c h n e m u d o b r u . Z t ą d i e s t , n a ło no K o ś c i o ł a p r z y i ę l e z o s t a ł y r ó ż n e D u c h o w n e Z g r o m a d z e n i a , i do w i e l u w p r o ­ w a d z o n e K r a j ó w , gd zie n a y o b s z e r n i o y s z e m i P r z y w i l e j a m i są n a ­ d a ue , k t ó r y c h u s t a n o w i e n i a n a y e e l n i e y s z y m iest z a m i a r e m , a b y m ło d z ie ż w s z t u k a c h w y z w o l o n y c h , i w e w s z e l k i c h w ia d o m o ścia c h do p o w s z e c h n e g o u s z c z ę ś l i w i e n i a s t o s o w n y c h p r z e £ n ie w c z ^ ś i ' 3 ć w i c z o n a b y ł a . P i e r ®

P i e r w s z ą w p r a w d z i e E d u k a c y ą M ł o d z i c z o t^rać p o w i n n a W d o m u R o d z i c ó w s w o i c h , k t ó r z y o d e b r a w s z y poto m stw o c d B O G A , iako d rog i sk ła d p o w i e r z o n y czu ło ści s w o i e y , m a i ą o b o - w i ą z e k dok u d an ia n a y u s i l m e y s z e y okoio niego t r o s k l i w o ś c i , ia k o * c i s ł y z {ego p r z e d s ę d z i ą B O G I E M o d d a ć w i n n i b ę d ą r a c h u n e k : „ I p s i p e r v ; g i l a n t t a n ą u a m ra tio nem r e d d it n r i ,, ( c ) A l e u l e ­ g a n i e częstokroć R o d z i c ó w , p o su n io n e a ż do zaśle pio nego, ż e t a k p o w i e i n , p r z y w i ą z a n i a ku d z i e c i o m ; z g o r s z e n i a n i e r a z w y n i k a . ą c e od d o m o w n i k ó w , o d z y w a n i e się m a x y m p r z e c i w n y c h R e l i g i i £ c n o c i e , N a u c z y c i e l e d o r n o w i , k t ó r z y w i ę c e y R o d z i c o m p r z e z p o d - c h l e b s t w o podobać się j w ł a s n y k i e r o w a ć in teres , a n iż e l i p o c z ą t k a ­ m i d o b r y c h n a u k i o b y c z a i ó w , p o w i e r z o n e p i e c z y s w o i e y m ło d e d u s z e n a p a w a ć u s i l u i ą ; o ! i a k o k r o p n e s p r a w u i ą sk u t k i , t a k , że p o w t a r z a ć p o t r z e b a , co n ie g d y ś w c z a s ie s w o i m m ó w i ł s ł a w n y E r a z m : ,, Scholae a u t p u b l i c a e , a u t nullae ,, (d ) W s z a k ż e n i e c i ą g n i e z a sobą t y c h n i e b e s p i e c z e ń s t w E d u k a c i a P u b l i c z n a , w k t ó r e y b e z s t r o n n y c h i r ó w n o w s z y s t k i m u c z n i o m u d z i e l a i ą - c y c h się N a u ^ z y c i e l ó w , a b y z d r o w ą d a w a l i N a u k ę , i u c z n i ó w , a b y p o ź y t k o w a l i z t a k ic h n a u k , R e l i g i a k i e r u i e . R e l i g i a n a y p r z ó i g d y w ł a d a ć b ę d z i e w y b o r e m N a u c z y c i e l ó w , b ę d ą o n i t a k b i e g li w N a u k a c h i w sposobie ic h p r z e k ł a d a n i a , ż e o zd atno ści ic h ż a d n a 11 epozo,,tanie w ą t p l i w o ś ć ; rfisbędą do u - r z ę d u N a u c z y c i e i ó w p o s u w a n i C i , k t ó r z y ia k o p i s a ł g . L c o do B i s k u p ó w A f i r y k a ń s k i c h , sa m ą t y l k o n o w o ś c i ą z d a ń r o z u m , s w i e g o j l i w o ś c i ą i ę z y k , a z u c h w a ł o ś c i ą i p r z e w r o t n o ś c i ą serce m a ­ i ą p o m a z a n e . N i e b ę d ą N a u c z y c i e l e t a c y , i a k i c h z ż a le m o p i s a ł

W p o m n i o o y ed em n ie E r a z m , co w z i ą w s z y pod P a n o w a n i e s w o ­ je m i o d z i c i , w y w i e r a i ą srogość n ie n a z w i e r z ę t a , ale n a ten w i e k , k t ó - y ł a g o d n o ś c ią b y d ź p r o w a d z o n y p o w i n i e n : ,, f e r o c iu n t n o t , , 1 : 1 b e ilu as , sed in ea m srifctem, ę u a m le n it a te eportet f o v e r i „ ( c ). W ' o z kole t y c h . a u c z y c i e l j w n i e s ł y c h a ć t y li o c h ło sty i w r z a s k i , t a k , i c m ł o i . , i c i t a k ą s u r o w o ś c i ą z r a ż o n a , n a b i e r a n i e n a w i ś c i k u

n a u

n a u k o m , & l a n i e n a w i ś ć i n a d alsze i e y r o z c i ą g a się ż y c ie , „ su-» „ n a m i o d i u m e r g a s t u d i a , q iio r u m ho r r o r a d m a t u r i o r e m sese p r o - te ndit s t a t e a i j *, (ę)

R e l i g i ą k i e r o w a n i N a u c z y c i e l e w y s t a w i a ć sobie b ę d ą z a w z ó r sam eg o I E Z U 3 A C h r y s t u s a , k t ó r y p o d łu g P r o r o k ó w iest N a u ­ c z y c i e l e m s p r a w i e d l i w o ś c i : „ dedit v o b is P o e t o r e m justitke. „ ( f ) k t ó r y iest ś w i a t ł e m do o ś w i e c e n i a w s z y s t k i c h N a r o d ó w : ,, lu m e n ad T t w e uP ion rin g e n tin m : „ ( g ) A t a k c i i N a u c z y c i e l e u r z ę d u n a u c z a n i a n i e ó ę d j m ie li z a p o n i i a i ą c y s i e n i e , o b c o w a n i e z d z ie ć m i n ie b ę d ź ie d ia n i c h p r z y k r e m i n i e z n o ś n e i n , w i e d z ą c z i a k w i e l k ą ł a s k a w o ś c i ą p o z w a l a ł do siebie p r z y s t ę p u m a l u c z k i m C h r y s t u s : ,, s i m i e p a r v u l o s v c n s r e a d me . ,, (h ) A z t ą d n a y n s i l n i c y s z e y d o k ła d a ć m e p r z e s t a n ą p r a c y , a b y się s am i n a p e ł n i l i g r u n t o w n i e tein , co in aią u c z n i o m s w o i m p r z e k ł a d a ć , p o d ł u g u p o m n ie n ia P a ­ w ł a A p o s t o ł a ; „ alt end e lec tio n i dobtrinse,, et in s ta in illhj-. ( i ) B ę d ą się C i N a u c z y c i e l e c h r o n i ć w s z e l k i e y n i e w s t r z e m i e ź l i w o - ?ci , i c a ł y u m y s ł s w ó y p o ś w i ę c ą m ą d r o ś c i , a b y w i d z i e l i , co ie»t i i ź y t e c z n e m d l a s y n ó w l u d z k i c h , id ąc z a p r z y k ł a d e m M ę d r c a , k t ó r y m ó w i o sobie: „ C o g i t a v i in c o rd e meo abstra lie r e a v i n o „ c a r n e i n meain , ut a n i m m n m e u m c o n v c rt e r e i n ad S a p i c n t i a m , d o -

t, n e c v i d e r e m ^ - q u id esset u tile fili is h o n i i n r m . ,, ( k )

R e l i g i a o k a z y w a ć b ę d z i e N a u c z y c i e l e m g r a n i c e r o z u m u l u d z ­ k ieg o , k t ó r y d o c ie k a n io m is toty i w ł a s n o ś c i r z e c z y s t w o r z o n y c h ź a - d n e y p r a c y o s z c z ę d z a ć n i e p o w i n i e n , ale skon) t y l k o p r z e z p o z n a ­ w a n i e r z e c z y w i d z i a l n y c h w e d ł u g A p o s t o ł a (i) d o y d z i e do n i e w i d z i a l n e g o i n ie s k o ń c z e n ie o gr o m n e go B O G A , sta nie n a tć»n, i p o g r ą ź a i ą o się w n ik c z e m n o ś c i s w o i e y , w o ł a ć t y lk o b ę d z i e z A p o - s t o l e ni: ,, O altitudo d i y i t i a r u m Sapientiae et -seientiće D E J ! (I ) i ztąd m i a r ę b ~ a ć b ę dą , w z d r y g a n i a się t y c h d z i e ł i p is m w k t ó r y c h z u c h w a ł a b e zb o żn o ść u s iłu ie z g r u n t u o b a lić i w ą »fcą K e -

’ k t ó ra w o c z a c h ic h ź u d n e y i n n ć y m ie ć n u m o i # w i n y , t y lk o

( c ł Idem ibid. (f) foel 2, 25. f.uc * 32. (h) Marci ło . 14. (i) 1 . T jm

t y l k o %f> w y s o k l e y po c z ł o w i e k u w y c i ą g a c n o t y , i w s z y s f k i e ut« k t r k o i w i e k n i e r z ą d y p otęp ia . B ę d ą za t e m N a u c z y c i e l e m ie ć z a cel n a u k s w o i c h sarną c z y s t ą p r a w d ę , h e z k t ó r e y i sąd w s z e l k i p r z e ­ w r ó c o n y zosta ie , i s p r a w i e d l i w o ś ć o d d a l o n ą L y d ź m u s i , ia k o m ó w i I z a i j a s z P r o r o k „ C o n v e r s u m est re tro r s u m j u d i c i u m , et j u s i i - t ia lo ng e stetit, q u i a f a cia est v e r it a s iri o b liv io n e m . „ ( m )

l e ż e l i N a u c z y c i e l e u ż y w a ć bę dą K s i ą g A u t o r ó w P o g a ń s k ic h , z a c h o w a i ą te p r a w i d ł a , które p rz e p i s u i e w t e y o ko li c zn o ści W i e l ­ k i N a u c z y c i e l K o ś c i o ł a A u g u s t y n : źe w d z ie ła c h P o g a ń ­ skich m a i ą s z u k a ć w y m o w y a nie p r a w d y ; ia ko w K s i ę g a c h ś w i ę t y c h , p s a w d a , a nie w y m o w a z a s t a n a w i a ć ich p o w i n n a ; b ę ­ d ą o n i p o s t ę p o w a ć z lem i F o g a ń ś k i e m i d z ie ła m i , i a i o I z r a e l i c i , k t ó r z y n a c z y n i a złote i s reb rn e w y n i e s i o n e z E g i p t u . obrócili n a u - ż y w a n i a pudobaiące się B J G U . P e ł n i R e l . g i i N a u c z y c i e l e w s z y t - k i e pracfe s w o ie s ło d zić b ę d ą w i e l k ą n a d z . e i ą , tey iiieśmierfei • >y n a g r o d y < k t ó rą im z a r ę c z a B O G s ł o w e m s w o im : ,, ęrui erud m it „ m ultos , ( f n lg e b a n t ) sicut ste li* in perpetisas ae^ernitates. ( ń )

Z t a k d i b r a n y c h N a u c z y c i e l o w , w ą t p i ć nie n .c ź .ia , źe s p ł y ­ n ie P u c h R e l i g i i n a u c z n i ó w , a b y k o r z y ta li z d a w a n y on sobie N a u k . R e l i g i a z a s t a n a w . a ć b ę d z i e n J o d z i e ż , i : ten w e k i c h , w k ' ó r y m ż y w c ś ć , poięlność , i p r z e n k a i ą c y d o w c i p , m t o w a ­ r z y s z ą , p o z w o l o n y im iest od B O G A , a b y się n a p e ł n ia l i t^m i w ia d o m o ś c i a m i , które w d G s z y i n w i e k u s z c z ę ś l i w y m i ich u G z y n ia ; , b o m ł o d y c z ł o w i e k , t e y d^ogi którą iest p r o w a d z o n y , w p i e r w i a s t ­ k a c h w i e k u sw o ie g o , i p o s t a r z a w s z y się n i e o d s t ą n i : a d A e s e e n * ,, j u x l a v i a m su am et iam c u m sen uerit , n on r e c td e t a b ea. ,, (o) Z e m ło d z i e ż w t a k sp o s o b n y m do o ś w i e c e n i a się w i e k u , le żeli tan d ” Ogi c z a s n a p r ó ż n o w a n i u , n a r o z r y w k a c h , i p ł o c h y c h c z ę ­ s to kro ć z a b a w a c h p r z e p ę d z a ć b ę d z i e , n ie t y l k o d u i g o r z k i e n a s ta­ rość p r z y g o ‘ uie d la s i e b i e , ale też ^ d a r e m n i a i ą c in ż kosz t i chęci R o ­ d z i c ó w s w o i c h , i u ź p u b l i c z n y E d u k a c i i n a k ł a d , c i ę ź k i e y n i e s p r a ­ w i e d l i w o ś c i w i n n e i n i się s i a n ą , i pod o bn em i b ę d ą temu m a r n o t r a w ­ n em u

jneirn syrow i,

rosprosryt

O jca

» iyiąe.

2

,, ius tui v e s c e n s p c ’ ;r , , ' )

l f e . i g i a p r z e k ł a d a ' ’ ł y d z i e m b d z i e ż y , a b y n ic b a r d z i e y irre- k b .a ł i się. i a k tero w - w y - l k . e g c , i-o t y l k o nic-w inność ic h n a u h \ i - t p r z y p r o w a d ź . ć n 02 : ,, q v a i a facic c o lu b r i fugę p e c c a t a ,, ( r ) A b y n i e z a k ad li sobie w i m p a w a m a się n a u k a m i i n n e g o k ~ n - c a - t y i.o i bv 1 u en p t c ^ t ^ ć się B C C U 1 i dla b li z n i e b s w o c h s ! a v &ć się i ź y ’ ecznenw i ź b y z k d m . a e i ' w z i ę t e y nie t y lk o w y . z l i d o b r y m i O b y w a t e l a m i ft ale też iz&y b a i d z i e y gru ntów-nem i C h r z c i n a - n a m i : a y.b-d 2 iak w i ę l i ą ge n;c ośc>a w . y w a c iiiaią p o m o c y B o ­ s k i e y- s ł o w y P r o r o k a ; k ( rojni iy-ć-necłujm ■ o t s c is m tesłi-.. n .o u i a l u a . (.•) iiii.n :i na fentlrzas meas ,* (t) bo iako u p o m i n a

ii) u c h 5 . ieźeli. w z y w a ć ł „ d . 1* sz « ęd rości 2 nay^d ziesz ią od B O - O- ‘ : .« si s n.enO-iri in-voca\ eris , s c i e n u a m L H ii iv e n ie s ' • ).

li eu.gia t c 4 . i fi.tn się będzie w vst«.. w ja r z a - r a y p . e T w s j y cel p o z n a - n e I G G , i -toy inności n a l e ż ą c y c h i B G C L od c z ł o w i e k a . i n a t a i 111 d o pie-o w i a d o i i i ś c i r r u n c i e . - wznosi ć b ę d ą in n e w s z e l k i e n a u k i \ bo p i e r w zy m iest ob*..w-ązki*-'m s z u k a ć k r ó l e s t w a B o z e f O i s p r a w i e d l i w o ś c i l e p o . a re s zt a d o d a n a 1>. dzie: ,, quaer,te p r i

-, -, łńuin Rc.puv.11r d l ei j u t tiam ejar® • et k a c o m n i a r d j i c i e n t o r v o -

"yf b t: „ ( v . ) ; B o na u i l y sie p r z y d a ł o , g d y l y ś n y n a y o b s i fe r -j m y s z e pi s a d a l i n a u k i . b d ćne ly d i C i r s y m nas t y k o o k r y w a ł y bl iskietn , i p ’ zcn: j a ? c e n a m iedi a y s z c z y ie , g n y l y s m y się w y -

i t t w i h o ubr.a&jj s / c z ę ś c i a w i e c z n e g o ?

U l i a k w t e l k ,e k o r ^ v ś : i z t. k i e y Fd> 1 c ' i k i e - o w a r ć y c d

E f l i r . i

na k r y caTv v yn m a - k edy

7

: ey wycl odz m 1 d i

l u d z . e ś w i a t l i , lu d z i e pr«.voW.ci • d r bpi\. w o w a i n a W s z y s t k i c h u 1*/.

*-B d o w

' p) T 'ic tę. t fi f m‘ \ ^ t. n ^ rv * " ł - Ptffą u l r .

d ó w doskonale z d a l n i , z d o ln i do d a w a n i a n a y z b a w i e m i i c y s z y c h r a d w e w s z c i k i c h p r z y p a d k a c h , a n a y w i ę c - e y p o s i a d a j ą c y cnotę , k tó ra s am a t y 1 ko R e l i g i a w m ło d y c h se r c a c h e r u n i o w n r e z a s z c z e p i ć m o że, i to b ę d z i e d r u g ą n a s z ą u w a g ą . C Z Ę S C D R U G A . n H o c i a ż serce c z ł o w i e k a ićd b y z a w s z e p o w i n n o rr. ś w i n ­ i ł e m r o z u m u i s k ł a n ia ć się do c z y n i e n i a lu b c h r o n i e n i a się t e g o ,

co d o brem a lb o z łe m w j ^ s t a w i a m u r o z u m ; p r z e c i w n y a ’ oli temu p o r z ą d k o w i w i d o k v ry s t a w u i e n a m u s t a w i c z n e d o ś w i a d c z e n i e , i u o - w s z e c h n i e y w y d a r z a s i ę , że i a k o k c l w i e k r o z u m u a yo b si .e rn ie y sz.em i b ę d z i e o b j a ś n io n y ś w i a t ł a m i , serce i e d n a k opieraią ce się t y m ś w i a ­ tło m w n a y o D m p n i e y s z e y zepsntości p o g r ą ż o n e zostaie. S arna t y lk o

R e l i g i a t e y m i ę d z y r o z u m e m i sercem v / a lk i i n ie z g o d n o ś c i o k a z u - ie n a m p r z y c z y n ę . F r z t z g r z e c h p i e r w s z e g o c z ł o w i e k a r ó w n i e r o ­ z u m i a k serce w o c z a c h B o s k i c h w i n n e m i s t a ł y s i ę , o b y d w i e w i ę c te w ł » d z e s p r a w i e d l i w ą k a r ą b y d ź u d e r z o n e m u s i a ł y . R o ­

z u m u d e r z o n y iest ślepotą , serce z o s t a w i o n e w ł a s n e y zepsutości. D a "e m n ie y r o z u m w s z y s ł kie u w ie i ę t n o ś c i p o s iad a ł , pjtóźnoby m ł o ­ d z ie ż w n a u k a c h n a y d o s k o n a l . z e c z y n i ł a p c s ' ę p k i d la p o w r ó c e n i a serca do p t rz ą d k u , z któ rego w y p a d l i ? ; dla w ia n k a w nie c n o t y p o t ę ź a e y s z e y m o c y p o t r z e b a , a n i ż e l i t a , k ' ó r ą f o z j r a chełpić się może . W s z e l k a m ą d r o ś ; l u u z k a n a d id sła b ą i ? d , n a sk ło n ien ie serca do z a k o c h a n i a się w c n o c i e , i d o p e łn ie n ia ie y p r a w i d e ł . N a y w i ę c e y o n a d o k a z a ć m o ż e , że p o w i e - z c h o w n i e t y lk o i w o c z a c h ł ó d z k i c h c z ł o w i e k a u c z y n i ł a b y c n o t l i w y f c , ale w e w n ę t r z n i e i p o - s r z ó d d u s z y s w o ‘ e y b y ł b y ón z a w s z e z b r o d n i e m , tern w i ę k s z y m , im b a r d z e y n i e r z ą d . , ą c h u c ią p r ó ź i e y c h w a ł y p o m n a ż a ł b y s w o ’ j w y s t ę p k i . Sarna z a t e m R e l i g i a i p r z e z s w o i e p o b ud k i , ; p r z e z ofi iro vcan e od siebie p o m o c y , cnofę g r u d o w n i e z a s z c z e p i ć incźe. S a m T w o r e a N a y w y i s z y p o z n a w a ł s abeść serca lu d z k i e - g o ; S a m w i ę c móg w y n a l t ś e s k u t e c z n e do u l e c z e n i a go ś - z o d k i , i t y i n s r z c d k em d zie l y m iest p r z y n i e s i o n a c d Z b a w i c i e l a B O G A n a ziem ię R e l i g i a . M ł o

-M ł iły c z ł o w i e k s koro t y l k o z a c z y n a p o z n a w a ć r z e c z y , z a r a e o b a r c z o n y ■ ■.'u: od z o s t a w i o n y c h w sobie po g r z e c h u n a m ię t n o ś c i, kfó e c o r a z g w a ł t o w i ! ie y c a ł ą s w o i ą p r z e c i w k o n ie m u w y w i ś r a i ą t u r z l i w o ś ć , i w p r z e p a ś c i a c h z b r o d n i u s i ł u i ą go p o g r ą ż y ć . W l y in s m u t n y m sta nie , g d y ns&in r o z u m u t r z y m a ć i za s ł o n ić go c d t y c h c io s ó w zen ulc ści n ie H*st z d o l n y ; R e l i g i a w y s t a w i o n a mu z z u - p ełjie m p r z e k o n a n i e m o n ie o m y ln o ś c i p r a w d w i e c z n y c h , c k a z u i e m u B O j A n ie s k o ń c z e n i e w i e l k i e g o , kt ó re m u p rz e to u s z a n o w a n i e , i p o s łu s z e ń s t w o ś w i ę t y m b r a w e m i P r z y k a z a n i o m l e g o n a l e ż y . - W y s t a w i a R e l i g i a B O G A , o g r o m n ą p r z y t o m n o ś c i ą s w o ą w s z y s t ­

kie n a p e łn i lią cego m i e y s c a , a p rz e to n i k t się p r z e d n i m o b łu d ą z a s ł o n i ć , lu b w t a ie m n e m iakie m schro nie niu u k r y ć się n ie p o trafi; B O G A n ie s k o ń c z e n ie Ś w i ę t e g o , k ‘ ó r y z I s to t y s w o i e y w s z e l ­ kiego n i e r z ą d u w c z ł o w i e k u s ‘ w o r z o n y m n a o b r a z i p o d o b ie ń s tw o s w o ie c ie r p ie ć nie m oże ; B O G A n ie k o ń c z e n i e d o b r e g o , a prz eto r o l n e g o , a b y ś m y G o p r z e k ł a d a l i n ade w s z y s t k o ; B O G A o d k u p i ­ c ie l a , k t ó r y d ’ a z a t a m o w a n i a biegu g r z e c h ó w , u n i ż y ł się a ż do stan ia się p o d o b n y m n a m c z ł o w i e k i e m , i p o ś w i ę c e n i a siebie s a ­ mego n a * v y r ó w n y w a l ą c ą o b r a ż o n e m u M a i e s t a t o w i B o s k i e m u o - fi arę ; R O G A m ś c i c i e l a , k ' ó r y p rz e s tę p c o m F r a w s w o ic h z g o t o w a ł k a r y o d p o w i a d a m c c n ie k c ń c z o n l y s p r a w i e d l i w o ś c i s w o i e y ; B O G A odd i w c ę nieśinicrteln »y na.grody , k t ó rą z a r ę c z y ł n i e p o r u s z e n ie t r w a j ą c y m w cn o c ie i wierność'- k u sobie.

O ! i k (o potęż ic sn pobud ki do u g a s z e n ia w s z e l k i e g o n a m i ę ­ tności z a p a ł u ! cóż podobn ego p od d ać może m ąd ro ść l u d z k a , k t ó ra albo m iłośc ią w ł a s n ą , albo p r ó ż n y m p rz e m iia ią .c e y s ł a w y odgłosem , albo oso bis tym in t e r e s e m , r z ą d z i ć u i i i u i e c z ł o w i e k a ?

R e l i r i a nadto t a k sk a zite ln e n u i c z ł o w i e k o w i d z ie ln e podaie p o m o c y , a b y się z e p s u ty m skło n nościo m s w o i m z w y c i ę ż y ć , i od s tecznośei w cnocie o d p r o w a d z i ć n i e d a ł . W t e y to R e l i g i i z r z ó d ł a c h • c z e r p a ć b ę d zie M ł o d z i e ż c f ą siłę d o d a n i a odporu t e m u w s z y s t k i e m u , co tę/l Ii# do n ie c n o t y p - o w a d z ' ^ ią m o że. W w i e r n e m rto-te a i a n i u p o w i n n o ś c i p - z e p i a n y c h cd R e l i g i i . młode dusze z n a y i f i w a ć będą u t w i e r d z e n i e sie bie w d o b r y m . C o d z i e n n y m m o d l i t w B O 3 U p o

-$ * m r;e an y m hn *ilnu < d n o d ć n k p r * « » U t i i e MTbdzJfcfc c o * a 7 s o w e p o - siiń.1 . do co~uZ dookooałsz ego p o s t ę p o w a n i a w p ok o ra o , skro m no ść . ;

ciek śvi , w s tc z c f u ś e a iiw c ś c i , i w i n n y c h C-hiv.eściańskioh cn o tac h . ł . a c z ą c si * c o d z ie n n ie a N a y s v i j t s z ą o f i a r ą , w k ' ó " a y sam Z b a ­

w i c i e l B J J n a O i t n r z a p o ś w i ę c a ć si.* rac/sy * n i c o d m ó w i o n e g o d l a sie bie m ie ć nie będą , o co t y l k o do O y e a N i e b i e s k i c h ś w ia t ło ś c i k o ła t a ć z e c h c ą . b l i a h a i ą c i o w * B o ż e g o n ie t y i k o obidfcnieni z o ­ s ta n ą o T a j e m n i c a c h f t e U g i i , i o w s ^ y s i * . ch p r a w d a c h w i e c z n y c h , ale też n a u c z ą się t e y p r a w d z i w e y pob oż .m ści, k t ó r a n a p e i n i e u . u d o s k o n a le n i o b o w i ą z k ó w sta nu i p o w o ł a n i a s w e g o z a i e z y , k t ó ra p rz e to w e d ł u g N a u k i A p o s t o ł a do w s e y tk ie go ies« u ż y t e c z n ą : „ pietas ad o rania u tilis „ ( x ) U c z ę s z c z a n e do S a k r a m e n t ó w S i . co r a z b a r d z e y w czystość# i m e w i i losei u t w i e r d z a ć si.5 będzie*. i " z c c i w k o w w . e l k i e ś i u w y s t ę p k ó w , u z b r a a ią zosta.u e, i doyśc może do tey do k o u a ł o.ś:i . któ rą w y d a w n i e E w a n g e l i a , i p r z e z k t ó r ą B J J J s i m e m a p o d .jb n y m i s k i ^ u y się,

W .iS z e g o - u r z ę d u n a yz.i ak. na Isz t będzie c z j ś i i ą , g d i i N a - n ó z y c i e l f , i w y s t a w ać U c z n i o m w a s z y m - te w ie lk ie p o b u d a i R e ­ l i g i i i ZtC-hącać ich do s z u k a n i a w Rei,g oi t y c . i w i e l k i c h p o m o c y » n i s t y ł k o s ro w ? m i n Łuczan iuu- . a l ? n a y b .rdk iey W a s z y m p r z y - a -

d

t> v w s i ) t ^ ś r v e ł t e r i Ł . , , ( y )

O. i a k a to pociecha ! iak a c h w a Ta W a s z a b ę d z i e , S z a n o w n i N a n c z y c ’ le , k i e d y w y d a w a ć bodziecie U c z i ó .v pod k i e m i ą c ą p- *.wę W a s z ą R e l i g i a , i d ko n ale oś w ec-onych , i gan-rdow. ii * c n o t l i w y c h , l a k w ie ie w d z i ę c z n o ś c i w i n n e w a m z o s ta n ą i ^ o m y i j g s u u t t e , e A r

% pod

,x ) i. Tim. ą . g. ( y , Psal. 1 7. s f.

z pod r ą k W a s z y c h o d o ier a e będą k r w i s w o i e y p o t o m k ó w , w k t ó - r y c h n a b y t e ś w i a t ł a n a u k n ie b ę d ą z a t ł u m i a ć p o w i n n o ś c i ic h k u B O G U , k ie d y p e w n i o z a c h o w a n e j w n i e n a r u s z o n e y całości w n ic h B e l i g i i , w ą t p i ć n ie b ę d ą o ic h cnocie. D o ia k w y s o k ie g o s z a c u n k u , do W a s le s zc ze m ó w i ę dobrani- N a t i o z y G e ł e , w c a ł y m k r a j u z j e ­ d n a c i e sobie p r a w o , g d y z W a s z e y E d u k a c i i k r a y m ie ć b ę d z i e O b y w a t e l ó - w , g o d n y c h z a u f a n i a sw o ie go, od k t ó r y c h n ic b ę d zie m ia ł p r z y c z y n y l ę k a ć się z d r a d , p o d s t ę p ó w , n i e s p r a w i e d l i w o ś c i , p r z e ­ k u p s t w a , i i n n y c h ż a ł o s n y c h s k u t k ó w , k t ó r y c h b e z b o ż n o ś ć , i w y ­ zu c ie się z R e l i g i i p o w s z e c h n y m iest p o c z ą tk ie m . W s z a k do u t r z y ­ m y w a n i a i p o m n a ż a n i a d u c h a R e l i g i i w u c z n i a c h W a s z y c h , m acie p o d a n e solne n a y d o k ł a d n i e j s z e p r z e p i s y od lego w ie lk ie g o P r z e w o ­ d n i k a W a s z e g o , którego t r o s k l i w o ś c i o tę n a y w a ż n i e y s z ą c z ę ś ć E d u k a c i i sam ś w i a d k i e m iesfenr. T a k a E d u k a c i a , w k t ó r e y R e l i g i a N a u k a m i k i e r o w a ^ , i C n o t ę w s e r c a c h M ł o d z i e ż y z a s z c z e p i a ć n ie p r z e s l a n ie , n a y d o s k o n a l e y od-« p o w i a d a ć będzie n a j ł a s k a w s z y m z a m i a i o . n W i e l k i e g o M o n a r c h y n asz eg o , k t ó r y t a k w ie le n a j w s p a n i a l s z y c h d o w o d ó w a a w a ć r a c z y , p o t ę ź n e y opieki s w o i e y d la R e l i g i i , i d la i c y M i n i s t r ó w ; k t ó r y w ie r n o ś c i i p r z y w i ą z a n i a do siebie p o d d a n y c h s w o ic h n ie z a k ł a d a , t y l k o n a o b o w i ą z k a c h p o ś w i ę c o n y c h r ę k o j m i ą R e l i g i i ; k t ó r y p r z e ­ p is a n e d la u t r z y m a n i a ś w i ą t o b l i w i e w e w s z y s t k i c h S z k o ł a c h R e l i g i i p r a w i d ł a , n a y d o b r o t l i w i t y p o t w i e r d z i ł ; dla kiore go t a k n ie w y s ł a w i o ­

n e j dobroci pełn ego P a n a , R e l i g i a w k ł a d a n a n a s n i e l y l k o c z u c i e n a y w i e r n i e y s z e y w d z ię c z n o ś c i , ale też w z n o s z e n i a n a y g o r ę t s z y c h m o d l i t w do B O G A , a b y d rog ie d n i l e g o do n i e z a m i e r z o n e g o p r z e d ł u ż a ł w i e k u , i ty le r a y o b f i t e z y w h ł a s k n ie p r z e s t a w ra ł M u u ż y c z a ć , ile k o s z t u i e m y u s z c z ę ś l i w i e n i a pod sło d kim l e g o B e r ł e m . N i e c h a y G o u w i e l b i a c ała potomność , n a k t ó r ą z a p r o w a d z o n e od N i e g o ś w i a t ł a N a u k s p ł y w a ć b ę d ą . N i e c h a y w c a ł y m c i ą g u n a y - d ł u ż s z y m P a n o w a n i a n a sz A L E X A N D E l l i w nie śm ierte lności W i e l ­ k i m będzi e. T a k i e są w s z y s t k i e g o O b y w a t e l s t w a d la n a y l e p s z e g o M o n a r c h y swrego ż y c z e n i a i chęci , które do nayTz u p e ł n i e y s z e g o u k o n t e n t o w a n i a w s z y s t k i c h p o d d a n y cli M u N a r o d ó w ^.jiiepbay dobroć B o s k a sp e łn i a . A m e n ,

0447820