RENATA BURCHART JOANNA DYNOWSKA*
NARZ DZIA ZARZDZANIA NALENO CIAMI
W SEKTORZE M P
WST P
Zarz dzanie naleno ciami jest procesem, którego celem jest zapobieganie powstawaniu przeterminowanych naleno ci i ich odzyskiwanie. Przedsibior-stwo, które potrafi we wa ciwy sposób zarz dza wierzytelno ciami, zapew-nia sobie zwikszon pynno finansow i moe by bardziej konkurencyjne na rynku. Na proces ten skadaj si dziaania, jakie naley podj na etapie prewencji, monitoringu i windykacji. Prewencja przewiduje dziaania zmniej-szaj ce ryzyko zawierania transakcji z kontrahentami, monitoring obejmuje kontrol spywu istniej cych naleno ci, windykacja natomiast zajmuje si negocjacjami z dunikami oraz doborem narzdzi i sposobów odzyskiwania niespaconych naleno ci
Na rynku jest wiele rodzajów narzdzi (instrumentów), które mog zapo-biega i zabezpiecza naleno ci. Nie jest moliwe wskazanie jednego kon-kretnego, uniwersalnego zabezpieczenia. Wybór sposobu zapobiegania i za-bezpieczenia powstawaniu nieprawidowych naleno ci musi zapewni firmie szybkie i skuteczne dziaanie.
Dr RENATA BURCHART – adiunkt Katedry Rachunkowo ci Uniwersytetu Warmisko-Ma-zurskiego w Olsztynie; adres do korespondencji: 10-957 Olsztyn, ul. M. Oczapowskiego 4; e-mail: rena@uwm.edu.pl
Dr JOANNA DYNOWSKA –adiunkt Katedry Rachunkowo ci Uniwersytetu Warmisko-Mazur-skiego w Olsztynie; adres do korespondencji: 10-957 Olsztyn, ul. M. OczapowWarmisko-Mazur-skiego 4; e-mail: joannan@uwm.edu.pl
METODYKA BADA
Gównym celem bada bya identyfikacja oraz ocena skutecznych narzdzi zarz dzania naleno ciami przez mae podmioty gospodarcze.
W pracy postawiono nastpuj ce hipotezy badawcze:
1. Okres funkcjonowania oraz forma opodatkowania maych firm maj wpyw na zakres instrumentów wykorzystywanych przy zarz dzaniu nale-no ciami.
2. Firmy wraz z wiekiem i wzrostem obrotów sigaj po nowe instrumenty su ce zarz dzaniu naleno ciami.
Technik badawcz wykorzystan w badaniu bya ankieta, narzdziem za kwestionariusz wywiadu bezpo redniego. Respondentów wybierano losowo we-dug wygody (convenience sampling), metod „przechwycenia” (mall
inter-cepte). Metoda ta polega na losowym wyborze respondentów, poprzez
rozdawa-nie ankiet wa cicielom firm oczekuj cych w kolejce w Urzdzie Skarbowym w Olsztynie w celu zaatwiania spraw podatkowych. Byy to wic osoby wy-brane z danego rodowiska, których badany problem bezpo rednio dotyczy. Metoda „przechwycenia” w badaniach jest optymaln metod ze wzgldu na niskie koszty i wystarczaj co dobre odzwierciedlenie struktury badanej popu-lacji1. Badania przeprowadzono w okresie od 1 lutego do 30 kwietnia 2012 r. na terenie Urzdu Skarbowego w Olsztynie.
Podmiotem bada byy osoby fizyczne prowadz ce na terenie powiatu olsztyskiego dziaalno gospodarcz z uproszczon form ewidencji ksigo-wej. W badaniu uczestniczyo 110 firm.
Wedug danych Urzdu Skarbowego w Olsztynie w powiecie olsztyskim w 2012 r. rozliczao si 22 011 maych firm, bd cych osobami fizycznymi lub spókami osobowymi prowadz cymi dziaalno gospodarcz . Najliczniej-sz grup (45,5%) stanowiy firmy rozliczaj ce si na podstawie Podatkowej Ksi ki Przychodów i Rozchodów, podatkiem progresywnym (18%, 32%), okoo 33,7% stanowiy firmy rozliczaj ce si Ryczatem Ewidencjonowanym. Na podstawie PKPIR podatkiem liniowym (19%) rozliczao si 20,4% firm, tylko 0,38% firm wybrao Kart Podatkow jako form rozliczenia. Struktura ta bya podstaw do reprezentatywnego wyboru badanych firm. I tak w bada-niach uczestniczyo 50 firm (45,5%) rozliczaj cych si wedug PIT-36, 36
1
J. K o w a l, Metody statystyczne w badaniach sondaowych rynku, Warszawa: PWN 1998, s. 30-31.
firm (32,7%) rozliczaj cych si wedug PIT-28, 22 firmy (20%) rozliczaj -cych si wedug PIT-36L oraz 2 firmy (1,8%) rozliczaj ce si wedug PIT-16. Przedmiotem bada bya identyfikacja skutecznych narzdzi (instrumen-tów) zarz dzania naleno ciami wykorzystywanych przez mae podmioty gos-podarcze.
Analiz objto materiay pochodz ce ze stron internetowych, aktów praw-nych, literatury ekonomicznej oraz ankiet.
NARZ DZIA ZARZDZANIA NALENO CIAMI
Nowa ustawa z 9 IV 2010 r. o udostpnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz.U. z 2010 r., nr 81, poz. 530) umoli-wia korzystanie z rejestru duników niemal wszystkich firm. Dotyczy to firm, osób prywatnych, instytucji publicznych, oraz wierzycieli wtórnych, którzy zakupili dug. Przy zachowaniu odpowiednich warunków okre lonych przez prawo, kady moe wpisa dunika na tak list. Ustawa o udostpnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych okre la zasady i tryb przekazywania informacji gospodarczych dotycz cych wiarygodno ci patniczej przedsibiorców i konsumentów2.
Pierwotne bazy danych (Biuro Informacji Gospodarczej, Giedy Wierzytel-no ci, Rejestry Branowe czy Rejestr Duników Niewypacalnych) to instytucje, które dostarczaj wyj ciowych informacji do analizy za wtórne (Wywiadownie Gospodarcze, Firmy Windykacyjne, Agencje Detektywistycz-ne czy Serwisy InformacyjDetektywistycz-ne) to te firmy, które zbieraj daDetektywistycz-ne, przetwarzaj je i przedstawiaj w postaci analiz, schematów, raportów.
Celem powstawania biur informacji jest dyscyplinowanie podmiotów gos-podarczych oraz konsumentów do terminowego regulowania naleno ci. Wpi-sanie na list nierzetelnego klienta do publicznego rejestru duników pozwala na szybsze odzyskanie niespaconych naleno ci, gdy nikt nie chce funkcjo-nowa w takim rejestrze, w którym zawarte dane pozwalaj sprawdzi infor-macje na temat potencjalnego kontrahenta, co minimalizuje ryzyko zawarcia nietrafnego kontraktu3.
2
E. P i e r z c h a a, M. W o n i a k, Dostp do informacji publicznej w Polsce i w Europie – wybrane zagadnienia prawne, Opole: Uniwersytet Opolski 2010, s. 73.
3
M. B e k a s - N o w a k, Windykacja nalenoci w praktyce, Warszawa: LexisNexis 2008, s. 123.
ISTOTNE ELEMENTY UMOWY
Aby zabezpieczy transakcj handlow , naley zawrze mow z kontra-hentem, która stanowi nadrzdny element kontraktu. Umowa jest to: „zgodne, pisemne lub ustne porozumienie (tzw. o wiadczenie woli) dwóch lub wikszej ilo ci stron w celu ustalenia wzajemnych praw i obowi zków”4. Na rynku umowy midzy kontrahentami zazwyczaj stanowi dowody na zawarcie poro-zumienia handlowego, które bd mogy suy w przyszo ci do celów dowo-dowych b d rozstrzyga w kwestiach spornych. Prawidowo wykonana umo-wa powinna zawiera nazwy wszystkich stron uczestnicz cych oraz osoby, które je reprezentuj , przedmiot umowy, istotne jego wa ciwo ci wiadcze-nia, prawa i obowi zki stron umowy, wynagrodzenie, zasada patno ci, termin, data, miejsce oraz sposób zapaty, dodatkowe koszty, które mog dotyczy wykorzystywania rodków do porozumiewania si na odlego i dodatko-wych informacji oraz doradztwo, prawo o odst pieniu od umowy, czas, na jaki zostaa zawarta, miejsce i sposób reklamacji, klauzule, dotycz ce naliczania odsetek od nieterminowych wpat5.
ZABEZPIECZENIA OSOBISTE
Prowadz c dziaalno gospodarcz , niejeden przedsibiorca spotka si z sytuacj , gdy kontrahent zalega z patno ciami. Aby tego unikn , naley zabezpieczy wierzytelno ci pienine. „Proces zabezpieczenia naleno ci po-lega na podejmowaniu dziaa prawno-ekonomicznych, zmierzaj cych do za-gwarantowania moliwo ci skutecznej windykacji”6. Obecnie sytuacja na ryn-ku zmusza podmioty gospodarcze do ograniczonego zaufania i wikszo z nich zabezpiecza umowy (kontrakty). Zatem wierzyciel zapewnia sobie okre lone zabezpieczenie prawne, które umoliwi mu zaspokojenie roszcze w wypadku niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy.
Do prawnych klasycznych zabezpiecze naley zaliczy7: zabezpieczenia osobiste (porczenie, weksel, gwarancja bankowa, przelew na zabezpieczenie)
4
K. A d a m o w i c z, Bezpieczna windykacja nalenoci terminowych, Warszawa: Fundacja Rozwoju Rachunkowo ci w Polsce 2007, s. 65.
5
P. H o r o s z, J. A n t o n i u k, Prawne podstawy przedsibiorczoci, Warszawa: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. 2009, s. 142.
6
A d a m o w i c z, Bezpieczna windykacja, s. 76. 7
A. P o r t a l s k a, O. K o r n a t o w i c z, Odzyskiwanie nalenoci pieninych, Warszawa: C.H. Beck 2003, s. 321.
oraz zabezpieczenia rzeczowe (hipoteka, zastaw, przewaszczenie na zabez-pieczenie, blokada rachunku bankowego).
Zabezpieczenie osobiste dotyczy tych duników, którzy odpowiadaj za dug caym maj tkiem obecnym i przyszym, czyli mona da spaty nale-no ci z cao ci maj tku teraniejszego i przyszego b d osoby, która udzielia tego zabezpieczenia. Wedug Bekas-Nowak (2008), do zabezpiecze osobis-tych nale bardziej szczegóowe zabezpieczenia, mianowicie: porczenie cy-wilne, weksel wasny, porczenie wekslowe, gwarancja bankowa, przyst pie-nie do dugu, zgoda dunika na dobrowolne poddane si egzekucji, przelew wierzytelno ci na zabezpieczenie.
ZABEZPIECZENIA RZECZOWE
Istotn cech zabezpiecze rzeczowych jest to, e dunik odpowiada za dug tylko z okre lonej rzeczy bez wzgldu czyj wasno ci ona jest. Do klasycznych zabezpiecze rzeczowych nale :
1. Hipoteka – regulowana ustaw z 6 VII 1982 r. o ksigach wieczystych i hipotece. Wa ciciel nieruchomo ci o wiadcza w formie aktu notarialnego, w którym zamieszcza warto hipoteki i wierzytelno , któr zabezpiecza oraz czy hipoteka zabezpiecza dug osoby trzeciej czy wa ciciela.
2. Zastaw – który jest uregulowany w art. 306-335 KC, to zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu zastawu, którym moe by rzecz ruchoma lub prawo bez wzgl du na to, czyj jest wasno ci . W ród zastawów moemy wyróni: zastaw umowny, zastaw umowny na prawach, zastaw rejestrowy, zastaw usta-wowy, zastaw skarbowy.
3. Przewaszczenie – w sposób szczególny jest uregulowane w KC. To umowa, w której dunik, bd cy wa cicielem rzeczy ruchomej, przenosi na koszt wa ciciela prawo wasno ci tej rzeczy.
4. Blokada rodków na rachunku bankowym – na pisemne zlecenie posia-dacza rachunku lub osób posiadaj cych penomocnictwo do rozporz dzania rachunkiem bank moe zablokowa rodki. Bank bierze odpowiedzialno za utrzymanie tej blokady.
FAKTORING
Obecnie do czsto stosowanych rozwi za dotycz cych zarz dzania nale-no ciami zalicza si faktoring. Wedug Kreczmaskiej-Gigol (2007), faktoring polega na „nabywaniu przez wyspecjalizowane instytucje faktoringowe w ci -gu dugiego czasu krótkoterminowych wierzytelno ci dostawców towarów lub
usug i wiadczeniu na ich rzecz dodatkowych usug zwi zanych z przelewem wierzytelno ci”. Faktoring stanowi alternatyw dla kredytu. Mona nawet okre li, e to forma outsourcingu usug.
Do umowy faktoringu w Polsce maj zastosowanie przepisy art. 509-518 KC dotycz ce przelewu wierzytelno ci. W Polsce faktoring istnieje ju od 20 lat. Pierwsz instytucj , która wprowadzia t ofert, by Bank Gospodarstwa Krajowego w 1990 r.
W Polsce popularny jest faktoring niepeny, nazywany niewa ciwym. Cech charakterystyczn jest to, e sprzeda wierzytelno ci przez przedsibiorstwo (faktoranta) dla instytucji (faktora) jest przejmowaniem przez faktora ryzyka wypacalno ci dunika i oznacza, e jeeli dunik nie wywi e si z umowy, wtedy faktorant (przedsibiorca) musi zapaci faktorowi. A 90% zawiera-nych umów faktoringowych z instytucjami to faktoring niepeny. Taka sytu-acja moe by zwi zana z tym, e faktorzy (instytucje) nie s gotowi do pono-szenia takiego ryzyka. Zbyt krótki czas bycia na rynku tej usugi sprawia, e instytucje nie ufaj kontrahentom.
FORFAITING
Forfaiting, podobnie jak faktoring, jest instytucj now , uksztatowan przez wspóczesny rynek. Polega na zakupie przez instytucj forfaitingow naleno ci terminowych jej klientów, powstaych w nastpstwie realizacji umowy (kon-traktu) eksportowej. Aktualnie forfaiting ma zastosowanie w obrocie zagranicz-nym i krajowym. Wedug Kreczmaskiej-Gigol (2007) forfaiting to „dugoter-minowa forma finansowania dostawców”. Polega na zakupie wierzytelno ci terminowych dostawców produktów, towarów b d usug przez wyspecjalizo-wane instytucje forfaitingowe. Jest to zakup z cakowitym przejciem ryzyka wypacalno ci dunika”. Portalska (2003) okre la fortfaiting jako „umow o przeniesieniu wierzytelno ci i umoliwia zbywcy wierzytelno ci uzyskanie w szybkim czasie rodków pieninych”. Instytucje, które zajmuj si t for-m usug to najcz ciej banki oraz wyspecjalizowane spóki forfaitingowe. W praktyce instytucje te ograniczaj swoje usugi do wierzytelno ci zabez-pieczonych wekslem wasnym importera lub trasowanym.
Celem istnienia tej instytucji jest szybsze wej cie w stan posiadania go-tówki, co pozwala zachowa pynno finansow . Faktoring i forfaiting maj wiele wspólnych cech. Obie formy usug powstay w wyniku nowoczesnych
systemów zarz dzania naleno ciami i zostay uksztatowane poprzez prakty-k gospodarcz 8.
BIURA INFORMACJI GOSPODARCZEJ
W Polsce dziaaj trzy biura informacji gospodarczej9: 1. Biuro Informacji Gospodarczej InfoMonitor S.A.
2. Krajowy Rejestr Dugów Biuro Informacji Gospodarczej S.A. 3. Rejestr Duników ERIF BIG S.A.
Od pocz tku dziaalno ci biur informacji gospodarczej Krajowy Rejestr Dugów jest liderem na polskim rynku.
Ustawowe zadania Biura Informacji Gospodarczych to: przyjmowanie i przechowywanie informacji i danych gospodarczych oraz udostpnianie infor-macji i danych gospodarczych. Czynno ci te odbywaj si za pomoc Internetu. Biuro Informacji Gospodarczej to nowoczesne narzdzie, które wymusi ry-nek gospodarczy na potrzeby atwej i szybkiej informacji internetowej.
Baza informacji pozwala na: sprawdzenie wiarygodno ci finansowej kontra-henta zarówno przed nawi zaniem wspópracy, jak i w jej trakcie oraz daje moliwo szybszego i taszego odzyskania niezapaconych naleno ci (w po-równaniu z postpowaniem s dowo-komorniczym)10.
Korzy ci pyn ce dla wszystkich podmiotów korzystaj cych z biur infor-macji to midzy innymi:
1. zwikszenie szansy na odzyskanie naleno ci, 2. zmniejszenie ryzyka prowadzenia dziaalno ci, 3. pozbawienie duników wiarygodno ci,
4. minimalizacja ryzyka w nawi zaniu wspópracy z nieuczciwym kontra-hentem,
5. zdobycie wiedzy na temat potencjalnych partnerów biznesowych, 6. stay nadzór nad kondycj finansow firmy.
SPRZEDA WIERZYTELNO CI
Obecnie na polskim rynku najprostszym i najtaszym sposobem jest wy-stawienie przez firm swojej wierzytelno ci na sprzeda w internetowej bazie 8 www.finanse.gospodarka.pl 9 http://cigi.pl 10 www.2.krd.pl
wierzytelno ci. Kady towar ma swojego nabywc11. Dunicy te maj swo-ich wierzycieli i chtnie takie wierzytelno ci kupuj . Kupuj c wierzytelno nale c do wierzyciela, mona dokona kompensaty ze swoim zobowi za-niem i w ten sposób mona spaci dug.
Internetowa baza wierzytelno ci to forma odzyskiwania naleno ci skie-rowana do maych i rednich firm. czy dziaania windykacyjne oraz od-sprzeda dugu12. Najpierw dunik wzywany jest listownie i telefonicznie do spaty, a nastpnie, w wypadku braku zapaty trafia do internetowej bazy i zo-staje upubliczniony.
Korzy ci z internetowej bazy wierzytelno ci to: 1. oszczdno czasu i koszty obsugi,
2. szybka poprawa przepywów finansowych,
3. umieszczenie dunika w bazie internetowej, która jest ogólnodostpna, co skania dunika do szybkiej spaty dugu,
4. w kadej chwili mona odsprzeda wierzytelno innemu podmiotowi, 5. bezpatnie mona sprawdzi nowych partnerów biznesowych,
6. szybka sprzeda dugu, 7. kompensata wierzytelno ci.
WYNIKI BADA
W badaniu bray udzia mae firmy o rónej formie opodatkowania. W ród ankietowanych podmiotów z sektora M P 72 firm rozlicza si z fiskusem na podstawie PKPiR, z czego 50 jednostek stosuje podatek progresywny (45,5%), a pozostae 22 firmy podatek liniowy (20%). Z Urzdem Skarbowym Rycza-tem ewidencjonowanym rozlicza si 36 badanych firm (32,7%), a tylko 2 an-kietowane firmy wyliczaj podatek dochodowy na podstawie Karty podat-kowej (tabela 1).
W ród badanych firm nowo powstae, które istniej zaledwie 1 rok stano-wi 30%. Kolejn grup (ponad 28%) stanostano-wi firmy funkcjonuj ce od 1 do 3 lat. Co ósma ankietowana firma istnieje na rynku od 3 do 5 lat. Pozostae 29% badanych firm prowadzi dziaalno ponad 5 lat (tabela 1). Struktura ta dotyczy losowej próby badawczej, nie odzwierciedla stanu rzeczywistego du-go ci prowadzenia dziaalno ci gospodarczej.
11
http://www.pgw.com.pl 12
Tabela 1. Dugo prowadzenia dziaalno ci a forma opodatkowania
Długość prowadzenia działalności (w latach) Razem Forma opodatkowania t1 1-3 3-5 d5 Liczba % Karta PIT-16 – 1 – 1 2 1,8 Ryczałt PIT-28 7 13 5 11 36 32,7 PKPiR PIT-36L 9 6 3 4 22 20,0 PKPiR PIT-36 17 11 6 16 50 45,5 Razem 33 31 14 32 110 100 % 30 28,2 12,7 29,1 – 100
ródo: opracowanie wasne na podstawie bada.
Mae firmy staraj si czsto, aby nie przekroczy pewnych ustawowych progów podatkowych, które wywouj okre lone skutki podatkowe. Kiedy podatnik wykae sprzeda w wysoko ci 40 000 z netto musi dokona zakupu, instalacji oraz przeszkolenia pracownika w zakresie obsugi kasy fiskalnej i zawiadomi o tym Urz d Skarbowy. Je li przychód netto w roku poprzedza-j cym rok podatkowy nie przekroczy kwoty 1 200 000 euro, podatnik nadal moe korzysta z ewidencji uproszczonej. Podatnik moe korzysta z Rycza-tu ewidencjonowanego, je li jego przychód w roku poprzedzaj cym rok po-datkowy nie przekroczy kwoty 150 000 euro. Je li podatnik rozliczaj cy si Ryczatem chciaby skorzysta z kwartalnego rozliczania si podatkiem do-chodowym, jego roczny przychód nie moe przekroczy 25 000 euro.
Ograniczenia te mog hamowa rozwój maych firm w obawie przed kosz-tami zwi zanymi ze zmian formy opodatkowania.
Tabela 2. Dugo prowadzenia dziaalno ci badanych firm a stosowane formy patno ci oraz instrumenty zarz dzania naleno ciami
Długość prowadzenia działalności (w latach) Razem Wyszczególnienie t1 1 – 3 3 - 5 d5 N*** %**** Formy płatności Gotówka 33 31 14 32 110 100 Przelew 30 29 14 32 105 95,5 Kompensata 0 1 2 4 7 6,4 Przedłużenie terminu płatności 15 13 5 14 37 33,6 Czeki 0 0 3 8 11 10 Weksle 0 0 3 5 8 7,3 Inne* 0 0 0 0 0 0
Wykorzystywane narzędzia do zarządzania i odzyskiwania należności
Kontakt osobisty 33 31 14 32 110 100 Monitoring telefoniczny 33 31 14 32 110 100 Monity 0 0 1 6 7 6,4 Biura Informacji Gospodarczej 1 2 3 4 10 9,1 Zabezpieczenia w momencie podpisania umowy 6 9 10 20 45 40,9 Ubezpieczenie należności 0 0 0 0 0 0 Zabezpieczenia osobiste 0 0 3 5 8 7,3 Zabezpieczenia rzeczowe 0 0 0 0 0 0 Sprzedaż należności 0 0 0 0 0 0 Firmy windykacyjne 0 7 5 8 20 18,2 Factoring 0 0 0 0 0 0 Inne** 0 0 0 0 0 0
* akredytywa, rozliczenia planowe
** forfaiting, agencje detektywistyczne, wywiadownie gospodarcze, serwisy informacyjne *** liczba wskazywanych odpowiedzi
**** udzia % liczby odpowiedzi w stosunku do liczby respondentów
Wszystkie badane firmy zadeklaroway gotówk, jako stosowan form patno ci. Prawie wszystkie ankietowane jednostki (95,5%) wykorzystuj rów-nie przelew w rozliczeniach bezgotówkowych. Przedsibiorstwa musz pa-mita te, e Ustawa o swobodzie dziaalno ci gospodarczej limituje jedno-razow warto transakcji gotówkowych, która nie moe przekroczy równo-warto ci 15 000 euro, ustalanej na ostatni dzie poprzedniego miesi ca.
Dane w tabelach 2 i 3 jednoznacznie potwierdzaj , e zarówno okres funk-cjonowania badanych firm, jak i forma opodatkowania maj istotny wpyw na zakres instrumentów wykorzystywanych przy zarz dzaniu naleno ciami. Im prostsza forma opodatkowania i krótszy okres funkcjonowania firmy, tym bardziej tradycyjne instrumenty wykorzystywane przez przedsibiorców do zarz dzania i odzyskiwania naleno ci.
W ród badanych firm pojawiy si takie, które zadeklaroway gównie go-tówkow form patno ci, pomimo prowadzonej dziaalno ci handlowej. W prak-tyce oznacza to brak terminali w takich firmach, czyli brak moliwo ci rozli-czania si nabywców kart patnicz . Podatnicy uzasadniali tak sytuacj wyso-kimi kosztami zakupu i utrzymania terminali w stosunku do obrotów. Koszt terminala to kilkadziesi t zotych miesicznie za jego wynajem oraz koszt abo-namentu (za telefon stacjonarny 0,29 z netto za kad przeci gnit przez ter-minal kart, lub zryczatowana opata za po czenia z sieci komórkow w gra-nicach 35-40 z miesicznie). Do tego trzeba doliczy koszty prowizji od warto- ci kadej transakcji dokonanej na terminalu, w granicach 2%.
Co trzecia firma wskazywaa na przeduanie terminu patno ci. W duych firmach ta forma jest czsto wykorzystywana przy rozliczeniach, jednak mae firmy nie mog sobie pozwoli na wyduanie terminu patno ci, zwaszcza przy duych transakcjach, z uwagi na zagroenie utraty pynno ci finansowej.
Podstawowy termin patno ci to 14-30 dni, ale coraz cz ciej zdarza si, e firmy ograniczaj ten okres do 7 dni, a z drugiej strony mali podatnicy dostar-czaj cy produkty do hipermarketów musz si godzi na otrzymywanie pat-no ci po minimum 90 dniach. Jest to czsto warunek wspópracy z duymi odbiorcami.
Badane firmy deklaroway te, e wykorzystywanie zabezpiecze w mo-mencie podpisywania umowy polega na umieszczeniu klauzuli dotycz cej ka-ry umownej za nieterminowe uregulowanie naleno ci. Jednak kaka-ry te nie s czsto egzekwowane w obawie przed zerwaniem dalszej wspópracy przez kontrahenta. Podatnicy deklaruj równie pobieranie zadatków i zaliczek. Nie wszyscy jednak znaj rónice midzy jedn i drug form . Skutki wrczenia zadatku i zaliczki s róne. Zadatek uregulowany jest art. 394 Kodeksu
Cywil-nego i powinien by zwrócony, je li strona rozwi zaa umow. Je li natomiast nie dochodzi do wykonania umowy z winy strony daj cej zadatek, druga stro-na moe go zatrzyma. Strostro-na, która wrczya zadatek w takiej sytuacji moe da zwrotu sumy dwukrotnie wyszej. Zaliczka równie uregulowana jest przepisami Kodeksu Cywilnego, ale w rozdziale dotycz cym wykonania umów wzajemnych. Gdy umowa zostaa wykonana, zadatek zaliczony jest na poczet umowy. W razie nienaleytego wykonania zobowi zania mona doma-ga si zwrotu zaliczki. Innymi sowy zaliczka jest zwrotna, a zadatek nie podlega zwrotowi w razie rezygnacji z transakcji. O tym, czy wpacone pie-ni dze s zaliczk czy zadatkiem, powinna regulowa umowa zawarta midzy stronami. Jednym z podstawowych bdów przy zawieraniu umów gospodar-czych jest brak umowy w formie pisemnej.
Kompensata, czyli tzw. rozliczanie saldami wykorzystywana jest w sytu-acjach, kiedy firmy s nawzajem dla siebie dostawc i odbiorc , a wzajemne rozrachunki dotycz tych samych róde. T form rozlicze deklarowaa co 16 badana firma z ponad rocznym okresem funkcjonowania. Kompensata wy-maga pisemnej zgody obydwu stron na takie rozliczanie oraz comiesicznego, najcz ciej telefonicznego potwierdzania ustalonych sald.
Czeki jako bezgotówkowa forma rozliczania si nie znajduj wykorzy-stania w ród maych firm. Jedynie 11 badanych firm z ponad trzyletnim okre-sem dziaalno ci potwierdzio, e wykorzystuje t form rozlicze.
Ankietowani rzadko deklarowali te wykorzystywanie weksli jako formy patno ci i jednocze nie narzdzia do zabezpieczenia naleno ciami. Za to oni sami s czsto proszeni o podpisywania weksli przez duych kontrahentów, którzy wykorzystuj to narzdzie do zabezpieczania swoich patno ci.
adna z badanych firm nie wskazaa na inne ni wymienione w ankiecie formy rozlicze, na przykad akredytyw czy rozliczenia planowe.
Ankietowani pytani te byli o znajomo poszczególnych form i instru-mentów zarz dzania naleno ciami. Nikt z ankietowanych nie stosuje, ale te i nie wie, na czym polega akredytywa, faktoring czy forfaiting. Narzdzia te stosowane s raczej w duych firmach. Instrumenty znane firmom, ale niewy-korzystywane lub wyniewy-korzystywane przez nich bardzo rzadko to: zabezpie-czenia rzeczowe i osobowe, wywiad gospodarczy, windykacja, sprzeda na-leno ci czy ubezpieczanie nana-leno ci.
Wywiad gospodarczy to kolejny do sporadycznie wykorzystywany instru-ment do zarz dzania naleno ciami przez badane firmy. Podstawowymi utrud-nieniami w pozyskiwaniu informacji w obrocie gospodarczym s róne akty prawne ograniczaj ce pozyskanie takich informacji: ochrona danych osobowych
(Ustawa z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych), tajemnica skarbowa (Ordynacja podatkowa), tajemnica przedsibiorstwa (Ustawa z 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji), tajemnica bankowa (Prawo bankowe z 29.08.1997 r.), czy tajemnica giedowa (Ustawa z 21.08.1997 r. prawo o pu-blicznym obrocie papierami warto ciowymi).
Tabela 3. Formy opodatkowania a stosowane formy patno ci oraz instrumenty zarz dzania nale-no ciami
Forma opodatkowania Razem Wyszczególnienie Karta
PIT-16 Ryczałt PIT-28 PKPiR PIT-36L PKPiR PIT-36 N*** %**** Formy płatności Gotówka 2 36 22 50 110 100 Przelew 0 33 22 50 105 95,5 Kompensata 0 0 3 4 7 6,4 Przedłużenie terminu płatności 0 0 19 18 37 33,6 Czeki 0 0 7 4 11 10 Weksle 0 0 8 0 8 7,3 Inne* 0 0 0 0 0 0
Wykorzystywane narzędzia do zarządzania i odzyskiwania należności
Kontakt osobisty 2 36 22 50 110 100 Monitoring telefoniczny 2 36 22 50 110 100 Monity 0 0 7 0 7 6,4 Biuro Informacji Gospodarczej 0 0 10 0 10 9,1 Zabezpieczenia w momencie podpisania umowy 0 6 20 19 45 40,9 Ubezpieczenie należności 0 0 0 0 0 0 Zabezpieczenia osobiste 0 0 8 0 8 7,3 Zabezpieczenia rzeczowe 0 0 0 0 0 0 Sprzedaż należności 0 0 0 0 0 0 Firmy windykacyjne 0 0 12 8 20 18,2 Faktoring 0 0 0 0 0 0 Inne** 0 0 0 0 0 0
* akredytywa, rozliczenia planowe
** forfaiting, agencje detektywistyczne, wywiadownie gospodarcze, serwisy informacyjne *** liczba wskazywanych odpowiedzi
**** udzia % liczby odpowiedzi w stosunku do liczby respondentów
Faktoring polega na wykupie dugu, ale przed terminem patno ci nale-no ci, jeszcze nieprzeterminowanych. W Polsce to banki najcz ciej prowadz tak usug. Odbiorcy faktoringu to firmy generuj ce rocznie obroty powyej 3 mln z, maj ce ograniczony kapita wasny, cyklicznie zmagaj ce si z pro-blemami finansowymi, prowadz ce sprzeda na warunkach odroczonej pat-no ci. Trudno poda standardowe ceny kupna dugu. Stawka zaley od wielu czynników, takich jak: typ dunika, czas istnienia wierzytelno ci czy rodzaj dziaa podjtych dotychczas wobec dunika. Dyskonto jest wyceniane indy-widualnie. Wynosi od kilku do kilkudziesiciu procent warto ci dugu. Faktoring jest przeznaczony dla firm, które nie mog dosta kredytu kupiec-kiego. Przy niektórych formach faktoringu ciar monitorowania, administro-wania naleno ci oraz sprawdzania wiarygodno ci odbiorców spada na fak-tora. Jest on jednak droszy od kredytu. W zwi zku z powyszym, narzdzie to nie jest znane i tym samym nie byo wykorzystywane przez badane podmioty.
Forfaiting dotyczy gównie obrotu midzynarodowego, duych kwot (kil-kadziesi t tysicy USD) z terminem patno ci co najmniej 180 dni, nawet do 10 lat. Forfaiting nie by znany adnej z badanych firm.
PODSUMOWANIE
Zarz dzanie naleno ciami jest trudne i wymaga duej wiedzy oraz znajo-mo ci narzdzi wykorzystywanych na rynku do skutecznego zarz dzania i odzyskiwania wierzytelno ci. Wyniki bada potwierdzaj zaleno , pole-gaj c na tym, e im prostsza forma ewidencji, tym prostsze formy rozlicze (gotówka, przelew) i prostsze instrumenty wykorzystywane przy zarz dzaniu naleno ciami (monitoring telefoniczny, kontakt osobisty). Wraz ze wzrostem wielko ci firmy, czyli wyborem PKPiR z liniowym 19% podatkiem dochodo-wych, podatnicy deklarowali siganie do bardziej zaawansowanych instru-mentów zarz dzania naleno ciami (monity, wywiad gospodarczy czy zabez-pieczenia przy podpisywaniu umowy) oraz poszerzali formy patno ci (czeki, weksle, kompensaty, wyduany okres terminu patno ci).
Wyniki bada potwierdzaj te zaleno , e im duszy okres funkcjono-wania na rynku firmy, tym szerszy zakres form patno ci oraz instrumentów wykorzystywanych do zarz dzania naleno ciami. Negatywne do wiadczenia zmuszaj czsto firmy wiksze i z duszym staem do stosowania dodatko-wych i bardziej zaawansowanych form patno ci oraz instrumentów zarz dza-nia wierzytelno ciami.
Osoby prowadz ce dziaalno gospodarcz powinny podejmowa decyzje odnosz ce si do zarz dzania wierzytelno ciami w ten sposób, aby jak naj-szczegóowiej ustali: formy i warunki patno ci, dugo okresu zapaty, spo-sobów windykowania niespaconych w terminie naleno ci, moliwo ci ubez-pieczania naleno ci, zabezubez-pieczania patno ci, ograniczenia moliwego ryzy-ka, oszacowanie kryteriów ocen potencjalnych kontrahentów.
W celu zminimalizowania wyst pienia ryzyka powstawania przeterminowa-nych naleno ci naley13: monitorowa patno ci klientów, nie czeka, a klient sam zapaci, natychmiast reagowa, kiedy klient przestaje regulowa zobowi za-nia, nie przyzwyczaja kontrahentów, e mog spónia si z patno ciami, w ra-zie problemów ustala przyczyny braku zapaty, negocjowa z dunikami a do osi gnicia istotnych ustale, przedsibiorca powinien informowa o skutkach nieterminowej zapaty, ostatecznie wstrzyma si z wykonywaniem usug, je li kontrahent nie wywi zuje si z umowy, obserwowa wpywy gotówkowe.
W maych i rednich przedsibiorstwach nadal brakuje wiadomego zarz -dzania ryzykiem. Efektem tego s bdy czsto popeniane na linii z kontra-hentem i naleno ciami, do których zalicza si14:nieodpowiedni dobór kontra-hentów, którym udzielany jest odroczony termin spaty naleno ci, brak moni-toringu b d w sabym stopniu, a co za tym idzie powstania przedawnionych naleno ci, zbyt liberalne traktowanie duników z obawy przed ich utrat , kredytowanie kontrahentów poprzez dugie terminy patno ci, brak podsta-wowych zabezpiecze w umowie przed ewentualnym niespaceniem nale-no ci uatwiaj cych windykacj, niekorzystanie z instytucji, wywiadowni, któ-re s ródem wiedzy na temat duników. Wiele firm nie wykorzystuje tych wskazówek i prowadzi agodn polityk wobec swoich duników.
BIBLIOGRAFIA
A d a m o w i c z K.: Bezpieczna windykacja naleno ci terminowych, Warszawa: Fundacja Rozwoju Rachunkowo ci w Polsce 2007.
B e k a s - N o w a k M.: Windykacja naleno ci w praktyce, Warszawa: LexisNexis 2008. H o r o s z P, A n t o n i u k J.: Prawne podstawy przedsibiorczo ci, Warszawa: Wolters Kluwer
Polska Sp. z o.o. 2009.
K o w a l J.: Metody statystyczne w badaniach sondaowych rynku, Warszawa: PWN 1998.
13
M. B e k a s - N o w a k, Windykacja nalenoci w praktyce, Warszawa: LexisNexis. 2008, s. 60.
14
K. K r e c z m a s k a - G i g o l, Windykacja nalenoci ujcie interdyscyplinarne, War-szawa: DIFIN SA. 2011, s. 119.
K r e c z m a s k a - G i g o l K.: Windykacja naleno ci ujcie interdyscyplinarne, Warszawa DIFIN SA. 2011.
K r e c z m a s k a - G i g o l K.: Opacalno factoringu dla przedsibiorcy i faktora, Warsza-wa: DIFIN 2007.
P i e r z c h a a E., W o n i a k M.: Dostp do informacji publicznej w Polsce i w Europie- wybrane zagadnienia prawne, Opole: Uniwersytet Opolski 2010.
P o r t a l s k a A., K o r n a t o w i c z O.: Odzyskiwanie naleno ci pieninych, Warszawa: C.H. Beck 2003. Strony internetowe: http://bankier.pl [dostp: 25.05.2012]. http://www.cigi.pl [dostp: 25.05.2012]. http://finanse.gospodarka.pl [dostp: 25.05.2012]. http://www.pgw.com.pl [dostp: 31.01.2012]. http://www.2.krd.pl [dostp: 31.01.2012].
RECEIVABLES MANAGEMENT TOOLS IN THE SME SECTOR S u m m a r y
This article presents results of a questionnaire conducted in the Olsztyn administrative dis-trict (powiat) concerning how SME companies use receivables management and debt recovery tools. The research has confirmed that the longer a company is functioning on the market and the higher the turnover it achieves, the more likely it is to resort to more advanced forms of payment and to new receivables management instruments.
Sowa kluczowe: narzdzia wykorzystywane do zarz dzania naleno ciami, formy patno ci,
kompensata, Biura Informacji Gospodarczej, zabezpieczenia osobiste, zabezpieczenia rzeczowe, sektor M P.
Key words: receivables management tools, forms of payment, compensation, Economic
Information Agencies, personal security mechanisms, material security mechanisms, SME sector.
