Endocentryzm i egzocentryzm moralny, aprobata społeczna i empatia u wolontariuszy hospicyjnych

Endocentryzm i egzocentryzm moralny, aprobata spoҝeczna

i empatia u wolontariuszy hospicyjnych

Jagoda Sikora, e-mail: sikora.jagoda@gmail.com Uniwersytet gl­ski

Ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice Streszczenie

Przedmiotem niniejszego artykuÙu jest analiza endocentryzmu i egzocentryzmu moralnego w powi­zaniu z poziomem empatii i aprobaty spoÙecznej u wolontariuszy hospicyjnych. Celami przeprowadzonego badania byÙy: zidentyÞ -kowanie czynników motywuj­cych do podejmowania pracy wolontariackiej, okreïlenie róČnic pomi¿dzy wolontariu-szami (grupa badawcza) a osobami, które nigdy nie podejmowaÙy Čadnej dziaÙalnoïci wolontariackiej (grupa kontrolna) w zakresie powyČej wymiennych zmiennych oraz zbadanie, czy wolontariusze ze wzgl¿du na charakter swojej pracy charakteryzuj­ si¿ wyČszym poziomem empatii i niČsz­ potrzeb­ aprobaty spoÙecznej. Uzyskane wyniki pozwalaj­ na stwierdzenie, Če badane grupy nie róČni­ si¿ w zakresie poziomu endocentrycznej i egzocentrycznej motywacji oraz em-patii. Zanotowano natomiast, Če wolontariusze charakteryzuj­ si¿ wyČszym poziomem zmiennej aprobaty spoÙecznej niČ osoby z grupy kontrolnej. W zwi­zku z powyČszym moČna s­dzi°, Če potrzeba aprobaty spoÙecznej jest waČnym czynnikiem motywuj­cym jednostk¿ do podj¿cia pracy wolontariackiej

SÙowa kluczowe: wolontariat, hospicjum, zachowania prospoÙeczne, altruzim, empatia

Endocentric motivation and exocentric motivation, social approval and empathy in hospice volunteer Abstract

In this paper author decide to analyzed endocentric and exocentric and moral self-centeredness in conjunction with the level of empathy and the level of social approval, which appear to be signiÞ cant in the context of work by volunteers of hospice.

Therefore, the aim of the study and performed the research led to the question: What factors can predict volunteering? Are hospice volunteers diě erent from people who never take volunteering? Volunteers presents higher levels of empa-thy, a lower need for social approval?

The conclusions of the study focused on several areas. There was no signiÞ cant diě erence between the groups in terms of endocentric and exocentric motivation and empathy. SigniÞ cant diě erences were noted in terms of social approval.

Key words: empathy, endocentric motivation, exocentric motivation, social approval, hospice, volunteers

Wst҄p

Wolontariat hospicyjny to cz¿sto podejmowana tematyka badawcza na gruncie pedagogiki czy socjologii. Niestety, ist-nieje niewiele badaÚ psychologicznych dotycz­cych specyÞ ki funkcjonowania wolontariuszy. PeÙniona przez nich funkcja ma charakter sÙuČby wspieraj­cej piel¿gniarki, lekarzy oraz rodzin¿ chorego. Ten rodzaj pracy prospoÙecznej, ïwiadczonej najcz¿ïciej wobec osób w podeszÙym wieku, jest bardzo wymagaj­c­ form­ pomocy. Obejmuje ona piel¿gnacj¿ terminal-nie chorych pacjentów, towarzyszeterminal-nie im, rozmow¿, udzielaterminal-nie wsparcia (choremu i jego rodziterminal-nie), pomoc w prostych, codziennych czynnoïciach. Jednoczeïnie od wolontariusza wymaga si¿ szczególnych zdolnoïci, a w szczególnoïci empa-tii oraz cierpliwoïci.

W niniejszym artykule przedmiotem analizy s­ mechanizmy motywacji egzocentrycznej i endocentrycznej w powi­-zaniu z poziomem empatii i poziomem potrzeby aprobaty spoÙecznej. Te ostatnie wydaj­ si¿ by° istotnie znacz­ce w kon-tekïcie wykonywanej przez wolontariuszy hospicyjnych pracy.

W badaniach Jerzego KaryÙowskiego1 wykazano zwi­zek pomi¿dzy empati­ a wyst¿powaniem motywacji egzo-centrycznej oraz pomi¿dzy motywacj­ egzocentryczn­ i endocentryczn­ a niskim poziomem aprobaty spoÙecznej. Po-1 J. KaryÙowski, O dwóch typach altruizmu. Badania nad endo- i egzocentrycznymi ĊródÙami podejmowania bezinteresownych dziaÙaÚ na rzecz innych

ludzi, Warszawa 1982.

sÙugiwanie si¿ mechanizmami endocentrycznej i egzocentrycznej motywacji przez wolontariuszy hospicyjnych wydaje si¿ by° niezwykle interesuj­ce ze wzgl¿du na charakter ich pracy. Badacz sformuÙowaÙ odr¿bny podziaÙ mechanizmów zachowaÚ altruistycznych. Istotnym czynnikiem, który posÙuČyÙ jako kryterium klasyÞ kacji staÙ si¿ charakter postulowa-nych wzmocnieÚ. W zachowaniach pierwszego typu istot­ wzmocnienia jest podniesienie lub utrzymanie dobrej samo-oceny. Czynnikiem, który leČy u podstaw tego rodzaju zachowania, jest antycypacja poČ­danej zmiany. W przypadku drugiego typu zachowania altruistycznego motywacja opiera si¿ na zaÙoČeniu, Če zmiana – poprawa sytuacji innej osoby – b¿dzie gratyÞ kacj­ sam­ w sobie (bez znaczenia jest w takiej sytuacji fakt, czy dane zaangaČowanie w pomoc b¿dzie mie° wpÙyw na samoocen¿ jednostki). Pierwszy typ motywacji nazwany zostaÙ motywacj­ endocentryczn­, natomiast drugi egzocentryczn­.

Egzocentryczne mechanizmy zwi­zane s­ z prób­ uzyskania zmiany okreïlonej sytuacji bez oczekiwania wpÙywu na wÙasn­ samoocen¿. Uwaga jednostki nie jest skoncentrowana na wÙasnej strukturze „ja” (na sobie), tylko na ïwiecie ze-wn¿trznym, na osobach potrzebuj­cych pomocy. Z motywacj­ t­ zwi­zana jest postawa altruizmu. Dotyczy ona istnienia w systemie poznawczym jednostki bogatych treïciowo reprezentacji innych ludzi. KaryÙowski2 podkreïla, Če do takich wniosków doszli badacze o róČnych orientacjach teoretycznych, tj. Hoě man oraz Reykowski3_.

Oba rodzaje mechanizmów uruchamiane s­ zgodnie z zasad­ dostrzeČonej rozbieČnoïci pomi¿dzy stanem innej osoby a standardami skÙadaj­cymi si¿ na „ja” lub posiadanymi reprezentacjami poznawczymi. W oparciu o dan­ rozbieČnoï° generowane jest napi¿cie, które staje si¿ motywatorem i zmusza poïrednio do podj¿cia próby odzyskania stanu równowa-gi. W obu mechanizmach „dziaÙanie na rzecz innych” peÙni rol¿ regulatora. Ze wzgl¿du na liczne badania podkreïlaj­ce wyČszy poziom empatii u osób pracuj­cych w charakterze wolontariuszy interesuj­cym problem badawczym staÙo si¿ pytanie, czy podejmowanie wolontariatu b¿dzie wpÙywaÙo na posÙugiwanie si¿ mechanizmami egzocentrycznej motywacji. Badania prowadzone przez J. KaryÙowskiego4 wykazaÙy brak korelacji mechanizmów egzocentrycznej i endocen-trycznej motywacji ze zmienn­ aprobaty spoÙecznej. Ze wzgl¿du na fakt, Če zmienna ta mogÙaby mie° charakter zakÙóca-j­cy, zdecydowano si¿ na jej pomiar.

Cel badaҞ

GÙównym celem badania byÙo uzyskanie informacji o róČnicach pomi¿dzy wolontariuszami hospicyjnymi a grup­ kontroln­ pod wzgl¿dem nasilenia empatii, aprobaty spoÙecznej, endocentryzmu i egzocentryzmu moralnego.

SformuÙowano nast¿puj­ce pytania badawcze:

• Czy istnieje zaleČnoï° pomi¿dzy wolontariuszami hospicyjnymi a osobami, które nigdy nie podejmowaÙy wo-lontariatu, w zakresie egzocentrycznej i endocentrycznej motywacji, poziomu empatii i makiawelizmu? JeČeli tak, to jak si¿ ona przejawia?

Dodatkowo sformuÙowano poniČej wymienione pytania pomocnicze:

• Jaka jest zaleČnoï° pomi¿dzy podejmowaniem wolontariatu a przewag­ endocentrycznej i egzocentrycznej mo-tywacji?

• Czy istnieje i jak si¿ przedstawia zaleČnoï° pomi¿dzy podejmowaniem wolontariatu a poziomem empatii? • Czy istnieje i jak si¿ przedstawia zaleČnoï° pomi¿dzy podejmowaniem wolontariatu a poziomem potrzeby

aprobaty spoÙecznej?

Przy tak sformuÙowanych pytaniach badawczych ukÙad zmiennych przedstawia si¿ nast¿puj­co: zmienna niezaleČna – wolontariat

Zmienna ta rozumiana jest jako fakt podejmowania pracy bez wynagrodzenia na rzecz hospicjum. PoniewaČ zostaÙ okreïlony typ pracy wolontariackiej, do grupy wÙaïciwej wÙ­czono wszystkie osoby pracuj­ce jako wolontariusz akcyjny, medyczny lub niemedyczny. KaČdy z typów wolontariatu wyraČony zostaÙ na skali trójstopniowej: 1 – wolontariusze akcyjni (nieregularny kontakt z pacjentami), 2 – wolontariusze niemedyczni (regularny wolontariat, nieregularne kon-takty z pacjentem), 3 – wolontariusze medyczni (regularny kontakt z pacjentem). Wolontariat zostaÙ zbadany za pomoc­ pytania w ankiecie: „Czy pracuje Pan/Pani jako wolontariusz hospicyjny?”.

zmienne zaleČne – endocentryzm i egocentryzm moralny, empatia, aprobata spoÙeczna. • Endocentryzm i egzocentryzm moralny

2 TamĪe.

3 J. Reykowski, Motywacja, postawy prospoÙeczne a osobowoï°, Warszawa 1979. 4 J. KaryÙowski, dz. cyt.

Zgodnie z teori­ J. KaryÙowskiego5 _{zmienna ta rozumiana jest jako przewaga motywacji egzocentrycznej lub} endocen-trycznej. Niskie nat¿Čenie danej zmiennej ïwiadczy o endocentrycznej motywacji, natomiast wysokie nat¿Čenie o moty-wacji egzocentrycznej. Pierwsza z nich (egzocentryczna) zwi­zana jest ze ïwiadom­ koncentracj­ na drugiej osobie, na jej potrzebach i uczuciach. Podejmowana w okreïlonej sytuacji decyzja motywowana jest kalkulacj­ zysku, który moČe od-nieï° druga osoba. Z kolei motywacja endocentryczna rozumiana jest jako skupienie si¿ na wÙasnym, moralnym aspekcie „ja”. Zmienna ta zostaÙa zmierzona za pomoc­ kwestionariusza KEEM (Kwestionariusz Egocentryzmu i Endocentryzmu Moralnego). Narz¿dzie to skÙada si¿ z oïmiu krótkich historyjek o charakterze projekcyjnym, które maj­ pokaza° „Jak przebiega proces podejmowania decyzji?”. KaČde z krótkich opowiadaÚ zawiera dwie odpowiedzi dotycz­ce udziele-nia lub nieudzielaudziele-nia pomocy oraz zestaw kilkunastu zdaÚ (przypisanych do kaČdej opcji) okreïlanych jako „dialog we-wn¿trzny”. Osoba badana proszona jest o wnikliw­ reß eksj¿ nad myïlami, które nasuwaj­ si¿ podczas czytania historyjki i zaznaczenie wybranych myïli. Tym, co jest interesuj­ce dla badaczy, jest nie tyle Þ nalna odpowiedĊ (czy osoba zdecyduje si¿ pomóc czy nie), lecz myïli, które s­ wyrazem endocentryzmu lub egocentryzmu moralnego. WskaĊnikiem wysokiego nat¿Čenia zmiennej b¿dzie wysoki wynik uzyskany w kwestionariuszu KEEM.

Empatia

Rozumiana jest jako wewn¿trznie zÙoČony konstrukt, skÙadaj­cy si¿ z wraČliwoïci poznawczej i emocjonalnej. Oba typy wraČliwoïci s­ silnie ze sob­ powi­zane i jednoczeïnie Ùatwo rozróČnialne. Zmienna ta badana jest za pomoc­ In-terpersonalnego Indeksu Reaktywnoïci autorstwa M. H. Davisa (IRI)6. Test skÙada si¿ z 20 twierdzeÚ tworz­cych 4 pod-skale: (1) „przyjmowanie perspektywy” – to umiej¿tnoï° dostrzegania perspektywy innych osób, (2) „fantazje” – mierzy zdolnoï° do rozumienia uczu° postaci Þ kcyjnych, (3) „empatyczna troska” – okreïla tendencj¿ do doïwiadczenia sym-patii i wspóÙczucia, (4) „osobista przykroï°” – ocenia typowe reakcje emocjonalne zwi­zane z dyskomfortem w sytuacji odczuwania doïwiadczanych przez innych negatywnych emocji. Osoba badana wybieraÙa odpowiedzi na poszczególne twierdzenia od 0 do 4, gdzie 0 - ZupeÙnie taki/a nie jestem do 4 - Taki/a wÙaïnie jestem.

WskaĊnikiem wysokiego poziomu empatii jest uzyskany w teïcie IRI Davisa wysoki wynik ogólny. • Aprobata spoÙeczna

Zmienna ta jest rozumiana jako tendencja do przedstawiania siebie w korzystnym ïwietle, aby uzyska° akceptacj¿ spoÙeczn­. Pomiar zostaÙ dokonany za pomoc­ Kwestionariusza Aprobaty SpoÙecznej autorstwa RadosÙawa Drwala i Jo-lanty WilczyÚskiej7. Narz¿dzie skÙada si¿ z 30 twierdzeÚ oraz odpowiedzi „prawda” lub „faÙsz”. Konstrukt ten zbadano z dwóch powodów. Po pierwsze – aby moČliwie najlepiej kontrolowa° ïwiadome lub nieïwiadome d­Čenie do zafaÙszo-wywania wyników badania na wÙasny temat. Po drugie – Čeby zmaksymalizowa° wiarygodnoï° danych uzyskanych w badaniu ze wzgl¿du na specyÞ czny charakter zmiennej „endocentryzmu lub egzocentryzmu moralnego”, mierzonej za pomoc­ kwestionariusza projekcyjnego KEEM8. WskaĊnikiem zmiennej „aprobata spoÙeczna” jest wysoki wynik uzy-skany w kwestionariuszu Aprobaty SpoÙecznej.

W badaniu zastosowano równieČ technik¿ badania kwestionariuszem ze wzgl¿du na anonimowoï° badania, moČ-liwoï° wprowadzenia projekcyjnego charakteru pomiaru za poïrednictwem odpowiedniego testu oraz niemoČmoČ-liwoï° zbadania pozostaÙych zmiennych za pomoc­ innych technik badawczych (jak np. wywiad).

Charakterystyka sposobu przeprowadzenia badaҞ

Badanie miaÙo charakter quasi-eksperymentalny. Nie zastosowano doboru losowego ze wzgl¿du na brak moČliwoïci manipulowania zmienn­ „wolontariat”. Z tego wzgl¿du do grupy badawczej osoby dobierane byÙy celowo. Kryterium doboru byÙa staÙa praca jako wolontariusz w hospicjum stacjonarnym lub domowym.

Badania byÙy prowadzone od 15 marca do 30 kwietnia. KaČda osoba badana zostaÙa poinformowana co do ogólnego charakteru i celu badaÚ, którym jest poddawana. Badania przeprowadzone na potrzeby niniejszej pracy speÙniaÙy kryteria etyczne, przestrzegana byÙy zasada dobrowolnoïci i ïwiadomej zgody na udziaÙ. Uczestnicy poinformowani zostali o caÙ-kowitej anonimowoïci i poufnoïci zebranych danych. Zgodnie ze standardami etycznymi osoby badane miaÙy moČliwoï° wycofania zgody na udziaÙ w badaniu w kaČdym momencie jego trwania bez Čadnych konsekwencji.

5 J. KaryÙowski, dz. cyt.

6 _ M. Davis, Empatia. O umiej¿tnoïci wspóÙodczuwania, GdaÚsk, 1999.

7 J. WilczyÚska, R. R Drwal, Opracowanie Kwestionariusza Aprobaty SpoÙecznej (KAS) J. WilczyÚskiej i R. R. Drwala. [w:] R. R. Drwal, P. Brzozow-ski, P. Oleï (red.), Adaptacja kwestionariuszy osobowoïci, Warszawa 1995.

8 A. Zalewska, Zwi­zki pomi¿dzy potrzeb­ aprobaty spoÙecznej a zadowoleniem z pracy w badaniach anonimowych, „Roczniki Psychologiczne” 2006, nr 2, T. IX.

Badania zostaÙy przeprowadzone na populacji wolontariuszy pracuj­cych w hospicjach w caÙej Polsce. Pomiary wy-konano drog­ elektroniczn­ (przesyÙanie elektronicznej wersji zestawu kwestionariuszy) i papierow­. Badanie przepro-wadzone drog­ elektroniczn­ równieČ miaÙo charakter anonimowy – osoba wypeÙniaÙa pakiet kwestionariuszy online otrzymanych za pomoc­ linku przesÙanego na podany adres e-mail, co uniemoČliwiaÙo identyÞ kacj¿ badanego za poïred-nictwem Internetu. Zdecydowano si¿ na uČycie nowych technologii w badaniu ze wzgl¿du na trudnoï° w pozyskaniu grupy badawczej.

Osoby badane otrzymaÙy zestaw trzech kwestionariuszy (Kwestionariusz Aprobaty SpoÙecznej J. WilczyÚskiej i R. Drwala9, Kwestionariusz Endocentryzmu i Egzocentryzmu Moralnego J. KaryÙowskiego10, Indeks Reaktywnoïci Interper-sonalnej M. Davisa11), oraz ankiet¿ obejmuj­c­ takie dane socjodemograÞ czne jak wiek, wyksztaÙcenie, wielkoï° zamiesz-kiwanego miasta, podejmowanie pracy wolontariackiej, czas jej trwania. Czas badania wynosiÙ okoÙo 60 minut.

Charakterystyka grupy badawczej

W badaniu wzi¿Ùo udziaÙ 70 wolontariuszy hospicyjnych oraz 70 osób przypisanych do grupy kontrolnej. Kryterium doboru do grupy wolontariuszy byÙa staÙa praca na umow¿ o wolontariat. W skÙad grupy kontrolnej weszÙy te osoby, które nie podejmowaÙy nigdy Čadnej dziaÙalnoïci wolontariackiej. Wolontariusze byli zwi­zani z hospicjami w caÙej Polsce. gredni wiek w grupie wolontariuszy wyniósÙ 32 lata (M=31,62, SD=13,43), a w grupie kontrolnej - 31 lat (M=30,74, SD=12,13).

Tabela 1. Porównanie grup: pod wzgl¿dem zmiennej „wiek”

wiek n % n % 16-25 lat 35 50,00% 38 54,29% 26-35 lat 13 18,57% 15 21,43% 36-45 lat 6 8,57% 6 8,57% 46-55 lat 10 14,29% 8 11,43% 55< lat 6 8,57% 3 4,29% suma 70 100,00% 70 100,00% grupa kontrolna wolontariusze

ƒródÙo: opracowanie wÙasne

Wyniki

Pytania badawcze miaÙy na celu sprawdzenie, czy wyst¿puj­ róČnice pomi¿dzy wolontariuszami hospicyjnymi a gru-p­ kontroln­ w zakresie prezentowanych zmiennych niezaleČnych.

Pierwsza hipoteza testowana statystycznie zakÙadaÙa istnienie róČnic w poziomie zmiennej „endocentryzm i egzocen-tryzm moralny” pomi¿dzy osobami, które pracuj­ w charakterze wolontariusza hospicyjnego a grup­ kontroln­. MoČliwe byÙo uČycie parametrycznego testu t-Studenta dla prób niezaleČnych, poniewaČ speÙnione zostaÙy warunki normalnoïci rozkÙadu (p<0,05) oraz równoïci wariancji (p = 0,36). Nie stwierdzono istotnych róČnic w poziomie endocentrycznej versus egzocentrycznej motywacji pomi¿dzy porównywanymi grupami respondentów (p=0,11). Zatem powyČsza hipoteza nie uzyskaÙa potwierdzenia statystycznego.

Tabela 2. Porównanie wolontariuszy i grupy kontrolnej pod wzgl¿dem motywacji endo- i egzocentrycznej (test t dla

prób niezaleČnych) Statystyki M SD t df p p Levena Porównywane grupy: Endo vs Egzocentryzm wolontariusze 6,57 5,94 Endo vs Egzocentryzm k t l 4,8 7,1 7,1 138 0,11 0,36

ƒródÙo: opracowanie wÙasne 9 J. WilczyÚska, R. R. Drwal, dz. cyt. 10 J. KaryÙowski, dz. cyt.

11 A. Lewicka, Pomiar poziomu empatii emocjonalno-poznawczej za pomoc­ Indeksu Reaktywnoïci Emocjonalnej Davisa, [w:] A. Wojnarska (red.),

Kolejna hipoteza zakÙadaÙa istnienie róČnic w poziomie empatii pomi¿dzy wolontariuszami a grup­ kontroln­. Spraw-dzenia powyČszej hipotezy dokonano za pomoc­ testu nieparametrycznego U Manna-Whtineya, poniewaČ rozkÙad em-patii poznawczo-emocjonalnej w grupie wolontariuszy nie byÙ zgodny z rozkÙadem normalnym (p<0,20), podobnie jak w grupie kontrolnej (p<0,15). Wyniki przedstawione zostaÙy w Tabeli 3. Badanie nie wykazaÙo zróČnicowania mi¿dzy porównywanymi grupami (p=0,60). Zjawisko endocentrycznej versus egzocentrycznej motywacji w grupie wolontariuszy i grupie kontrolnej lokuje si¿ na podobnym poziomie. Nie ma wi¿c podstaw, by s­dzi°, Če praca prospoÙeczna i motywacja endocentryczna versus egzocentryczna s­ powi­zane. W obu grupach dominuj­cy jest egzocentryzm moralny oznacza-j­cy poïrednio, Če fakt podj¿cia zachowania altruistycznego zwi­zany jest z prób­ uzyskania zmiany okreïlonej sytuacji bez oczekiwania wpÙywu na wÙasn­ samoocen¿12 (w przeciwieÚstwie do endocentryzmu moralnego). Brak zaleČnoïci interpretowa° moČna dwukierunkowo. Z jednej strony egzocentryzm moralny nie peÙni funkcji motywatora do zaan-gaČowania si¿ w wolontariat, który jako gÙówny czynnik sprzyja podj¿ciu decyzji o pracy w charakterze wolontariusza. Z drugiej strony praca w charakterze wolontariusza hospicyjnego, kontakt z osob­ terminalnie chor­, nie wpÙywa na uru-chamianie zasady dostrzeČonej rozbieČnoïci pomi¿dzy stanem innej osoby a standardami skÙadaj­cymi si¿ na „ja” b­dĊ reprezentacjami poznawczymi, które w konsekwencji przekÙadaj­ si¿ na motywacj¿ endocentryczn­ i egzocentryczn­.

Tabela 3. Porównanie wolontariuszy i grupy kontrolnej pod wzgl¿dem empatii poznawczo-emocjonalnej (test

U Manna Whitneya)

Statystyki Suma rang z p

Porównywane grupy:

Empatia wolontariusze 4807,5

Empatia kontrolna 5062,5

0,6 0,53

ƒródÙo: opracowanie wÙasne

Hipoteza trzecia zakÙadaÙa istnienie róČnic w poziomie potrzeby aprobaty spoÙecznej pomi¿dzy wolontariuszami a grup­ kontroln­. W dwóch grupach zmienna zaleČna odbiega od krzywej normalnej (p<0,10, p>0,20). Koniecznie byÙo wi¿c zastosowanie testu nieparametrycznego U Manna-Whitneya. Wyniki przedstawiono w Tabeli 4.

Tabela 4. Porównanie wolontariuszy i grupy kontrolnej pod wzgl¿dem aprobaty spoÙecznej (test U Manna Whitneya)

Statystyki Suma rang z p Porównywane grupy: Aprobata SpoÙeczna wolontariusze 5624,5 -2,87 0,01 Aprobata SpoÙeczna kontrolna 4245,5 ƒródÙo: opracowanie wÙasne

Badanie ujawniÙo istotne statystycznie róČnice pomi¿dzy grup­ wolontariuszy a grup­ kontroln­ (p=0,01). Celowe byÙo zatem porównanie ïrednich dla okreïlenia kierunku zaleČnoïci. OkazaÙo si¿, Če wolontariusze charakteryzuj­ si¿ wyČszym poziomem zmiennej aprobaty spoÙecznej (M=16,93, SD=4,19 N=70) aniČeli grupa kontrolna (M=14,7, SD=4,45, N=70). Taka zaleČnoï° moČe by° interpretowana w ïwietle ewolucyjnego podejïcia do zachowaÚ altruistycznych, a w szczególnoïci twierdzeÚ socjobiologii. Jej przedstawiciele, tacy jak Wiliam Hamilton13 _{czy Edward Wilson}14_, akcento-wali egoistyczn­ stron¿ altruizmu. Podkreïlali, Če jest on form­ kooperacji, wymiany (cz¿sto odroczonej), a takČe pewnego

12 J. KaryÙowski, dz. cyt.

13 Hamilton W. D., The General evolution of social behavior, “Journal of Theoretical Biology”, No 7, 1964. 14 Wilson, O. E., O naturze ludzkiej, Warszawa 1998.

rodzaju inwestycji, która zaprocentuje w przyszÙoïci15. Zgodnie z tym podejïciem moČna interpretowa° potrzeb¿ aprobaty spoÙecznej jako zysk, który „otrzymuje” wolontariusz, angaČuj­c si¿ w bardzo wymagaj­c­ dziaÙalnoï° prospoÙeczn­.

Dyskusja

Celem zaprezentowanych badaÚ byÙo udzielenie odpowiedzi na nast¿puj­ce pytania: czy wolontariusze hospicyjni róČni­ si¿ od osób, które nigdy nie podejmowaÙy wolontariatu, oraz czy ze wzgl¿du na specyÞ k¿ swojej pracy charak-teryzuj­ si¿ oni wyČszym poziomem empatii, niČszym poziomem aprobaty spoÙecznej, makiawelizmu i egzocentryzmu moralnego? Aby zweryÞ kowa° hipotezy postawione w oparciu o powyČsze pytania badawcze, przebadano grup¿ wo-lontariuszy hospicyjnych oraz osoby, które nigdy nie podejmowaÙy wolontariatu (stanowili oni grup¿ kontroln­). Zgod-nie z podejïciem nomotetycznym poszukiwano rówZgod-nieČ ogólnych zwi­zków pomi¿dzy badanymi zmiennymi w grupie samych wolontariuszy.

Wnioski z przeprowadzonych badaÚ koncentruj­ si¿ wokóÙ kilku obszarów i podkreïlaj­ wieloaspektowe powi­zanie altruizmu z róČnymi czynnikami. Zaobserwowano, Če:

• nie ma istotnych statystycznie róČnic pomi¿dzy badanymi grupami w zakresie endocentrycznej i egzocentrycz-nej motywacji,

• nie ma istotnych statystycznie róČnic pomi¿dzy badanymi grupami w zakresie empatii,

• istniej­ istotne statystycznie róČnice w zakresie aprobaty spoÙecznej (wolontariusze maj­ wyČszy poziom apro-baty spoÙecznej).

W ïwietle zaprezentowanych wniosków niezwykle interesuj­cy jest brak róČnic pomi¿dzy grup­ wolontariuszy a grup­ kontroln­ w zakresie endocentrycznej i egzocentrycznej motywacji. Endocentryzm moralny zwi­zany jest z funk-cjonowaniem norm w obr¿bie „ja”, skÙaniaj­cych jednostk¿ do podejmowania zachowaÚ altruistycznych. W przypadku egzocentryzmu moralnego ch¿° niesienia pomocy wynika z faktu posiadania reprezentacji umysÙowej drugiego czÙowie-ka jako istoty autotelicznej. Jako Če istniej­ dwa typy mechanizmów, które wyjaïniaj­ egzocentryzm moralny, interpretacja uzyskanego wyniku moČe przebiega° w róČnych kierunkach. Zdaniem wielu badaczy mechanizmy emocjonalne mog­ mie° charakter wrodzony. Dlatego brak róČnic pomi¿dzy wolontariuszami a grup­ kontroln­ pozwala wysun­° wniosek, Če wolontariusze nie podj¿li pracy wolontariackiej ze wzgl¿du na wrodzone wyČsze pokÙady empatii. By° moČe praca wolontariacka istotnie wpÙywa na posiadane schematy poznawcze na temat ïwiata. Jednostka angaČuje si¿ w wolontariat, gdyČ dostrzegane przez ni­ cierpienie wzbudza w niej napi¿cie, które znajduje swoje ujïcie w pracy na rzecz innych. Podsumowuj­c, praca w hospicjum najprawdopodobniej nie jest czynnikiem, który modyÞ kuje schematy poznawcze, a przez to spostrzeganie rzeczywistoïci.

Po drugie, zmienn­ motywuj­c­ do aktywnoïci wolontariackiej (najprawdopodobniej nieïwiadomie) jest aprobata spoÙeczna. Rozumiana moČe by° zarówno jako zysk i korzyï° wynikaj­ce z zaangaČowania si¿ w wolontariat. Otrzymany wynik jest spójny z badaniami, które przeprowadziÙ Jacek gliwiak16_{, zgodnie z którymi osoby o mezocentrycznym} altru-izmie charakteryzowaÙy si¿ istotnie wyČszym poziomem aprobaty spoÙecznej niČ niealtruiïci. Wysokie zapotrzebowanie na aprobat¿ moČna Ù­czy° z endocentryzmem moralnym. Osoba motywowana ch¿ci­ uzyskania zmian w obr¿bie wÙasnej osoby b¿dzie zachowywa° si¿ tak, aby uzyska° akceptacj¿ ze strony innych. Brak zaleČnoïci pomi¿dzy zmiennymi moČe sugerowa° sÙaboï° psychometryczn­ narz¿dzia KEEM w grupie wolontariuszy.

Przeprowadzone badania pokazuj­, Če poszukiwanie motywów i korelatów podejmowania pracy wolontariackiej jest zadaniem trudnym. DuČa iloï° zmiennych rozkÙadaj­cych si¿ w czasie, zwi­zanych nie tylko z jednostk­, ale przede wszystkim z wpÙywem spoÙecznym, dodatkowo utrudniaj­ to zadanie. NaleČy jednak mie° nadziej¿, Če fenomen wolon-tariatu b¿dzie budziÙ zainteresowanie badaczy, a ch¿° poszukiwania i odkrycia konkretnych motywacji nie umniejszy nigdy uČytecznoïci pracy wolontariackiej.

Bibliografia:

[1] Davis M., Empatia. O umiej¿tnoïci wspóÙodczuwania, GdaÚsk 1999.

[2] Hamilton W. D., The General evolution of social behawior, “Journal of Theoretical Biology”, No 7, 1964.

[3] KaryÙowski J., O dwóch typach altruizmu. Badania nad endo- i egzocentrycznymi ĊródÙami podejmowania bezinteresownych dziaÙaÚ na rzecz innych

ludzi, Warszawa 1982.

15 A. Szuster, W poszukiwaniu ĊródeÙ i uwarunkowaÚ ludzkiego altruizmu, Warszawa 2005. 16 J. gliwiak, Osobowoï° altruistyczna, Lublin 2001.

[4] Lewicka A., Pomiar poziomu empatii emocjonalno-poznawczej za pomoc­ Indeksu Reaktywnoïci Emocjonalnej Davisa, [w:] Wojnarska A. (red.),

Dia-gnostyka resocjalizacyjna. Wybrane Zagadnienia, Warszawa 2011. [5] Reykowski J., Motywacja, postawy prospoÙeczne a osobowoï°, Warszawa 1979. [6] Szuster A., W poszukiwaniu ĊródeÙ i uwarunkowaÚ ludzkiego altruizmu, Warszawa 2005. [7] gliwak J., Osobowoï° altruistyczna, Lublin 2001.

[8] WilczyÚska J., Drwal R. R, Opracowanie Kwestionariusza Aprobaty SpoÙecznej (KAS) J. WilczyÚskiej i R. R. Drwala, [w]: Drwal R. R., Brzozowski P., Oleï P. (red.), Adaptacja kwestionariuszy osobowoïci, Warszawa 1995.

[9] Wilson O. E., O naturze ludzkiej, Warszawa 1998.

[10] Zalewska A., Zwi­zki pomi¿dzy potrzeb­ aprobaty spoÙecznej a zadowoleniem z pracy w badaniach anonimowych, „Roczniki Psychologiczne” 2006, nr 2, t. IX.