View of Child's Sex Pre-selection from the Perspective of Catholic Bioethics

ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXV, zeszyt 3 - 2018 DOI: http://dx.do.org/10.18290/rt.2018.65.3-6 BP JÓZEF WRÓBEL SCJ P R E S E L E K C J A P Ł C I D Z I E C K A Z P E R S P E K T Y W Y B I O E T Y K I K A T O L I C K I E J

CHILD’S SEX PRE-SELECTION

FROM THE PERSPECTIVE OF CATHOLIC BIOETHICS

A b s t r a c t . The author discusses the problem of child’s sex pre-selection. The most impor­ tant motives of such a choice are parents’ preferences and the protection of the child against diseases usually associated with the particular gender. Basically, there are two types of me­ thods that increase the chances of having a child of particular sex: natural methods related to the moment of fertilization and artificial methods based on the selection of male gametes with an appropriate sex chromosome and the use of artificial procreation. The author positively assesses natural methods motivated by the child’s health or welfare, but he negatively evaluates the sex pre-selection using artificial methods and motivated by the interest of others (parents, human society, socio-political structures).

Key words: Catholic bioethics; child’s sex; child’s sex pre-selection.

Translated by Rafał Augustyn

S tało sie ju z re g u łą , Ze w sp ó łcz esn a b io m e d y c y n a w y c h o d zi n a p rz e c iw n ie ty lk o z d ro w o tn y m p o trz e b o m cz ło w ie k a, ale tak ze je g o zy czen io m . N iek ied y je j p ra k ty k i w y c h o d z ą w iec p o za o b sz a r tra d y c y jn ie ro z u m ia n ej p o słu g i te ra ­

p eu ty cz n ej. W tej p rz estrze n i p o jaw ia s ie , m ied zy in n y m i, chec p o siad an ia p o to m stw a o u p ra g n io n y c h ce ch ac h lu b ja k o ś c ia c h , w ty m ró w n ie z o o k re ­ ślonej p łci an a to m icz n o -fizjo lo g iczn e j.

Bp dr hab. Józef Wróbel SCJ, prof. KUL - kierownik Katedry Bioetyki Teologicznej w Instytucie Teologii Moralnej KUL; adres do korespondencji: ul. S. Kard. Wyszyńskiego 2, 20-105 Lublin.

P ro c e d u ra p re selek cji p łci m ając eg o się n a ro d z ić d ziec k a m o ze b y c o s ią g ­ n ię ta za pom ocy róZnych m eto d . N iek tó re z n ich b a z u ja n a n a tu ra ln y c h m oZli- w o ścia ch u d o s te p n ia n y c h p rzez b io lo g ie ro d zicó w . In ne k o rz y s ta ją z m eto d sztu cz n y ch d o starc zan y c h p rzez w sp ó łcz esn e b io te c h n o lo g ie . W śró d n ich d o m in u ja te c h n ik i selek cji g am et i sztu cz n eg o za p ło d n ie n ia .

T ego ty p u p ra k ty k i n ie m o g a p o zo stac n ie za u w az o n e p rzez re fle k sje b io ­ etyczn a. Z a k a z d y m ra z e m b o w ie m sam w y b ó r p łci, ja k i z a sto so w an a m eto d a d o ty czy d ziec k a o b d aro w an eg o g o d n o śc ią i p o d m io to w o ścią, co fo rm u łu je k laro w n e w y m ag a n ia i staw ia g ra n ic e d la o k re ślo n y c h p rak ty k , a tak ze dla u p ra w n ie n b io m ed y k ó w i ro d z ic ó w (o p iek u n ó w i w y cho w aw ców ).

P ró b a ocen y ta k ic h po czy n ali je s t p rz e d m io te m n in iejszej an alizy . W po- w aznej m ierz e m a ona ch a ra k te r no w y , gdyz b e z p o śre d n ie n au c zan ie K o ścio ła w tej m aterii je s t b ard zo sk ro m n e. K ilk a je d n o - lu b d w u z d an io w y ch w y p o ­ w ied zi o dnosi sie w y łąc zn ie do m eto d sztu czn y ch . Jed n a k ze w a zn y ch su g estii d la p ro p o n o w a n y ch re fle k sji d o sta rc z a ją liczn e w y p o w ied zi M a g iste riu m K o ­ ścio ła k ato lick ieg o w k w e stia c h p o k rew n y ch , w szc zeg ó ln o ści d o ty czą cy ch p rz e k a z y w a n ia lu d zk ieg o zycia. W arto tez n a w step ie o d n o to w ac, ze w o g ra ­ n ic z o n y m za k resie, z w ła szcz a ety cz n o -sp o łecz n y m , p ro b lem a ty k e te o m aw ia E lio S g re c c ia 1. S zerszy k o n te k st b io e ty c z n y u w z g le d n ia w sw o im arty k u le W o jcie ch S u rm iak 2.

N a p o d k re śle n ie z a słu g u je je s z c z e je d e n asp e k t zw ią zan y z o m aw ian a p ro b le m a ty k a (jak i z w ielo m a in n y m i z a g ad n ien iam i b io ety cz n y m i). Z g o d n ie z n a u c z a n ie m te o lo g ii m oraln ej p rz e d m io te m je j o ce n y n ie je s t d o p iero z re a li­ zo w an y c z y n - o siag n iety cel. K o n k re tn a w a rto śc m o ra ln a p o siad a ju z sam o u k ie ru n k o w a n ie w o ln o ści p o p rzez zam iar, p ierw sze d ec y zje czy teo re ty czn e stu d iu m p ro jek tu , a zw ła szcz a ek sp e ry m en ty , n a w e t je z eli n a k oticu o k az a sie one n iesk u tec zn e i nie z n a jd a z a sto so w an ia w p rak ty ce. C zło w iek do k o n u je b o w ie m w y b o ru d o b ra lu b zła ju z w ty m m o m en cie, k ied y w y z n acz a sobie cel o określo n ej w a rto ści m o ra ln e j3.

1 Por. E. SGRECCIA, M anuale di bioetica, t. 1: Fondamenti ed etica biomedica, Vita e Pensiero, Milano 20074, s. 678-680.

2 Por. W. SURMIAK, Etyczna ocena selekcji lub predeterminacji pici dziecka, „Slaskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2010, t. 43, z. 1, s. 94-106.

3 Por. S. OLEJNIK, Powołanie chrześcijańskie, t. 1: Teologia moralna fundamentalna, Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne, Włocławek 1998 s. 281; A. Kokoszka, Teologia moralna fundam entalna, Biblos, Tarnów 19922, s. 140-143.

I. MOTYWY PRESELEKCJI PŁCI DZIECKA

C hęć w y b o ru p łci d ziec k a m o ze b y c m o ty w o w an a w ielo m a ra c ja m i4. N a j­ częściej sp o ty k an e, to:

1) P rag n ien ie ro d z ic ó w p o siad an ia d zie c k a o k reślo n ej płci: n a p rzy k ład , m a ją ch ło p ca (ó w ) i ch c ie lib y m iec ró w n ie z d ziew czy n k e (i) lub o d w ro tn ie, m a ją có rk e(i) i ch c ie lib y m iec tez syn a(ó w ). W w y m iara ch sp o łecz n y ch p ra g ­ n ie n ie to n ie je s t m arg in a ln e . Z e sta w ie n ia staty sty czn e po d aja, ze w U S A az 40% za b ie g ó w ty p u F IV E T je s t m o ty w o w an y c h p ra g n ie n ie m p o siad an ia d zie c k a ok reślo n ej p łc i5;

2) W d o b ie k u ltu ry g e n d e r n ie b ra k te n d e n c ji do w y b o ru p łci d ziec k a zg o d n ie z re p re z e n to w a n a o rie n ta c ja sp o łe c z n o -k u ltu ro w a lub ze sto su n k ie m do w łasnej płci;

3) W niektórych rejonach św iata wyzej je s t ceniony syn. D otyczy to takich krajów , ja k n a przykład C hiny i Indie (przew aznie z pow odów ekonom icznych - zagw arantow anie n a starośc utrzym ania), a takze Stany Z jednoczone (przyn aj­ m niej pierw sze dziecko dla zachow ania rodow ego nazw iska). W nastepstw ie takiej orientacji kulturow ej dziew czynki sa cześciej porzucane lub abortow ane, co ju z w tej chw ili w dw óch pierw szych krajach je s t zró dłem pow aznych p ro ­ blem ów dem ograficznych - m ezczyzni m aja trudności ze zn alezien iem zony6. W edług badali, przeprow adzonych w 2001 roku przez K antar TNS (firm a spe­ cjalizująca sie w badaniach obyczajow ości i opinii społecznych, pow stała w w y ­ niku połączenia TNS O B O P i TNS Pentor), takze w P olsce w iekszośc rodziców bardziej chciała m iec dziecko płci m eskiej (22% - chłopca, 19% - d ziew czyn ­ ke ; dla 56% nie m iało to znaczenia; 3% b yło niezdecydow anych). W edług badali z 2017 roku preferencje te w yrów nały sie, jed n ak znacznie zw iekszyła sie liczba niezdecydow anych (po 17% - chłopca lub dziew czynke; dla 59% nie m iało to znaczenia; 7% było niezd ecy dow an ych )7.

4 O niektórych motywach zob.: E. Sgreccia, M anuale di bioetica, t. 1: Fondamenti ed etica biomedica, s. 675-676; W. SURMIAK, Etyczna ocena selekcji lub predeterm inacji płci dziecka, s. 95-97.

5 T. RoZek, M yślmy zawczasu, Wywiad z prof. Ewa Bartnik, „Gośc Niedzielny” 92(2015), nr 16, s. 27 (z 19.04.2015).

6 Por. D.C. WERTZ, Reproductive Technologies, II. Sex Selection, w: Encyclopedia o f Bioethics, red. W.Th. Reich, t. 4, Warren T. Reich, New York 1995, s. 2213-2215.

7 Por. Chłopiec czy dziewczynka? Polacy o dzieciach w 2001 i 2014 roku, „Kantar TNS” 2014, s. 5, http://www.tnsglobal.pl/archiwumraportow/files/2014 /03/K.008_Chlopiec-czy-dzie wczynka_O01a-14.pdf (dostep: 29.01.2018).

4) M o ty w y d em o g ra ficzn e . M ajac n a u w a d z e fe n o m en , ze g en e raln ie n a św iecie ro d z i sie w iecej ch ło p có w n iz d ziew czy n e k , n ie b ra k p ro p o z y cji w y ­ ró w n a n ia tej d y sp ro p o rc ji p rzez z a sto so w an ie te c h n ik p o zw alający c h w y b rać p łeć dzieck a. W arto o d n o to w ac, ze ró w n ie z w P o lsce n a św iat p rz y ch o d zi w ie cej ch ło p có w niz d ziew czy n ek : śred n io n a 100 d ziew czy n e k ro d zi sie 105­ 106 ch ło p có w . W 2015 ro k u u ro d z iło sie 190 24 4 ch ło p có w i ty lk o 180 139 d ziew czy n ek . P o d o b n ie sy tu acja w y g ląd a w in n y ch k ra ja c h św iata (U SA , W ielk a B ry tan ia, F ran c ja , k ra je A zji). N a to m ia st w A fry ce i A m ery ce Ł acm - skiej dane te sa p o ró w n y w a ln e 8.

5) W n ie k tó ry c h sy tu acja ch lu b śro d o w isk ac h n a w y b ó r p łci d ziec k a w p ły w m a m o ty w w ych o w aw czy . W edłu g p rz y to c zo n y ch w yzej b a d a n , p rz e ­ p ro w a d zo n y ch p rzez K a n ta r TN S w 2001 ro k u , w iek szo śc P o la k ó w u w a zała, ze łatw iej je s t w y c h o w ac d ziew czy n k e (26 % ), niz c h ło p ca (19% ). W 2014 ro k u o p in ie te zró w n ały s ie , je d n a k sa one za le zn e od p łci ro d zicó w : o jco w ie o p tu ja za synem , m atk i za có rk a9.

6) N iek ied y m ło d zi m ałzo n k o w ie p ra g n a m iec d ziec k o ok reślo n ej płci, u le g a ja c su g estio m sw o ich ro d z ic ó w . K iedy in d ziej m a ja oni n a u w a d ze z a ­ ch o w an ie n az w isk a ro d o w e g o lub z a p ew n ien ie ciag ło śc i d y n a s tii10.

7) W y b ó r p łci d zie c k a b y w a p ro p o n o w a n y (n iek ie d y o d p łatn ie) p rzez śro d o w isk o n au k o w e, k tó re ch ce lep iej p ozn ac p ro c esy ro z w o jo w e lud zk iej p łci lu b prowadzicś w tej m a te rii ek sp ery m en ty .

8) O bok m o ty w u , p rz e d staw io n eg o w p ie rw sz y m p u n k cie, n ajw iek sz y w p ły w na w y b ó r p łci d zie c k a m a ja ra c je eu g en iczn e. R o d zice n ie c h c a m iec d zie c k a o b ciaz o n eg o ch o ro b am i w ro d zo n y m i sp rzezo n y m i z płcia.

P o w y zszy m o ty w z a słu g u je n a szersze o m ó w ien ie. O koło 9% z 30 00 z n a ­ n y ch schorzeli d z ie d z iczn y c h to w łaśn ie c h o ro b y zw ią zan e z p łcia. P rze w azn ie m a ja one sw oje zró d ło w zm u to w an y m g en ie lub w zm ian ie lic z b y gen ów z lo k alizo w an y ch n a ch ro m o so m ie p łcio w y m X.

8 Por. GŁÓWNY U rząd S ta ty sty c zn y , Dzieci w Polsce w 2014 roku. Charakterystyka demograficzna. Warszawa, czerwiec 2015 r. Http://stat.gov. pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ ludnosc/dzieci-w-polsce-w-2014-roku-charakterystyka-demograficzna,20,1.htmlP(doste p:27.01. 2018). Por. także D.C. WERTZ, Reproductive technologies, s. 2214; P. SZUKALSKI, Relacja urodzeń noworodków płci Żeńskiej i meskiej w czasie i przestrzeni, „Portal Uniwersytetu Łódz­ kiego”, http://dspące.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstreąm/hąńdle/11089/3649/Relącją %20urodze %C5%84.pdf? sequence=1 (dostep: 10.11.2017).

9 Por. Chłopiec czy dziewczynka? Polacy o dzieciach w 2001 i 2014 roku, s. 6. 10 Por. H. Chesterm an-Phillips, Planowanie płci dziecka. M etody naturalne, Bauer­ Weltbild Media Sp. Z o.o., Warszawa 2008, s. 45-47.

N ajszerzej z n a n a je s t h e m o filia ty p u A (b rak lu b n ie d o b ó r V III cz y n n ik a k rz e p n ie c ia k rw i n a sk u tek m u tacji g en u F8) i h e m o filia ty p u B (b rak lub n ie d o b ó r IX cz y n n ik a k rz e p n ie c ia k rw i n a sk u tek m u tacji g en u F9). Z p u nk tu w id ze n ia k lin ic z n e g o h e m o filie te n ie ró z n ia s ie . P rze w azn ie ch o ru ja p o to m ­ k o w ie p łci m esk iej (1 :1 0 0 0 0 u ro d z in ), gd y z m a ja ty lk o je d e n ch ro m o so m X ze zm u to w an y m genem . B ardzo rz ad k o n a h e m o filie ch o ru ja ró w n ie z k o b iety (1 :1 0 0 m ln). S y tu a cja ta m a m iejsce w tedy , k ied y m a ja on e zm u to w an e g eny n a o b y d w u ch ro m o so m ac h X: je d e n ch ro m o so m X z m u ta c ja g en u o d z ie d z i­ cz o n y po m atce (n o sicielc e) i dru g i ch ro m o so m X z m u ta c ja g en u o d z ie d z i­ cz o n y po o jcu ch o ry m n a h e m o filie 11. Z n an e sa tez in n e m ech a n izm y z a c h o ­ ro w a n ia n a h e m o filie u k o b ie t zw ią zan e z za b u rze n ia m i in ak ty w ac ji je d n e g o z ch ro m o so m ó w X.

Inne ch o ro b y zw ią zan e z p łc ia d zie c k a to zesp ó ł L e sc h a -N y h a n a 12, zesp ó ł K a llm a n n a 13, ze sp ó ł M a rtin a -B e lla 14. D o ch o ró b sp rz ezo n y c h z p łc ia n ale- za dalej n ie k tó re d y stro fie m ieśn io w e, zw ła sz c z a n ajcz eście j sp o ty k an e d ystro- fie ty p u D u c h e n n e ’a 15 i B e c k e ra 16. N a d y stro fie te, p o d o b n ie ja k w p rz y ­ p ad k u h e m o filii, c h o ru ja p rz ew az n ie ch ło p cy , k tó rzy o trzy m a li od m atk i ch ro m o so m X ze zm u to w an y m g enem . O zn acza to je d n o c z e śn ie , ze m atk i sa n o sic ie lk a m i ch o ro b y (bez ob jaw ó w ), a c h o ru ja m e z czy zn i, p o n iew az n ie m a ja d ru g ieg o ch ro m o so m u X re k o m p e n su ją ceg o o b ec n o śc m u tacji g enu n a je d n y m z n ich , ta k ja k to je s t w sy tu acji n o sicielstw a. W y ją tk ie m je s t zesp ó l R et- t a 17, k tó ry je s t w y w o ły w a n y przez m u tacje gen u M E C P 2 p o ło zo n eg o n a ch ro m o so m ie X. C h o ru ja d ziew czy n k i, bo ch ło p cy z u w a g i n a w ady letaln e in d u k o w an e p rzez z a b u rze n ie fu n k c ji teg o g enu zazw yczaj n ie d o zy w aja do te rm in u p o ro d u albo u m ie ra ja w e w c z e sn y m o k re sie po u ro d z en iu . P o d o b n ie

11 Por. G. Sygitowicz, E. Dawidowska, Problemy nosicielek hemofilii A, Portal „Na zdrowie.pl”, https://nazdrowie.pl/artykul/hematologia/problemy-no sicielek-hemofilii/ (dostep: 15.11.2017).

12 Takze w tym przypadku nosicielem jest kobieta. Zespół objawia sie zas u połowy meskiego potomstwa tej kobiety.

13 Jest to grupa chorób uwarunkowanych genetycznie charakteryzujących sie zaburzeniem wechu i hipogonadyzmem hipogonadotropowym. Na zespół ten od czterech do pieciu razy cześciej chorują mezczyzni. Moze wystepowac zarówno dziedzicznie, jak i samoistnie.

14 Choroba zwana tez zespołem „łamliwego chromosomu X”.

15 Podobnie, jak w przypadku hemofilii, jej nosicielka jest matka, a zapadają na nia prawie wyłącznie chłopcy. Choroba prowadzi do śmierci (chłopców) w 10-30 roku zycia.

16 Choroba jest podobna do poprzedniej, ale nie jest letalna. Pózniej pojawiają sie tez objawy kliniczne.

17 Stanowi czesta przyczyne obnizenia poziomu rozwoju intelektualnego u dziewczynek i jest zaliczany do kregu autystycznego.

je s t w p rz y p ad k u zn a czn ie rzad ziej w y step u jac eg o sch o rzen ia n iz zesp ó ł R et- ta, ja k im je s t zesp ó ł h ip o p la z ji skó ry B lo ch a i S u lz b e rg e ra 18.

W y m ien io n e tutaj p rz y k ła d o w o ch o ro b y , sp rz e zo ne z ch ro m o so m em X, m o g ą b y c o d k ry te ju z n a w c zesn y ch etap a ch zy c ia em b rio n a ln e g o i p ło d o w e ­ go; in n e w p ierw szy ch la ta c h z ycia. W p rz y p ad k u h e m o filii m o z liw e je s t le c z e n ie z a ste p cze w p o staci p o d aw an ia do k rw io b ieg u o so b y chorej cz y n n ik a p rz y w rac ając eg o k rz ep liw o śc k rw i lub frak cji o so cz a b o g atej w c z y n n ik k rz e ­ p liw o ści, co z a p ew n ia n o rm aln e z y c ie 19. W e w szy stk ich p rz ed staw io n y ch p rz y p ad k ac h istn ie je te o re ty c z n a m o zliw o śc sto so w an ia te c h n ik b az u ją c y c h n a tera p ii geno w ej. Ja k d o ty ch cz as te ra p ie te m o g a b y c d o step n e w y łąc zn ie n a p o zio m ie ek sp e ry m en taln y m . R yzy k o p o w azn y ch i p o k o len io w o trw a ły c h b łe d ó w w y k lu cz a ich p ra k ty c zn e sto so w an ie20. C zy ni sie tez w y siłk i m ając e n a celu złag o d z en ie o b jaw ó w w sp o m n ian y ch cho rób za po m o cy ró zn y ch tera p ii, n a p rz y k ła d fa rm a k o lo g ic z n y c h 21.

II. METODY PRESELEKCJI PŁCI DZIECKA

M o zliw o śc w y b o ru p łci d zie c k a b y ła p rz e d m io te m lu d z k ic h d a zєП od o d ­ le g ły c h czasów . S p o ty k an e w p rz eszło ści p o rad y m iały n ajcz eście j c h a ra k te r m ity c z n y lub ilu zo ry c zn y . N ie m iały one p o d staw n au k o w y ch i d ziś m o g a b y c trak to w a n e ja k o ciek a w o stk i o ch a rak terze k u ltu ro w o -o b y c zajo w y m . R a cjo n a ln y ch a ra k te r m a ja m eto d y , k tó re p o ja w ia ją sie w św iad e ctw ac h le k a ­ rz y i m ałzo n k ó w oraz w lite ra tu rz e n au k o w ej. W iek sz o śc ty ch m eto d k o rz y sta z o siag n iec w sp ó łczesn ej b io m ed y cy n y .

18 Zespół ten to rzadka choroba genetyczna związana z chromosomem X. Polega ona na niezdolnosści komórek skóry do gromadzenia melaniny i na powstawaniu stanów zapalnych oraz zmian o róznym stopniu. W przypadku pacjentów płci meskiej wada ta ma charakter letalny. Zob. M. PACHOLCZYK, T. FERENC, A. M ordalska, Dziedziczenie jednogenowe u człowieka, w: Genetyka medyczna, red. G. Drewa, T. Ferenc, Elsevier Urban and Partner, Wrocław 2011, s. 197-252.

19 Por. E. FIDZIAŃSKA, J. ZAREMBA, Genetyka, w: Patofizjologia, red. S. Maślmski, J. Ry- zewski, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 20073, s. 89; M. Czokalo-PLICHTA, Patofizjologia cho­ rób krwi i układu krwiotwórczego: Białka osocza i hemostaza, w: Patofizjologia, s. 568-569.

20 Por. J. WRÓBEL, Terapie genowe z perspektywy bioetycznej, „Teologia i Moralnośc” 2010, t. 8, s. 18-24.

21 Por. A.T. MIDRO, B. PANASIUK, Poradnictwo genetyczne w zespole Retta, cz. V: Per­ spektywy farm akologicznego wspierania rozwoju dzieci, „Przegląd Pediatryczny” 2016, t. 45, nr 4, s. 16-22.

1. Tradycja metod iluzorycznych i mitycznych

O p isy m eto d , m ajac y ch u m o z liw ic w y b ó r p łci d zieck a, p o ja w ia ja sie ju z w s ta ro z y tn y m p iśm ie n n ic tw ie. H ip o k ra te s u cz y ł, ze je z e li ro d z ic e c h c a m iec c ó rk e , to o jciec m usi p o d jac w sp ó łzy c ie po u sta n iu m iesiącz k i zo ny i obch o- d zic sie z n ia b ard zo czule. Z k o lei o jciec, k tó ry p ra g n ie m iec syna, w in ien p o d jac w sp ó łzy c ie w tedy, k ied y zo n a m a n a to o c h o te .

O koło 500 ro k u przed C h ry stu sem A nak sago ras, grecki filo z o f w yw odzący sie z A zji M niejszej, głosił, ze gam ety pochodzące z praw ego gruczołu p łcio ­ w ego g w arantuja dziecko płci m eskiej; z kolei z lew ego płci zeinskiej. P rzyjście n a św iat dziecka pozadanej płci zapew niało w iec u su n iecie odpow iedniej g o n a ­ dy. P rzekonanie to p rzetrw ało az do stosunkow o blisk ich n am czasów , gdyz tak iem u zabiegow i m ieli sie po dd aw ac n iek tó rzy francu scy ary stok raci22.

W y d aje s ie , ze do m eto d ilu z o ry c z n y c h n a le z y tez z a lic zy c cz esto p rz y ta ­ cz a n a na in te rn e to w y c h fo rach m e to d e , liczą ceg o sobie 7 00 lat, ch in sk ieg o k a len d a rzy k a . W edług je g o w sk az an p łec d zie c k a za le zy od w iek u m atk i i od m ie sia c a w sp ó łz y c ia 23.

I nn e m eto d y m iały c h a ra k te r m ity c zn y lu b b y ły zw ią zan e z w ierzen iam i. T ak n a p rz y k ła d staro z y tn i G e rm an ie b y li p rz ek o n an i, ze c e le m z ro d zen ia sy n a w czasie w sp ó łz y c ia w łó zk u w in n a sie zn a jd o w ac siekiera. W śre d n io ­ w iec zu u c iek a n o sie do śro d k ó w alch em iczn y ch . W b liz sz y c h n a m czasach p o w tarzan o , iz c e le m zro d z e n ia syna m az w in ien b y ł po zb lize n iu czy tac m ałzo n c e zy w o ty sław n y ch m e z ó w 24.

Je sz cze w 1917 ro k u an g ielsk i lek arz D a w so n tw ie rd z ił, ze za p ło d n ie n ie o o cy tu z lew eg o ja jn ik a m iało g w a ran to w ac d z ie w c z y n k e , a z p raw eg o ja jn ik a chło p ca. W iara w sk u tecz n o śc tak iej m eto d y zd a je sie b y c w ciaz zy w a w n ie ­ k tó ry c h śro d o w isk ac h , gd y z m ó w ia o niej k o b iety p ro w a d ząc e d y sk u sje n a fo rach in tern e to w y ch . P od czas g dy je d n e z n ich p o tw ie rd z a ją sk u tecz n o śc tej m eto d y , in n e j a n e g u ja 25.

22 Por. H. BARTEL, Embriologia, PZWL, Warszawa 20074, s. 75.

23 Por. K. MORYC, Jak zaplanować płec dziecka? 5 metod planowania płci dziecka, „Portal dląRodziców”,http://dzidziusiowo.pl/pląńujemy-ciąze/stąrąnią-o-dziecko/1571-jąk-ząpląńowąc- plec-dziecka-5-metod-planowania-plci-dziecka (dostep: 30.01.2018).

24 A. Kurczuk-Powolny, Jak zaplanowac płec dziecka? Portal „Gazeta.PL”, „eDziecko”, http://www.edziecko.pl/przed_ciaza/1,79569,3835653.html (dostep: 16.09.2017).

25 Por. Czy mozna i ja k zaplanowac płec dziecka? Chłopiec/dziewczynka? Portal „Baby- boomforum”,https://www.babyboom.pl/forum/temat/czy-mozna-i-jak-zaplanowac-plec-dziecka- chlopiec-dziewczynka.1147/page-4523 (dostep: 10.11.2017).

2. Metody sztuczne

M eto d y te k o rz y sta ją z re g u ły z m o zliw o ści, ja k ie stw arza w sp ó łcz esn a b io m ed y cy n a , zw ła sz c z a je j d ziały sp ec ja liz u ją ce sie w p ro b lem a ty c e p rz e k a ­ zy w an ia lu d zk ieg o zycia.

2.1. M eto d y sztu czn e p rz ed p o cz eciem

M eto d y te 26 w p u n k cie w y jśc ia z a k ła d a ją selek c je p lem n ik ó w i w y c h w y ­ ce n ie ty ch , k tó re p o sia d a ja o k re ślo n y ch ro m o so m p łcio w y X lu b Y. P roces te n p rz e p ro w a d z a sie n ajcz eście j (p rzy n ajm n iej n a etap ie p ro w a d zen ia e k s­ p ery m e n tó w ) w zelu sefad ek so w y m , p o p rzez sed y m en ta cje p rz e c iw p ra d o w a lu b o d w iro w a n ie w g ra d ie n tach g esto ści, ja k n a p rz y k ła d perk o l czy a lb u m i­ na. P rak ty cz n ie w szy stk ie te m eto d y w y k o rz y stu je sp ec y ficzn e cech y lub w łaśc iw o ści plem n ik ó w . Z g o d n ie z p o w sze ch n y m p rz e k o n a n ie m plem n ik i z a w iera ją ce ch ro m o so m X sa g ab a ry to w o w iek sz e i ciez sze niz plem n ik i z a w iera ją ce c h ro m o so m Y. P re z e n tu je te z zró zn ico w a n e m o zliw o ści do p o d ­ d aw an ia sie sed y m en tacji.

In n a m eto d a selek cji w y k o rz y stu je p rz ep ły w la m in a rn y oraz ró z n a ru ch li- w ośc gam et. P le m niki z a w iera ją ce ch ro m o so m X p o ru sz a ją sie b ard ziej p ro sto lin io w o n iz p lem n ik i Y. M eto d a p o zw ala n a u z y sk a n ie za w iesin y p o s ia ­ d ającej w 80% p lem n ik i je d n e g o ro d zaju .

K o lejn a m eto d a stosuje e lek tro fo rez e p rz ep ły w o w a. B azu je o n a n a ró zn i- cach w ru c h liw o śc i elek tro fo rety c zn ej g am et za w iera ją cy ch ch ro m o so m X lub Y. R u ch liw o śc ta je s t zw ią zan a z n ie ró w n y m ła d u n k ie m e le k try c z n y m w y s te - p u ja c y m n a ze w n etrzn ej p o w ierzch n i b ło n y k o m ó rk o w ej. M eto d a ta sp o tk ała sie je d n a k z k ry ty cz n y m i o p in iam i, gd y z p rz e p ro w a d zo n e ek sp e ry m en ty raz m iały w yk azac, ze w iek sz y ła d u n e k p o w ierzch o w n y u je m n y p o sia d a ją p le m n i­ ki z ch ro m o so m em X , a in n y m ra z e m p lem n ik i Y. C o w iecej, in n e ład u n k i m iały m iec p lem n ik i z ty m sam y m c h ro m o so m em p łc io w y m u zy sk a n e z ró z - ny ch e jak u la tó w teg o sam ego d aw cy n asien ia. Sw ój ła d u n e k p o w ierzch o w n y m a ja te z zm ien iac oocyty.

B ardzo podobna je s t m etoda galw aniczna. Polega ona n a indukow aniu m ig ra­ cji gam et m eskich X w kierunku katody, zaś gam et Y w kierunku anody.

N a u w a g e z a słu g u je tak ze m eto d a o p arta n a p o m iarz e flu o re sc e n c ji D N A k o m ó re k n a św ie tla n y c h laserem . Jed n a k ze b a d a n ie to je s t n ieb ez p iecz n e, g dyz

26 Przytoczone tutaj metody zostały wybrane sposśród przedstawionych w publikacji: M. GAWECKA-SZCZYGIEŁ, M. Kurpisz, Regulacja płci - cześc pierwsza: Frakcjonowanie ludzkich plemników X i Y, „Kliniczna Perinatologia i Ginekologia” 1996, t. 17, s. 192-197.

m o ze p ro w a d zic do ab erra cji ch ro m o so m o w y c h i p o w o d o w ac śm ierc em b rio- nu po za p ło d n ien iu .

Publikacja, przedstaw iająca pow yzsze m etody, m ów i tez o projektach zm ierza­ jący ch do opanow ania techniki sterow ania sperm atogeneza w kierunku otrzym a­ nia plem ników posiadających określony chrom osom płciow y (X lub Y).

P rze d sta w io n e m eto d y selek cji m esk ich g a m e t sta n o w ia p ierw szy etap w y b o ru p łci m ajaceg o sie n a ro d z ic dzieck a. D ru g i etap za k ła d a sto so w an ie k tó rejś z p ro c e d u r sztu cz n eg o z a p ło d n ie n ia . M o zliw e je s t z a sto so w an ie s z tu c z ­ nej in sem in acji ( in v i v o ) . Z a k ła d a o n a je d n a k p rz y g o to w an ie g am et w ilo ści zb lizo n ej do ich zaw arto śc i w n a tu ra ln y m eja k u la c ie (c h o ciaz ilo śc ta m o ze b y c u z a le z n io n a od m ie jsc a je g o zło ze n ia w n a rz ą d a c h ro d n y c h k o b iety ). M o zliw e je s t tez sk o rz y sta n ie z m eto d z a p ło d n ie n ia p o za u stro jo w eg o , czy to w p o staci F IV E T (z ró z n y m i sp o so b am i za p le m n ie n ia o o cy tó w ), czy te z IC S I (d o c y to p la zm aty czn e w strz y k n ie c ie je d n e g o p lem n ik a).

W arto te z w ty m m ie jsc u o d n o to w ac w y n ik i b a d a n p rz ep ro w a d zo n y ch p rzez a u stra lijsk ich n au k o w có w w A u stra lii i N ow ej Z ela n d ii w latac h 2 0 0 2 ­ 2006. O kazało s ie , ze m atk i, k tó re sk o rz y sta ły z m eto d in v i t r o , cześciej ro d z iły dzieci p łci m esk iej - n a 100 u ro d z e n p rz y p ad ło 56 ch ło p có w . W y n ik ty ch b a d a n zo stał do teg o sto p n ia p o w azn ie p o trak to w a n y , ze ich au torzy z a le cili p ra co w n ik o m k lin ik in v i t r o in fo rm o w a n ie o n ich osób z a m ie rz a ją ­ cy ch sk o rz y sta c z ty ch m e to d 27.

2.2. M eto d y sztu czn e po p o czeciu

A u to rami za ło z єП te o re ty c z n y c h m eto d sztu cz n y ch po p o cze ciu b y li D av id K. G a rd n er, p ro fe so r u n iw e rsy te tu w M elb o u rn e , o raz R o b ert G. E d w ards, p ro fe so r u n iw e rsy te tó w an g ielsk ich , p ro je k to d a w c a m eto d za p ło d n ie n ia p o z a ­ u stro jo w e g o i tw ó rc a p ierw szeg o d ziec k a z p rob ów ki. P ro p o n o w an a p rzez n ich m eto d a m ik ro c h iru rg ic z n a m iała p o leg ac n a p rz ech w y c en iu w o rg a n iz m ie m atk i ro z w ija jące g o sie za ro d k a (na etap ie b la sto c y sty ) i o b serw o w an iu d a l­ szego je g o ro z w o ju w śro d o w isk u sztuczny m . Jez eli p o siad ałb y o n p o z a d an a płec, b y łb y w szc zep ia n y z p o w ro te m do o rg a n iz m u m atk i; w p rz eciw n y m p rz y p ad k u m iał on b y c zn iszc zo n y lu b p rz e z n a c z y do b a d a n n au k o w y ch . E k sp ery m e n ty te nie sp ełn iły o cz ek iw an i w efek cie zrezy g n o w a n o z tej

27 Por. J. Dean, M. Chapman, E. S ullivan, The Effect on Human Sex Ratio at Birth by A ssisted Reproductive Rechnology (ART) Procedures - an Assessment o f Babies Born Follo­ wing Single Embryo Transfers, Australia and New Zealand, 2002-2006, „British Journal of Obstetrics and Gynaecology” (BJOG) 2010, t. 117, nr 13, s. 1628-1634.

m eto d y , g dyz ty lk o oko ło 20% p o n o w n ie w szc zep io n y c h zy g o t ro z w ija ło sie pomysślnie28.

P o w szec h n ie sto so w an a dziś m e to d a p o leg a n a sz tu cz n y m z a p ło d n ie n iu o o cy tu b e z u p rz ed n iej selek cji g a m e t m esk ich . N a k o le jn y m etap ie w y b ieran e sa em b rio n y o po zad an ej p łci i ty lk o one sa tra n sfe ro w a n e do o rg an izm u m atk i, dajac p ew n o śc u ro d z e n ia sie ch c ia n eg o dziecka.

K o lejn a m eto d a p re selek cji p łci d ziec k a k o rz y sta z d iag n o zy p ren ataln ej p rz ep ro w a d zan e j w cz asie je g o ro z w o ju p ło do w ego. W za le zn o ści od w y n ik u b a d a n ia , d zieck u ch c ia n em u p o zw ala sie d alej ro z w ija c, a n ie c h c ia n e je s t ab ortow ane.

3. Metody naturalne

S p o śró d m eto d n atu ra ln y c h n ajcz eście j p rz y ta cza n a je s t m e to d a a m e ry k a ń ­ skiego le k a rz a L an d ru m a B. S h e ttle sa (1 9 0 9 -2 0 0 3 ), o p isa n a p rzez n iego w k sia z c e w ydanej w sp ó ln ie z D a v id e m R o rv ik ie m w 1971 ro k u 29. A u to rzy ci tw ierd z a, ze istn ie je d o sy c ścisła re la c ja m ied zy m o m e n te m za p ło d n ie n ia w o k re sie p ło d n y m k o b iety a p ra w d o p o d o b ie ń stw e m u ro d z e n ia sie ch ło p ca lu b d ziew czy n k i. P u n k te m w y jścia je s t w sp o m n ian a w cześn iej sp ec y fik a m e - skich gam et. P le m n ik i Y sa m n ie jsz e i g en e raln ie m a ja sie p o ru sz ac szy bciej. Z k o lei p lem n ik i X , p o siad ają c ok o ło 3% w ie cej m a te ria łu g en e ty c zn eg o , sa g ab a ry to w o w iek sze i m a ja b y c w o ln iejsze. Jed n o c ześn ie zy w o tn o śc p le m n i­ k ó w Y je s t k ró tsz a niz p lem n ik ó w X. P rzy ty ch za le z n o śc ia c h p łec d ziec k a w d u zy m sto p n iu za le zy od m o m en tu w sp ó łz y c ia ro d z ic ó w o d n iesio n eg o do p ro c esu o w u lac ji, to z n a czy do cz asu u w o ln ie n ia sie oo cytu. C y to w an i a u to ­ rz y stw ie rd z a ją (p o d o b n ie ja k i k o b ie ty n a fo rach in tern e to w y ch ), ze je z e li je d n o ra z o w e w sp ó łzy c ie m a m ie jsc e w cz asie n a jb liz s z y m o w u lac ji, to w z ra ­

sta p ra w d o p o d o b ień stw o u ro d z e n ia sie ch ło p ca, g d y z w iek sze szan se n a z a ­ p ło d n ien ie m a ja p lem n ik i Y. N a to m iast, je z e li zb lize n ie m ałzeinskie m a m ie j­ sce w w ie k sz y m o d step ie czasu od o w u lac ji, to w z ra sta ja szanse n a u ro d z e n ie d ziew czy n k i. M eto d e te p o tw ierd z a tez p o lsk i p ro fe so r n a u k m ed y cz n y ch , H ie ro n im B artel. P isz e on: „w p rz y p ad k u sztu cz n eg o z a p le m n ie n ia s tw ie rd z o ­ n o, ze in se m in a c ja d o k o n an a k ilk a g o d zin p rz ed sp o d ziew an a o w u la c ja [...]

28 Por. E. Sgreccia, Manuale di bioetica, t. 1: Fondamenti ed etica biomedica, Vita e Pensiero, Milano 20074, s. 677.

29 Por. L.B. SHETTLES, D.M. Rorvik, Zaplanuj płec swego dziecka, „Filar”, Warszawa 2001.

zn a czn ie zw ie k szy ła lic z b e u ro d z e n ch ło pcó w . N a to m ia st gd y zab ieg zo stał w y k o n a n y k ilk a dni p rz ed o w u lac ja , to u ro d z iło sie w iecej d z ie w c z y n e k ”30.

P o w y zsza m eto d a je s t ró z n ie o cen ian a. L a n d ru m B. S h ettles i D av id R or- v ik tw ierdzy, ze sk u tecz n o śc m eto d y w y n o si od 75% do 90% . Jed n o c ześn ie p o d k re śla ją oni, ze m eto d a ta za k ła d a d o b re ro z p o z n a n ie m o m en tu o w u lacji i d o sto so w an ie sie do n ieg o m ałzo n k ó w . P rze p ro w ad z o n e b a d a n ia o p isan o tez w arty k u ła ch o p u b lik o w an y ch n a łam ac h „T he N ew E n g lan d Jo u rn a l o f M e d i­ c in e ”31. Jed n i au to rzy sug eru ja, ze n ie m o zn a m ó w ic o ja k ie jś zn aczącej za le zn o ści m ied zy cz a se m w sp ó łzy c ia i m o m e n te m w p rz eb ieg u o w u lacji, a ty m sam y m o sk u tecz n o ści tej m eto dy . O p isan e p rzez n ich b a d a n ia m iały p o tw ierd z ic je d y n ie sze ścio p ro ce n to w y w z ro st u ro d z e n d zieci o po zad an ej płci p rzy z a sto so w an iu tej m eto d y . Z k o lei inni auto rzy b a d a n w p ełn i p o tw ie rd z a ­ j ą je j sk u tecz n o śc32. Je d n o c z e śn ie w szy scy n au k o w cy d zielą cy sie w ty ch p u b lik a c ja c h w y n ik am i sw oich ek sp e ry m en tó w p o d k re śla ją , ze p o trze b n e sa d alsze b ad an ia. S k u teczn o śc tej m eto d y p o tw ie rd z a ją ró w n ie z au to rzy b a d a n p rz ed staw io n y ch n a łam ac h „Jo u rn al o f A n d ro lo g y ”33.

P o zy ty w n ie te m eto d e o c e n ia ja tez dw ie k o le jn e p u b lik acje: je d n a w y d a n a p rzez H azel P h illip s i T essy H ilto n 34, a d ru g a p rzez H a zel C h esterm a n -P h il- lip s 35. W o p isie m eto d y zw anej H azel (od im ie n ia au to rk i m eto d y ) m o zn a p rz eczy tac: „Jeśli p ra g n ie sz ch ło p ca , w y zn acz sw oje dni o w u lac ji za po m ocy m eto d o p isan y ch w ro z d ziale 6. P o w strzy m ajcie sie od w sp ó łz y c ia p rzez p ew ie n czas p rz ed o w u lac ja , co zw ie k szy lic z b e plem n ik ó w . O db ad z sto su n ek ja k n ajb lizej m o m en tu o w u lac ji, a w k a z d y m ra zie w ciag u p ierw szy ch 24

30 H. BARTEL, Embriologia, s. 75.

31 Por. A.J. WILCOX, C.R. Weinberg, D.D. Baird, Timing o f Sexual Intercourse in Relation to Ovulation. Effects on the Probability o f Conception, Survival o f the Pregnancy, and Sex o f the Baby, „The New England Journal of Medicine” 1995, t. 333, nr 23, s. 1517-1521 („There was no evident relation between the age of sperm and the viability of the conceptus, although only 6 percent of the pregnancies could be firmly attributed to sperm that were three or more days old. Cycles producing male and female babies had similar patterns of intercourse in relation to ovulation”).

Por. S. H arlap, Gender o f Infants Conceived on Different Days o f the M enstrual Cycle, „The New England Journal of Medicine” 1979, t. 300, nr 26, s. 1445-1448.

33 Por. A.M. HOSSAIN, S. Barik, P.M. K ulkarni, Lack o f Significant Morphological Differences Between Human X and Y Spermatozoa and Their Precursor Cells (Spermatids) Exposed to Different Prehybridization Treatments, „Journal of Andrology” 2001, t. 22, nr 1, s. 119-123.

34 Publikacja ta została przetłumaczona na jezyk polski: H. Phillips, T. H ilton, Dziew­ czynka czy chłopiec? Jacek Santorski and System, Warszawa 1995.

35Planowanie płci dziecka. M etody naturalne, Bauer-Weltbild Media Sp. Z o.o., Warszawa 2008.

g o d zin po niej. Jez eli p ra g n ie sz d ziew czy n k i, w y zn acz sw o je dni o w u lac ji za p o m o ca m eto d o p isan y ch w ro z d ziale 6. W sp ó łzy jc ie [...] od p o cz ątk u cy klu do trz e c h dni p rz ed o w u lacja. O d teg o m o m en tu za ch o w a jc ie w strz em ie zli- w ośc [...]. Jeśli n ie za jd z iesz w c ia z e , sp ró b u jcie w n a ste p n y c h cy k lach sto p ­ n io w o z b liza c sie do cz asu o w u lac ji, ale n ie b ard ziej n iz n a 48 g o d zin , in a ­ czej m o ze ci sie p rz y tra fic c h ło p ie c ”36. H azel P h illip s i T essy H ilto n d o d aja je d n o c z e śn ie , ze „na 100 par, k tó re p ró b o w a ły m eto d y H azel, w 81 p rz y p a d ­ k ac h u ro d z iło sie dzieck o p o zad an ej p łci, w 19 b y ło o d w ro tn ie ” . Z g o d n ie z p o w y z sz a s ta ty sty k a cy to w an e p u b lik acje p o d k re śla ją , ze m e to d a ta n ie je s t stu p ro ce n to w a, gd y z n ie daje ab so lu tn ej g w a ran cji u ro d z e n ia d ziec k a chcianej płci. O na ty lk o zw ie k sza praw dopodobieiństw o u ro d z e n ia tak ieg o d z ie c k a 37.

III. OCENA MORALNA METOD PRESELEKCJI PŁCI DZIECKA

P rz e d sta w io n a p ro c ed u ra je s t d o sy c z ło z o n a i w p ew n y ch w y m iara ch sta ­ no w i o n a n o w y ro z d ział w b io m ed y cy n ie. F ak t te n ty m b ard ziej zo b o w ią zu je do u w azn ej re fle k sji m oraln ej i w y ja śn ie n ia p o jaw iają cy ch sie w ty m k o n te k ­ ście pytam Z g o d n ie z u w a g am i p o cz y n io n y m i w e w step ie b ra k je s t, ja k d o ­ ty ch cz as, szerszeg o o m ó w ien ia p ro b lem u ze stro ny M a g iste riu m K o ścio ła. U w a zn a re fle k sja p o zw ala je d n a k zau w azy c, ze n ie w szy stk ie asp ek ty tej b io te c h n o lo g ii sa w zu p e łn o śc i n o w e z p u n k tu w id ze n ia teo lo g ii m o ralnej i b io e ty k i k ato lick iej. Z n a la z ły one b o w ie m n alez y te o d b icie w o b fity m n a u ­ cz an iu n a te m a t p rz ek az y w an ia lu d zk ieg o zycia, n a te m a t sztucznej p ro k reac ji, św ieto ści lu d zk ieg o z y cia od p o cze cia oraz o so bo w ej g o d n o ści d zieck a, k tó ra je s t o b d aro w an e ró w n ie z od ch w ili po czecia.

1. Ocena metod sztucznych

Z g o d n ie z p re z e n ta c ja te c h n ic z n a m eto d w y b o ru p łci d zieck a, ich sedno stan o w i selek c ja g am et o raz n ieo d zo w n ie z n ia zw ią zan a p ro c ed u ra sz tu c z n e ­ go za p ło d n ie n ia , czy to m e to d a in v i v o (z ap ło d n ien ie w e w n ątrzu stro jo w e ), czy tez in v i t r o (z ap ło d n ien ie p o z a u stro jo w e w ró z n y c h fo rm ach ). W p rzy p ad k u te c h n o lo g ii je s z c z e b ard ziej ra d y k a ln e j, sto so w an e je s t n isz c z e n ie em b rio n ó w lu b ab o rcja d zieci o n iep o za d an ej płci. W sz y stk ie teg o ty p u p o ste p o w a n ia sa

36 H. Phillips, T. H ilton, Dziewczynka czy chłopiec, s. 59.

37 Por. tamże, s. 59-60. Wyniki te potwierdzają tez świadectwa rodziców włączających sie w dyskusje na forach internetowych; potwierdził je takze polski lekarz, mój przyjaciel, prowa­ dzący badania w tej materii.

ze sw ej n atu ry n ie m o ra ln e i stad z d e cy d o w a n ie o d rz u co n e p rzez teo lo g ie m o ra ln a i b io e ty k e k ato lick a; sa one o b ciaz o n e w szy stk im i za strzez en iam i ety cz n y m i, k tó re sa znane z analiz e ty cz n y ch m eto d in v i t r o38.

Z godnie z nau czan iem teolo gicznom o ralny m takiej oceny nie sa w stanie uzdrow ic ani m oralnie szlachetne intencje, ani pozytyw ne (tutaj z punktu w id ze­ nia zdrow ia) skutki - cel b o w iem nie m oze u św iecic zastosow anych śro d­ kó w 39. P ierw szym i w artościam i deptanym i w tych procedurach sa: n ien aruszal­ na godnośc em brionu, k tó ra w yklucza jak iek o lw iek form y jeg o up rzed m io to w ie­ nia i zaw łaszczenia oraz św ietośc ludzkiego zycia od chw ili poczecia.

P rzedstaw iona skrótow o o cen a m o raln a tego typ u p reselekcji płci dziecka znajduje sw oja afirm acje w yrazn a lub d om y śln a w k ilk u o ficjaln ych w y p o w ie­ d ziach K ościoła. K ong regacja N auki W iary u czy w Instru kcji D ig n ita s p e r s o ­ n a e : „coraz czestsze sa przypadki, ze pary, które nie sa b ezp łod ne, k o rzy stają z m etody sztucznego przek azy w an ia zycia jed y n ie w ty m celu, b y m óc dokonac genetycznej selekcji sw oich d ziec i”40. N ie je s t to o d oso bn io na w ypow iedz M ag isteriu m w tej m aterii. M ozn a tutaj m ów ic o dłuzszej trady cji teg o n au c za­ nia. W cześniej ten tem at pojaw ił sie w In struk cji K ongregacji N auki W iary D o n u m v i ta e 41, w K a t e c h iz m ie K o ś c io ła K a t o lic k ie g o 42, a o statnio w N o w e j

38 Por. w kwestii obrony zycia ludzkich embrionów od chwili poczecia: Jan Paw eł II. Encyklika Evangelium vitae, Rzym 1995, zwłaszcza nr 58-63; KONGREGACJA Nauki Wiary, Deklaracja o przerywaniu ciazy Quaestio de abortu procurato, Rzym 1974; KONGREGACJA Nauki W iary, Instrukcja o szacunku dla rodzącego sie zycia ludzkiego i o godności jego przekazywania. Odpowiedzi na niektóre aktualne zagadnienia Donum vitae, Rzym 1987 cz. I; K ongregacja Nauki W iary, Instrukcja dotycząca niektórych problemów bioetycznych «Dig­ nitas personae», Rzym 2008, nr 14-15. W kwestii sztucznej prokreacji prezentacja nauczania Kościoła: por. J. W róbel, Antropologiczne implikacje sztucznej prokreacji, „Roczniki Teolo­ giczne” 62(2015), z. 3, s. 79-86.

39 Chodzi tutaj o nauke etyki katolickiej i teologii moralnej o zródłach moralności czynu ludzkiego. Zgodnie z tą nauka czyn z przedmiotu moralnie zły, a takim jest kazda metoda sztucz­ nego przekazywania zycia, nie moze byc usprawiedliwiony przez moralnie dobry cel i szlachetny motyw (por. Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor, Rzym 1993, nr 75, 78-80; nr 81: „oko­ liczności lub intencje nie zdołają nigdy przekształcic czynu ze swej istoty niegodziwego ze wzgle- du na przedmiot w czyn „subiektywnie” godziwy lub taki, którego wybór mozna usprawiedliwic”; por. takze S. OLEJNIK, Dar — Wezwanie — Odpowiedz. Teologia moralna, t. 3: Wartościowanie mo­ ralne. Prawo — sumienie — dobro — zło, ATK, Warszawa 1988, s. 160-165; TENZE, Powołanie chrześcijariskie, s. 278-280; A. GÜNTHÖR, Chiamata e risposta. Una nuova teologia morale, t. 1: Morale generale, Edizioni Paoline, Roma 1979, s. 497-507.

40 Rzym 2008, nr 15.

41 „Techniki zapłodnienia w probówce moga otworzyc mozliwości innych form manipulacji biologicznej i genetycznej embrionów ludzkich [...]. Niektóre usiłowania interwencji w dzie­ dzictwo chromosomowe lub genetyczne (związane z technikami rozmnazania sie ludzkiego) nie maja charakteru leczniczego, lecz zmierzaja do wytwarzania istot ludzkich dobranych według

K a r c ie P r a c o w n ik ó w S iu z b y Z d r o w ia Papieskiej R ady do S praw D uszp asterstw a S łuzby Z drow ia43.

2. Ocena metod naturalnych

Z g o d n ie z w c ześn iejszy m i u w a g am i, m eto d y n atu ra ln e u m o z liw ia ja c e z du- z y m p ra w d o p o d o b ie n stw e m w y b ó r p łci d ziec k a p o le g a ja zasad n iczo n a w y b o ­ rz e cz asu m ałzeińskiego zb lize n ia . T rzeb a je d n o c z e śn ie zau w azy c, ze sk o rz y ­ stan ie z ty ch m eto d m o ze m iec ró z n e m o ty w acje. M o zn a je p o d zielic n a dw ie g rupy, a m ian o w icie zd ro w ie d ziec k a (ew en tu aln ie in n e je g o d ob ro ) lu b k o ­ rz y ści o siag an e p rzez p o d m io ty p o stro n n e (p rzez ro d z ic ó w , sp o łeczeń stw o , stru k tu ry sp o łecz n o -p an stw o w e ). Z p u n k tu w id ze n ia m o raln e g o cele te n ie sa to zsam e i d o m a g a ja sie od d zieln ej an alizy, g d y z im p lik u ja on e ró z n e d o b ra ró z n y ch pod m io tó w , ja k k o lw ie k sa one o siag an e za p o m o ca tej sam ej m eto dy .

2.1. Z d ro w ie d zie c k a ja k o m o ty w w y b o ru p łci d ziec k a

Z p u n k tu w id ze n ia m o raln e g o sam e w sobie o m ó w io n e m eto d y n atu ra ln e n ie b u d z a z a strz e z єП m o raln y ch . C z y n ia one za d o śc w y m ag a n io m m o raln y m fo rm u ło w a n y m p rzez k a to lic k a n au k e n a te m a t k o m u n ii m ałzeinskiej i p rz e k a ­ zy w an ia lu d zk ieg o zycia. Z je d n e j stro n y m ałzo n k o w ie k o rz y s ta ją z p rz y s łu ­ g u jące g o im p raw a do „jed n o c zen ia sie w sposób in ty m n y i c z y sty ” . Z je d n o ­ c z en ia te sa „u czciw e i g o d n e ” , je z e li za ch o w u ja d w o jak ie zn a cze n ie , a m ia ­ n o w icie o z n a c z a ja je d n o śc m ałze ń sk ^ i ro d z ic ie lstw o (o tw arcie n a n o w e zy- c ie )44. Z dru g iej strony, je z e li sta ra ja sie oni w y b rac p łec d zie c k a m o ty w o ­ w ani je g o d o b re m (z w łaszc za je g o zd ro w iem ), w rz e c z y w isto śc i p o d ejm u ja d e c y z je , k tó ra je s t p o d y k to w an a ich ro d z ic ie lsk a o d p o w ied z ia ln o ścią. T ak ro z u m ia n y w y b ó r m ieści sie w iec w całej pełn i w e ty cz n y ch w y m ag an iach ro dzicielsk ieg o aktu. Faktycznie papiez P aw eł VI uczy w encyklice H u m a n a e

płci lub innych właściwości wcześniej ustalonych. Manipulacje te sa [...] przeciwne godności osobowej istoty ludzkiej, jej integralnosci i tozsamości. Nie mogą wiec w zaden sposób byc usprawiedliwione przez wzgląd na ewentualne konsekwencje dobroczynne dla przyszłych pokoleń Kazda osoba ludzka powinna byc szanowana ze wzgledu na nia sama; na tym polega godnośc i prawo kazdej istoty ludzkiej od samego jej początku” (Rzym 1987, nr I,6).

42 Por. Poznań Pallottinum 20022 nr 2275 (powyzszy tekst jest zaczerpniety z Donum vitae I, 6).

43 Rzym 2016, nr 36: „[Diagnostyka prenatalna] jest związana z technikami sztucznego zapłodnienia pozaustrojowego i zakłada badania genetyczne embrionów powstałych metody in vitro przed ich przeniesieniem do macicy celem uzyskania embrionów wolnych od wad gene­ tycznych lub posiadających pewne pozadane cechy”. W przypisie nr 85 tego numeru: „Diag­ nostyka preimplantacyjna [...] słuzy wyselekcjonowaniu zarodka o pozadanej płci”.

v ita e , ze odpow iedzialne rodzicielstw o oznacza, po pierw sze, znajom ośc i po sza­ now anie funkcji w łaściw ych procesom biolo g iczn y m przekazyw ania zycia. O zna­ cza ono te z , m iedzy innym i „uw zglednienie [przez rodziców ] w arunków fizy cz­ nych, ekonom icznych, psychologicznych i społecznych [w jak ich zy ja]”. P apiez P aw eł V I dodaje, ze o cena tych w arunków oraz decyzja o zrodzeniu kolejnego dziecka podlega ich dobrze urob ion em u sum ieniu45. Juz pap. Pius X II46 i O jcow ie Soboru W atykanskiego II47 podkreślali, ze w arunki te dotyczy nie tylko m ozliw ości rodziców , ich osobistego dobra, ale w ró w n y m stopniu dobra ich dzieci. T akze Jan Paw eł II uczy, ze „troska o dziecko, jeszc ze przed jeg o narodzeniem , od pierw szej chw ili poczecia [...] je s t pierw szym i podstaw ow ym spraw dzianem stosunku człow ieka do czło w ieka”48.

W k o n tek ście p o w y zszeg o n a u c z a n ia i p rz ed staw io n y ch re fle k sji, k o rz y s ta ­ n ie z n a tu ra ln y c h m eto d p re selek cji p łci d zie c k a d la p o w a zn y ch ra cji z d ro ­ w o tn y ch ja w i sie w łaśn ie ja k o je d e n z w y m iaró w o d p o w ied z ia ln eg o ro d z ic ie l­ stw a. W o ce n ie tej m ałzo n k o w ie n ie k ie ru ja sie b o w ie m p rz y g o d n y m i ra cjam i, ale m a ja na u w a d ze o b iek ty w n e, p o w azn e d ob ro ich dzieck a. O cen a ta z n a j­ d u je tez d o d atk o w e u z a sa d n ie n ie w fak cie, iz w p u n k cie w y jśc ia za k ła d a ona u sz a n o w a n ie w e w sp ó łzy c iu m ałzeińskim za sad m o raln y c h p o w tarzan y c h sy ­ stem aty cz n ie w n au c z a n iu Kosścioła, w szc zeg ó ln y sposób w en c y k lic e H u m a - n a e v i t a e49.

2.2. K o rzy ści p o d m io tó w p o stro n n y ch

N ieco in acz ej p rz e d sta w ia sie o cen a ety c z n a p rób w y b o ru p łci d ziec k a p rzez ro d z ic ó w m ajac y ch n a u w a d z e o k re ślo n e k o rz y ści o so b iste lub in n y ch p o d m io tó w , ró w n ie z z w y k o rz y sta n ie m m eto d n atu ra ln y ch . P o m o c n a w o cen ie m oraln ej ta k ic h d ec y zji je s t z a s a d a p e r s o n a l i s t y c z n a , której w y ra ziste s fo rm u ­

45 Por. PAWEŁ VI, Encyklika Humanae vitae, Rzym 1968, nr 10.

46 Por. PIO XII, Allocutione Iis quae interfuerunt Conventui Unionis Catholicae Italicae inter Ostetrice [Przemówienie do połoznych włoskich] (29.10.1951), „Acta Apostolicae Sedis” 43(1951), t. 18, s. 846: „Od spełnienia (aktu małzeńskiego) moga zwolnic, równiez przez długi czas, wprost przez cały czas trwania małzenstwa, poważne motywy, jak te, które sie zaliczają do tak zwanych «wskazań» medycznych, eugenicznych, ekonomicznych i społecznych” (tłum. J.W.).

47 Sobór W atykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, Pallottinum, Poznań 20022, nr 50: „Niech (małzonkowie) wypełniają swoje zadanie w poczuciu ludzkiej i chrześcijańskiej odpowiedzialności [...], dazac zarówno do swojego własnego dobra, jak i dobra dzieci, czy to juz narodzonych, czy tez oczekiwanych w przyszłosści”.

48 Jan Paw eł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, Rzym 1981, nr 26. 49 Por. M emoriał Krakowski. Wprowadzenie do encykliki „Humanae vitae " (Kraków 1969), BONAMI, Poznan 20122, s. 35.

ło w an ie z n a jd u je m y w o p ra co w an iu K aro la W o jtyły : „N o rm a [p e rso n alisty c z- na] ja k o z a sad a o tre śc i n eg aty w n ej stw ierd z a, ze o so b a je s t ta k im d ob rem , z k tó ry m n ie g odzi sie u zy w an ie, k tó re nie m o ze b y c trak to w a n e ja k o p rz e d ­ m io t u z y c ia i w tej fo rm ie ja k o śro d ek do celu. W p arze z ty m id z ie treśc p o zy ty w n a n o rm y p erso n alisty c zn ej: o so b a je s t ta k im d ob rem , ze w łaściw e i p e łn o w a rto ścio w e o d n ie sie n ie do niej stan o w i ty lk o m iłośc. I te w łaśn ie p o z y ty w n a tre śc n o rm y p erso n alisty c zn ej ek sp o n u je p rz y k a z a n ie m iło ś c i”50. D o n o rm y tej K arol W o jty ła o d w o łu je sie ta k z e ja k o p a p ie z 51.

G odnośc o sobow a d zieck a dom aga sie w iec przy jecia go z m iło śc ią jak o daru i u szan o w an ia go jak o takiego i dla niego sam ego, a n ie d la określonych je g o cech, czy tez korzyści, ja k ie dzieki n iem u m o zn a osiagnac. Je st ono b o ­

w iem osoba, a nie rzecza, k tó ra m oze b y c p osiadana, k ształto w an a zgodnie z czyim ś u p o d o b an iem lub w y korzystan a dla realizacji jak ich ś celów za m ierzo ­ ny ch przez inne podm ioty: czy to przez ro dziców , czy tez przez społeczeinstwo, czy tez określone struktury społeczno-polityczne. K ościół p rzyp om ina je d n o ­ cześnie, ze „pragnienie dziecka nie stanow i zródła zadnego praw a do dziecka. D ziecko je s t osoba, m a godnośc „po d m io tu ” . Jako tak ie nie m oze b y c chciane ja k o „przed m io t” praw a. D ziecko je s t raczej po dm io tem praw a: istnieje praw o d ziecka do b y cia p o czety m w p ełn y m szacu nk u do jeg o b y cia o so b a”52. W praktyce oznacza to, ze k azd a d ecy zja odn ośnie do d ziecka m usi m iec na celu tylko i w yłącznie je g o osobiste dobro, gdyz tak a po staw a ozn acza p o sza­ no w anie je g o godnosści, a p rzeciw n a je g o up rzed m io to w ien ie, to znaczy z red u ­ ko w anie do roli narzed zia, które m a zaspo ko ic czyjeś oczek iw an ia, pragnienia, m arzen ia czy upo dobania. W koincu n auczanie K ościoła n a tem at p rzek azy w a­ n ia zycia n iezm ienn ie przypom ina, ze o w artości dzieck a nie d ecy d u ja jeg o przym ioty, ale sam o w sobie człow ieczeinstw o. Stad rów n iez d ziecko „chore, słabe, cierpiące, je s t zaw sze w sp an iały m d arem B ozej d o b ro ci”53.

50 K. WOJTYŁA, M iłość i odpowiedzialność, TŃ KUL, Lublin 2001, s. 42.

51 Por. Jan Paw eł II. Encyklika Veritatis splendor, Rzym 1993, nr 48: „osoba ludzka [...] posiada określona strukture duchowa i cielesna, [•••] (stad) pierwotny nakaz moralny, by miłowac i szanowac osobe jako cel, a nigdy jako zwykły środek działania, z natury zakłada takze potrzebe szacunku dla pewnych podstawowych dóbr”.

52 Papieska R ada do Spraw D uszpasterstw a SłuZby Zdrowia, Nowa Karta Pracowni­ ków Słuzby Zdrowia, Rzym 2016, nr 27.

BIBLIOGRAFIA DOKUMENTY

1. Nauczanie Magisterium Kosścioła

Pio XII, Allocutione lis quae interfuerunt Conventui Unionis Catholicae Italicae inter Ostetri- ce [Przemówienie do połoznych włoskich] (29.10.1951), „Acta Apostolicae Sedis” 43(1951), t. 18, s. 835-854.

PAWEŁ VI, Encyklika Humanae vitae, Rzym 1968. Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor, Rzym 1993. Jan Paw eł II. Encyklika Evangelium vitae, Rzym 1995.

Jan Paw eł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, Rzym 1981.

K ongregacja Nauki W iary, Deklaracja o przerywaniu ciazy Quaestio de abortu, Rzym 1974.

K ongregacja Nauki W iary, Instrukcja o szacunku dla rodzącego sie zycia ludzkiego i o godnosści jego przekazywania. Odpowiedzi na niektóre aktualne zagadnienia Donum vitae, Rzym 1987.

K ongregacja Nauki W iary, Instrukcja dotycząca niektórych problemów bioetycznych Digni- tas personae, Rzym 2008.

Papieska R ada do Spraw D uszpasterstw a SłuZby Zdrowia, Nowa Karta Pracowników Słuzby Zdrowia, Rzym 2016.

Sobór W atykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gau­ dium et spes, Pallottinum, Poznanś 20022.

Katechizm Kośscioła Katolickiego, Pallottinum, Poznanś 20022. 2. Inne dokumenty

Główny Urząd Statystyczny, Dzieci w Polsce w 2014 roku. Charakterystyka demograficzna. Warszawa, czerwiec 2015 r., http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/dzieci-w- polsce-w-2014-roku-charakterystyka-demograficzna,20,1.htmlP (dostep: 27.01.2018).

l it e r a t u r a t e o l o g ic z n o m o r a l n a i b io e t y c z n a

Günthör A., Chiamata e risposta. Una nuova teologia morale, t. 1: Morale generale, Edizioni Paoline, Roma 1979.

Kokoszka A., Teologia moralna fundamentalna, Biblos, Tarnów 19922.

Memoriał Krakowski. Wprowadzenie do encykliki Humanae vitae (Kraków 1969), BONAMI, Poznanś 20122.

Olejnik S., Dar - Wezwanie - Odpowiedz. Teologia moralna, t. 3: Wartosciowanie moralne. Prawo - sumienie - dobro - zło, ATK, Warszawa 1988.

Olejnik S., Powołanie chrześcijanskie, t. 1: Teologia moralna fundamentalna, Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne, Włocławek 1998.

RoZek T., Myślmy zawczasu. Wywiad z prof. Ewa Bartnik, „Gośc Niedzielny” 92(2015), nr 16, s. 26-27 (z 19.04.2015).

Sgreccia E., Manuale di bioetica, t. 1: Fondamenti ed etica biomedica, Vita e Pensiero, Milano 20074.

Surmiak W., Etyczna ocena selekcji lub predeterminacji płci dziecka, „Slaskie Studia Histo­ ryczno-Teologiczne” 2010, t. 43, z. 1, s. 94-106.

Wojtyła K., Miłośc i odpowiedzialnośc, TN KUL, Lublin 2001.

Wróbel J., Antropologiczne implikacje sztucznej prokreacji, „Roczniki Teologiczne” 62(2015), z. 3, s. 77-100.

Wróbel J., Terapie genowe z perspektywy bioetycznej, „Teologia i Moralnośc” 2010, t. 8, s. 7-24.

LITERATURA MEDYCZNA BARTEL H., Embriologia, PZWL, Warszawa 20074.

Chesterman-Phillips H., Planowanie płci dziecka. Metody naturalne, Bauer-Weltbild Media Sp. Z o.o., Warszawa 2008.

Chłopiec czy dziewczynka? Polacy o dzieciach w 2001 i 2014 roku, „Kantar TNS”, http://ww w.tnsglobal.pl/archiwumraportow/files/2014/03/K.008_Chlopiec-czy-dziewczynka_001a14. pdf (dostep: 29.01.2018).

Czokalo-Plichta M., Patofizjologia chorób krwi i układu krwiotwórczego: Białka osocza i hemostaza, w: Patofizjologia, red. S. Maślmski, J. Ryzewski, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 20073, s. 522-577.

Czy mozna i jak zaplanowac płec dziecka? Chłopiec/dziewczynka? Portal „Babyboom forum”, https://www.babyboom.pl/forum/temat/czy-mozna-i-jak-zaplanowac-plec-dziecka-chlopiec- dziewczynka.1147/page-4523 (dostep: 10.11.2017).

Dean J., Chapman M., Sullivan E., The Effect on Human Sex Ratio at Birth by Assisted Reproductive Technology (ART) Procedures - An Assessment of Babies Born Following Single Embryo Transfers, Australia and New Zealand, 2002-2006, „British Journal of Obstetrics and Gynaecology” (BJOG) 2010, t. 117, nr 13, s. 1628-1634.

FidziaNska E., Zaremba J., Genetyka, w: Patofizjologia, red. S. Maślinski, J. Ryzewski, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 20073, s. 65-93.

Gawecka-Szczygieł M., Kurpisz M., Regulacja płci - cześc pierwsza: Frakcjonowanie ludz­ kich plemników X i Y, „Kliniczna Perinatologia i Ginekologia” 1996, t. 17, s. 192-197. Genetyka medyczna, red. G. Drewa, T. Ferenc, Elsevier Urban and Partner, Wrocław 2011. Harlap S., Gender of Infants Conceived on Different Days of the Menstrual Cycle, „The New

England Journal of Medicine” 1979, t. 300, nr 26, s. 1445-1448.

Hossain A.M., Barik S., Kulkarni P.M., Lack of Significant Morphological Differences Between Human X and Y Spermatozoa and Their Precursor Cells (Spermatids) Exposed to Different Prehybridization Treatments, „Journal of Andrology” 2001, t. 22, nr 1, s. 119­ 123.

Kurczuk-Powolny A., Jak zaplanowac płec dziecka?, Portal „Gazeta.PL”, „eDziecko”, http:// www.edziecko.pl/przed_ciaza/1,79569,3835653.html (dostep: 16.09.2017).

Midro A.T., Panasiuk B., Poradnictwo genetyczne w zespole Retta, cz. V: Perspektywy farmakologicznego wspierania rozwoju dzieci, „Przegląd Pediatryczny” 2016, t. 45, nr 4, s. 16-22.

Moryc K., Jak zaplanowac płec dziecka? 5 metod planowania płci dziecka. „Portal dla Rodzi­ ców”, http://dzidziusiowo.pl/planujemy-ciaze/starania-o-dziecko/1571-jak-zaplanowac-plec- dziecka-5-metod-planowania-plci-dziecka (dostep: 30.01.2018).

Pacholczyk M., Ferenc T., Mordalska A., Dziedziczenie jednogenowe u człowieka, w: Genetyka medyczna, red. G. Drewa, T. Ferenc, Elsevier Urban and Partner, Wrocław 2011, s. 197-252.

Phillips H., Hilton T., Dziewczynka czy chłopiec?, Jacek Santorski and System, Warszawa 1995.

Podstawy genetyki, red. G. Drewa, T. Ferenc, Elsevier Urban and Partner, Wrocław 20102. Shettles L.B., Rorvik D.M., Zaplanuj płec swego dziecka, „Filar”, Warszawa 2001. SYGITOWICZ G., DAWIDOWSKA E., Problemy nosicielek hemofilii A, Portal „Nazdrowie.pl”,

https://nazdrowie.pl/artykul/hematologia/problemy-nosicielek-hemofilii/(dostep: 15.11.2017). Szukalski P., Relacja urodzefi noworodków płci zenskiej i meskiej w czasie i przestrzeni,

„Portal Uniwersytetu Łódzkiego”, http://dspace.uni.lodz.pl:8080/ xmlui/bitstream/handle/1 1089/3649/ Relacja%20urodze%C5%84.pdf?sequence=1 (dostep: 10.11.2017).

Wertz D.C., Reproductive Technologies. II. Sex Selection, w: Encyclopedia of Bioethics, red. W.Th. Reich, t. 4, Warren T. Reich, New York 1995, s. 2212-2216.

Wilcox A.J., Weinberg C.R., Baird D.D., Timing of Sexual Intercourse in Relation to Ovu­ lation. Effects on the Probability of Conception, Survival of the Pregnancy, and Sex of the Baby, „The New England Journal of Medicine” 1995, t. 333, nr 23, s. 1517-1521.

PRESELEKCJA PŁCI DZIECKA Z PERSPEKTYWY BIOETYKI KATOLICKIEJ

S t r e s z c z e n i e

Autor omawia problem preselekcji płci dziecka. Najwazniejsze motywy takiego wyboru to preferencje rodziców oraz uchronienie dziecka przed chorobami, przewaznie związanymi z płcia. Zasadniczo mozliwe sa dwa typy metod, które zwiekszaja szanse posiadania dziecka określonej płci: metody naturalne związane z momentem zapłodnienia oraz metody sztuczne oparte na selekcji gamet meskich z odpowiednim chromosomem płciowym oraz na zastosowaniu metod sztucznej prokreacji. Autor pozytywnie ocenia metody naturalne motywowane zdrowiem lub dobrem dziecka. Negatywnie ocenia wybór płci metodami sztucznymi oraz motywowany intere­ sem osób drugich (rodziców, społeczności ludzkiej, struktur społeczno-politycznych).