Polacy — s³uchacze wyk³adów mineralogii R. J. Haüy w Narodowym Muzeum
Historii Naturalnej w Pary¿u w latach 1802–1821
Piotr Daszkiewicz*, Rados³aw Tarkowski**
We Francji jestobecnie realizowany pro-gram badawczy dotycz¹cy uczniów L. J. M. Dau-bentona i René Juste Haüy. Poprzednio podobny projekt dotyczy³ uczniów Lamarc-ka. Realizacja programu jest mo¿liwa dziêki odna-lezieniu w by³ym Labora-torium Mineralogii Narodowego Muzeum Historii Naturalnej (MNHN) w Pary¿u zeszytu, do którego wpisywali siê s³uchacze wyk³adów mineralogii. Dziêki ¿yczliwoœci panów prof. P. Corsi, R. Bange oraz pana dr J.-P. Chiapperro autorzy mogli siê zapoznaæ z list¹ s³uchaczy, a nawet otrzymaæ kopiê polskich nazwisk uczniów Haüy. Prawdziw¹ niespodziank¹ okaza³o siê, ¿e na liœcie s³uchaczy wyk³adów mineralogii s¹ Polacy i to bardzo liczni i sta-nowi¹ bardzo znacz¹cn¹ grupê cudzoziemców.
Niniejszy artyku³ ma na celu zaprezentowanie i wstêpn¹ analizê listy polskich studentów R.J. Haüy. Autorzy zdaj¹ sobie sprawê, ¿e przedstawiana publikacja nie wyczerpuje ca³oœci tego tematu, a odtworzenie ewentual-nego wp³ywu R.J. Haüy na rozwój polskich nauk przyrod-niczych wymaga przeprowadzenia badañ na du¿o szersz¹ skalê. Przedstawienie listy i jej wstêpna analiza wydaj¹ siê o tyle uzasadnione, i¿ mamy do czynienia z zagadnieniem zupe³nie nowym dla historii polskiej i francuskiej nauki. Lista ta jest niedoceniona we Francji, co potwierdza arty-ku³ poœwiêcony miêdzynarodowym kontaktom R.J. Haüy (Touret, 1997), w którym nie ma ¿adnej informacji na temat oddzia³ywania tego uczonego na polskie nauki przy-rodnicze. Informacji na temat uczestniczenia w wyk³adach R.J. Haüy brak jest równie¿ w licznych biogramach jego polskich uczniów zarówno w PSB (Polski S³ownik Biogra-ficzny) jak i Wielkiej Encyklopedii PWN. Pozwala to na stwierdzenie, ¿e ta wa¿na dla historii nauki informacja pozostaje nieznana historykom nauki zarówno w Polsce, jak i we Francji, pomimo i¿ zas³ugi Haüy dla polskiej nauki zosta³y docenione ju¿ za jego ¿ycia. R. J. Haüy zosta³ uho-norowany w 1820 r. tytu³em „cz³onek cudzoziemiec kore-spondent” Towarzystwa Królewskiego Przyjació³ Nauk w Warszawie (Kraushar, 1904; Kulecka i in., 2000). W uzasadnieniu tego wyró¿nienia podano: okazuj¹cy szcze-góln¹ troskliwoœæ i gorliwoœæ w dopomaganiu m³odzie¿y polskiej szukaj¹cej oœwiecenia w Pary¿u (Kraushar, 1904).
René Juste Haüy
René Juste Haüy (1743–1822) — (ryc. 1) by³ jedn¹ z czo³owych postaci francuskiej nauki prze³omu XVIII i XIX wieku, okresu szczególnie wa¿nego dla rozwoju
nauki (Cuvier, 1823; Lacroix, 1945; Stevens, 1982). Uro-dzony w biednej rodzinie rzemieœlnika w³ókienniczego, który nie mia³ œrodków na wykszta³cenie dzieci, Haüy zdo³a³ zdobyæ wykszta³cenie wy³¹cznie dziêki swojej pra-cowitoœci i wytrwa³oœci. W m³odoœci zdecydowa³ siê zostaæ ksiêdzem. Dziêki pomocy Koœcio³a móg³ kszta³ciæ siê tak¿e w dziedzinie nauk przyrodniczych. Podobnie jak Stanis³aw Staszic (Daszkiewicz & Tarkowski, 2005) by³ uczniem M.J. Brissona i L.J.M. Daubentona.
Choæ Haüy znany jest g³ównie jako mineralog, pionier krystalografii, odkrywca struktury kryszta³ów i podstawo-wych praw krystalizacji, to warto przypomnieæ, ¿e by³ to uczony bardzo wszechstronny, odnosz¹cy osi¹gniêcia w tak ró¿nych dziedzinach jak botanika (opracowanie nowej metody konserwacji okazów zielnikowych), matematyka (zw³aszcza jej zastosowanie dla potrzeb krystalografii i pomiarów geograficznych), chemia (zastosowanie metod analizy chemicznej w krystalografii jak i opracowanie nomenklatury chemicznej), fizyka (pionierskie prace nad magnetyzmem i elektrycznoœci¹), biologia (koncepcje bio-genezy i prace nad morfologi¹ i systematyk¹).
R.J. Haüy przysz³o ¿yæ w burzliwych i trudnych cza-sach. Jako cz³owiek zasad i ksi¹dz, zosta³ pozbawiony wszelkich dóbr w okresie rewolucji. Odmówi³ z³o¿enia przysiêgi wymuszanej na ksiê¿ach przez nowe w³adze, zosta³ uwiêziony i oczekiwa³ stracenia. Ocala³ dziêki inter-wencji swojego ucznia, a zarazem znanego przyrodnika
215 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006
*Muséum National d’Histoire naturelle, USM Inventaire et suivi de la Biodiversité, Département écologie et gestion de la Biodiversité, 61, rue Buffon, 75005 Paris; piotrdas@mnhn.fr
**Instytut Geografii Akademii Pedagogicznej w Krakowie, ul. Pod-chor¹¿ych 2, 30-084 Kraków; tarkowski@min-pan.krakow.pl
R. Tarkowski P. Daszkiewicz
Étienne Geoffroy Saint-Hilaire. Œmierci unikn¹³ w ostat-niej chwili, zwolniony w przeddzieñ masakry ksiê¿y dnia 2 wrzeœnia 1792 r. Wspó³czeœni mu (Cuvier, 1823) zapamiê-tali go jako cz³owieka niezwykle prawego, uczciwego i odwa¿nego. W okresie rewolucyjnego teroru jako jeden z nielicznych mia³ odwagê wstawiaæ siê za uwiêzionymi kolegami uczonymi i pozostawaæ z nimi w kontakcie. Po wyjœciu z wiêzienia Haüy zdo³a³ wspi¹æ siê na szczyty naukowej kariery. Jeszcze w rewolucyjnych czasach zosta³ mianowany cz³onkiem Komisji Miar i Wag i kustoszem gabinetu szko³y górniczej (Cabinet de Mines). To w³aœnie na zlecenie tej ostatniej instytucji napisa³ swoje naj-wa¿niejsze dzie³o Traité de Minéralogie (1801). Haüy by³ profesorem wszystkich najwa¿niejszych instytucji nauko-wych rewolucyjnej i cesarskiej Francji: Szko³y Górniczej (École de Mines) od 1794, Wy¿szej Szko³y Normalnej (École Normale Supérieure) od 1795 i Sorbony od 1809 roku. Stworzone przez niego kolekcje mineralogiczne (École de Mines i Uniwersytetu Paryskiego) oraz rozbudo-wana dziêki jego staraniom kolekcja MNHN, po dzieñ dzi-siejszy zaliczaj¹ siê do najwa¿niejszych zbiorów mineralogicznych na œwiecie.
Po œmierci L.J.M. Daubentona (1716–1799) muzealn¹ katedrê mineralogii obj¹³ Déodat Dolomieu (1750–1801). Uczony ten zmar³ jednak wkrótce po powrocie z niewoli we W³oszech. R.J. Haüy zosta³ 9 grudnia 1802 r. mianowa-ny profesorem mineralogii Narodowego Muzeum Historii Naturalnej. Pocz¹wszy od 1802 r. prowadzi³ w muzeum wyk³ady z mineralogii (ryc. 2). Dziêki jego staraniom muzealna kolekcja mineralogiczna powiêkszy³a siê cztero-krotnie. Wyk³ady Haüy cieszy³y siê du¿ym powodzeniem i by³y bardzo wysoko oceniane. Studenci lubili go tak¿e za jego ¿yczliwoœæ, albowiem, jak to napisa³ Georges Cuvier (1823): „uczniowie byli traktowani niczym partnerzy i wielcy uczeni”.
Polscy s³uchacze wyk³adów R.J. Haüy
R.J. Haüy prowadzi³ wyk³ady z mineralogii od 1802 do 1821 r. Ju¿ w pierwszym roku jego wyk³adów, wœród s³uchaczy znaleŸli siê równie¿ Polacy. W muzealnych zapi-sach nie zachowa³a siê natomiast ¿adna informacja na temat polskich s³uchaczy wyk³adów mineralogii w okresie, gdy profesorem tej nauki by³ L.J.M. Daubenton (1794–1799). Nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e zeszyt wpisów
216
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006
Ryc. 2. Afisz informuj¹cy o wyk³adzie mineralogii prowadzonym przez Haüy. Tekst brzmi: Narodowe Muzeum Historii Naturalnej -Wyk³ad mineralogii. Obywatel Haüy rozpocznie ten wyk³ad w œrodê 9 kwietnia 1804 r. o dziesi¹tej rano, w Galerii Minera³ów i bêdzie go kontynuowa³, w poniedzia³ek, œrodê i pi¹tek ka¿dego miesi¹ca, o tej samej godzinie
sprawia wra¿enie bardzo niekompletnego. W latach (1800–1801), gdy profesorem mineralogii by³ D. Dolo-mieu, z racji jego nieobecnoœci wyk³ady nie odbywa³y siê. Z bli¿ej nieokreœlonych przyczyn Haüy nie prowadzi³ wyk³adów w 1803 r. Muzealne wyk³ady by³y nieodp³atne i dostêpne dla wszystkich.
Warto zauwa¿yæ du¿¹ rozpiêtoœæ wieku polskich s³uchaczy. Najstarszy, z deklaruj¹cych swój wiek, to Stefan Stubielewicz — mia³ lat 40 (a nie podaj¹cy w ksiêdze wpisów swojego wieku Józef Markowski w 1809 r. mia³ 51 lat). Najm³odszy Józef Krzy¿anowski z Poznania mia³ lat piêt-naœcie. W tych samych wyk³adach uczestniczy³ wspomnia-ny wczeœniej Józef Markowski, jak i pozostaj¹cy pod jego opiek¹ osiemnastoletni Józef Wybicki, syn genera³a i auto-ra s³ów pó¿niejszego hymnu narodowego.
Identyfikacja czêœci s³uchaczy Haüy jest bardzo trud-na, zwa¿ywszy na sk¹pe informacje zawarte w ksi¹¿ce wpisowej. Dotyczy to osób nosz¹cych niekiedy nazwiska bardzo znanych, ale i bardzo licznych rodów (Lubomirski, hrabina Potocka) jak i osób, które nie odznaczy³y siê w historii swoj¹ póŸniejsz¹ dzia³alnoœci¹.
Na uwagê zas³uguje osoba Jana Weyssenhoffa (1774–1848) genera³a jazdy wojsk polskich korpusu ksiêcia Józefa Poniatowskiego i jednego z najwybitniejszych ofi-cerów armii napoleoñskiej, autora wa¿nych dla historii wojskowoœci pamiêtników (Weyssenhoff, 1935). Przeby-waj¹c w pierwszych latach XIX w. w Pary¿u, uczêszcza³ on na publiczne wyk³ady fizyki Charlesa, chemii Vauquelina, historii naturalnej Cuviera, mineralogii Haüy’ego. S³ynny mineralog zaprzyjaŸni³ siê z Weyssenhoffem, a widz¹c jego zami³owanie i zdolnoœæ do studiów przyrodniczych, chcia³ go zatrzymaæ jako wspó³pracownika przy swej kate-drze na uniwersytecie paryskim (Weyssenhoff, 1904). Weyssenhoff w Pary¿u zaprzyjaŸni³ siê z cz³onkami rodzi-ny podkanclerstwa Platerów, z ich synami chodzi³ na wyk³ady. W grupie jego kolegów by³o dwóch Wielo-polskich — Ignacy i Jan (Weyssenhoff, 1904).
Interesuj¹ce jest tak¿e zestawienie listy s³uchaczy wyk³adów Haüy z polskimi s³uchaczami wyk³adów Lamarcka (w sumie by³o ich 11). Czterech Polaków uczê-szcza³o na wyk³ady obu uczonych: Jan Kanty Krzy¿anow-ski (wpis u Lamarcka nr 46 z 1816 r.), Józef MarkowKrzy¿anow-ski (wpisy nr 68 z 1803 r.; nr 24 z 1806 r.; nr 9 z 1807 r.; nr 30 z 1809 r. i przekreœlony wpis nr 7 z 1804 r.), Marcin Antoni Paw³owicz (nr 51 z 1819), Józef Wybicki (nr 17 z 1808).
Znaczenie listy s³uchaczy Haüy dla historii nauki polskiej
Jak zaznaczono we wstêpie, jest jeszcze zbyt wczeœnie, aby móc w pe³ni oceniæ wp³yw R.J. Haüy na na rozwój polskiej nauki. Ju¿ teraz mo¿na postawiæ hipotezê i¿ wp³yw ten by³ dotychczas s³abo znany historykom nauki jak równie¿, ¿e pobie¿na analiza listy s³uchaczy pozwala na stwierdzenie, ¿e by³ on niew¹tpliwie bardzo du¿y. Jedy-nie w pracy Garbowskiej (1993) kilkakrotJedy-nie podkreœlono kontakty jakie utrzymywa³ R.J. Haüy z geologami Uniwer-sytetu w Wilnie.
Najbardziej znacz¹c¹ informacj¹ pochodz¹c¹ z ksiêgi wpisów (Daszkiewicz & Tarkowski, 2005) wyk³adów Haüy jest udzia³ w nich Stanis³awa Staszica (ryc. 3). Znaczenie nauczania Haüy nie ogranicza siê jednak do zwi¹zków francuskiego uczonego ze Staszicem.
Wœród uczniów Haüy znajdowali siê profesorowie nauk przyrodniczych dwóch polskich uniwersytetów i wa¿niejszych oœrodków naukowych tamtych czasów. Zacytujmy wœród nich Józefa Markowskiego (1758–1829) lekarza, od 1817 r. profesora chemii i mineralogii Uni-wersytetu Jagieloñskiego, lekarza przybocznego cesarzo-wej Józefiny; Ignacego Ab³amowicza (1787–1848), absol-wenta Uniwersytetu Wileñskiego, profesora fizyki i meteorologii w Liceum Krzemienickim, póŸniej (po 1832 r.) profesora Uniwersytetu Kijowskiego; Stefana Stubielewi-cza (1762–1814) profesora fizyki Uniwersytetu Wileñskie-go; Feliksa Drzewiñskiego, mineralologa i profesora fizyki od 1817 r. w Uniwersytecie Wileñskim, autora cenionych podrêczników mineralogii i geografii, fizyki doœwiadczl-nej; Marka Antoniego Paw³owicza (1789–1830), geologa i chemika, profesoraUniwersytetu Warszawskiego; Józefa Karola Skrodzkiego (1787–1832), fizyka, zoologa, pro-fesora i rektora Uniwersytetu Warszawskiego; Emiliana Klemensa Nowickiego (1791–1876) lekarza, od 1817 r. profesora Uniwerystetu Warszawskiego, wyk³adowcy chorób oczu, koœci i zêbów.
Dzia³alnoœæ polskich uczniów Haüy nie ogranicza³a siê zreszt¹ do oœrodków akademickich. Marek Antoni Paw³owicz stworzy³ m.in. dwanaœcie kolekcji geologicz-nych przeznaczogeologicz-nych dla warszawskich szkó³ œrednich. Wœród s³uchaczy R.J. Haüy odnajdujemy nazwiska cz³onków Towarzystwa Przyjació³ Nauk w Warszawie (Staszic, Skrodzki, Plater, Krzy¿anowski, Serwiñski), którego zagranicznym cz³onkiem korespondentem by³ jak wspomniano wy¿ej R.J. Haüy. Znajdujemy równie¿ uczo-nych nie zwi¹zauczo-nych z oœrodkami naukowymi, jak Sta-nis³aw Plater (1784–1851), oficer i geograf, autor 9 ksi¹¿ek i licznych artyku³ów geograficznych, zoologicznych i botanicznych, czy Andrzej Serwiñski (1772?–1842) zie-mianin i agronom, udoskonalaj¹cy metody stosowane w polskim rolnictwie, pose³ na Sejm Królestwa Polskiego.
Kilku ze s³uchaczy R.J. Haüy zapisa³o siê w historii nauki w innych ni¿ nauki przyrodnicze. Antoni JaŸwiñski (1789 — ok. 1870), wynalazca metody mnemotechnicznej ciesz¹cej siê w dziewiêtnastym wieku ogromn¹ popular-noœci¹ w ca³ej Europie, znanej jako „metoda polska”; Jan Kanty Krzy¿anowski (1789–1854), organizator nowo-czesnego laboratorium fizykochemicznego w Szkole Wojewódzkiej w Lublinie, profesor chemii w Wojskowej Szkole Aplikacyjnej zas³yn¹³ jako pedagog i dzia³acz na polu szkolnictwa i jeden z pionierów stosowania metody nauczania wzajemnego Lancastara.
Jednym z interesuj¹cych zagadnieñ, a zarazem perspek-tyw badawczych nad polskimi uczniami R.J. Haüy, jest odpowiedŸ na pytanie, czy i którzy uczniowie utrzymywali z francuskim uczonym naukowe kontakty po zakoñczeniu wyk³adów i po wyjeŸdzie z Francji. Georges Cuvier (1823) podkreœla³, ¿e utrzymywanie kontaktów z uczniami by³o wa¿nym czynnikiem dla rozwoju muzealnej kolekcji mine-ralogicznej. Na liœcie ofiarodowców okazów do kolekcji R.J. Haüy autorzy odnaleŸli tylko jednego z polskich s³uchaczy jego wyk³adów. Pod numerem 2223 wymienio-ny jest (Józef) Tomaszewski (w oryginale zapisawymienio-ny jako Thomaszewski) jako ofiarodawca cyrkonu. Zapewne wiele przyczyn z³o¿y³o siê na fakt, ¿e tak niewielu z Polaków 217 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006
Ryc. 3. Wpis Stanis³awa Staszica do ksiêgi wpisów wyk³adów prowadzonych przez R.J. Haüy
kontynuowa³o kontakty z francuskim uczonym po zakoñczeniu wyk³adów. Czêœæ z nich nie mia³a zapewne póŸniej jakiegokolwiek zwi¹zku z nauk¹. Historia Polski potoczy³a siê w ten sposób, ¿e wielu z nich zosta³o skaza-nych na emigracjê. Wreszcie ci, spoœród uczniów Haüy, którzy kontynuowali pracê naukow¹, zmuszeni byli z racji zaborów dzia³aæ w bardzo trudnych, nieporównywalnych np. z francuskimi warunkach, tak¿e materialnych, a przesy³anie kolekcji by³o w dziewiêtnastym wieku bardzo kosztowne.
S³uchacze R.J. Haüy nie zwi¹zani z nauk¹ Wœród s³uchaczy wyk³adów R.J. Haüy znajduj¹ siê postacie, które odegra³y wa¿n¹ dla polskiej historii rolê. Zacytujmy wœród nich choæby Antoniego Downarowicza (1778–1810) oficera legionów, któremu genera³ D¹browski powierza³ poufne misje, kuriera, który przewozi³ dla Koœciuszki i Bonapartego m.in. plan dywersji legionowej dla Galicji; senatora Jan Józefa Bieliñskiego (1784–1880); Franciszka Potockiego (1788–1853), oficera Wojska Polskiego, dyplomatê, znanego numizmatyka i kolekcjo-nera, twórcê i w³aœciciela najwiêkszej w tamtych czasach kolekcji monet i medali polskich i obcych na ca³ym obsza-rze pobsza-rzedrozbiorowym ziem polskich, a tak¿e cz³onków zas³u¿onej dla polskiej emigracji we Francji i Szwajcarii rodziny Platerów. Do tej kategorii nale¿y tak¿e najprawdo-podobniej wiêkszoœæ s³uchaczy, których to¿samoœci nie uda³o siê autorom zidentyfikowaæ. Informacja ta jest jed-nak bardzo istotna dla historii polskiej nauki.
Nale¿y zadaæ pytanie — dlaczego osoby maj¹ce nie-wiele zawodowo wspólnego z naukami przyrodniczymi uczêszcza³y na wyk³ady mineralogii, prowadzone bez w¹tpienia na wysokim profesjonalnym poziomie i adreso-wane do studentów przyrodników. Zapewne, uczêszczanie na tego typu wyk³ady by³o wtedy w modzie. Zazwyczaj uznaje siê równie¿, i¿ w okresie poprzedzaj¹cym upadek Rzeczypospolitej i na pocz¹tku dziewiêtnastego wieku kul-tura naukowa by³a w Polsce wœród nie uczonych raczej bar-dzo niska. Na potwierdzenie tego przytacza siê np. ogromny wysi³ek i trudnoœci na jakie napotyka³a Komisja Edukacji Narodowej chc¹c odmieniæ t¹ sytuacjê. Wystar-czy zacytowaæ raport Jezierskiego (Smoleñski, 1949) wizytuj¹cego szko³y: ...Fizyka i historia naturalna po wszystkich szko³ach jeszcze bardzo mizernie idzie: w wielu bardzo miejscach lepiej, ¿eby jej nie dawali czy Komisja od kilku lat znios³a po szko³ach dawanie z historii naturalnej de regno animali, a to przez wzgl¹d, ¿e nauczyciele jeszcze nie umiej¹ tego przedmiotu..., czy te¿ opis trudnoœci na jakie napotyka³ Jean-Emmanuel Gilibert organizuj¹c nauczanie nauk przyrodniczych w Grodnie i Wilnie (Dasz-kiewicz, 1995). Tak liczni, pochodz¹cy z Rzeczpospolitej, s³uchacze wyk³adów Haüy zdaj¹ siê zaprzeczaæ tezie o nie-docenianu nauk przyrodniczych dla wykszta³cenia jakie mia³o rzekomo panowaæ wœród Polaków tamtego okresu.
Lista s³uchaczy Haüy jako cenne Ÿród³o informacji dla biografii polskich uczonych
Przegl¹daj¹c w PSB biogramy polskich s³uchaczy Haüy ³atwo zauwa¿yæ, ¿e informacja o ich uczestnictwie w tych wyk³adach nie figuruje praktycznie w ¿adnym z nich. Lista pozwala na uzupe³nienie informacji dotycz¹cych wielu tych osób. Mo¿na zacytowaæ, ¿e w przypadku Anto-niego JaŸwiñskiego (1789 — ok. 1870) w ogóle nie wspo-mina siê nie tylko o jego studiach u Haüy, ale nawet o pobycie w tych latach w Pary¿u: Do Francji JaŸwiñski przyby³ oko³o 1823 roku i osiad³ w Pary¿u, w przypadku Jana Kantego Krzy¿anowskiego PSB informuje jedynie, ¿e we wrzeœniu 1814 r. z polecenia Dyrekcji Edukacji Publicznej wyjecha³ na koszt rz¹du z instrukcj¹ S. Staszica, za granicê; w przypadku Paw³owicza choæ wymienione s¹ instytucje w których studiowa³ we Francji, brak jest infor-macji o studiach w MNHN i uczestnictwie w wyk³adach Haüy. Niekiedy lista pozwala ustaliæ podstawowe dane biograficzne, których nie uda³o siê ustaliæ wczeœniej np. w przypadku Andrzeja Serwiñskigo (podaje jako datê uro-dzenia 1772 ze znakiem zapytania). Dziêki wpisom do ksiêgi wiadomo, ¿e w 1802 r. mia³ 31 lat, czyli datê uro-dzenia mo¿na ustaliæ na 1771 r.
Autorzy pragn¹ podziêkowaæ za dyskusjê i udostêpnienie listy s³uchaczy R.J. Haüy profesorom: P. Corsi, J. Chiappero oraz Dr. Bange, jak równie¿ prof. Z. Wójcikowi i dr J. PeŸdzie za cen-ne uwagi w trakcie opracowywania artyku³u.
Literatura
CUVIER G. 1823 — Eloge historique de M. Haüy: lu dans la séance publique de l’Académie royale des sciences du 2 juin 1823 — par M. le Baron G. Cuvier. Paris.
DASZKIEWICZ P. 1995 — Polityka i przyroda. Rzecz o Jean Emma-nuelu Gilibercie. Neriton. Warszawa.
DASZKIEWICZ P. & TARKOWSKI R. 2005 — Poszukiwania œladów Staszica we Francji. Prz. Geol., 53: 1021–1025.
GARBOWSKA J. 1993 — Nauki geologiczne w uczelniach Wilna i Krzemieñca w latach 1781–1840. Pr. Muzeum Ziemi, 42: 6–112. HAÜY R.J. 1801 — Traité de minéralogie. Publié par le Conseil des mines. En cinq volumes, dont un contient 86 planches. Chez Louis. Paris. KRAUSHAR A. 1904 — Towarzystwo Królewskie Przyjació³ Nauk 1800–1832. Ksiêga III (1820–1824).
KULECKA A., OSIECKA M. & ZAMOJSKA D. 2000 — „ ... którzy nauki, cnotê, Ojczyznê kochaj¹”. Znani i nieznani cz³onkowie Towa-rzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjació³ Nauk. Warszawa. LACROIX A. 1945 — René-Just Haüy, 1743–1822. Librairie Masson et Cie.
Polski S³ownik Biograficzny 1935 — Instytut Historii Nauki PAN.
SMOLEÑSKI W. 1949 — KuŸnica Ko³³¹tajowska. Studium Historycz-ne. Spó³dzielnia Wydawnicza „Ksi¹¿ka”. Warszawa.
STEVENS P. F. 1982 — Haüy and A.-P. Candolle: crystallography, botanical systematics, and comparative morphology, 1780–1840. Jour-nal of the history of biology, 17: 49–82.
TOURET L. 1997 — Lettres et manuscrits. Relations parisiennes et internationales de René-Just Haüy, Rev. Hist. Sci., 50: 303–334. WEYSSENHOFF J. 1904 — Pamiêtnik Genera³a Jana Weyssenhoffa. Wyda³ Józef Weyssenhoff. Wyd. Gebethner i Wolff.
WEYSSENHOFF J. — Kronika rodziny Weyssów Weyssenhoffów zestawiona pod³ug dokumentów Józefa Weyssenhoffa. Wilno. 1935. WÓJCIK Z. 1999— Stanis³aw Staszic — organizator nauki i gospodar-ki. Kraków. Stowarzyszenie Wychowanków Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanis³awa Staszica w Krakowie. Kraków.
218
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006
Praca wp³ynê³a do redakcji 10.10.2005 r. Akceptowano do druku 09.12.2005 r.
