Czytelników, interesujących się naukoznawstwem, z pewnością zaciekawią te teksty, "które poświęcone są „aktualnym problemom metodologii badań w zakresie
historii nauki, rozwojowi idei naukowych i technicznych, współczesnej rewolucji naukowo-technicznej, organizacji i kierowania nauką, psychologii twórczości i in-nym problemom" (z okładki „Woprosow Istorii Jestiiestwoznanija i Tiechniki", z. 67—68 1980). Są t o sprawy rzeczywiście interesujące naukoznawców. Ale w tym miejscu zaczynają się moje wątpliwości — zarówno jako historyka nauki, jak i naukoznawcy. Otóż sądzę, że ambitny plan Redakcji „Woprosow" w jego reali-zacji narażony być może na niebezpieczeństwo powierzchownego ujmowania za-gadnień zarówno z dziedziny historii nauki, jak i naukoznawstwa, o ile będą ściśle przestrzegane dotychczasowe wymogi stawiane potencjalnym autorom pe-riodyka. Dla przykładu — wymaga się, aby artykuły nie przekraczały 24 stron maszynopisu, doniesienia naukowe — 10, recenzje — 6, informacje o życiu nau-kowym — 4. Wydaje się, że korzystniejsze byłoby zliberalizowanie wskazanych wymogów formalnych w kierunku umożliwienia publikowania prac obszerniejszych. Sądzę, iż ar dawnych „Woprosaeh" proporcje były lepiej zachowane, co pozwalało na publikowanie tekstów bardziej naukowo pogłębionych.
Następna sprawa — to problem działów wyodrębnionych w nowym periodyku. W omawianym roczniku naliczyłem ich 27, przy jednoczesnej niekiedy zmianie tytułów tych działów. Sądzę, że z pożytkiem można by zmniejszyć ich liczbę o połowę. Szczególnie istotne byłoby — j a k sądzę — bardziej „opiekuńcze" po-traktowanie dwóch działów — Krytyka i bibliografia oraz Krótko o książkach. Wydaje się, że można by je znacznie rozbudować. Nasuwa się też uwaga, że zbyt mało w „Woprosaeh" omawia się książek zagranicznych. Nie zauważyłem, niestety, żadnej recenzji książki polskiej, co zaskakuje biorąc pod uwagę fakt, że piśmien-nictwo historyczno-naukowe w naszym k r a j u stoi na wysokim poziomie. Świadczy o tym dorobek polskich autorów, zgromadzony — dla przykładu — w Monografiach
z Dziejów Nauki i Techniki (opublikowano już 125 książek), nie licząc wielu
wy-dawnictw książkowych, pozaseryjnych, periodycznych i innych. Dobrze byłoby, aby czytelnicy radzieccy zostali o tym poinformowani — tak, jak czytelnicy polscy są informowani o dorobku autorów radzieckich.
W związku z powyższym sugestia: czy nie można by rozbudować działu
Ba-dania historyczno-naukowe za granicą, w którym znalazłyby się obszerne
omó-wienia krytyczne osiągnięć historyków nauki i techniki z innych krajów? Myślę też, że warto byłoby zamieszczać większą ilość polemik, co sprzyjałoby konstruktywnemu rozwijaniu historii nauki i techniki oraz integrowaniu wyników badań uzyskiwanych w różnych krajach.
•
Stefan Zameckt
(Warszawa)
CZECHOSŁOWACKIE CZASOPISMO „DfiJINY V£D A TECHNIKY" (DVT) „Dśjiny ved a techniky" (DVT) ukazują się cztery razy w roku, a każdy numer liczy 64 strony. Czasopismo to zawiera również dodatek drukowany na papierze kredowym o objętości nie większej niż 8 stron w skali rocznej. Wy-dawane przez Czechosłowackie Towarzystwo Historyków Nauki i Techniki przy Czechosłowackiej Akademii N a u k1 przeznaczone jest głównie. dla członków tego 1 Czechosłowackie Towarzystwo Historyków Nauki i Techniki oraz czasopismo
Towarzystwa, tzn. dla specjalistów z różnych dziedzin nauk: przyrodniczych, technicznych, medycznych, rolniczych i innych, interesujących się szczególnie hi-storią, oraz dla około 50 historyków nauki i techniki, którzy mogą poświęcić się wyłącznie pracy w tej dziedzinie. Czasopismo ukazuje się w nakładzie 1000 egzemplarzy i jest dostępne w sprzedaży zarówno w Czechosłowacji, jak i za granicą.
Artykuły publikowane w języku czeskim lub słowackim opatrzone są krót-kim obcojęzycznym resume (w jęz. rosyjskrót-kim oraz w jednym z trzech języków: niemieckim, angielskim lub francuskim).
*
* *
Czasopismo „Dejiny ved a techniky" powstało w roku 1967, gdy podjęto de-cyzję zmiany dotychczasowej platformy publikacyjnej w tej dziedzinie i zaprze-stano wydawać periodyk „Sbornik pro dejiny prirodnich ved a techniky — Acta hisitoriae rerum naturalium necnon technicarum (13 woluminów w latach 1954— —1967). DVT nie są jedynym periodykiem z dziedziny historii nauki i techniki,, ukazującym się w Czechosłowacji. Dodatek czasopisma DVT — Prioha DVT (co-rocznie około 120 stron) zawiera informacje i sprawozdania o charakterze we-wnętrznym Czechosłowackiego Towarzystwa Historyków Nauki i Techniki. Nie jest on dostępny w wolnej sprzedaży — rozprowadzany jest tylko wśród członków Towarzystwa.
Słowacka Akademia Nauk (Dział Historii Nauk i Techniki przy tejże Akademii — redaktor naczelny Dr Sc. Jan Tibensky) wydaje periodyk w języku słowackim z obojęzycznym resume „Z dejm vied a techniky na Slovensku" („Historia rerum naturalium, medicinae, phanmaciae necnon rerum technicarum" — w latach 1960—82 ukazało się 9 woluminów). Instytut Czechosłowackiej i Powszechnej Historii przy Czechosłowackiej Akademii Nauk (Dział Historii Nauk Przyrodniczych i Techniki — redaktor naczelny Dr Sc. L. Novy) wydaje przy współudziale Czechosłowac-kiego Towarzystwa Historyków Nauki i Techniki dwie publikacje periodyczne: a) „Acta historiae rerum naturalium necnon technicarum" (Special Issues). W
la-tach 1965—81 ukazało się 16 woluminów. Poszczególne numery zostały zatytu-łowane ),Special Issues", ponieważ publikacja ta powstała jako dodatek do wyżej wspomnianego periodyku „Sbornik pro dejinu pHrodnich ved a tech-niky", a po jego rozwiązaniu jako dodatku do czasopisma DVT. Wydawane są w języku obcym, głównie angielskim. Można je nabyć w Czechosłowacji, a cena zależy od objętości poszczególnych woluminów; za granicą publikacja ta rozpowszechniana jest m.in. drogą wymiany.
b) „Prace z dejin prirodnich ved". W latach 1970—82 ukazało się -13 woluminów Seria ta zawiera monografie, kompilacje monograficzne, bibliografie i inne materiały; wydawana jest w języku czeskim z obcojęzycznymi resume.
Czasopisma X)VT oraz wymienione wyżej publikacje periodyczne stanowią niejako zamkniętą całość, gdyż koordynowane są przez odpowiednie instytucje, które pracują w porozumieniu ze sobą i według ścisłego podziału zadań. W Cze-chosłowacji ukazują się ponadto jeszcze infte publikacje periodyczne, szczególnie
z dziedziny historii techniki, a wydawane są przez czechosłowackie muzea tech-niczne, rolnicze i inne2.
*
* *
Czasopismem „Dejiny ved a techniky" kieruje Rada Redakcyjna, mianowana w porozumieniu z nadrzędnymi władzami przez Zarząd Czechosłowackiego Towa-rzystwa Historyków Nauki i Techniki. Rada składa się obecnie z 17 członków, a "skład jej odpowiada strukturze Towarzystwa. Przewodniczy jej redaktor n a u -kowy Dr Sc. Luboś Novy, który pełni tę f u n k c j ę od początku istnienia DVT. W myśl przepisów czechosłowackich redaktor naukowy jest osobiście
odpowie-dzialny za poziom naukowy i ideologiczny czasopisma, którym kieruje, zgodnie ze wskazówkami całej Rady Redakcyjnej. Sprawozdanie roczne, dotyczące czaso-pisma, omawiane jest w czasie dyskusji, po wysłuchaniu referatu, przed Kolegium Naukowym do spraw historii (najwyższy organ Czechosłowackiej Akademii Nauk w zakresie nauk historycznych) oraz przed zarządem Towarzystwa Historyków Nauki i Techniki. Oba te gremia określają zadania dla Rady Redakcyjnej i redak-tora naczelnego czasopisma oraz przedstawiają je władzom Akademii Nauk. Za sprawne wykonywanie pracy redakcyjnej odpowiedzialny jest tzw. redaktor wy-konawczy, pełniący jednocześnie f u n k c j ę sekretarza Rady Redakcyjnej (obecnie Dr J a n Janko, CSc.).
Rada Redakcyjna zbiera się przynajmniej dwa razy w roku dla omówienia planu pracy i dokonania całorocznej oceny czasopisma. Oprócz tego podejmuje decyzje, opierając się na opinii dwóch specjalistów (jeden z nich zawsze należy do Rady), przyjęcia określonych materiałów do druku w czasopiśmie. Redaktor naukowy w oparciu o te decyzje określa formę i treść poszczególnych numerów. Przy każdym artykule podawane są nazwiska opiniodawców oraz data przekazania tekstu do redakcji. Struktura czasopisma, podział rubryk, ich treść i objętość
usta-inne są na dłuższy okres czasu i od r. 1967 uległy tylko nieznacznym zmianom. Ustalenia, dotyczące wyglądu czasopisma, dokonane zostały w wyniku szerokiej dyskusji, a następnie opublikowane w DVT (patrz: np. DVT, rocznik 1981, nr 1) i są obowiązujące zarówno dla Rady Redakcyjnej, jak też dla redaktora nau-kowego.
*
* *
Profil czasopisma określają zadania, jakie stawia się w Czechosłowacji histo-rykom nauki i techniki. Na treść czasopisma wpływają w zasadniczy sposób cztery podstawowe czynniki. Jako pierwszy należy wymienić państwowy program badań podstawowych, który ustalany jest dla historii nauki i techniki zawsze w ramach poszczególnych planów pięcioletnich; w realizację zadań tego programu zaanga-żowane jest również Towarzystwo.
Drugim czynnikiem jest pozycja, jaką «czasopismo zajmuje jako centralny periodyk, który powinien wpływać na rozwój tej dziedziny nauki. Realizując to zadanie, DVT komentują i „recenzują" większość zaistniałych wydarzeń w t e j
2 Bliższe szczegóły na temat czechosłowackich periodyków z historii nauki
i techniki oraz instytucji zajmujących się tą dziedziną: zob. L. Novy, J. Ti-bensky, J. Folta: The Organization of the History of Sciences and Technology
in Czechoslovflkia. W: „Acta historiae reruim naturalium necnon technicarum".
Z a ł ą c z n i k 1
Udział autorów zagranicznych w ogólnej liczbie głównych artykułów DVT w latach 1972—1981
Ogólna liczba Liczba artykułów
Rocznik artykułów autorów w %
zagranicznych 1972 23 0 0 1973 19 1 5,3 1974 22 2 9,1 1975 24 8 33,3 1976 18 3 16,7 1977 22 5 22,7 1978 21 0 0 1979 19 1 5,3 1980 21 3 ' 14,3 1981 20 0 0 Razem 209 23 11,0% Komentarz:
Z tabelki wynika, że niezależnie od nierównomiernego w poszczególnych rocz-nikach udziału autorów zagranicznych, ich prace stanowią jednak w sumie 11%
wszystkich artykułów głównych, ukazujących się w DVT. Duża część tych publikacji poświęcona jest problematyce nauczania historii nauki i techniki, ponieważ w związku z aktualnie przeprowadzoną reformą w czechosłowackich wyższych uczelniach, re-dakcja chciała umożliwić swoim czytelnikom zapoznanie się z sytuacją w szkomictwie wyższym krajów socjalistycznych.
dziedzinie na terenie Czechosłowacji, określają w aspekcie metodologicznym drogi dalszego rozwoju dyscypliny.
Trzecim czynnikiem jest realizacja zadań w ramach podziału pracy między publikacjami periodycznymi, uprzednio wymienionymi.
Z a ł ą c z n i k 2
Recenzje i reiacje na temat prac autorów czechosłowackich i zagranicznych
R e c e n z j e R e l a c j e
Rocznik
czechosło-zagraniczne
czechosło
-wackie zagraniczne razem wackie zagraniczne razem
1972 3 2 5 28 48 76 1973 6 2 8 16 54 70 1974 3 2 5 8 45 53 1975 6 6 12 17 29 46 1976 3 6 9 2 30 32 1977 1 . 8 9 9 28 37 1978 1 5 6 10 28 38 1979 3 1 4 14 30 44 1980 3 7 10 15 35 50 1981 3 4 7 27 37 64 Razem 32 43 75 146 364 510 w % 43,7 57,3 28,6 71,4 16
I w r e s z c i e j a k o c z w a r t y c z y n n i k n a l e ż y w y m i e n i ć f a k t , że p e r i o d y k „ D e j i n y v e d a t e c h n i k y " j e s t c z a s o p i s m e m p r z e z n a c z o n y m dla c z ł o n k ó w T o w a r z y s t w a H i -s t o r y k ó w N a u k i i T e c h n i k i i w z w i ą z k u z t y m R a d a R e d a k c y j n a k i e r u j e -się w s w o j e j p r a c y z a l e c e n i a m i i s u g e s t i a m i o r g a n ó w tego T o w a r z y s t w a , tzn.: s e k c j i h i s t o r i i poszczególnych n a u k l u b o r g a n ó w t e r e n o w y c h (w B r n i e , O ł o m u ń c u , P i l z n i e n a d Ł a b ą itp.).
C z a s o p i s m o s t a n o w i n i e j a k o odbicie działalności, osiągnięć i z a m i e r z e ń T o w a r z y s t w a , co r z u t u j e — oczywiście — n a p r o f i l t e m a t y c z n y poszczególnych n u -m e r ó w . W c a ł e j c z e c h o s ł o w a c k i e j p r o d u k c j i w y d a w n i c z e e j z dziedziny historii n a u k i . i t e c h n i k i z a z n a c z a j ą się t r z y t e n d e n c j e o d o n i o s ł y m z n a c z e n i u : 1) konieczność o p r a c o w y w a n i a p r o b l e m ó w h i s t o r i i n a u k i i t e c h n i k i w u j ę c i u m a r k s i s t o w s k i m ; 2) w ś c i s ł y m p o w i ą z a n i u z o g ó l n o ś w i a t o w y m r o z w o j e m t e j d z i e d z i n y o r a z 3) p o -łożenie n a c i s k u p r z e d e w s z y s t k i m n a h i s t o r i ę n a j n o w s z ą , t z n . w p r z y b l i ż e n i u o k r e s u o s t a t n i c h s t u l a t . P o n i e w a ż w i ę k s z o ś ć c z y t e l n i k ó w D V T — to p r z y r o d n i c y , l e k a r z e i t e c h n i c y o d u ż y c h z a i n t e r e s o w a n i a c h h i s t o r y c z n y c h w z a k r e s i e s w o j e j dziedziny, c z a s o p i s m o c z u j e się z o b o w i ą z a n e służyć i m pomocą p r z y p o z n a w a n i u m e t o d y k i p r a c y h i s t o -r y c z n e j , j a k -r ó w n i e ż m a -r k s i s t o w s k i e j m e t o d o l o g i i w h i s t o -r i i n a u k i i t e c h n i k i . Z t e g o w z g l ę d u c z a s o p i s m o p u b l i k u j e a r t y k u ł y o c h a r a k t e r z e m e t o d y c z n y m i m e t o -dologicznym, ł ą c z n i e z r o z w a ż a n i a m i n a t e m a t a k t u a l n y c h t r e n d ó w w h i s t o r i o g r a f i i n a u k i i t e c h n i k i . Luboś Novy (Czechosłowacja—Praha) Przekład z języka niemieckiego:
Krystyna Słabkowiczowa
(Warszawa)
N O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E P R Z E W O D N I K P O W Y S T A W I E :
ORIGIN OF SPECIES BRITISH MUSEUM (NATURAL H I S T O R Y ) 1982
C e l e m p r z e w o d n i k a jest z a p o z n a n i e z d a r w i n o w s k ą teorią e w o l u c j i . U k ł a d jego jest o r y g i n a l n y i i n t e r e s u j ą c y ze w z g l ę d u n a odejście od p r z e s t a r z a ł e j j u ż — choć n i e s t e t y często p r a k t y k o w a n e j — m e t o d y p r z e d s t a w i a n i a s t a t y c z n y c h t z w . „ d o w o d ó w e w o l u c j i " n a rzecz logicznego, d y n a m i c z n i e u j ę t e g o w y k ł a d u , o d d a j ą c e g o s t r u k t u r ę s a m e j t e o r i i D a r w i n a , tzn. sposób u j ę c i a j e j p r z e z t w ó r c ę . E w o l u c j a g a t u n k ó w w y n i k a t u w s p c s ó b logiczny z s z e r e g u p r e z e n t o w a n y c h p r z e s ł a n e k . P r z e w o d n i k s k ł a d a się z 11 działów. Ze w z g l ę d u n a jego o r y g i n a l n o ś ć w a r t o , choć k r ó t k o , s c h a r a k t e r y z o w a ć u k ł a d i t r e ś ć p r z e w o d n i k a .
