A C T A U N I V J S R S I T A T I S L O D Z I E N 3 I S ____________ FOLIA OSCONOMICA 3Ü, 1934____________________
K rzysztof S ta n g ie rsk i* , Włodzimierz M ielczarek* JAKOŚĆ NOWO VZNOSZCaEOO BUDOWNICTWA MIESZKANIOWSOO
W ŚWIETLE BA2AŃ W RSK "POLESIE" W lOD.T^
1. Wstęp
Artykuł stanowi k olejn y pozycję poświęconą problemowi Jakości sp ó łd z ie lc z e g o budownictwa mieszkaniowego w s e r i i wydawnictw 'JL poświęconej łó d zk iej s p ó łd z ie lc z o ś c i m ieszkaniow ej. J e s t on zwła-szcza ścisły m nawiązaniem do artykułu K. S ta n g ie rs k ie g o i J . tfa- le w lc z a 1, k tó ry ukazał s ię w ostatnim z e sz y c ie t e j s e r i i . Obecne opracowanie (p o d jb n ie Jak drucie onrncowanie K. S ta n g ie rs k ie g o i J . Walewlcza zam ieszczone ta k ż e w n in iejsz y m z e s z y c ie ) stanow i w
i s t o c i e kontynuację badań zapoczątkowanych we wspomnianym a r ty -k u le 1 można Je o -k r e ś li ć Ja-ko Jego -lz u n e łn ie n le . Przedstaw iam y bowiem tu ta j wyniki badań empirycznych ooświęconych stanow i J a - kosciowemu nowego zasobu mieszkaniowego R3M " ^ o le s ie " w Łodzi . C h a ra k te r tego opracow ania dobrze o k r e ś la te rm in : r a p o r t z ba-dań. P rzed stav /ia on uporządkowane dane em piryczne wraz z próbą
ic h a n a liz y . Zakres badań J e s t w ąski; zasób mieszkaniowy je d n e j s p ó łd z i e ln i pow stały w la ta c h 1972-1930. « yn ik i ty r.h ,J a k i wzmian- kowanych, w cześn iejszy ch badań r z u c a ją dość in t e r e s u ją c e ś w ia tło na pewne szczeg óły problemu Ja k o śc i budownictwa.
* D r, ad iu n k t w Z ak ład zie Ekonomiki Eudo .n lctw a^ . In w e s ty c ji. 1 K. S t a n g i e r s k i , J . W a 1 e w i c z . Jakość wy-kon ania budownictwa m ieszkaniowego. S ta n i c ro g i poprawy, "Acta U n i v e r s i t a t i s L o d zien sis" 1933, F o lia Oeconomica, Łódzka S pół-d z ie lc z o ś ć M ieszkaniowa.
2 W wymienionym a r ty k u le z n a jd u je s ię część o g ó ln p te o re ty c z - n a. W związku z tym rezygnujemy w n in iejszy m opracow aniu z tego
42________ Krzy«»tof Stanglerakl, Mto d ila lT ł Mi elczarek_____________
2. C h arak tery sty k a przedm iotu badań
B adania z o s ta ły przeprowadzone w o b ie k tach mieszkaniowych zrealizo w any ch w la ta c h 1972-1990 w d z ie ln ic y m ieszkaniow ej "R et- k ln Ł a". Inwestorem b y ła tu R3M " P o le s ie " . Źródłem"naszych in f o r -m acji b y ły p ro to k o ły o db io ru in w esto rsk ieg o o ra z p ro to k o ły s p i-sywane po upływ ie tr z e c ie g o roku ręk o jm i. W obu ty c h p ro to k o łach znajdujem y wykaz wad Jakościowych mieszkań i budynków. Badaniem o b ję to budynki w zniesione w p ię c iu o s ie d la c h r e tk iń s k ic h : Za-g r o d n ik ! , P ia s k i, R e tk in la -P o łu d n le , R e tk ln la -P ó łn o c , R e tk in la - -S ró d m ie śc ie . O sie d la t e były zrealizow an e ko lejn o po s o b ie : Za- g ro d n ik i w la ta c h 1972-1975, P la s k i 1974-1975, R etk ln ia -P o łu d ftie 1975-1977, R e tk ln ia -P ó łn o c 1977-1978 o ra z R e tk in ia -ś ró d in ie ś c le 1979-1950. R e a liz a c ję budowy d z ie ln ic y m ieszkaniowej R e tk in la o b ra z u ją dane zaw arte w ta b . 1.
T a b e l a 1 Kozkład budowy d z ie ln ic y m ieszkaniow ej "R e tk in la" w c z a s ie
Rok budowy
Liczba bloków w o s ie d la c h
Z agrodniki P ia s k i P o łu d n ie Północ oródm ieścle
1972 10 - - - -1973 35 - - - -1974 23 ^ 27 - - -1975 1 36 19 •m -1976 - - 51 - -1977 - - e 46 -1976 - - ^3 -1979 - - - - 4 1950 • - - - 18 Ogółem 69 63 76 99 22
? r 6 a ł o: dane R¿M " P o le s ie " ; opracow anie w łasne.
? cażdego o s ie d la wybrano losowo i l ę ć budynków do badań wad stw ierdzonych oo o db io rz« i po tr z e c h l a t i c n e k s p lo a t a c j i. Ze
Jafcośź no w go budownictwa a l o ł turniowe go w Lodzi 43 względu na zróżnicow anie w ie lk o śc i badanych obiektów , p ró b k i .^ba-dawcze d la poszczególnych o s i e d l i ró ż n ią s ię od s i e b i e . B liż s z ą c h a ra k te ry s ty k ę badanego zasobu przedstaw iono w ta b . 2.
T a b e l a 2 L iczb a m ieszkań, iz b i kondygnacji o rz y J ę tv c h Jako oróba badawcza
z o s i e d l i d z ie ln ic y m ieszkaniow ej "H e tk in ia"
Budynki O sie d le Liczba
( l a t a r e a l i z a c j i )
mieszkań izb kondyrm acji
1 2 3 4 5 1 Zan: ro d n ik i 34 3 1 028 ---1 11 2« 11972-1975) 66 195 5 3 40 120 5 4 132 375 11 5 90 320 11 Rażeni z 671 2 033 X 1 P la s k i 50 135 -- ---5 2 (1974-1975) 30 135 5 3 30 135, 5 • 4 30 135 5 5 60 1°5 5 Razem X 1S0 . - - __ "r55 X 1 P o łud nie 50 225 ---!5 2 (1775-1977) 60 210 5 3 70 2'» 5 5 ! U I 30 230 5 ; 5 ■ . ___ . 60 n o 5 Razem X 320 ' 1 170 X 1 Północ PO '80 5 2 (1977-1978) 20 60 . 5 3 s o 55 ■ 5 4 20 65 5 5 20 30 5 Razem X 100 370 - X
Krzysztof S tangierski, W lodiU isrt Mi«lcs*r«k T ab ela 2 (cd.) 1 r... ... ... .. ...—2 3 4 5 1 śródm ieście 20 65 5 2 (1979 i d a lsz e ) 144 355 12 3 207 618 12 4 207 618 12 5 138 412 12 Razem X 716 2 068 X ■ ’jółem X 1 987 6 386 X Ź r ó d ł o : ja k w ta b , 1,
W sumie przebadano oro to k o ły obu typów odnoszące a lę do 1987 m ieszkań, p o siad ający ch 63B6 Izb m ieszkalnych. N ajw ięcej zbadanych mieszkań p o sia d a ło o s ie d le Ś ródm ieście (716) 1 Z agro dnl- k i (6 7 1 ), c z y li o s ta tn ie 1 pierw sze w k o le jn o ś c i budowy. Liczba mieszkań w p o zo stały ch o s ie d la c h o d biegała dość znacznie od wymie-niony ch: P ia s k i - 180, Południe - 362, północ - 100. Tak duże róż-n ic e mają swe ź ró d ło przede wszystkim w zróżróż-nicowaróż-nvm u d z ia le wy-so k ic h budynków w badanym z b io rz e j n a jw ię c e j Ich było w łaśn ie w Zagrodnikach i Ś ródm ieściu.
3. A naliza
Ha w steo ie zobaczmy k s z ta łto w a ł s ię u d z ia ł mieszkań ode-branych bezu3terkowo w sto su n ’oi do c a łe g o . badanego zasobu. Po-zw oli to nam wyrobić generalny nogląd o ja k o ś c i nowego budowni-ctw a. J e ś l i zaś badaną zbiorowość uszeregujem y według k o le jn o ś c i czasov/ej budowanych 0 3 i e d l l , można b id z ie wnioskować o ruchu z ja
-w iska w c z a s ie . Ta}: usystematyzowane dane ob razu je ta b , 3.
rfymowa lic z b zaw artych w ta b . 3 j e s t zgodna z potocznym od-czuciem : jakość budownictwa j e s t n a d e r n ie d o s ta te c z n a . Świadczy o tym n a jo g ó ln ie j f a k t, że ty lk o w m niej n iż połowie (42,7% ) bada-nych Mieszkań n ie stw ierdzono u s te r e k . Oznacza to p r z e c ie ż , i ż c z ę ś c ie j n iż w co drugim oddawanym m ieszkaniu stw ierd zan o u s te r k i o dnb to w an *-* orotokołe-n odb io ru . Wypada wszakże ¿zaznaczyć, i ż w iele ot; « r "ic U v3 izute na skłonność K om isji Odbioru do r a c z e j
łagod-Jikoić ntm«p> bwlawalctwą aloicłwntowijo w lodzi 45 nego tra k to w a n ia uchybień wykonawcy na polu J a k o ś c i. Prawdopo-dobne J e s t w ięc, że r o z n ia r negatywnego zjaw iska b y ł w rzeczyw i-s t o ś c i Jei-szcze w ięki-szy.
$ a b e 1 a 3'
C h a ra k te ry sty k a ilo ic io w a u s te r e k w m ieszkaniach
oddawanych do użytku w poszczególnych o s ie d la c h mieszkaniowych d z ie ln ic y "R etk in ia" w Lotlzi
Budynek O sied le
Liczba mie3zkań Odsetek
mieszkań bez u s te re k ogiłem z u s t e r -kami ustei-ekbi?z
1 2 3 4 5 6 1 Za ^rodniki 343 7/, 265 7 , 4 2 66 13 4S 7 2 ,7 3 40 15 25 62,5 4 132. 48 64 63,6 5 • # 90 • 33 52 5 7 ,B Razem V x 671 193 47? 7 1 ,2 1 P ia sk i 30 11 19 63,3 2 >0 14 16 53,3 3 30 . 10 20 Ó6, / 4 30 16 H 46,7 5 6 ; 12 4d “0 ,0 Razem X ino 6? 117 65,0 - . 1 P ołudnie 50 53 17 34,0 2 60 49 11 13,4 3 - 70 5t> 12 17,1 W ■ 65 15 1 ,,0 5 60 56 4 ', 7 Razem X 320 261 59 ..._13-4 . \ 1 PSłnoc 20 14 6 3 \ 0 2 20 15 5 ! .5 ,0 3 20 17 3 15,0 4 20 16 4 20,0 5 20 18 i 2 1 0 , 0 , Razem X 100 80 20 I ¿ ¿ 0
46 K rz y łto f 8tanglw «kl, Vlodziai«rc Mlolcinrek T ab ela 3 (o d .) 1 2 ¡5 4 5 ... 6"" 1 ¡Śródmieście 20 20 2 1*» 130 14 9 ,7 3 207 145 62 29,9 4 207 156 51 24,6 * 5 133 90 43 34,3 Razem X 716 541 175 24,4 Ogółem X 1 937 1 133 349 4 2 ,7
Ź r ó d ł os p ro to k o ły odbioru budynków m ieszkalnych R3M " P o le s ie " w Lodzi; opracow anie w łasn e.
A n a liz u ją c b l i ż e j dane ta b . 3 stw ierdzam y, że w o sie d la c h oddawanych do użytku w d r u g ie j połowie l a t s ie d e m d z ie sią ty c h J a kość mieszkań gwałtownie spada. Jak o ść mieszkań wznoszonych w l a -ta c h 1972-1975, tz n . w o s ie d la c h Z agrodnikl i P ia s k i J e s t bardzo z b liż o n a : o d s e tk i mieszkań bez u s te re k wynoszą tu odpowiednio 7 1 ,2 i 6? ,OK. 0 spadku J a k o ś c i trudno tu nawet wyrokować ze względu na n ie w ie lk ie ró ż n ic e pomiędzy lic z b a m i, k tó r e p rz e c ie ż o b lic z o n o z n ie w ie lk ie j próbki # badawczej i w sp ecy fic zn y ch pomia-ra c h w warunkach placów budów, co o b ra z u je zmiany J a k o ś c i w b a r-dzo p rzy b liżo n y soosób. Jednakowoż ta k gwałtowny spadek o cen ia-nego o d s e tk a , k t j r y n a s t ą p i ł w la ta c h no 1975 r . J e s t zb y t wy-aow- ny, by nngł być spowodowany Jed yn ie sygnalizowanymi wyżej n ie -dok ład no ściam i; z 65# sp ad ł on w o s ie d lu P ołudnie ( l a t a 1975- -19 77 ) do zaledw ie 13,4 #, zoś w n astęn n y c h , p ó ź n ie j realizo w a-nych o s ie d la c h n ie u le g ł p o w ażn ie jszej zm ianie na le p s z e , wyno-sząc odpow iednio: 20,0 i 24,4#. D ystans d z ie lą c y o b ie połowy de-kady s t a j e s ię bardzo w y ra z is ty , j e ś l i obliczymy analizow ane od-s e t k i w r o d z ia le na l a t a 1972-1975 (Z agrodnik! 1 P la s k i) oraz l a t a 1975-1950 (p o z o s ta łe o s ie d l a ) ; wynoszą one wtedy odpowiednio /3 ,0 i 2 2 ,3X. T esli zaterc do roku 1975 na d z ie s ię ć nowych mie-szkań ty lk o w tr z e c h były wady, to w la ta c h 1975-1930 na tychże d z ie s ię ć mieszkań wady w y stąp iły w praw ie oim iu.
I n te r e s u ją c e w nioski ioże dać a n a liz a s tr u '.tury wad d o s trz e -żonych w budynkach m ieszkalnych. Rozpoczniemy od p rz e d s ta w ie n ia
danych opracowanych na podstaw ie protokołów o d b io ru . Wady z a r e je -strow ane w p ro to k o ła c h z o s ta ły w zesta w ien iu ( ta b . 4) pogrupowa- ne w d z ie s ię c iu głównych ro d zajach .
Wstępna a n a liz a oowyższych danych wskazuje dom inację trz e c h rodzajów u s te r e k . Są to wady s t o l a r k i ( 30% ), urządzeń s a n ita rn y c h (23,3% ) oraz podłóg (22,4% ). V sumie wady te stan ow ią 75,7% w sz y stk ich wad we w sz y stk ich o s ie d la c h : na 4 wady z a re je stro w a n e w p ro to k o le odbioru aż 3 stanow ią wyżej w yszczególnione. ic h g ru o ie n a to m ia st zdecydowany prymat d z ie r ż ą u s t e r k i s t o l a r k i ; w o s ie d lu PółnDc stan o w iły one aż 41,6% w ystępujących ta-n u s te r e k . J e s t rów nież c h a ra k te ry s ty c z n e , że wady s t o l a r k i n ie wykazywały z u p e łn ie te n d e n c ji do zm n iejszan ia s ię w miarę upływu czasu , a wręcz o rz e c lw n le , il o ś ć ic h w z r a s ta ła , o czym św iadczy w zrost ic h o d s e tk a Iz 23,3% w l a t a c h 1972-1975 do 3?,r% po 1979 r . ) . iw ladczy to o braku mechanizmu korekcyjnego w budow nictwie, k tó ry powodo-wałby stomnlową naprawę błędów. J e ś l i id c ie o tę k w e stię , bu-downictwo n ie "uczy s ię na b łęd ach ". P rzykład te n w skazuje .jesz-cze na coś innego: wady s t o l a r k i , rzu tu 1 ą ce na Jakość oddawinyt ■ do użytku m ieszkań, są wynikiem J e j w adliw ej p ro d u k c ji ooza wy-konawstwem budowlanym. Z te ro s p o s tr z e ż e n ia wyoływaią d le uwagi: 1) duża c^ęść odp ow iedzialn ości za z ł i jakość wytworów bu- downictwa le ż y poza nim samym we w cześn iejszy ch s ta d ia c h p rz e -robu}
2) n ie ftinkcjonu te system tra n s m itu ją c y sa n k c je za z łą jj? ość w g łąb s e k to ra kooperacyjnego budownictwa ( l i n i a : in w e sto r - wy-konawca - dostawca m a te r ia ł w).
n a stę p n a co do intensyw ności występowania prupa vad w y r ś in iła s ię tym, że w Jednym z o s ie t ili n a b iła rekord ilo śc io w y : '+7,3% w Zagrodnikach, tz n . co dru a Wada d o ty c z y ła tu urządzeń' s a n i t a r -nych. Wyjaśnijmy je s z c z e , że «’runa t a obejmuje naprawy uszkodzo-nego snrz-itu w odno-kanali2acy 1nego, a więc np. wymiany p o r/s o - v anych w anien, uszkodzonych misek klozetowych^ umywalek itT*. O bser-w acja s to o r.la c z ę s to tlibser-w o ś c i bser-w yst-opbser-w ania ty ch bser-wad bser-w różnych o s ie d la c h , re n re s e n tu ją c y c h n r z e c ie i różny ok res r e a l i z a c j i , p ro -wadzi do jednego ty lk o wniosku* brak tu Ja k ie jk o lw ie k oraw idłow o- ś c i , a j e s t zupełna orzynadkowość k s z t - l t .»wania s ię tnaliżo-y-r.e j W ielkości (od 47,3% w Jednya do 5,5% - innych o s i^ ć la c h J J J . t te ż w niosęc o c h a r a k te r z e negatywnym, płynący z r e s z t ą z ej obstaw ionego* n ie widać wy rad n ej te n d e n c ji z m io rz a ją c e j do
Struktura wad i usterek w budynkach mieszkalnych W yszczególnienie Zagrodnik! P iask i il o ś ć wad * ran-ga il o ś ć wad * ran-ga
Dopasowanie lub
wymia-na s t o la r k i 90 2 3 ,8 2 58 24,2 2
Wyis^ana, u zu p ełn ien ie wykładzin podłogo-wych 40 1 0 , 6 3 84 3 5,0 t 1 Wymiana i d o k lejen ie lis t e w PCV 26 6 ,9 • 19 7 ,9 Wyrównanie podłoża 15 4 ,0 4 1 , 6 Wymiana urządzeń sa n i-tarnych 179 <*7,3 1 27 1 1 , 2 3 P r zeciek i 5 1.3 6 2,5
Wymiana urządzeń
ga-zowych 6 1,5 • 9 3 ,7 i Naprawa spękanych ś c ia n , su fitó w , pa-rapetów 5 1 ,3 21 8,7 Odparzenia i naprawa tynków 12 3,1 12 5 ,0 Drobne naprawy sp rzę-tu wodno-kanaliza-cyjnego Ogółem 378 1 0 0 , 0 X 240 1 0 0 , 0 X Ź r ó d ł o : Jak w ta b . 3. / T a b e l a . * *
d z ie ln ic y mieszkaniowej ftetk in ia w momencie odbioru
Południe Północ ¡śródmieście Ogółem
i l o ś ć wad # ran-ga il o ś ć wad * ran-ga il o ś ć wad * ran-ga ilo ś ć wad ran-ga 114 28 ,7 2 i 74 4 1 ,6 1 306 32,2 1 642 30,0 1 123 30,2 1 52 i 29,2 2 .181 19,1 3 480 22,4 3 96 24,2 3 22 12,3 3 18 1 ,9 101 8 ,4 4 2 0 ,5 5 2 ,8 40 4 ,2 66 3,1 2 • 22 5,5 4 16 9 ,0 . 4 256 2 7 ,0 2 500 23,3 16 4 ,0 5 2 ,8 3 0 ,3 35 1 ,6 6 1,5 1 0 ,5 102 10,7 4 124 5 ,8 6 1,5 - - 40 4 ,2 i 72 3,4 9 2 ,3 / 3 1 ,6 - / _ 36 1,7 3 0 ,7 - - 3 0 ,3 6 0 ,2 397 1 0 0 , 0 X 178 1 0 0 , 0 X 949 1 0 0 , 0 X ¡2142 x. r
niowego zm n iejszan ia s ię wagi te,) gruoy u s te r e k . Uszkodzenia u rząd zeń w odno-kanalizacyjnych mogą mieć m iejsce w różnych sy-tu a c ja c h : począwszy od wad w samej ic h p ro d u k c ji poprzez tran-s p o r t do wykonawcy, t r a n s p o r t na budowę, tr a n s p o r t na budowie (n p . pionow y), w reszcie w tr a k c ie montażu. Bez b l i ż s z e j an alizy n ie snosób wyrokować w ięc, w k tó r e j z tych faz z n a jd u ją s ię przy-czyny d o s trz e ż o n e j f l u k t u a c j i wad.
In te r e s u ją c o o rz e d sta w ia s ię k w e stia u s te r e k w ykładzin po-dłogowych, k tó re będąc na trzecim m iejscu n a sz e j l i s t y ty lk o w n iew ielk im sto o n iu u s tę p u ją u p rzednio omówione') g ru p ie u s te re k ood względem c z ę s to tliw o ś c i (ró ż n ic a zaledw ie Jednego punktu pro-centow ego). Obserwujemy n a to m ia st zjaw isko bardzo gwałtownego w zro stu ty ch wad w la ta c h 1974-1975, w nor*5wnaniu z okresem wcze-śn ie jsz y m ; z 10,6# do 35,0#. Po t e ) " e k s p lo z ji" ilo ś c io w e j na-s tę p u je dość na-sła b y o ro c e na-s m alenia c z ę na-s to ś c i wyna-stępowania ty c h wad le c z w o statn im z realizow anych o s i e d l i , tz n . w Zagrodnikach, u d z i a ł te n b y ł i ta k praw ie dw ukrotnie większy n iż w punkcie w y jś c ia (19,1# i 1 0 ,6 # ). B liż s z e w y jań n ien la znajdujem y w do-k ła d n ie js z y c h danych dotyczących t e j grupy u s te r e do-k . Napotydo-kamy tu na znany skądinąd orofclem le n te k s u . N iew ielk i u d z ia ł wad podłóg w pierwszym o s ie d lu (10 ,6 #) wynikał z n ie zasto so w a n ia tam le n te k - !>j m ateriałem podłogowym były tam głów nie p ły tk i PCV. Wzmianko-wana " e k s o lo z ja " wad oodłogowych j e s t ś c i ś l e zw iązana z rozpo-częciem masowego sto so w an ia le n te k s u , co m iało m iejsce w o sie d lu P i a s k i . I w łaśn ie o g ra n ic z e n ie sto so w an ia le n te k s u w o s ta tn ic h la ta c h - nbd wpływem s i l n e j k ry ty k i sp o łe c z n e j - spowodowało z a - >/ne obserwowane zm n iejsze n ie c z ę s to ś c i wad oodłogowych w o s ie d lu Ś ró d m ie śc ie . ..'sorjmniana s y tu a c ja J e s t ciekawym przykładem n ie r a -c jo n a ln e j s u b s ty tu -c ji m ateriałow ej w budowni-ctwie: zastępow anie m a te ria łu lep szeg o - gorszym. J e 3 t to ta k że p rz y k ła d dowodzący bard zo wolnero nrocesu odchodzenia od stosow ania e w id en tn ie z łe -go m a te r ia łu budowlane-go; proces te n trw a ł w przypadku R e tk in l co n a jm n ie j p ię ć l a t .
Kolejnym punktem n a s z e j a n a liz y j e s t s tr u k tu r a wad ujaw nio-nych no zakończeniu tr z e c ie g o roku ręk o jm i. Odpowiednie dane l i -czbowe ~ą z e s ta lone w ta b . 5, zbudowanej a n a lo g ic z n ie do ta b e li p o o /z e d n le j.
O bsen.u jąc dar.e zaw arte w t a b e l i można s tw ie r d z ić , że po tr z y -l e t n i a użyt-owan-l.» w yodrębniają s ię n a jc z y ś c ie j w y stęp u jące grupy
S tr u k tu r * w*d 1 u s t» r * k w budynkach » l«m skalnych d z ie l n i c y B lestk an lo w eJ R a tk in la w t r i » c l * ro.ni użytkow ani*
Z a ^ ro d n ik i P la a k i P o łu d n ie P ółnoc 0 g 4 łe »
V ym cz«x6X nleni* l l o l ć
wad % r a n -c e iloA<5
wad # ra n -i e l l o i ć
wad % r a n -c e l l o l ćwad % ra n -ce l l o i ćwed * ran -ga Dopasowani« lu b w ynlana
s t o l a r k i 44 1 7 ,2 2 4 6 ,0 4 35 11,1 • 83 1 1 ,6 4
W ysiana, u z u p e łn ie n ia
w y k ład zin podłogowych 10 3 .9 4 18 2 6 .9 2 60 19,1 1 23 3 2 ,9 1 113 1 5 .9 3
Wyaitma 1 d o k le j a n ie 1 1 -
a tew PCV 6 2 .3 m 50 1 5 .9 3 5 6 ,* 61 •8 ,6 6
Wyn5vnanle p o d ło ła 12 * .7 - ♦ 52 1 6 ,6 2 13 17,1 3 77 1 0 ,8 5
W yiiana u rz ą d z e ń s a n i t a r -nych 1 0 .3 7 2 ,2 3 3 ,9 11 1 ,5 P r z e c i e k i 1 ,° .3 - - 44 14,0 - - 43 6 .3 Wymiana u r z ą lz a ó gazo-wych _ • _ _ 1 0 .3 . . 1 0 ,1 Naprawa spękanych ¿ e l a n , s u f itó w , pa.-apetów 142 5 5 ,7 1 15 22,4 3 13 « .1 8 1 0 .5 4 178 2 3 ,0 1 O d p a rz e n ia 1 napraw a ty n -ków 39 15,3 3 30 /.4 ,6 1 45 1 *.3 4 22 2 8 ,9 2 136 19,1 7. Drobne naprawy s p r z ę tu w o ć n ^ -k a n a liz sc y jn e g o 7 2 ,2 # - - 7 1 .0 O g i ł n 255 100,0 z 67 100,0 X 314 100,0 X 76 100,0 X 712 1 00,0 X Ź r 6 d 1 oj J s k v t,-*b. 3. ,)t oić no w eg o bu do w nic tw a m le sg k a-lo w cg o •« Ł o d il
U5i ra k : poiękane ś c ia n y , s u f i t y , o arap e ty (25%), wady tynku (19, 1?.'), wady podług (15,9%) oraz u s t e r k i s t o l a r k i budowlanej (11,5%). Trzy pierw sze ro d zaje wad stanow ią 60% w sz y stk ich wad, a łą c z n ie z czw artą wymienioną grupą - 71,6%.
Dominujący ro d z a j wad, p o le g a ją c y na p ę k n ię c ia c h ś c ia n i s u f itó w , na ś c i s ł y związek z błędami p ro d u k c ji elementów budo-wlanych i b łę d a n i ic h montażu. V/ady w c a ło ś c i o b c ią ż a ją s e k to r wy! onavrstwa budowlanego. Szukanie winnych poza wykonawstwem
wyda-je si-,? bezprzed/.Uotowe, Zv:rSció wypada wszakże uwagę, że ta k duży u d z ia ł analizow anej grupy wad wynika w dużej m ierze z rekordowe-go n a s i l e n i a tych.te w o s ie d lu Zagrodrtlki (55,7% ). Realizowane póź-n i e j o s ie d l a cechowały s ię ra d y k a lpóź-n ie zm póź-niejszopóź-ną c z ę s to ś c ią tych wad ( 'dpowiednio 3?,4%, 4,15^, 10,5%). Można by na t l e ty c h spo- strzez-cń zaryzykować o p ty m is ty c z n ą 'te z ę , i ż w tym przypadku mie-l i - ny 'do c z y n ie n ia z te n d e n c ją do opanowywania s y tu a c j i na pewnym odcinku z ł e j ja k o ś c i wykonawstwa. Być może św iadczy to również o p ro c e sa c h doe'zonalen i a te c h n o lo g ii i o rg a n iz a c ji system u w
ielko-płytow ego, f
Uwaf pow/źszych n ie da s ię zastosow ać do n a s tę p n e j grupy wad, *zn. uszkodzeń tynków. Występowały one we w szy stk ich o sie d la c h w s to p n iu znacznym, przy czym w o sta tn im o s ie d lu c z ę s to ś ć ich by-ł a praw i« dw ukrotnie w iększa n iż w pierwszym (28,9% i 15,3%). Ozna-cza to f kt. nieelim in o w an la wad systemu w drodze poprawy wyko-nawstwa, o r g a n iz a c ji, te c h n o lo g ii i t p . , co powinno z biegiem cz:.su następować.' U d ajm y , że za występowanie tych i poprzednio p ovrior.ych wad wyłączną odpow iedzialność ponosi p rz e d s ię b io rs tw o budow lane. Zwróćmy je s z c z e uwagę, że c h a ra k te r obu ty ch grup • :n J e s t cl.iść z b liż o n y (można by j e potraktow ać ł ą c z n ie ) i w 3u:nie obejm ują one 44,1% w szy stk ich wad.
I r z e c i a w k o le jn o ś c i gruoa y/ad dotyczy w ykładzin podłogowych, cr.a r a ną te n d e n c ję wznoszącą: od 3,9% w pierwszym do > ,9;-: W o sta tn in f z realizow anych o s i e d l i . I t u t a j - po dobnie.Jak to r .ia ło .-.¡iejzice w a n a l i z i e wad zgłoszonych przy o d b io rz e - ma-ny :o c z y n ie n ia z problem e i’ J a k o śc i osław ionego le n te k s u . W pterw - s.?.yri o s ie d lu tz n . w Zagrodnikach wady podłóg n a le ż a ły do s to - :-z- ■ ; rz?..-;<ich (3*9%) ze względu na stosow anie p ły te k PCV. W
• *r. ■■J r e ;:lixow?nych o s le d le c h vazly noijłóg rosną lawinowo, gdyż "¡i■■■/:.'; ^wczsz: m iejsce m\sowe stosow anie le n te k s u . Tak znaczne
-le tn im użytkowaniu św iadczy o tym, że wadliwość ty c h w ykładzin, j e ś l i n ie z o s ta n ie stw ierd zo n a n aty ch m ia st przy o d b io rz e , io w so o re j c z ę ś c i ujaw nia s ię przy d a ls z e j ic h e k s p lo a t a c j i. Godne odnotow ania J e s t rów nież to , że co n ajm niej jedno na 10 mieszkań po tr z e c h la ta c h użytkow ania wykazuje n ad al wady s t o l a r k i budo-wlanej^, mimo lic z n y c h zgłoszeń ty c h wad przy o d b io rze i wymian .wtedy dokonywanych.
I n te r e s u ją c e w nioski można wyciągnąć z porównania c z ę s to ś c i występowania v/ad n ależący c h do różnych k a te g o r ii w dwu badany</h momentach czasowych: p rzy odbio rze i po t r z y l e t n i e j e k s p lo a ta c ji. Stosowne dane są zestaw lohe w ta b . 6.
K o n fro n ta c ja zaw artych w t a b e l i danych, re p re z e n tu ją c y c h tr z y l e t n i od stęp czasu , nozwala wyróżnić tr z y sp ecy fic zn e grupy u s te -re k .
P ierw szą z n ic h c h a ra k te ry z u je duża re la ty w n ie c z ę s to ś ć w ystę-powania w obu punktach c z a su , z tym że po trzecim roku użytkow ania c z ę s to ś ć t a zm niejsza s i ę . C h arak tery sty czn e są tu zw łaszcza wady podłóg i s t o l a r k i . Na p la n Dlerwszy zdecydowanie w ybijA ją s ię Jednak u s t e r k i podłóg (2 2 ,U% orzy o d b io rze i 15,9^ po trz e c h l a -ta c h ) ; w Jednym z o s i e d l i c z ę s to tliw o ś ć ty ch wad po tr z e c h la ta c h przew yższyła nawet wyniki odbioru (o s . Północ - 32,9% i 29,2%). N ależy zatem p o d k re ś lić , że wady w ykładzin podłogowych są n a j-u c ią ż liw s z e ze w szystkich zbadanych ze względj-u na swą liczbę, i uporczyw oić, z Jaką w ystępują w różnych okresach użytkow ania. O r o l i le n te k s u w t e j o cen ie b y ła Już mowa w c z e śn ie j. Okazuje s i ę , że wad t e j w ykładziny n ie da s ię s tw ie rd z ić w c a ło ś c i przy odbio-rz e m ieszkań, le c z d a ls z a ic h część lijaw nia s ię d o p ie ro p ó ź n ie j. U s te rk i s t o l a r k i , choć n ale ż ą c e do omawianej te r a z grupy n ie po-w ta rz a ją s ię tak n o to ry c z n ie po tr z e c h la ta c h . Odpopo-wiednie o d s e tk i w yniosły tu ogółem 30,05 i 11,6%; p rzy o db iorze b y ło to pierw sze m ie js c e , po trz e c h la t a c h Już czw arte - co do c z ę s to tliw o ś c i v,y- stęp o w an ia. Dodajmy, że wady podłóg plasow ały s ię w obu momentach r e j e s t r a c j i na trze cim m iejscu . Na tym t l e n a le ż a ło b y łagodni« formułować ocenę w o d n ie s ie n iu do S ku teczno ści p rac naprawczych i ja k o ś c i samej s t o l a r k i w omawianym przypadku. Odnotujmy J e s z c z e , że p ow tarzalność wad s t o l a r k i J e s t iocno n ie je d n o li ta w równych o s ie d la c h , no. w o s ie d lu Północ rjo rekordow ej l i c z b i e usiero'/. s t o l a r k i budowlanej nr^zy o d b io rze (41,6Ji) - po tr z e c h la ta c h zanotowano żadnej wady s t o l a r k i , w o s ie d lu P ia s k i pow tórz i ..:
An.-l i za r>orównav,cza stru ' tur",; l u sterek * w momencie ąij: >ru 1 w t.rr
v d z i e l n i c y m
ecira T-oicu użvie sz k sn io w e j "R etkinia" tk o w a n ia ' w
%
• v32C zer>lnierrie /
Zaęrc»dulki Pi aEki Południe Północ Oró1 em
odbiór ¡11
rok o - i b i '. r rokI I I o d b ió r I I Irok o r b i ń r I I Irok odbiór I I Irok vad
Donasow anle lu b
wymia-na s t o l a r k i 23,9 i 7 ,2 2 4 , 2 6,0 23,7 1 1 . 1 4 1 ,5 33,0 1 1 , 6 I
'.’yraian a, u z u n e łn i e n i e
vy k ła d zin y oodłojrowe} 10,6 3 ,9 3 5 ,0 * ,9 3 0 ,? 19,1 29,2 3 2 , 9 22,4 15,9 I
*• ym iana i d o k l e j e n i e l i s t e w PCV 6 ,9 ■ ? ,3 7 ,9 ?'«.2 15,9 12,3 6,5 3,4 8 , 6 I Wyrównanie oodło;-.a 4 ,0 '*.7 1, 6 - 0 , 5 16
,
6^
2,8 17,1 3,1 .1 0 ,3 II' » • 'y n ia n a u r r ? d z e ń r a n i - t a m y c h * 7 ,3 0 .3 1 1,
2'
5 , 5 ‘1' 9,0 3 ,9 23,3 1,5 I I I P r z e c i e k i 1 . 3 0 , 3 ? ,5 - 4 ,0 14,0 2,8 _ 1 , 6 6,3 I I v.’>-niana u rz ą d z e ń gazo-wych 1.5 - 3 ,7 - 1,5 0 ,3 0 ,5 5 , 8 , 0 , 1 . V1 I I Naprawa spękanych ś c i a n , s u f i t w, n a ra -ie t >v. 1.3 55,7 5 ,7 22,4 1.5, ' ,1 _ 10,5 ’ 3,4 25,0 O dparzenia i namjawy tynków % 1 “ 5,3 5 ,0 4 4 , 8 2,3 14,3 1 , 6 28, 9 1.7 19,1 I I Drobne n a n r a w sr>rz<,tu ViOdno-kannlizncy,1ne£o - - • 0 ,7 2 , 2 0 , 2 1, 0 I I Opółem 100,0|
100,0 100.0 100,9. 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 X Ź r ó d ł o : Jak w ta b . 3. *U v; a £ a: I prtma - duża c z r;a to tlłv o .ić w s t ę p o w a n ia - duży u d z i n ł w o d b io rz e . nnle 1 °zv w I I I roku użytkowania ( s t o l a r k a , n o d ło /rl, li s t w y PCV); .1 ^runa - mały u d z i a ł przy o d b io rz e , duży w : ro>nj( nadłóż n, rscieny, t y n k i , ewent. s i r z ę t w o d n o -k an alizacy jn y ): I I I j.;nir>a - większy u d z i a ł p rzy o d b io rz e , raały w I I I roku ( a o r z c t S H n ita m y ) .
K r z y e z to f S t a n g i e r s k i , W lo d Ł ia ie r z K i « l c z a r « k
J»ltoii. no w« go budownictwa al«»zKanlowago w Lodzi 55 b y ła n iew ielk a (24,2% 1 6%), zaś w pozostałych o sie d la c h - zmien-na. Do omawianej grupy należy z a lic z y ć je s z c z e wady li s t e w PCV. I lo ś ć Ich wprawdzie u stęp u je sporo wyżej wspomnianym grupom u s te -rek (8,4% przy odbiorze i S#6% po trzech la ta c h ), stanow ią one jednak najbardziej typowy przykład wad, których występowanie n ie u leg a w cale zm niejszeniu w tra k cie użytkowania i to mimo wcześ-n ie js z y c h wcześ-napraw. Zauważmy w szakże, że przy o d b io rze c zę sto ść tych wad lodowała Je na czwartym m iejscu (8,4%), zaś po trz e c h la ta c h użytkowania, mimo n iew ie lk ieg o wzrostu odsetka ( S ,6?'), za-j ę ł y one szó ste m ieza-jsce .
Druga grupa wad J e s t o k reślo n a n astępującym i cecham i: rzad-kość przy o d b io rz e , duża c z ę sto tliw o ś ć występowania w tr a k c ie użytkow ania. N ależą tu wady ś c ia n , su fitó w i p a ra p e tśw , tynków, podłóż i w pewnej m ierze różnego ro d z a ju p r z e c ie k i. Klasycznym przykładem są tu wady ś c ia n i su fitó w wraz z tynkam i. Ic h u d z ia ł w zró sł w tr z e c h la ta c h ponad 1 1 -k ro tn ie (ty n k i) i ponad 7 -k ro tn ie ( ś c ia n y , s u f i t y , p a r a p e ty ) , co spowodowało zdominowanie p rzez te wady c a ło ś c i u s te r e k dostrzeżonych po tr z e c h la ta c h ; łą c z n io s t a -now iły one wtedy 49,1?*: w szystkich wad, podczas gdy w t r a k c ie od-b io ru ic h łączny u d z ia ł w yni5sł zaledw ie 5,1%. Na m n iejszą sk alę zjaw isko ta k ie w y stą p iło w z a k re sie wad oodłoża (z 3,1% przy od-b io rz e do 10,3% w trz e c im roku) i przecieków (odpow iednio: 1,6% i 6,3% ). Zwróćmy uwagę na typowo wykonawczy c h a r a k te r ty c h wszy-s tk ic h wad: są one spowodowane niem al w yłącznie z łą ja k o śc i') pr ł- cy na budowie - tru d n o tu s ię dopatrzyć większego wpływu se k to ra kooperacyjnego, tak jak w z a k re sie wad s to l a r k i czy p odł > . F akt te n d o s ta rc z a dodatkowych e l e m e n t d o oceny s to p n ia odn^ ie - d z la ln o ś c i wykonawstwa budowlanego za z łą jakość elem ent'w pi •>- duktów budowlanych. RzUca to te ż n ie k o rz y stn e ś w ia tło nn efektyw -ność mechanizmu ochrony ja k o śc i w t r a k c ie j e j pow staw ania, ¡’w y -pomnijmy, że wedle założeń p o li ty k i budowlanej l a t siedem dzie-s ią t y c h , ro lę nadzoru in e sto rsk ie ,$ o ' rai:iły p rz e ją ć s ł u j e k b ś c l samego wykonawstwa. Cytowane lic z b y stanow ią te ż przyczyno !o oceny sk u te c z n o śc i ty c h słu ż b oraz wykazują niezbędność >y -?.z. i-u In w e sto rsk ie g o , gdy4 ty lk o on J e s t w s ta n i e n ie dopuścić •!.■> po-w sta n ia po-w ielu po-wad typopo-wo po-wykonapo-wczych, ktS r# s^ ooza tym cr .>to n ie do w ykrycia w momencie odbioru budynku.
O s ta tn ia g rapa ma ty lk o jednego r a p r e z e n ta n ts , są :i . - :y s p rz ę tu s a n ita rn e g o (23,3% w momencie o d b io m i 1 ,5% ' i ..h
56____________ Krzyattof Stangierski, Wlodjtiwlwi Mi*lcfcar«k
l a t a c h ) . Ic h ¿echą sp e c y fic z n ą J e s t masowość w t r a k c i e o d b io ru , n m inim alna c z ę s to tliw o ś ć p ó ź n ie j, J e ś t ^ w przypadku ty c h w łaś-n ie wad dość łaś-n a tu ra lłaś-n e j ja s n e k r y t e r i a kw alifik ow ania wad (n p . porysow anie wanny) i oceny Ja k o śc i nowego s p rz ę tu o ra z sp o ra trw a-ło ś ć nowo zain stalo w an ych urządzeń.
7.e wzglądu na f a k t p o s łu ż e n ia s ię w dotychczasow ej a n a l iz i e lt a b e l e 4 -6 ) danymi zagregowanymi, ciekawych wniosków może do-s ta rc z y ć a n a liz a danych zaw artych w ta b . 7 , w k tó r e j przeddo-staw iono zdezagregowany s z e re g wad i u s te r e k . D ezagregacja danych mogła-by ew en tu a ln ie nasze w nioski na tem at rodzajów i Intensyw ności /u s te r e k nov-staJących w różnych o k resach e k s p lo a ta c ji budynków, a co za tym I d z ie ta k że i przyczyn ic h pow staw ania, u czy nić b a r -d z ie j precyzyjnym i.
T a b e l a 7 S tr u k tu r a rodzajów wad i u s te r e k w d z ie ln ic y m ieszkaniow ej
R e tk in ia w Łodzi
i ‘-’P* Rodzaje wad 1 u s te r e k O dbiór I I I rok ir\n
% ranga % ranga 1 2 j 3 4 5 6 7 1 Dopasowanie s t o l a r k i 21,6 1 11,0 3 I 2 Mocowanie l i s t e w PCV 13,9 2 8,4 5 I 3 U zupełnianie braków w w l-trom ozalce i te ra k o c ie 8,1 3 6 ,6 6 I 4 Wymiana le n te k s u 6 ,0 4 3 ,6 8 I
5 Dopasowanie obudowy
zlewo-zmywaka 5 ,9 5 0 ,7 12 I I I
6 Wymiana po r/sow anej wanny 4 ,3 6 - . I I I
7 I P odlc-oianle p ły te k PCV 4 ,0 7 0 ,4 16 I I I
8 Vi’vmians sedesów 3 ,9 8 I I I
9 i '»/miana v,^nien 3 ,8 9 0 ,7 12 I I I
i 10 J ■'ymienn winigamu 3 ,3 10 - - I I I
j 11 I .'/"ii -na drzwi 2 ,3 11 0,1 18 I I I
I 12 »'••r.l na qmywalki „ . 2,5 12 0,1 18 I I I
[ 13 4 /.-.'y'ał'-na 0dp;jr*onegd. tynku 2 ,5 1.2 17,4 2 I I
■ymi -na o ły te k ’PCV 2.3 Vi 3,5 9 II
T ab ela 7 (c /J .)
1 2 3 4 5 6 7
16 Wymiana zlewozmywaków 1.5
1
16 0 ,7 12 I I I17 Wymiana kuchni gazowej 1.4 17 0 ,1 18 I I I
18 Wymiana parapetów 1.4 17 - - I I I
19 Wymiana w itrlo m o z a ik l lub
te ra k o ty 1.4 17 * 1 ,7 10 I I 20 P ę k n ię c ia ś c ia n y 1.1 20 25,0 1 I I 21 P r z e c ie k i pod parapetem 0 .9 21 - - I I I 22 Malowanie drzwi 0 .9 21 0,1 18 I I I 2-5 D o k lejan ie le n te k s u 0 ,6 23 - - I I I 24 P r z e c ie k i balkonowe 0 .5 24 6 ,0 7 I I 25 C zyszczenie te ra k o ty 0 .5 24 - - I I I 26 Uszkodzenia r u r gazowych 0 .5 24 - - I I I ? 27 Poorawa s z li c h ty 0 ,5 24 - - I I I ?8 P r z e c ie k i w w ęzłach 0 ,4 28 0 ,6 15 I I ? 29 Wymiana lis te w PCV 0 ,2 29 0 ,1 18 I I I 30 Usuwanie m argla 0 ,1 30 1.5 17 I I 31 Wymiana nrogów 0,1 31 - - I I I 32 Ogółem •# 100,0 X 100,0 X X a Wymieniono ty lk o n a jw a ż n ie jsz e wady 1 u s t e r k i . Ź r ó d ł o: ja k w ta b . 3.
A naliza danych zaw artych w ta b . 7 w p e łn i p o tw ie rd z a zasad-ność pogrupowania u s te r e k w tr z y podstawowe grupy 1 s p e c y fik a c ję przyczyn te n s ta n rzec zy powodujących. Z tr z y d z ie s tu jeden ro -dzajów przedstaw ionych wad 1 u s te re k można mieć w ątp liw o śc i co do możności z a lic z e n ia do k tó r e jś z u o rzed n lo wymienionych grup d*/u p o z y c ji wad i u s te r e k , a m ianow icie: uszkodzeń r u r gazowych (no z. 26 w ta b , 7) o raz przecieków w w ęzłach (p o z. 28). U s te r k i t e , s t a -now iące w badanych o s ie d la c h n ie w ie lk i od setek ogółu wad, mogą po-ja w iać s ię zarówno na sk u tek błędów wykonawstwa, ja k również 1 błędów p ro d u cen ta, s tą d te ż n ie można b l i ż e j ic h sk lasy fik o w ać.
4. WnlQ3kl końcowe
•
I
Przeprowadzona a n a liz a ^ J a k o a c i budownictwa mieszkaniowego d la losowo wytypowanych 1937 mieszkań wybudowanych w d z ie ln ic y mie-szkaniow ej " R etk in ia" w L odzi, re a liz o w a n e j w la ta c h 1972-1900^ pozwala na w y ciąg n ięcie n a stę p u ją c y c h wniosków:
1) w budownictwie mieszkaniowym można zaobserwować • wyraźny spadek ja k o ś c i oddawanych do użytku m ieszkań;
2) a n a liz a s tr u k tu r y u s te r e k w skazuje na dom inację trz e c h ro-dzajów u s te r e k . Są n im i: przy od b io rze - wady 3 t o l a r k i f urządzeń s a n ita r n y c h i podłóg, a w trze cim roku e k s p lo a ta c ji - spęk ania ś c i a n , su fitó w i oarapetów , wady tynku i wady podłóg;
3) J e s t rzeczą c h a ra k te ry s ty c z n ą , że s to la r k a budowlana ce-ch u je s i ę dużym odsetkiem wad zarówno w momencie o d b io ru , Jak i p ó ź n ie js z e j e k s p lo a t a c j i;
4) a n a liz a inten syw no ści występowania wad pozwala na wyróż-n ie wyróż-n ie trz e c h różwyróż-nych grup u s te r e k , I gruwyróż-na u s te r e k c h a ra k te ry z u je s ię dużą c z ę s to ś c ią występowania w obydwu badanych momentach czasow ych, jednakże w I I I r . użytkow ania J e s t ona m n iejsza n iż w momencie odbioru (wady podłóg i s t o l a r k i ) , I I grupa cec h u je s ię stosunkov;o rzadkim występowaniem w momencie odbioru i dużą czę-s to tl iw o ś c ią wyczę-stęoowania w tr a k c ie użytkow ania (wady ś c ia n , czę- su-fitó w i parapetów , tynków o ra z p o d łó g ), I I I grupa odnosi s ię do wad s p r z - t u s a n ita r n e g o , k tó re to wady w ystępują w dużym sto p n iu w -¿oriencie o d b io ru , by w minimalnym (po napraw ie) s to p n iu występo-wać w dalszym użytkow aniu m ieszk an ia;
5) przyczyny u s te r e k są ro z m a ite , ic h s z e ro k i z a k re s n ie po-z w o lił w tr a k c ie badań na ś c i s ł e ic h w yspecyfikow anie, n a jc po-z ę ś c ie j jednał: są one związane z wykonawstwem budowlanym, choć u d z i a ł sek-t o r a kooperacyjnego Je3 sek-t w kreowaniu sek-ty c h wad, ja k np. s t o l a r k i , ta k ż e znaczny. Duży s to p ie ń k o o p e ra c ji budownictwa z innymi d z ia ła m i, u ła tw ia ją c y b ezk o n flik to w e p rzen o szen ie na p ro d u k t f i -n a l-n y d z ia łu z łe j Ja k o ś c i stw orzonej poza budownictwem, a także z ła praca samego budownictwa św iadczą o poważnym s c h o rz e n iu s y s te - nu kreow ania ja k o ś c i w budow nictw ie. Ma on swe uwarunkowania
