"Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands" Bd. 34, 1970, h. 95 : [recenzja]

Borzyszkowski, Marian

"Zeitschrift für die Geschichte und

Altertumskunde Ermlands" Bd. 34,

1970, h. 95 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 347-349

R

E

C

E

N

Z

J

E

I

O

M

Ó

W

I

E

N

I

A

Z e its c h rif t f ü r G e sc h ic h te u n d A lte rtu m s k u n d e E r m la n d s , M ü n s te r- O s n a b rü c k 1970, B d. 34, H . 95, ss. 80. T om c z a s o p ism a z a w ie r a d w a a r t y k u ł y o ra z o b s z e rn y d z ia ł re c e n z ji. B a l th a s a r F i s c h e r p isz e o r y t u a l e w a r m iń s k im , w y d a n y m w ję z y k u n ie m ie c k im za b is k u p a K a r o la H o h e n z o lle rn a w 1800 r . w K ró le w c u (ss. 7— 20). B is k u p w a rm iń s k i, ró w n o ­ c ze śn ie o p a t o liw sk i, z le c ił w y d a n ie r y t u a ł u s w e m u a d m in is tr a to r o w i k s. J a n o w i (a n ie j a k p isz e a u to r F ra n c is z k o w i) C ic h o w s k ie m u . T łu m a c z e n ia r y t u a ł u z ję z y k a ła c iń s k ie g o n a n ie m ie c k i d o k o n a ł k s. J ó z e f K o h w a ld t, p ro b o sz c z z U n ik o w a , k tó ry s to s u ją c w o ln y p rz e k ła d , a n a w e t p a r a f r a z ę — z d a n ie m a u to r a — o p ra c o w a ł te k s t o w y s o k ic h w a rto ś c ia c h filo lo g ic z n y c h . R y tu a ł te n p r z e t r w a ł do 1873 r., k ie d y b is k u p F ilip K re m e n tz w p ro w a d z ił d la d ie c e z ji w a r m iń s k ie j n o w y r y t u a ł ła c iń s k i, w y d a n y w R a ty z b o n ie .

A u to r b a rd z o n ie z n a c z n ie w y sz e d ł p o z a r a m y in f o r m a c ji i w n io s k ó w , p o d a n y c h p rz e d s tu l a t y p rz e z ks. F r a n z a H i p 1 e r a. Do a r t y k u ł u z a łą c z y ł fr a g m e n ty tłu m a c z e ń n ie k tó ry c h h y m n ó w i p s a lm ó w . O s ta te c z n ie m o ż n a b y się zg o d zić z o c en ą a u to r s k ą w a rto ś c i ję z y k o w y c h n o w e g o ry tu a łu . A u to r n ie tłu m a c z y je d n a k , czy z a s to s o w a n e k r y t e r i a p r z e k ła d u b y ły z g o d n e z p rz e p is a m i k o ś c ie ln y m i. N ie m o ż n a n a to m ia s t zg o d zić się z in n y m i w n io s k a m i a u to ra . O tóż, b io r ą c p o d u w a g ę u c h w a ły S o b o ru W a ­ ty k a ń s k ie g o II, p o tr a k to w a ł o n w y łą c z n ie n ie m ie c k i p rz e k ła d r y t u a ł u w a rm iń s k ie g o ja k o p r e k u r s o r a w sp ó łc z e sn y c h r e f o r m ję z y k o w y c h w litu r g ii. G e n e z a w y d a n ia r y tu a łu w a rm iń s k ie g o w p rz e k ła d z ie n a ję z y k n ie m ie c k i m ia ła n ie ty lk o c h a r a k t e r litu r g ic z n y , le c z ró w n ie ż — p o m in ię ty p rz e z a u to r a — a s p e k t p o lity c z n y . O to w k r ó t ­ ce p o p ie rw s z y m ro z b io rz e P o ls k i, w c ie le n iu W a rm ii d o P r u s , p o o d e jśc iu z d ie c e z ji w a r m iń s k ie j d o G n ie z n a p o ls k ie g o b is k u p a Ig n a c e g o K ra s ic k ie g o , n a je g o m ie js c e p rz y s z e d ł w 1795 r . b i s k u p n ie m ie c k i K a r o l H o h e n z o lle rn , s p o k re w n io n y z p r u s k ą ro d z in ą p a n u ją c y c h . „ D la lu d n o ś c i p o ls k ie j b y ł o b cy i n ie p rz y c h y ln y , ...d ąż y ł do u je d n o lic e n ia ż y c ia re lig ijn e g o p rz e z w p ro w a d z e n ie d o l i t u r g i i k o ś c ie ln e j ję z y k a n ie m ie c k ie g o ” ( J a n O b ł ą k, S to s u n e k n ie m ie c k ic h w ła d z k o ś c ie ln y c h do lu d n o ś c i

p o ls k i e j w d ie c e z ji w a r m i ń s k i e j w la ta c h 1800— Í870, L u b l in I960, s. 29). D w a la ta

p o o b ję c iu rz ą d ó w o is k u p H o h e n z o lle r n p o d ją ł d e c y z ję w y d a n ia r y t u a ł u w a r m i ń ­ s k ie g o w y łą c z n ie w ję z y k u n ie m ie c k im . B io rą c p o d u w a g ę f a k t, iż w ó w c z a s — ja k d o n o s ił k s. J a n C ic h o w s k i b is k u p o w i H o h e n z o lle rn o w i — lu d n o ś ć p o ls k a b y ła ta k lic z n a j a k n ie m ie c k a (por. ib id e m , s. 20), r y t u a ł n ie m ie c k i m ia ł cele w y ra ź n ie g e rm a - n iz a c y jn e . M ia ł on z a s tą p ić d o ty c h c z a s u ż y w a n e w d ie c e z ji ry tu a ły , w y d a n e m .in . p rz e z b is k u p a M ic h a ła R a d z ie jo w s k ie g o w 1682 r., b is k u p a K rz y sz to f a A n d r z e ja J a n a S z e m b e k a w 1732 r., k tó r e o b o k t e k s t u ła c iń s k ie g o z a w ie ra ły ró w n ie ż , c h o c ia ż f r a g ­ m e n ta ry c z n ie , ic h w e r s j ę n a j p i e r w p o ls k ą , a n a s tę p n ie n ie m ie c k ą . D o ty c zy to z w ła s z ­ cza r y t u a ł u b is k u p a A d a m a S ta n is ła w a G r a b o w sk ie g o z 1765 r., w y d a n e g o w ję z y k u

ła c iń sk im , n ie m ie c k im , p o ls k im , lite w s k im i ło te w sk im . G d y b y r y t u a ł w a rm iń s k i z 1800 r. m o ż n a o c e n ia ć w k a te g o ria c h S o b o r u W a ty k a ń s k ie g o II , w ó w cz a s zg o d n ie z je g o u c h w a ła m i, w in ie n o n z a w ie ra ć n ie ty lk o tłu m a c z e n ie n ie m ie c k ie , a le r ó w ­ n ie ż p o ls k ie . B liż sz e w ię c d u c h o w i S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I b y ły w c z e ś n ie j w y d a n e k s ię g i litu r g ic z n e , k tó r e o b o k te k s tó w ła c iń s k ic h z a w ie ra ły ró w n ie ż ic h p rz e k ła d w ję z y k a c h lu d o w y c h . Z ty c h w z g lę d ó w ta k ż e w n io s e k a u to r a , p o d a n y za ks. F r a n z e m H ip ie re m , że r y t u a ł n ie m ie c k i „ w k ró tc e w c a ły m b is k u p s tw ie , n a w e t w ty c h c z ę ś­ c ia ch , w k tó ry c h d o m in o w a ł ję z y k p o ls k i lu b lite w s k i, b y ł p ra w ie w w y łą c z n y m u ż y c iu ” (s. 11), je s t w y so c e w ą tp liw y . F a k te m n a to m ia s t je s t, że r y t u a ł t e n n ie p r z y ją ł się w d ie c e z ji w a r m iń s k ie j, g d y ż — j a k p is z e k s. b is k u p J . O b łą k — „ n ie b y ł z g o d n y z p rz e p is a m i k o ś c ie ln y m i i w y w o ła ł w ie le n ie z a d o w o le n ia w ś r ó d s p o łe ­ c z e ń s tw a p o ls k ie g o ” (ib id em , s. 30). Z u ż y c ie r y tu a łó w w y d a n y c h p rz e z b is k u p ó w p o ls k ic h o ra z n ie c h ę ć do r y tu a łu n ie m ie c k ie g o s p ra w iły , iż b is k u p F il ip K r e m e n tz w y d a ł w 1873 r . n o w y r y t u a ł d la

Ř E CeNz jE I O M O W I E N Í A

d ie c e z ji w a rm iń s k ie j, w z o ro w a n y n a R y tu a le R z y m sk im . B a l th a z a r F i s c h e r b io rą c p o d u w a g ę ję z y k ła c iń s k i te g o r y t u a ł u o c en ia je g o w y d a n ie ja k o k r o k w ste c z n y w p o p u la ry z a c ji n a ro d o w e g o ję z y k a litu rg ic z n e g o . T rz e b a p rz y p o m n ie ć a u to ro w i, iż r y t u a ł K re m e n tz a w ię k sz o ść te k s tó w p o d a je w ję z y k u ła c iń sk im , a le o p ró c z n ic h p o d a je ta k ż e w e r s j ę n ie m ie c k ą , i m im o K u l t u r k a m p f u , ta k ż e p o ls k ą i lite w s k ą .

W a r to n a d m ie n ić , iż k a to lic y p o lscy n a W a rm ii, m a ją c w ży ciu k o ś c ie ln y m do w y b o ru n ie k ie d y ję z y k ty lk o n ie m ie c k i z a m ia s t p o lsk ie g o , a lb o ła c iń s k i, w y b ie ra li te n o s ta tn i, t r a k t u j ą c ów w y b ó r ja k o sw eg o ro d z a ju d e m o n s tra c ję n e g a ty w n e j p o ­ s ta w y w o b e c n a rz u c a n e g o im p rz e m o c ą ję z y k a n ie m ie c k ie g o . O p o w y ż sz y m s ta n o ­ w is k u m ó w ili m i W a rm ia c y , k tó rz y p o w o ły w a li się n a tr a d y c ję s w y c h p rz o d k ó w .

W y d a n ie r y tu a łu ła c iń sk ie g o z w e rs j a m i w ję z y k a c h lu d o w y c h , z a m ia s t o g ra n i­ czonego s w y m z asię g ie m r y t u a ł u w y łą c z n ie w ję z y k u n ie m ie c k im , p o s ia d a ło w ie le c e n n y c h z n a m io n d u s z p a s te r s k ic h . N ie s p e łn ił sw o ich c eló w p o z a litu rg ic z n y c h r y t u a ł b is k u p a H o h e n z o lle rn a , a n i r y t u a ł K re m e n tz a w o g ra n ic z o n y m z a k r e s ie z a w ie ra ­ ją c y te k s t y p o ls k ie , sk o ro w y d a n y w 1939 r. r y t u a ł b is k u p a M a k s y m ilia n a K a lle r a te k s ty te z n a c z n ie ro z sze rz y ł.

A n n e lie se T r i l l e r p is z e o w ie lk im m is trz u k rz y ż a c k im K o n ra d z ie W a lle n ro d z ie w ś w ie tle w y p o w ie d z i D o ro ty z M ą to w ó w W ie lk ic h (ss. 21— 45). P o s ta ć K o n ra d a W a lle n ro d a , m is tr z a k rz y ż a c k ie g o z l a t 1391— 1393, n i e z y sk a ła p rz y c h y ln e j o cen y ze s tro n y w ię k sz o ści k ro n ik a rz y i h is to ry k ó w . J o h a n n e s V o i g t , J ó z e f Ł ę g o w s k i , M a ria n T u m 1 e r s t a r a j ą się te n f a k t tłu m a c z y ć s k u tk a m i w iz ji D o ro ty z M ą to w ó w W ie lk ich , k tó r a p o ś m ie rc i K o n ra d a W a lle n ro d a d o jrz a ła go w p ie k le . B ra k n a t o ­ m ia s t je d n o m y ś ln o śc i u h is to ry k ó w co do p ra w d z iw o śc i in fo r m a c ji p rz e k a z a n y c h z p o c z ą tk u X V w ie k u p rz e z k ro n ik a rz a d o m in ik a ń s k ie g o S z y m o n a G ru n a u a , z w ła s z ­ cza d o p o w ią z a ń W a lle n ro d a z h e re ty k ie m L e a n d re m A lb a n u se m .

N a p o d s ta w ie te k s tu k r o n ik i S z y m o n a G ru n a u a , p r a c k ry ty c z n y c h n a je j te m a t, w re sz c ie w y p o w ie d z i D o ro ty z M ą to w ó w W ie lk ic h i J a n a z K w id z y n a , a u to r k a u z a ­ s a d n ia f a k t is tn ie n ia L e a n d ra w o to c z e n iu K o n r a d a W a lle n r o d a i u le g a n ia jego w ik le fic k im w p ły w o m . Z d a n ie m a u to r k i tre ś ć w iz ji D o ro ty m ia ła s w o je r e a ln e u z a ­ sa d n ie n ie w h e re ty c k ic h te n d e n c ja c h w ie lk ie g o m is trz a .

A rty k u ł A. T r ille r s u m u je ro z p ro s z o n e w n io s k i h is to ry k ó w n a te m a t w iz ji D o ­ ro ty z M ą to w ó w W ie lk ic h o K o n ra d z ie W a lle n ro d z ie , p o d d a je n o w e m u o ś w ie tle n iu i k ry ty c z n e j o c en ie. G łó w n y m je j o siąg n ięc ie m je s t re h a b ilita c ja s ta n o w is k a S z y m o ­ n a G ru n a u a d o ty c z ąc e g o r e lig ijn e j p o s ta w y W a lle n ro d a .

P r z y te j o k a z ji n a s u w a ją się p e w n e p y ta n ia o d n o ś n ie d o ź ró d e ł w iz ji D o ro ty . M ia n o w ic ie w y d a je m i się, iż z b y t m a rg in e s o w o p o tr a k to w a ła p rz e k a z J a n a z K w i­ d z y n a , p o d a n y w jeg o E x p o s itio s y m b o li a p o s to lo ru m o h e r e ty k u d z ia ła ją c y m w K w id z y n ie p o d k o n ie c X IV w ie k u . J a n z K w id z y n a ju ż p o d c za s p o b y tu w P r a d z e d o b rz e z ap o z n a ł się z te n d e n c ja m i r u c h u p rz e d h u sy c k ie g o w C zech ach , k tó r y w s z e ­ ro k im z a k re s ie n a w ią z y w a ł do te z J a n a W ik le fa , m ó g ł p o d z ie lić się z D o ro tą in f o r ­ m a c ja m i n a te m a t ic h m e c e n a s a , K o n ra d a W a lle n r o d a . P y ta n ie , j a k a b y ła fa k ty c z n a ro la J a n a z K w id z y n a w g e n e z ie w iz ji D o ro ty , p o z o sta je o tw a rte .

A u to rk a o g ra n ic z y ła się do o m ó w ie n ia re lig ijn e g o a sp e k tu u je m n e j o cen y W a l­ le n ro d a . Ś w ia d o m ie p o m in ę ła p o lity c z n e tło n ie c h ę c i do w ie lk ie g o m is trz a . S zk o d a, g d y ż s p ra w a n a g łe g o o d w ro tu b lis k ic h z w y c ię s tw a w o js k k rz y ż a c k ic h s p o d W iln a , d o w o d z o n y ch p rz e z K o n r a d a W a lle n ro d a , a d a le j z a g a d k o w e o k o lic z n o śc i je g o ś m ie r­ ci, b u d z iły z aw sz e w ie le d o m y słó w n ie ty lk o w śró d h is to ry k ó w , leoz ró w n ie ż w l i ­ te ra tu rz e .

W a r to d o p o w ie d zieć p rz y te j o k a z ji, iż p r a c e h is to r y k ó w n ie m ie c k ic h : M. C h ris - bopha H a r t k n o c h a , J . N. B e c k e r a , A u g u s ta v o n K o t z e b u e g o , J o h a n n e s a V o i g t a o ra z .p rze k a z an e z a ic h p o ś re d n ic tw e m fr a g m e n ty k r o n ik o W a lle n ro d z ie b y ły je d n y m z g łó w n y c h ź ró d e ł A d a m a M ick iew ic z a p rz y p is a n iu p o e m a tu K o n ra d

W a lle n ro d . P o s ta ć ty tu ło w e g o b o h a te r a u to ż sa m ił z W a lte r e m S ta d io n e m , L e a n d e r

A lb a n u s w y s tę p u je ja k o H a lb a n , a p u s te ln ic a D o ro ta z M ą to w ó w W ie lk ich b y ła p r a - w z o re m p rz y k r e ś le n i u lite ra c k ie g o w iz e r u n k u z a m k n ię te j w w ie ż y z a m k o w e j A ld o ­ ny. R ó w n ież J u liu s z S ło w a c k i w sw o ich fr a g m e n ta c h d r a m a tu W a lle n r o d o m a w ia z w ią z k i w ie lk ie g o m is trz a z H a lb a n e m .

O b y d w a te a r ty k u ły z a o p a trz o n o w stre sz c z e n ie w ję z y k u p o ls k im i a n g ie lsk im . W o d ró ż n ie n iu c d p o p rz e d n ie g o to m u , s tre sz c z e n ia p o ls k ie s ą -pozbaw ione b łę d ó w o rto g r a fic z n y c h , n a to m ia s t pieTw sze z n ic h w y m a g a ło b y w ie lu p o p ra w e k s t y ­ listy c zn y c h .

O m a w ia n y to m c z a s o p ism a z a w ie ra lic z n e r e c e n z je p ió r a a u to ró w : H e lm u ta K u n i g к a, In g e B rig itte M ü l l e r B l e s s i n g , B rig itte P o s c h m a n n , B e r

-R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A ₃₄₉

n a r d a M. R o s e n b e r ga, W e r n e r a T h i m m a, A n n e lie s e i A lfo n s a T r i 11 e r ó w (ss. 46— 75). W ięk szo ść z mich o m a w ia p o z y c je n ie m ie c k ie d o ty c z ąc e d z ie jó w Z a k o n u , ic h w ie lk ic h m is trz ó w : M ic h a ła K ü c h m ö is tra , P a w ła v o n R u sd o rfa , A lb r e c h ta H o h e n ­ z o lle rn a , p o w s ta n ie k s ię s tw a P r u s , je g o s ta n ó w k ra jo w y c h , k a s a ty je z u itó w za F r y ­ d e ry k a II, ży cia i d z ia ła ln o ś c i le k a rz y w P r u s a c h od X V II I w ie k u , w sc h o d n io p ru s - k ieg o r u c h u ro b o tn ic z e g o , p o lity k i i r o l n i c t w a P r u s W sc h o d n ic h w la ta c h 1Ô1Ô— 1930, p a r a fii e w a n g e lic k ie j w D o b ry m M ieście. Z p o ls k ic h p o z y c ji o m ó w io n o ty lk o d w ie : W. W r z e s i ń s k i e g o , R u c h p o ls k i n a W a r m ii, M a z u ra c h i P o w iś lu w la ta c h 1920—

1939, P o z n a ń 1963 o ra z w y d a n e p rz e z M a r ia n a B i s k u p a : M ik o ła ja K o p e r n ik a lo ­ k a c je ła n ó w o p u s zc zo n y c h , O lsz ty n 1970. N a szczeg ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je ta o s ta tn ia

re c e n z ja p ió ra W. T h i m m a (ss. 54—08), .p o d ają c a k ilk a w sk a z ó w e k w ła śc iw e g o o d ­ c z y ta n ia te k s t u M ik o ła ja K o p e rn ik a .

M a ria n B o r z y s z k o w s k i

L e o n R o p p e l , G d zie le ża ło T ru so ? N a u to lo g ia , R. IV , 1969 (w y d . 1970), n r 3— 4 ss. 13—40. W h is to rio g r a f ii s p o ty k a m y w ie le p ro b le m ó w , k tó r e p o c ią g a ją b a d a c z a sw o im b r a k ie m o s ta te c z n e g o ro z w ią z a n ia , a z a ra z e m ta je m n ic z o ś c ią . W p ie rw s z e j k o le jn o ś c i w y m ie n ić t u tr z e b a p r a w ie n ie z n a n e lu d y , z a g in io n e k r a j e i m e id tn ie ją c e ju ż, a k ie d y ś k w itn ą c e o ś ro d k i m ie js k ie c zy h a n d lo w e . Do ty c h o s ta t n ic h n a le ż y z a z n a ­ czone ty lk o w je d n y m p rz e k a z ie ź ró d ło w y m (w r e l a c j i W u lf s ta n a , z a w a r te j w a n g lo ­ s a s k im p rz e k ła d z ie C h o ro g r a fii O ro zju sza z k o ń c a IX w ie k u ) T ru so , p o ło ż o n e g d zieś w rejoniie u jś c ia W isły i Z a le w u W iślan e g o P r o b le m u m ie js o o w ie n ia T ru s o m a ju ż b o g a tą l i te r a tu r ę , .sięg ającą p o c z ą tk a m i X V I w ie k u , a n a jo b f its z ą w t r z e c h o s t a t ­ n ic h s tu le c ia c h (X V III—X X ) 2. N a le ż y je d n a k stw ierd za ć , że d o ty c h c z a s o w e b a d a n ia n ie p rz y n io s ły ro z s trz y g n ię c ia i n ie r o k u ją w ię k sz y c h n a d z ie i bez e w e n tu a ln e g o z a ­ p la n o w a n e g o lu b p rz y p a d k o w e g o o d k ry c ia 'a rc h e o lo g ic zn e g o o b ie k tu , c o n ie w y d a je się b y n a jm n ie j k o n ie c zn o śc ią. W c ałej p r a w ie , z /n ieliczn y m i w y ją tk a m i, lite r a t u r z e d o ty c z ą c e j T ru so , w ty m ró w n ie ż w p r a c a c h a rc h e o lo g ic z n y c h , p rz e w a ż a ł p o g lą d o lo k a liz a c ji te g o o ś ro d k a w n a jb liż sz y c h o k o lic a c h E lb lą g a . N ie ta k d a w n o je d n a k S ta n is ła w M i e l c e a r s k i w y s u n ą ł h ip o te z ę in n e j lo k a liz a c ji, m ia n o w io ie w r e j o ­ n ie d a w n e j d e lty rz e c z k i W ąsk a , w d o ść z n a c z n e j o d le g ło śc i o d E lb lą g a . J e d n a k ż e d o ty c h c z a s o w e w y n ik i b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h n i e p o tw ie r d z iły te g o p o g l ą d u 3. T ym cazem z u p e łn ie -o ry g in aln eg o u m ie js c o w ie n ia T r u s o w o k o lic a c h T u j s k a p o d ją ł się o p e ru ją c g łó w n ie a r g u m e n ta m i ję z y k o w y m i a u t o r o m a w ia n e g o t u a r ty k u łu , n ie z m ie r ­ n ie z re s z tą in te re s u ją c e g o i z a p ła d n ia ją c e g o , c h o ciaż w o s ta te c z n y m w n io s k u r ó w ­ n ież d a le k ie g o , j a k siię w y d a je , od ro z w ią z a n ia p ro b le m u .

Leoin R o p p e l p r o p o n u je w n ie sie n ie p o p ra w e k do d o ty c h c z a so w e g o p o lsk ie g o tłu m a c z e n ia r e la c ji W u lfs ta n a , n a k tó ry m to tłu m a c z e n iu o p ie r a ła się z n a c z n a część b a d a c z y p ro b le m u . A u to r j e s t w ty m z a k r e s ie k o m p e te n tn y , c h o ciaż w n ie k tó r y c h szc z eg ó łac h p ro p o n o w a n e g o p rz e z n ie g o tłu m a c z e n ia n i e m o ż n a się p o z b y ć w ra ż e n ia a p rio ry z m u . N a le ż y w ię c u w a ż n ie p rz y jr z e ć s ię k o m e n ta rz o w i filo lo g ic z n e m u , p o zo ­ s ta w ia ją c n a ra z ie n a b o k u w y ja ś n ie n ia , w y n ik a ją c e z w ie d z y p o z a filo lo g ic z n e j, k t ó ­ r e w o m a w ia n y m a r ty k u le p r z e p l a t a j ą s ię z a r g u m e n ta m i filo lo g icz n y m i i m o g ą w p ły w a ć n a tre ś ć p r z e k ła d u (p o d a n ą p rz e z a u to r a ma s. 17).

P o m ija m t u s łu sz n ą , a le z p u n k t u w id z e n ia i n te p r e ta c j i te k s t u o T ru so n ie is to tn ą p o p ra w k ę w s to s u n k u do tłu m a c z e n ia G e ra rd a L a b u d y te r m in u W e o n o d la n d ^ 1 T e k s t a n g lo s a s k i i p o ls k ie tłu m a c z e n ie o p u b lik o w a ł n a n o w o G. L a b u d a , Ź ró d ła s k a n d y n a w s k ie i a n g lo s a sk ie do d z ie jó w S ło w ia ń s z c z y z n y , W a rsz a w a 1961 ss. 69 i 85; p o r. te ż tłu m a c z e n ie L . R o p p e l a w o m a w ia n y m tu a rty k u le , s. 17. 2 S ta rs z ą L ite ra tu rę p rz e d m io tu o m a w ia ją : G. L a b u d a , Ź r ó d ła , sa g i i le g e n d y do n a jd a w n ie js z y c h d z ie jó w P o ls k i, W a rsz a w a 1/901, ss. 80— 84; S. M i e l c z a r s k i , T r u so , R o cz n ik E lb lą s k i, t. 2, 1963, ss. 3— 36; L. R o p p e l , G d zie le ża ło T r u so ? ss. 13—

17. P o r. p o n a d to J. Ż a k , K w e s tia s k a n d y n a w s k ie j f a k to r i i w D ru so (E lbląg), R o cz ­ n ik i H is to ry c z n e , t. 27, 1961, ss. 137— 142 i J . P o w i e r s k i , S w . W o jc ie c h w P olsce

i w P ru sa ch , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1906, n r 4, ss. 571— 572.

3 S. M i e l c z a r s k i , op. cit.; p o r. te n ż e , M is ja p r u s k a ś w ię te g o W o jc ie c h a , G d a ń sk 1967, ss. 88— 90, zw łasz cz a p rz y p . 5.