Halina Ludorowska
Z problemów poetyki historycznej
Biuletyn Polonistyczny 24/1-2 (79-80), 280-285
„Z PROBLEMÓW POETYK! HISTORYCZNEJ"
SPRAWOZDANIE
Z OGÓLNOPOLSKA SESJI NĄUKpWEa
W dniach 14-16 maja 1980 r. odbyła się ogólnopolska sesja naukowa "Z problemów poetyki historyoznej", zorganizowana przez Zakład Teorii Literatury Instytutu Filologii Polskiej UMCS.
W programie sesji - zgodnie s jej hasłem wywoławczym - dominowała problematyka genologiosna: w
1 5
referataoh podjęto zarówno rozważania nad poetyką indywidualnyoh utworów (z odwo łaniem do szerszyoh kontekstów gatunkowych), jak próby zmierza- jąoe do ujęć typologisująoyoh. Drugi nurt sesji reprezentowały referaty, w który oh zagadnienia genologiozne, nie będąo mo tywem oentralnym, stanowiły jednak istotny punkt odniesienia dla przedstawianych w nioh zagadnień (np. stylu ozy folkloru), dzięki czemu niektóre kwestie otrzymały jakby dodatkowe, ostrzejsze oświetlenie*’ Sesja stała się jednooześnie okazją do ukazania bogatego przeglądu zagadnień poetyki gatunków reprezentatywnych dla po- szozególnyoh epok literatury - od Średniowiecza po Młodą Pol skę, a więc: średniowiecznych kazań i dialogów, staropolskiej epiki historyoznej, dramatyzaoji obrzędowych, cyklu sonetowe go, poematu opisowego, a także poetyki powieśoi i jej różnych odmian gatunkowych: powieść historyczna, gotyoka, polityozna, poetyka "meloromansu” , nowela młodopolska oraz dramat ekspre- sjonistyozny*
Kilka referatów poświęcono zjawiskom gatunkowym mało zna nym i rzadko penetrowanym w badaniaoh polonistyoznyoh, jak np. poetyka libretta operowego ozy synonim jako forma literaoka* Podjęto także próbę sformułowania refleksji teoretyoznej nad poetyką krajobrazu, wyznaczników strukturalnyoh gatunków
soian 281 soian
-oe-fiotion i oyklu powieściowego.
Prof. dr hab. T. S k u b a l a n k a (UMCS) w referacie pt. "Średniowieczne zabytki stylu kwiecistego", łączącym wszechstronną analizę językową licznych utworów (kazań, pieśni, dialogów) z poetyką poszczególnych, tekstów, wskazała na wysoki poziom artystyczny dch struktury stylistycznej.
Trzy referaty poświęcono zjawiskom genologicznym litera tury staropolskiej. V wystąpieniu "Z problemów staropolskiej epiki historycznej" dr S. N i e z n a n o w s k i (UMCS), o- mawiająo właściwości strukturalne należących do niej gatunków, podkreślił konstytutywną rolę narratora-rapsoda, jego ozynności dyskursywnych i kreacyjnych oraz dwuplanowości w budowie świata przedstawionego. - D r M . R u d z k a (UMCS, "Wyznaczniki ga tunkowe staropolskich dramatyzacji obrzędowych") skoncentrowała się głównie na analizie polskich inscenizacji opartych na X-wie- cznyoh motywach wjazdu Jezusa do Jerozolimy, przedstawianych od XII wieku w różnych ośrodkach kulturalnych naszego kraju. Re ferentka zwróciła uwagę na funkcjonowanie konstytutywnych dla poetyki widowiska elementów motywów procesjonalnyoh, przestrze ni, kostiumu. - Mgr R. M o n t u s i e w i o z (UMCS, "Z za gadnień kompozycji cyklu sonetowego w poezji staropolskiej") wskazał na szczególną podatność sonetu na podporządkowanie u kładowi zbioru i określił ogólne dyrektywy sekwenoyjnośoi w
cyklach sonetowych M. Sępa Szarzyńskiego i S. Grabowieckiego. Natomiast doo. dr hab. H. W i ś n i e w s k a (UMCS, "O poetyoe »Flisa«"), posługując się zarówno narzędziami języko znawczymi, jak literaturoznawczymi, przedstawiła porządek kon strukcyjny analizowanego utworu S.F. Klonowica oraz struktural ne dominanty jego części, by na podstawie szczegółowych analiz uzasadnić ujmowanie indywidualnej poetyki tego utworu w katego
riach poematu dydaktyczno-opisowego.
W wystąpieniu pt. "Synonimy jako nieznana forma literacka przełomu XVIII i XIX wieku" prof. dr hab. A. A l e k s a n d r o w i c z (UMCS) podjęła nie opracowaną dotąd problematy kę zjawiska gatunkowego określanego mianem synonimu literackie go. Referentka omówiła genezę i strukturę oraz przeprowadziła próbę typologizacji prezentowanego zjawiska literatury przeło mu XVIII i XIX stulecia.
Dwa kolejne wystąpienia dotyczyła problematyki interdyscy plinarnej. Doc. dr hab. L. L u d o r o w s k i (UMCS) w refe racie "»Rymond« A. Fredry jako libretto operowe", rozważywszy różne metodologiczne możliwości badania utworu librettowego, skoncentrował się na opisie jego poetyki w zakresie struktury językowej tekstu głównego (analizowanej ze względu na jej do stosowanie do wymogów muzycznyoh pod względem fonicznym, pro- zodyjno-wersyfikacyjnym i semantyczno-ekspresywnym) oraz dra- maturgiozności dzieła Fredry. Szczegółowa analiza struktury, a zwłaszcza ujawnienie szeregu motywów inwariantnyoh prowadzi do wniosku, że w "Rymondzie" stworzył Fredro libretto opery roman tycznej, stanowiące jednocześnie swoistą prefigurację dramatu muzycznego. - Problematykę filiacji oraz wpływu opery romanty- oznej przełomu XVIII i XIX wieku na polski dramat romantyozny podjął w swym referacie mgr S. M tt n c h (UMCS).
Odrębną grupę tematyczną w programie sesji stanowiły pra ce poświęcone zagadnieniom teorii powieści i noweli. Prof. dr hab. T. B u j n i o k i (UŚl., "Powieść historyczna. Z za gadnień odmiany gatunkowej") podjął próbę określenia istoty powieśoi historycznej XIX w. na podstawie kryteriów struktural nych, takich jak: opozycja prawdy i fikcji, źródłowości i sty
kontaminacyjności. - D r В. J a d o z a k o w a (UMCS) omówiła - na przykładzie twórczości A. Mostowskiej - główne cechy poe tyki powieści gotyckiej w początkach ubiegłego stulecia. - Dr M. W o ź n i a k i e w i o z - D z i a d o s z (UMCS, "Stra tegia romansu w polskiej powieści politycznej XIX wieku") wska zała na znamienną, a nawet dystynktywną cechę poetyki omawiane go subgatunku, jakim jest ścieranie się ideologii politycznej ze schematami wątków romansowych poszczególnych utworów. - Re ferat prof. dr hab. M. G r z ę d z i e l s k i e j (UMCS) o poetyce meloromansu zmierzał do określenia głównych wyznaczni ków struktury gatunkowej odmiany XIX-wiecznej powieści (repre zentowanej m.in. w twórczości J.S. Boguckiego i J. Dzierzkow- skiego), którą referentka przez analogię do melodramatu okre śliła mianem "meloromansu". "Śmiertelnie poważny" meloromans operuje znamiennym repertuarem motywów (oszustwo, bigamia, u wiedzenie, świętokradztwo, kazirodztwo, handel żywym towarem), demoniczną intrygą, sensacją, efektownymi zdarzeniami, stereo typem działających postaci (czarny charakter) i schematem fa bularnym otwierającym jednak odbiorcy perspektywy kompensacyj ne. - Prof, dr hab. T. C i e ś l i k o w s k a (UŁ) omówiła poetykę braku (lub ograniczonego) happy endu jako wyznacznika struktury gatunków prozy soience-fiction, skupiającej się wo kół tematów apokaliptycznych i futurologicznych. - Doc. dr hab. A. S z a l a (UMCS, "0 poetyce wiktoriańskiego cyklu powieś ciowego") przedstawiła dzieje, genezę (wskazując m.in. na so cjologiczne uwarunkowanie zjawiska) oraz strukturę pierwszyoh w pełni zintegrowanych cyklów powstałych w literaturze angiel skiej dopiero w drugiej połowie XIX w. (w twórczości Anthony Trollope’a). Zespół czynników integrujących wskazała referentka na przykładzie "Kronik Barsetshire" tegoż autora, tworzących
-oałość dzięki zamkniętej akoji sześciu powieści obyoza jowych* - Kończące ciąg rozważań o problematyce gatunków narraoyjnyoh wystąpienie doc* dr hab* E* Ł o c h . (UMCS) przyniosło próbę określenia poetyki noweli młodopolskiej na podstawie wyznaczni ków ideowych, kompozycyjnych oraz ambiwalenoji czynników inno wacyjnych i tradycyjnych*
Referat dra K. S t ę p n i k a (UMCS, "Z zagadnień poe tyki krajobrazu” ) zaprezentował funkcjonowanie tematów krajob razowych w różnyoh gatunkach (dumoe, sielance, idylli, gawędzie lirycznej) poezji krajowej ubiegłego stuleoia*
Doc. dr hab* J* B a r t m i ń s k i (UMCS, ”0 poetyoe folkloru” ) sformułował teoretyczną problematykę folkloru w opo- zyoji do literatury artystycznej; wskazał jednooześnie na spe- oyfikę metod i metodologii badania*
Igr U.* V o j t a k (UMCS, "»Wesele« S* Wyspiańskiego ja ko tekst mówiony”) przedstawiła (w oparciu o metody analizy ję zykoznawczej) fakturę aktywnej ozynnOśoi słownej, subkodu mow- no-audialnego wpisanego w literaoką strukturę dramatu*
Końoząoy sesję referat dr S. R z e w u s k i e j (UMCS, "Poetyka polskiego dramatu ekspresjonistyoznego”) zmierzał ku próbie opisu modelu teoretycznego dramatu "ekspresjonistyezne- go”
(z
lat1 9 2 1
-19 3 2
), który pod naciskiem anaohronioznego pro gramu ideowego osoylował między alternatywą formuły misterium i moralitetu* Dramat ten, wbrew deklaraojom samych twóroów oraz w pewnym stopniu wskutek braku pełnej świadomośei teoretycznej, nie spełniał warunków misterium, leoz powielał wzorzec moralite towy*Przedstawiona sesja stała się również okazją do prezenta cji dorobku środowiska lubelskiego w badaniaoh z zakresu poety ki historyoznej (większość referatów wygłosili praoowniey UMCS)*
VI« 1« zagadnień wzbudziło zainteresowanie i ożywioną dyskusję. Materiały sesji wydane będą w tonie zbiorowym.
Dr Halina Ludorowaka
„-STRUKTURA
T£R5TU -SPÓJNEGO”
ÓPRAWOŁDANIE Z KONFERENCJI NAUKOWEJ
V dniaoh 22-25 września 1980 r. odbyła się w Warszawie konferencja naukowa poświęcona strukturze tekstu spójnego, zor ganizowana przez Instytut Badań Literackich PJN. Było to piąte
* z kolei spotkanie specjalistów zajnująoyoh się teorią tekstu •
Teoretyczna konfarenoja, w której udział wzięli przedsta wiciele środowisk naukowych Warszawy, Krakowa i Lublina oraz badacze prasoy i moskiewscy, stała się okazją do spotkań i dys kusji międzydysoyplinarnyoht wśród referentów i dyskutantów oraz osób przysłuchująóyoh się sesji znaleźli się - obok ling wistów i literaturoznawoów - także logiey, folkloryści i muzy kolodzy.
W toku konferenoji omawiano i dyskutowano takie istotne dla teorii tekstu zagadnienia, jak stosunek tekstu do zdania, pragmatyczny status tekstu, zasady jego spajania, okolicznośoi, w któryoh koherencja tekstu zostaje naruszona, operacje na tek
ście, typologia tekstów językowych, struktura niektóryoh typów wypowiedzi; przedmiotem rozważań stały się też problemy seman
ty c zne •
Uczestnioy konferenoji wygłosili następująoe referaty: An na W i e r z b i o k a , "Genry mowy" (tekst, nadesłany z Australii, został odozytany); Andrzej B o g u s ł a w s k i , "Słowo o tekście i zdaniu"; Frantiśek D a n e ś , "O pewnyoh
