Konferencja naukowa poświęcona
problematyce socjologii literatury.
Biuletyn Polonistyczny 13/37, 9-13
KONFERENCJA NAUKOWA
POŚWIĘCONA PROBLEMATYCE SOCJOLOGII LITERATURY
K o n f e re n c ja p ośw ięcona zag ad n ien io m s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y z o s t a ł a zo rg an izo w an a w d n ia c h 12-14- s t y c z n i a 1970 r . z i n i c ja ty w y P raco w n i P o e ty k i H is to r y c z n e j I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h PAN. O prócz p o l s k i c h te o re ty k ó w l i t e r a t u r y w K onfe r e n c j i u d z i a ł w z i ę l i ró w n ież l i t e r a tu r o z n a w c y z B ra ty s ła w y - p r o f . F r a n t i š e k Miko, d o c . P e t e r L iba i d r A nton P o p o v ić ,o ra z
z P r a g i - d r L a d is la v G a v lik .
W c e n tru m uw agi r e f e re n tó w i d y sk u ta n tó w z n a la z ły s i ę p ro b le m y , k tó r y c h z n a c z e n ie i a k tu a ln o ś ć poznaw cza d la współ c z e s n e j n a u k i o l i t e r a t u r z e j e s t d o s tr z e g a n a , d o c e n ia n a i d y s k u to w a n a . A n a liz y , s o c jo lo g ic z n e z ja w is k l i t e r a c k i c h , a w s z c z e g ó l n o ś c i k o n k re tn y c h te k s tó w l i t e r a c k i c h , z a c z y n a ją być p o j mowane b a rd z o r o z l e g l e i o b ejm u ją c o ra z c z ę ś c i e j z a g a d n ie n ia z p o g r a n ic z a n a u k i o l i t e r a t u r z e i n a u k i o k u l t u r z e , t e o r i i ko m u n ik a c ji język o w ej i l i t e r a c k i e j , t e o r i i k o m u n ik a c ji masowej, s e m i o lo g i i i in n y ch d y s c y p li n . Można mniemać na p o d sta w ie wy g ło s z o n y c h te k s tó w , i ż o rg a n iz a to ro m K o n f e r e n c ji n ie b y ła ob ca świadomo ć p o g ra n ic z n e g o , p rz e k ro jo w e g o c h a r a k te r u b ad a ń w d z i e d z i n i e so c .io lo g rii l i t e r a t u r y . P o tw ie rd z a to ró ż n o ro d n o ś ć i w ie lo a s p e k to w o ś ć o d c z y ta n y c h i p rze d y sk u to w a n y c h p r a c . Na k o n f e r e n c j i w y ło n iła s i ę m ożliw ość p o ł ą c z e n ia w ie lu m etod i w ie lu punktów w id z e n ia w b a d a n iu jed n eg o p r z e d m io tu : l i t e r a
t u r y , k t ó r e j wpływu na ż y c ie s p o łe c z e ń s tw n ie je s te ś m y w s t a n ie p r z e c e n i ć .
Ogółem na K o n f e r e n c ji w ygłoszono d w an aście r e f e r a tó w x : 1 . J a n u sz S ła w iń s k i - S o c jo lo g ia l i t e r a t u r y i p o e ty k a
/W a rsza w a/ ‘ h i s t o r y c z n a
2 . Roman Zimand - Co mogłoby być przedm iotem s o
-/W a rsza w a/ c j o l o g i i l i t e r a t u r y ?
3 . F r a n t i š e k Miko - M e ta jęz y k a n a l i z y t e k s t u l i t e -/ B r a t i s l a v a -/ r a c k ie g o
x T y tu ły r e f e r a t ó w podane s ą n ie w k o l e j n o ś c i i c h w y g ło sz e n i a , l e c z w p o rzą d k u problemowym.
4 . K a z im ierz B a r to s z y ń s k i - Z a g a d n ie n ie " k o m u n ik a c ji l i t e
-/W arszaw a/ r a c k i e j "
5 . A le k sa n d ra O kopień- - R e la c je osobowe w l i t e r a c k i e j S ła w iń sk a /W ars zaw a/ komunika c j i
6 . L a d is la v G a v lik - C z y te ln ic tw o ujmowane z p u n k tu / P r a h a / w id z e n ia f u n k c j i l i t e r a t u r y 7 . A nton Pop ov ić R ola c z y t e l n i k a w p r o c e s i e p r z e
-/ B r a t i s l a v a -/ k ła d u l i t e r a c k i e g o
8 . Edward B a lc e r z a n P o p u la rn o ś ć l i t e r a t u r y a " l i t e -/P o z n a ń / r a t u r a p o p u la r n a " . /Na p r z y k ł a
d z ie p o e z j i i p i o s e n k i / 9* M ichał G ło w iń sk i - 0 s t y l i z a c j i
/W ars zawa/
10. Sław om ir św io n te k - 0 k o n w e n c ji t e a t r a l n e j /Ł ó d ź /
1 1 . J a n u s z M a c ie je w sk i F o lk lo r środo w iskow y .S posó b j e -/W arszaw a/ go i s t n i e n i a , s t r u k t u r a , cechy w y o d rę b n ia ją c e . /N a p r z y k ła d z ie " f o l k l o r u s z la c h e c k ie g o " XVII i X V III w . / 12. J a n in a Kamionkowa - L i t e r a t u r a a o b y c z a j. /"C h o ro b a ro m an ty czn a" w p a m ię tn ik a c h i dokum entach p ie r w s z e j połowy XIX w ie k u /. x W r e f e r a c i e d r a J a n u sz a S ł a w i ń s k i e g o : "So c j o l o g i a l i t e r a t u r y i p o e ty k a h i s t o r y c z n a " , z o s t a ł o p r z e p r o wadzone podstawowe r o z r ó ż n i e n i e , do k tó re g o c z ę s to p o w r a c a li d y s k u ta n c i, z w ła sz c z a w te d y , gdy p ró b o w a li u s t a l i ć p rz e d m io t b ad a ń s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y . C hodzi m ia n o w ic ie o r o z r ó ż n ie n i e zadań badaw czych s o c j o l o g i i ż y c ia l i t e r a c k i e g o i zadań badaw czy ch s o c j o l o g i i form l i t e r a c k i c h . B adanie d z i e ł a l i t e r a c k i e g o , zdaniem S ła w i:l3 k ie g o , m usi znamionować p o d z i a ł p ra c y u czo n y ch . Czym innym j e s t bowiem w y ja ś n ia n ie m echan iz mów ż y c ia l i t e r a c k i e g o , a czym innym - i n t e r p r e t a c j a s p o łe c z nego c h a r a k je r u form l i t e r a c k i e g o kom unikow ania z p u n k tu w i d z e n ia np. k u l t u r y l i t e r a c k i e j nadawcy i o d b io rc y w p is a n e j w
s a m o d z i e ł o . S ła w iń s k i w y łą c z y ł z w ła sn y ch badań p r o b le my s o c j o l o g i c z n o - g e n e t y c z n e j i n t e r p r e t a c j i d z i e ł a ,
ja k o s t o j ą c e na n a jn iż s z y m p o zio m ie s t r u k t u r a l i z a c j i t e k s t u l i t e r a c k i e g o / d z i e ł o ja k o objaw r z e c z y w i s to ś c i p rze d m io to w e j/, •w łączył n a to m ia s t w o b ręb sw o ic h b adań t e p ro b le m y , które z n a j d u ją s i ę na najwyższym p o zio m ie s t r u k t u r a l i z a c j i t e k s t u / d z i e ł o ja k o kom unikat o r z e c z y w i s to ś c i p rz e d m io to w e j, z b ió r kon w e n c j i / .
P rz e d m io t b ad ań s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y o ra z z a d a n ia , j a k i e pow inna ona s p e ł n i a ć we w s p ó łc z e s n e j h u m a n is ty c e , prób o w ał d o - o k r e ś l a ć d o c . Roman Z i m a n d w r e f e r a c i e : "Co mogłoby być p rzed m io tem s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y ? " . R e fe re n to w i c h o d z iło ľľówniež o w y b ra n ie ja k n a j s o l i d n i e j s z e j t r a d y c j i m e to d o lo g i c z n e j d la w s p ó łc z e s n e j s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y . P o s tu lo w a ł on wybór t r a d y c j i f o rm a lis tó w r o s y j s k i c h i ró w n o c z esn ą , k r y ty c z
ną " l e k t u r ę " p o w ojen n ej t r a d y c j i s t r u k t u r a l i s t y c z n e j , p r a c , m iędzy in ny m i, L e v i - S t r a u s s a , B a r th è s a .
R e fe ra te m o t r e ś c i o g ó ln e j, m e to d o lo g ic z n e j b y ł ró w n ież r e f e r a t p r o f . F r a n ti š k a M i k o p t . "M e ta ję z y k a n a liz y utw o r u l i t e r a c k i e g o " . Każda tw ó rc z o ś ć , zdaniem r e f e r e n t a , j e s t fak tem sp o łe c rn y n i, a l e , t a k czy i n a c z e j , n ie może być pozbaw iona a s p e k tu a n tr o p o lo g ic z n e g o . J e ś l i s to s u n e k nadawcy i o d b io rc y w p o to c z n e j k o m u n ik a c ji c e c h u je zgoda, i ona w arun ku je p ro c e s wzajemnego p o ro zu m iew an ia, s t o s u n e k .a u to r a do c z y te ln i k a w ko m u n ik a c ji l i t e r a c k i e j w yraża s t o p i e ń k o n f l i k t u , k t ó r y j e s t za razem m ia rą z a z n a c z a n ia in d y w id u a ln o ś c i a r t y s t y w z a k r e s ie re a liz o w a n e g o d o k o n an ia l i t e r a c k i e g o .
B adanie l i t e r a t u r y u w ik ła n e j w k o n te k s ty k u ltu ro w e i sp o łe c z n e n a rz u c a k o n ie c z n o ś ć s t a ł e g o u w z g lę d n ia n ia w p r o b le n a - t y z a c j i ty c h z a g a d n ie ń s p o łe c z n e g o m odelu k o m u n ik a c ji ję z y kowej o ra z w y k o rzy sty w an ia t r z e c h podstaw ow ych jeg o wymiarów: nadawców, odbiorców i t r e ś c i te k s tó w , k t ó r a j e s t doprow adzana lo odbiorców za p o śred n ictw em z ło ż o n e j k o m b in a to ry k i r e l a c y j - í e j , f u n k c jo n u ją c e j w ew nątrz t e k s t u , a n ie t y lk o poza jego r a mami, w o p a r c iu o zró żn ico w an e w ła ś c iw o ś c i s t r u k t u r a l n e j ę z y ka po w ieścio w eg o , p o e ty c k ie g o czy d ram a ty c z n e g o . P ro b lem aty k ą t ą z a j ę l i s i ę : d o c . K a z im ie rz B a r t o s z y ń s k i w r e f e r a c i e : " Z a g a d n ie n ie > k o m u n ik a c ji l i t e r a c k i e j <C o ra z d r
A le k san d ra O k o p i e ń - S ł a w i ń s k a w p r a c y : "Re l a c j e osobowe w l i t e r a t u r z e " .
P o n a d to , ja k o c z w a rty wymiar m odelu k o m u n ik a c ji języ ko w ej i l i t e r a c k i e j p o ja w ia s i ę c o ra z c z ę ś c i e j z a g a d n ie n ie j e j wy ników , efek tó w o d d z ia ły w a n ia l i t e r a t u r y na masową p u b lic z n o ś ć c z y t e l n i c z ą . Z a g a d n ie n ia t è p o d j ę l i w sw o ic h w y s tą p ie n ia c h d r L a d is la v G a v 1 i к /" C z y te ln ic tw o ujmowane z p u n k tu w i d z e n ia f u n k c j i l i t e r a t u r y " / o ra z d r A nton P o p o v i ć / ’Ro l a c z y te ln i k a w p r o c e s i e p r z e k ła d a l i t e r a c k i e g o " / . W szy stk ie c z te r y a s p e k ty p ro c e s u k o m u n ik a c ji l i t e r a c k i e j , a l e n ie wszy s t k i e w jednakowym s t o p n i u , z n a la z ły sw oje p ró b y ro z w ią z a ń w p ra c a c h o d c z y ta n y c h na k o n f e r e n c j i - zarówno ty c h o t r e ś c i o g ó ln e j, j a k ró w n ież t y c h , k t ó r e r e la c jo n o w a ły wyniki k o n k r e t nych b adań n p . nad c z y te ln ic tw e m .
R e f e r a t d o c. M ichała G ł o w i ń s k i e g o , "0 s t y l i z a c j i " , p r z y n i ó s ł p ro b le m a ty z a c ję z a g a d n ie ń , k t ó r y c h i s t o t ę można b y ło b y n a jo g ó l n ie j o k r e ś l i ć ja k o t r o p i e n i e przemian s t y lowych w o b rę b ie p ro c e s u h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i e g o . G ło w iń sk i zja w isk o s t y l i z a c j i w s z tu c e /b o n ie o g r a n ic z a on sw o ich b a dań t y lk o do l i t e r a t u r y / ro:.: ie b a rd z o s z e r o k o . Podstawowym w yznacznikiem s tr u k tu r a ln y m ;sgo z ja w is k a u c z y n ił stosu nek j ę zyka danego t e k s t u do ju ż n ie o b e c n y c h kodów l i t e r a c k i c h / i n i e l i t e r a c k i c h wówczas, k ie d y mówi s i ę n p . o t e k s t a c h muzycz nych czy u tw o rac h m a l a r s k i c h / . C hodzi mu o w y k ry cie w a n a l i zowanym t e k ś c i e o d w o łan ia do ty c h system ów z n a c z ą c y c h , k t ó r e s ą odczuwane p r z e z a u to r a i b ad acza ja k o h i s t o r y c z n e . Mogą t o być kody e g z o ty c z n e , h i s t o r y c z n e / n p . kod l i t e r a c k i lu b muzy czny e p o k i b a ro k u / b ąd ź kody f o l k l o r y s t y c z n e . Z agadnieniem n ie t y lk o t y t u ł owo, l e c z i problemowo pokrewnym z a j ą ł s i ę d r S ł a womir Ś w i o n t e k w r e f e r a c i e "0 k o n w e n c ji t e a t r a l n e j " .
Ciekawe z a g a d n ie n ie p o d j ą ł d r Edward B a l c e r z a n w r e f e r a c i e zatytułow anym " P o p u la rn o ś ć l i t e r a t u r y a l i t e r a t u r a p o p u la r n a . /Na p r z y k ła d z ie p o e z j i i piosenki/«»' - tym c i e kaw sze, że n ie bywa ono z b y t c z ę s to przedm iotem r e f l e k s j i na t e r e n i e b ad ań l i t e r a c k i c h , le c z j e s t podejmowane t y l k o m a rg i n a l n i e , w b a d a n ia c h , k t ó r e za główny c e l s t a w i a j ą s o b ie s o c jo lo g ic z n ą a n a l i z ę środków masowego p r z e k a z u . B a lc e r z a n r o z
p a t r u j e p o z y c ję p io s e n k i - ja k o n a le ż ą c e j do k o m u n ik a c ji ma so w e j, i p o e z j i - ja k o n a le ż ą c e j do k o m u n ik a c ji a r t y s t y c z n e j , p r ó b u ją c p rz y tym w ykazać r ó ż n ic e i p o d o b ień stw a obu cio.lel:. tw ó r c z o ś c i.
K o n fe re n c ję zak o ń cz y ły r e f e r a t y , k t ó r e wyborem m a t e r i a łu problem owego w y o d rę b n ia ły s i ę s p o ś ró d w s z y s tk ic h p o z o s ta ły c h , a m ia n o w ic ie d o ty c z y ły z a g a d n ie ń h is to r y c z n y c h , XVII-wiecznych i ro m a n ty cz n y c h , a le w z a k r e s ie zasto so w an y ch m etod badaw c z y ch b l i s k i e b y ły zarówno s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y , ja k p o e ty c e h i s t o r y c z n e j . Były t o p r a c e d r J a n in y K a m i o n k o w e j , ’’L i t e r a t u r a a o b y c z a j. / У Choroba rom antyczna <C w p a m ię tn i k a c h i dokum entach p ie r w s z e j połowy XIX w . / M, i d ra J a n u sz a M a c i e j e w s k i e g o , " F o lk lo r środow iskow y. Sposób je g o i s t n i e n i a , s t r u k t u r a , cechy w y o d rę b n ia ją c e . /Na p r z y k ł a d z ie > f o l k l o r u s z l a c h e c k i e g o ^ XVII i X V III w . / ’’. Kamionkowa
z a j ę ł a s i ę p r z e ś le d z e n ie m p rze b ieg ó w życiow ych k i l k u p o m n iej s z y c h twórców e p o k i rom antyzm u, s t a r a j ą c s i ę na i c h p o d s ta w ie w y ró ż n ić c h a r a k te r y s ty c z n e d l a te g o o k re s u t:*py b i o g r a f i i , a co za tym i d z i e - ty p y św iadom ości w łaściw e tamtym c z a som. M a cie je w sk i p o d j ą ł n a to m ia s t p ró b ę o k r e ś l e n ia z ja w isk a f o l k l o r u środow iskow ego - s z la c h e c k ie g o , k o n s ty tu u ją c e g o n i e o f i c j a l n ą , św ieck ą k u l t u r ę na p rz e ło m ie XVII i X V III w. / t z n . j e j s w o is ty k o d / w s to s u n k u do r e l i g i j n e j k u l t u r y o f i c j a l n e j .
Mgr Ewa S z a ry
SYMPOZJUM NAUKOWE
„O WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE LITERACKIEJ”
L ite ra tu ro z n a w s tw o s t r u k t u r a l n e d o p ie r o od niedaw na z a j m uje s i ę a n a l i z ą d z i e ł l i t e r a c k i c h ja k o z ja w is k n ie au tonom i c z n y c h , a l e z a le ż n y c h - od ty c h k o n tek stó w k u ltu ro w y c h i sp o łe c z n y c h , z k tó r y c h z o s t a j ą one każdorazow o wyprowadzane w ś w ia t p r z e z auto ró w i wydawców, w n ie z n a n e lu b spodziew ano p r z y j ę c i e u c z y te ln ik ó w . B adania l i t e r a c k i e , p ró b u ją c o k r e ś l a ć n i e t y l k o m o r f o lo g ic z n ą ,a le ró w n ież f u n k c j o n a ł
