Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. III, 1998
Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a c m e n t a r z y s k u z m ł o d s z e g o o k r e s u p r z e d r z y m s k i e g o w Pi k u l a c h. s t a n. 2 , w o j. t a r n o b r z e s k i e, w 1 9 9 7 r o k u
Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
W ostatnich dw óch sezonach badaw czych kontynu ow ano prace na stanow isku, w znow ione po kilkuletniej przerw ie. M iały one na celu dokończenie robót polega jący ch na rozpoznaniu całego stanow iska, ustaleniu jego zasięgu i uchw yceniu relacji m iędzy poszczególnym i obiektam i przy pom ocy w ykopów sondażow ych.
W pierw szym etapie, podobnie ja k w 1996 - prow adzono rozpoznanie w ykryw aczem m etali, : golnie w W i SW części cm entarzyska w pobliżu szosy Janów Lubelski - Nisko. W drugim eksplorowano obiekty znane ju ż z roku 1996 oraz now oodkryte.
W 18 w ykopach sondażow ych o łącznej pow ierzch ni 145 m 2 przebadano 14 n ow ych obiektów , oraz 4 od słonięte w 1996 r. (ryc. 1). L iczba obiektów zlokalizo w anych w dw óch sezonach badaw czych na stanow isku w ynosi 81. W ostatnim sezonie uściślono zachodnią gra n ic ę stanow iska w p o b liżu szosy Janów L ubelski - N i sko, odkryw ając tu 5 now ych obiektów , w tym 2 o ch a rak te rz e m ilita rn y m (g ro t o sz cze p u , n ity od um ba). P o zo stałe gra n ice stan o w isk a nie zm ien iły się. Ł ącz n ą p o w ie rz c h n ię c m en ta rzy sk a m ożna o k reślić nadal na 15 ha.
Z 14 w y eksplorow anych obiektów 6 zaw ierało spa lone kości oraz w yposażenie m etalow e (ryc. 2). N ajbo gatszy z nich (ob. 81), w którym odkryto kilkadziesiąt przedm iotów (nity i fragm enty drobnych ozdób z brązu i srebra) w ystąpił na piaszczystym w zniesieniu w naj bardziej na S w ysuniętej części stanow iska i jednocze śnie m iejscu najstarszych odkryć z 1990 r. P ozostałe obiekty w yposażone były w narzędzia: nóż (ob. 77), czę ści stroju: klam erka do zaczepu m iecza (ob. 74) - (ryc. 3: 2), czy nity od um ba (ob. 78). W dw óch w ykopach stw ierdzono liczne ślady po dołkach, z których w yjęto duże przedm ioty praw dopodobnie o charakterze m ilitar nym (groty?). Spalone kości w ystępują praw ie w yłącz nie w części SE stanow iska w postaci skupisk o średni cy od 2 do 3 m , najczęściej w czystym piasku na głębo kości 20-40 cm.
Istotnym novum było w ystąpienie w obiekcie 77 w N części cm entarzyska skupiska zaw ierającego kilkanaście fragm entów bardzo drobnych kości, 1 drobnego frag m entu ceram iki i noża. W obiekcie 78 znaleziono 1 drob ny fragm ent kości i 6 nitów. Ta część stanow iska je st najniżej położona i w przeszłości była zapew ne zaba- gniona. O dm ienne w arunki zalegania m ogły w pew nym
stopniu spow odow ać niezachow anie się kości, np. wy płukiw anych przy podnoszeniu się poziom u w ody i roz praszanych na znacznych pow ierzchniach. W tej części stanow iska zlokalizow ano dotychczas kilkanaście poje d ynczych p rz e d m io tó w że la z n y ch (noże, pó łk o sk i - ryc. 4) lub w spółw ystępujących z ceram iką. Trzy nowe obiekty z ceram iką w postaci skupisk jej fragm entów o średnicy około 2-2,5 m odkryto w centralnej części sta now iska. W obiekcie 69 obok ceram iki znajdow ała się sprzączka i 2 okucia od pochw y noża (? - ryc. 2: 4-6), z d w ó c h w y j ę t o w c z e ś n i e j w i ę k s z e p r we (praw dopodobnie półkoski). Stw ierdzono praw ie ca łkow ite w ykluczanie się ja m ze spalonym i kośćm i oraz z ceram iką (ryc. 3: 1). Zlokalizow ane są też one zasad niczo w odrębnych strefach stanow iska. N adal nie do końca w yjaśniony je st charakter obiektów zawierających jed y n ie pojedyncze p rzedm ioty m etalow e ze śladami patyny ogniow ej lub intencjonalnym i uszkodzeniam i, znajdow ane in situ.
W yjęcie w sposób rabunkow y przez poszukiw aczy m ilitariów ogrom nej ilości przedm iotów m etalow ych oraz niew ielki stopień p i. 'ania cm entarzyska, utrud nia rozpoznanie jeg o w ew nętrznego rozplanow ania. Nie mniej w ydaje się, że m am y do czynienia z co najmniej kilku skupiskam i lub strefam i zagęszczenia obiektów odzw ierciedlających być m oże zróżnicow anie zaw odo we lub społeczne chow anych tu osób. R ozdzielone są one obszaram i bez obiektów. H ipotezę tę m ogą potw ier dzić lub uściślić tylko dalsze badania.
P otw ierdzony został zaobserw ow any w cześniej wą ski p rzedział czasow y fu nkcjonow ania cm entarzyska. W szystkie p recyzyjniejsze w yznaczniki chronologicz ne (zaw ieszki, ostroga i k lam erki) m ieszczą się zasad niczo w ram ach fazy A3 m łodszego okresu przedrzym skiego, p ozostałe zabytki rów nież datow ane są na ten okres.
B a d a n ia c m e n ta rz y sk a m im o d u ży ch zn iszczeń w je g o obrębie pow inny być kontynuow ane, aby m oż liw ie najpełniej poznać ten n iezw ykle ciekaw y obiekt, o w yraźnych naw iązaniach w ceram ice i w ielu przed m iotach m etalow ych do form w y stępujących na tere nie Jutlandii (T. D ąbrow ska 1988, ryc. 16: a - b) i M o łdaw ii (w obrębie późnej fazy k ultury Poieneęti - Łu- kaševka - M. Babeę 1993, tabl. 28-29, 40-41, 43, 15- 17, 51, 11-17).
Ba d a n iar a t o w n i c z en ac m e n t a r z y s k uzm ł o d s z e g oo k r e s up r z e d r z y m s k i e g ow Pik u l a c h 99
Ryc. 1. Pikule, stan. 2. Plan i profil obiektów: 71 (a); 74 (b); plan obiektu 68 (с). 1 - humus, 2 - ziemia szara, 3 - ziemia ciemnoszara, 4 - żółty piasek, 5 - jasnożółty piasek calcowy, 6 - spalone kości, 7 - węgle drzewne, 8 - ziemia jasnoszara.
100 Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
Ba d a n iar a t o w n i c z en ac m e n t a r z y s k uzm ł o d s z e g o o k r e s up r z e d r z y m s k i e g ow Pik u l a c h
102 Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
Ba d a n iar a t o w n i c z en ac m e n t a r z y s k uzm ł o d s z e g oo k r e s up r z e d r z y m s k i e g ow Pik u l a c h 103
Li t e r a t u r a
B a b e ç M.
1993 Die Poienefti-Lukaševka-Kultur. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte im Raum östlich der Karpa ten in den letzten Jarhunderten vor Christi Ge burt, Bonn.
D ą b r o w s k a T.
1988 Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronolo gia - zasiąg - występowanie, Warszawa.
W i c h r o w s k i Z.
1997 Cmentarzysko z młodszego okresu przedrzym skiego w Pikulach, stan. 2, APŚ, t. 2, s. 98-105.
Zb i g n i e w Wic h r o w s k i
Ar c h a e o l o g i c a l Ex a m in a t io n a ta Ce m e t e r yf r o m t h e La t e Pr e- Ro m a n Pe r io d in Pi k u l e, Sit e 2 , Ta r n o b r z e g Vo iv o d s h ip
RLescue excavations were continued at a cremation burial grournd from the late Pre-Roman Period. They were carried out by usiing a metal detector and setting up trial trenches. The south and north limits of the site range were determined, and 5 new fceatures were discovered there. Three of them contained militairy furniture: a spearhead, rivets from a shield boss, and a spurr. Two other features contained ceramic goods.
TThe examination covered an area of 145 sq. m and 14 new featurres were distinguished in the archaeological trenches. The total mumber of features amounts to 81. The site extends over
15 ha and the features occur sparsely. There is a striking ab sence of urn graves.
The chronology o f the assemblages can be dated to phase A3 of the late Pre-Roman Period. Their cultural affiliation is uncertain. In form and technology, the pottery clearly points to its connection with Jutland and Moldavia within the Poieneoti Lukaševka. It is there that identical forms of metal scythe bla des occur, which are known from the grave assemblages and loose finds from Pikule.
