Zastępstwo pośrednie według PECL na tle porównawczym

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 809. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2009. Anna Kielijan Katedra Prawa. Filip Grzegorczyk Katedra Prawa. Zastępstwo pośrednie według PECL na tle porównawczym* 1. Wprowadzenie Problematyka zastępstwa została uregulowana w rozdziale 3. PECL1. W dziale pierwszym (art. 3:101–3:102) określono dwa typy zastępstwa, tj. zastępstwo bezpośrednie (art. 3:202–3:209) i zastępstwo pośrednie (art. 301–3:304). Przepisy PECL o zastępstwie odnoszą się do sytuacji prawnej wyrażającej się w upoważnieniu pełnomocnika lub innego przedstawiciela do działania ze skutkiem prawnym dla reprezentowanego. Wydaje się słuszne przyjęcie, że termin „pełnomocnik” powinien być używany zamiennie z terminem „zastępca bezpośredni”, a termin „inny przedstawiciel” zamiennie z terminem „zastępca pośredni”. Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie instytucji zastępstwa pośredniego według PECL, a zarazem dokonanie próby porównania tej instytucji na gruncie różnych aktów normatywnych. 2. Zastępstwo pośrednie według PECL 2.1. Art. 3:101 ust. 3 PECL wyraża zasadę, że regulacji PECL podlega jedynie tzw. stosunek prawny zewnętrzny, czyli stosunek prawny istniejący pomiędzy * Niniejsze opracowanie stanowi kontynuację tematu „Przedstawicielstwo stron w umowach według prawa polskiego i PECL”. 1. PECL: Principles of European Contract Law, w tekście PECL lub Zasady..

(2) 54. Anna Kielijan, Filip Grzegorczyk. zastępcą pośrednim a osobą trzecią, dlatego spod zakresu regulacji wymyka się stosunek prawny występujący pomiędzy zastępcą pośrednim a mocodawcą. Przyczyną, dla której ustawodawca zdecydował się na regulację fragmentaryczną, jest fakt, że istotna jest realizacja zasady ochrony osoby trzeciej, co jednocześnie zwiększa poziom bezpieczeństwa prawnego w transgranicznym, wewnątrzwspólnotowym obrocie gospodarczym. 2.2. Należy wskazać na przyjęte w PECL rozróżnienie pomiędzy zastępstwem pośrednim a zastępstwem bezpośrednim. Jeśli pełnomocnik działa w imieniu mocodawcy, stosować należy przepisy o zastępstwie bezpośrednim, jeśli zaś pośrednik działa na podstawie instrukcji i na rzecz reprezentowanego, ale nie w jego imieniu, stosować należy przepisy o zastępstwie pośrednim. Te same reguły należy stosować, gdy osoba trzecia nie wie lub nie ma podstaw, by wiedzieć, że pośrednik działa jako pełnomocnik. Zatem należy przyjąć, że kryterium rozróżnienia pomiędzy zastępstwem pośrednim a bezpośrednim stanowi podmiot, w imieniu którego pośrednik działa. W wypadku zastępstwa pośredniego pośrednik działa we własnym imieniu, lecz na rachunek „mocodawcy”. Wskazane powyżej obiektywne kryterium nie jest jedyne. Czasem zakwalifikowanie danej sytuacji jako zastępstwa pośredniego lub bezpośredniego uzależnione jest od wiedzy osoby trzeciej co do charakteru prawnego stosunku łączącego pośrednika z reprezentowanym w ten sposób, że przepisy o zastępstwie bezpośrednim znajdą zastosowanie jedynie, gdy zastępca działa w imieniu reprezentowanego, a osoba trzecia o tym wie lub z łatwością może się o tym dowiedzieć. W pozostałych sytuacjach należy stosować przepisy o zastępstwie pośrednim. 2.3. Dział 3. rozdziału 3. PECL reguluje szczegółowo następujące kwestie: określenie pośredników działających inaczej niż w imieniu reprezentowanego (art. 3:301), niewypłacalność pośrednika w kontekście istotnego naruszenia jego obowiązków wobec reprezentowanego (art. 3:302), niewypłacalność pośrednika w kontekście istotnego naruszenia jego obowiązków wobec osoby trzeciej (art. 3:303) oraz obowiązek zawiadomienia (art. 3:304). Art. 3:301 PECL wyraża zasadę, że jeśli pośrednik dokonuje czynności na podstawie instrukcji i na rzecz, ale nie w imieniu reprezentowanego (zastępstwo pośrednie sensu stricto) oraz jeśli pośrednik dokonuje czynności na podstawie instrukcji reprezentowanego, a osoba trzecia nie wie i nie ma powodów do tego, by o tym wiedzieć (pełnomocnictwo ukryte – undisclosed agency), to czynności takie wiążą zarówno pośrednika, jak i osobę trzecią. Jednocześnie art. 3:301 ust. 2 PECL stanowi, że reprezentowany i osoba trzecia są zobowiązani względem siebie jedynie na zasadzie wyjątków, określonych w przepisach art. 3:302 i 3:303 PECL. Co do zasady, pomiędzy reprezentowanym a osobą trzecią jednakże nie powstaje stosunek prawny. Jednocześnie Komentarz do PECL wskazuje, że kwestia wydania przez pośrednika reprezentowanemu korzyści, które uzyskał od osoby trzeciej.

(3) Zastępstwo pośrednie według PECL…. 55. oraz kwestia zwolnienia pośrednika ze zobowiązań, które zaciągnął on względem osoby trzeciej, pozostają poza zakresem regulacji PECL2. 2.4. W wypadku gdy pośrednik staje się niewypłacalny lub dopuszcza się istotnego naruszenia swoich obowiązków wobec reprezentowanego, albo przed wykonaniem tych obowiązków okazuje się, że dojdzie do istotnego ich naruszenia, reprezentowanemu przysługują określone uprawnienia (art. 3:302 PECL). Reprezentowany może żądać od pośrednika, aby ten ujawnił mu tożsamość i adres osoby trzeciej. Reprezentowany może także realizować wobec osoby trzeciej wszelkie uprawnienia nabyte przez pośrednika na jego rzecz. Opisaną sytuację należy interpretować jako wejście reprezentowanego w miejsce pośrednika w stosunek zobowiązaniowy łączący pierwotnie pośrednika z osobą trzecią. Należy jednak zauważyć, że art. 3:302 PECL warunkuje wejście reprezentowanego w miejsce pośrednika spełnieniem co najmniej jednej z trzech przesłanek: – niewypłacalność pośrednika3, – istotne naruszenie przez pośrednika interesów reprezentowanego, – pewność, że naruszenie przez pośrednika interesów reprezentowanego jest nieuchronne. W Komentarzu do PECL 4 podkreśla się, że skorzystanie przez reprezentowanego z uprawnień względem pośrednika nie jest warunkowane przeprowadzeniem postępowania sądowego mającego na celu stwierdzenie, że przesłanki z art. 3:302 PECL ziściły się. 2.5. W wypadku gdy pośrednik staje się niewypłacalny lub dopuszcza się istotnego naruszenia swoich obowiązków wobec osoby trzeciej, albo też przed wykonaniem tych obowiązków okazuje się, że dojdzie do istotnego ich naruszenia, osobie trzeciej przysługują określone uprawnienia (art. 3:303 PECL). Otóż osoba trzecia może żądać od pośrednika, aby ten ujawnił tożsamość i adres reprezentowanego. Jednocześnie osoba trzecia uprawniona jest do realizowania wobec reprezentowanego uprawnień, które jej przysługują w stosunku do pośrednika. W opisanej sytuacji dochodzi, analogicznie jak w stanie prawnym opisanym przez art. 3:302 PECL, do wejścia osoby trzeciej w miejsce pośrednika w pierwotny stosunek zobowiązaniowy. Ponadto należy zauważyć, że art. 3:303 PECL wskazuje trzy przesłanki, po ziszczeniu których uprawnienia osoby trzeciej aktualizują się, tzn.: – niewypłacalność pośrednika, – istotne naruszenie przez pośrednika interesów osoby trzeciej, 2. Komentarz do PECL, s. 221.. W wypadku niewypłacalności pośrednika zakłada się, że w poważnym stopniu rzutuje ona negatywnie na możliwość wykonania przez niego zobowiązania względem reprezentowanego. 3. 4. Komentarz do PECL, s. 223..

(4) Anna Kielijan, Filip Grzegorczyk. 56. – pewność, że naruszenie przez pośrednika interesów osoby trzeciej jest nieuchronne. W Komentarzu do PECL5 podkreśla się, że skorzystanie przez osobę trzecią z uprawnień względem pośrednika nie jest warunkowane przeprowadzeniem postępowania sądowego mającego na celu stwierdzenie, że przesłanki z art. 3:303 PECL ziściły się. 2.6. Uprawnienia reprezentowanego i osoby trzeciej, wynikające z przepisów art. 3:302 i 3:303 PECL, mogą być realizowane jedynie po spełnieniu wymogu formalnego, tj. dokonaniu zawiadomienia pośrednika i reprezentowanego (odpowiednio – osoby trzeciej) o zamiarze ich wykonania. Ponadto z chwilą otrzymania takiego zawiadomienia, reprezentowany (odpowiednio – osoba trzecia) przestają być zobligowani do spełnienia swego świadczenia względem pośrednika (art. 3:304 PECL), co potwierdza, że mamy do czynienia z ustawową zmianą stron stosunku zobowiązaniowego. 3. Zastępstwo pośrednie w aktach regulujących międzynarodowy obrót handlowy 3.1. Zgodnie z Regułami międzynarodowych kontraktów handlowych UNIDROIT6 wyróżnia się przedstawicielstwo ujawnione (disclosed agency – art. 2.2.3) i przedstawicielstwo nieujawnione (undisclosed agency – art. 2.2.4). Na mocy art. 2.2.3 (1) gdy przedstawiciel działa w zakresie umocowania, a strona trzecia wiedziała lub powinna była wiedzieć, że przedstawiciel działa jako przedstawiciel, czynności dokonane przez przedstawiciela wiążą bezpośrednio mocodawcę i osobę trzecią, a pomiędzy przedstawicielem a osobą trzecią nie powstaje zobowiązanie. Jednakże gdy przedstawiciel, za zgodą mocodawcy, sam staje się stroną umowy, czynności prawne dokonane pomiędzy przedstawicielem a osobą trzecią będą wiązały tylko te podmioty, nie powstanie natomiast stosunek prawny pomiędzy mocodawcą a osobą trzecią (art. 2.2.3 (2)). Zatem art. 2.2.3 (2) przyjmuje tutaj konstrukcję charakterystyczną dla zastępstwa pośredniego, bez względu na fakt, czy osoba trzecia wie o istnieniu mocodawcy7. Art. 2.2.4 stanowi, że w sytuacji, gdy przedstawiciel działa w zakresie umocowania a osoba trzecia nie wie lub nie mogła była wiedzieć, że przedstawiciel Komentarz do PECL, s. 223.. 5. Unidroit Principles Of International Commercial Contracts 2004, http://www.unidroit.org.. 6. „(1)Where an agent acts within the scope of its authority and the third party knew or ought to have known that the agent was acting as an agent, the acts of the agent shall directly affect the legal relations between principal and the third party and no legal relation is created between the agent and the third party”. 7.

(5) Zastępstwo pośrednie według PECL…. 57. działa jako przedstawiciel, czynności podejmowane przez przedstawiciela względem osoby trzeciej będą wiązać jedynie te podmioty, co jest typowe dla instytucji zastępstwa pośredniego8. Istotne jest wskazanie, że Reguły UNIDROIT regulują jedynie tzw. stosunek zewnętrzny i nie obejmują swym zakresem stosunku wewnętrznego. Poza uregulowaniami odnoszącymi się do przedstawicielstwa ujawnionego (stanowiącego odpowiednik zastępstwa bezpośredniego, czyli pełnomocnictwa) i przedstawicielstwa nieujawnionego (stanowiącego odpowiednik zastępstwa pośredniego), UNIDROIT reguluje również kwestie takie, jak: przedstawiciel działający bez umocowania lub je przekraczający oraz odpowiedzialność takiego przedstawiciela (art. 2.2.5 i 2.2.6), konflikt interesów (art. 2.2.7) oraz udzielanie dalszych pełnomocnictw (art. 2.2.8). 3.2. Kolejnym aktem prawnym regulującym przedstawicielstwo w międzynarodowym obrocie handlowym jest Konwencja Genewska o Przedstawicielstwie w Międzynarodowej Sprzedaży Towarów9. Zgodnie z art. 1 (1) Konwencji, ma ona zastosowanie, gdy jeden podmiot, przedstawiciel, ma umocowanie lub wydaje się, że ma umocowanie w imieniu drugiego podmiotu, reprezentowanego, do zawarcia umowy sprzedaży dóbr z osobą trzecią10. Ponadto na mocy art. 1 (4), Konwencja znajduje zastosowanie bez względu na to, czy przedstawiciel działa w imieniu własnym czy reprezentowanego11. Konstrukcja zastępstwa pośredniego została przyjęta w art. 13 (1) Konwencji, który stanowi, że w sytuacji, gdy przedstawiciel działa w imieniu reprezentowanego12 w zakresie umocowania, tylko on i osoba trzecia będą związane umową, jeśli spełniona zostanie jedna z dwóch przesłanek, tj.: – osoba trzecia nie wiedziała lub nie mogła była wiedzieć, że przedstawiciel działa jako przedstawiciel, (2) However, the acts of the agent shall affect only the relations between the agent and the third party, where the agent with the consent of the principal undertakes to become the party to the contract.” 8 „(1) Whre an agent acts within the scope of its authority and the third party neither knew nor ought to have known that the agent was acting as an agent, the acts of the agent shall affect only the relations between the agent and the third party”. 9 Convention on Agency in the International Sale of Goods (Geneva, 17 February 1983), http:// www.unidroit.org/english/conventions/1983agency/1983agency-e.htm.. 10 This Convention applies where one person, the agent, has authority or purports to have authority on behalf of another person, the principal, to conclude a contract of sale of goods with a third party. 11. It applies irrespective of whether the agent acts in his own name or in that of the principal.. Stwierdzenie „w imieniu reprezentowanego” (on behalf of a principal) należy rozumieć w ten sposób, że przedstawiciel działa w porozumieniu z reprezentowanym. Nie chodzi tutaj o pełnomocnictwo. 12.

(6) Anna Kielijan, Filip Grzegorczyk. 58. – z okoliczności sprawy wynika, że przedstawiciel ma wolę związania umową samego siebie. Kiedy przedstawiciel nie wykonuje swoich zobowiązań względem reprezentowanego lub nie może ich wykonać (z winy osoby trzeciej lub jakiegokolwiek innego powodu), reprezentowany może wykonać w stosunku do osoby trzeciej prawa, które nabył przedstawiciel (art. 13 (2) (a)). W sytuacji gdy przedstawiciel nie wykonuje swoich zobowiązań względem osoby trzeciej lub nie może ich wykonać, osoba trzecia może wykonać w stosunku do reprezentowanego prawa, które przysługują jej względem przedstawiciela. Powyżej opisane uprawnienia, reprezentowany (odpowiednio – osoba trzecia) mogą wykonać po dokonaniu zawiadomienia przedstawiciela oraz osoby trzeciej (odpowiednio – reprezentowanego). Generalnie art. 13 Konwencji odpowiada przepisom PECL o zastępstwie pośrednim. W odróżnieniu jednak od reguł przewidzianych PECL obowiązek podania reprezentowanemu przez pośrednika nazwiska osoby trzeciej uzależniony jest od niewykonania przez osobę trzecią zobowiązania względem pośrednika (art. 13 (5)). Kolejna różnica dotyczy obowiązku przedstawiciela ujawnienia nazwiska reprezentowanego osobie trzeciej. Obowiązek ten występuje jedynie w sytuacji, gdy niemożność wykonania zobowiązania przedstawiciela wynika z winy reprezentowanego (art. 13 (4)). 3.3. W międzynarodowym obrocie handlowym występują trzy podstawowe formy przedstawicielstwa handlowego: przedstawicielstwo handlowe sensu stricto, dystrybucja oraz działalność maklerska13. Przedstawicielstwo handlowe sensu stricto polega na tym, że przedstawiciel prowadzi działalność zgodnie z udzielonym mu zleceniem. W tym wypadku nie da się wykluczyć działania przedstawiciela handlowego jako zastępcy pośredniego, co wynika z konstrukcji prawnej umowy zlecenia. Działalność dystrybucyjna polega na tym, że dystrybutorzy nabywają towar na własny rachunek i sprzedają go w swoim imieniu i na własny rachunek. W związku z tym działalność dystrybutora (w opisanym tutaj znaczeniu) nie może opierać się na zasadzie zastępstwa pośredniego. Działalność maklerska (brokerska)14 to działalność podmiotu, który działa niezależnie i bez zlecenia, pomagając stronom w zawarciu umowy. Wzajemne stosunki pomiędzy ewentualnym reprezentowanym a maklerem uzależnione są od konstrukcji prawnej umowy w danym systemie prawnym. Umowa maklerska może opierać się na konstrukcji zlecenia i wtedy instytucja zastępstwa pośredniego znajdzie zastosowanie. Istotne jest również wskazanie, że broker (w praktyce obrotu w Wielkiej Brytanii) zwykle oznacza agenta handlowego, a zatem działa on na rzecz określonego reprezento13 A. Tynel, J. Funk, W. Chwale, Międzynarodowe prawo handlowe, red. M. Pazdan, Warszawa 2002, s. 139 i nast.. Makler występuje w krajach Europy kontynentalnej, natomiast broker w systemie angloamerykańskim. 14.

(7) Zastępstwo pośrednie według PECL…. 59. wanego. Jest możliwe, że działalność ta oparta będzie na konstrukcji analogicznej do zastępstwa pośredniego. 3.4. 18 grudnia 1986 r. przyjęto dyrektywę nr 86/65315 regulującą sytuację prawną agentów handlowych działających na terytorium państw członkowskich Wspólnoty. Dyrektywa określa agenta handlowego jako niezależnego pośrednika, który m.in. negocjuje i zawiera transakcje handlowe na rzecz i w imieniu mocodawcy (reprezentowanego)16. Z powyższego stwierdzenia wynika, że zgodnie z dyrektywą pośrednictwo w wypadku agentów handlowych (w rozumieniu dyrektywy) opierać się będzie na instytucji pełnomocnictwa, a nie zastępstwa pośredniego. 4. Zastępstwo pośrednie w prawie polskim 4.1. Zastępstwo pośrednie w prawie polskim nie jest uregulowane w sposób ogólny i kompleksowy (jak np. pełnomocnictwo). Zastępstwo pośrednie występuje w niektórych umowach nazwanych, zarówno kodeksowych17, jak i pozakodeksowych. Przykładem umowy, w której występuje konstrukcja zastępstwa pośredniego jest umowa zlecenia18. Co do zasady, działanie przyjmującego zlecenie może polegać na dokonaniu czynności w imieniu dającego zlecenie, a zatem z tym skutkiem, że odpowiednie prawa i obowiązki nabywa bezpośrednio dający zlecenie (art. 734 par. 1 kc). W takiej sytuacji dokonujący czynności działa jako pełnomocnik dającego zlecenie19. Jednakże działanie dla dającego zlecenie może polegać także na dokonaniu przez przyjmującego zlecenie czynności prawnej w imieniu własnym, ale na rachunek dającego zlecenie, jeśli tylko taka jest wola stron. Art. 734 par. 2 wyraźnie dopuszcza taką możliwość, stanowiąc że: „W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie”. Jeżeli przyjmujący zlecenie działa jako zastępca pośredni, umowa zlecenia nie. Dyrektywa Rady 86/653/EWG z 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek 15. Art. 1 ust. 2 dyrektywy 86/653: „Do celów niniejszej dyrektywy «przedstawiciel handlowy» oznacza pośrednika pracującego na własny rachunek, któremu powierzono stałe pośredniczenie przy sprzedaży lub kupnie towarów na rzecz innej osoby, zwanej dalej „przedsiębiorcą”, lub zawarcie transakcji w imieniu i na rachunek przedsiębiorcy”. 16. Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. nr 16, poz. 93, ze zm., dalej w tekście: kc.. 17. Art. 734–751 Kodeksu cywilnego.. 18. J. Panowicz-Lipska, Z. Radwański, Zobowiązania. Część szczegółowa, Warszawa 2004, s. 149. 19.

(8) Anna Kielijan, Filip Grzegorczyk. 60. wymaga formy szczególnej20. Należy podkreślić, że w umowie zlecenie, instytucja zastępcy pośredniego jest stosowana na zasadzie wyjątku. 4.2. Inną umową, w której występuje instytucja zastępstwa pośredniego jest umowa komisu21. Art. 765 kc stanowi, że „Przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym”. Do istotnych elementów tej umowy należy zobowiązanie komisanta do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych we własnym imieniu, lecz na rachunek komitenta. Należy podkreślić, że przedmiotem komisu może być tylko zlecenie dokonania jednego typu czynności prawnej, tj. zawarcia umowy sprzedaży rzeczy ruchomych22. Przepisy Kodeksu cywilnego regulują szczegółowo prawa i obowiązki stron umowy, problematykę zakończenia stosunku prawnego, jak również stosunki pomiędzy komisantem a osobą trzecią. Warto podkreślić, że instytucja zastępcy pośredniego ma znaczenie fundamentalne dla konstrukcji umowy komisu. 4.3. Interesujące z punktu widzenia instytucji zastępstwa pośredniego przepisy można wskazać w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi23. Zgodnie z art. 73 tej ustawy, firma inwestycyjna wykonuje zlecenia nabycia lub zbycia papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu zorganizowanego na podstawie umowy o świadczenie usług brokerskich. W umowie o świadczenie usług brokerskich firma inwestycyjna zobowiązuje się m.in. do przyjmowania i wykonywania zleceń nabycia lub zbycia we własnym imieniu na rachunek dającego zlecenie papierów wartościowych w obrocie na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie obrotu. Wydaje się, że zastosowanie instytucji zastępcy pośredniego jest w tym wypadku bezdyskusyjne. 5. Zastępstwo pośrednie w systemie common law – wzmianka W systemie common law24 występuje instytucja zastępcy pośredniego, choć nie jest tak wprost nazywana. Rozróżnienie zastępstwa na bezpośrednie i pośrednie w systemie common law nie jest istotne, ponieważ nie występuje tzw. name test25. 20 21. J. Panowicz-Lipska, Z. Radwański, op. cit., s. 151.. Art. 765–773 Kodeksu cywilnego.. J. Panowicz-Lipska, Z. Radwański, op. cit., s. 194 i nast.. 22. Ustawa z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, Dz.U. nr 183, poz. 1538.. 23. 24. Punkt 4 opracowano na podstawie Komentarza do PECL.. K. Kruczalak, E. Rott-Pietrzyk, Umowy o pośrednictwo gospodarcze (handlowe) [w:] Prawo umów handlowych, red. S. Włodyka, Warszawa 2006, s. 504. 25.

(9) Zastępstwo pośrednie według PECL…. 61. Generalnie zasady rządzące zastępstwem (także pośrednim) są zgodne z odpowiednimi uregulowaniami PECL. Jednakże reprezentowany może pozwać osobę trzecią z tytułu umowy zawartej pomiędzy pośrednikiem a tą osobą (o ile pośrednik działał w zakresie swego umocowania). Podobne uprawnienie przysługuje osobie trzeciej względem reprezentowanego. Należy podkreślić, że wniesienie powództw, o których mowa wyżej, nie jest uwarunkowane jakimikolwiek przesłankami. Konsekwencją takiego uregulowania jest powstanie po stronie reprezentowanego, jak również osoby trzeciej wyboru, co do osoby pozwanego – może nim być zarówno pośrednik, jak i osoba trzecia (odpowiednio – reprezentowany). Powyższe potwierdza, że zastępstwo bezpośrednie i pośrednie są sobie bardzo bliskie w systemie prawa anglosaskiego. Istotne jest wskazanie, że instytucja zastępstwa nie opiera się na prawie stanowionym, ale jest instytucją mającą swe źródło w praktyce prawa precedensowego (common law). Bardzo ważny podział zastępstwa w systemie anglosaskim to podział na zastępstwo ujawnione (agencję ujawnioną – disclosed agency) i zastępstwo nieujawnione (agencję nieujawnioną – undisclosed agency). Istotą podziału nie jest to, czy zastępca działa we własnym imieniu, czy w imieniu reprezentowanego, ale to, czy ujawnia fakt, że jest zastępcą. Swoistymi odpowiednikami zastępstwa bezpośredniego w systemie kontynentalnym jest sytuacja, w której zastępca działa na rachunek nazwanego reprezentowanego (named principal) oraz na rachunek nienazwanego reprezentowanego (unnamed principal). Odpowiednikiem zastępstwa pośredniego jest sytuacja, w której zastępca działa dla nieujawnionego reprezentowanego (undisclosed principal)26. 6. Konkluzje W podsumowaniu należy wskazać, że uregulowanie zastępstwa pośredniego w PECL jest z jednej strony ogólne, a z drugiej fragmentaryczne. Z przepisów rozdz. 3 PECL wynika, że intencją prawodawcy było wprowadzenie ogólnych ram odnoszących się do zastępstwa pośredniego tak, aby wprowadzić do systemu prawa instytucję ogólną, która będzie miała szerokie zastosowanie. Uregulowanie jednak ma charakter fragmentaryczny, w szczególności z powodu objęcia swym zakresem jedynie tzw. stosunków zewnętrznych, bez wnikania w stosunki prawne wewnętrzne. Należy zauważyć, że przepisy PECL nie funkcjonują w próżni prawnej, ale ich odpowiedniki odnaleźć można zarówno w aktach prawa międzynarodowego (wiążącego jak i soft-law), jak też w krajowych systemach prawnych. Nie są to 26. Por. K. Kruczalak, E. Rott-Pietrzyk, op. cit., s. 504–505..

(10) 62. Anna Kielijan, Filip Grzegorczyk. jednak uregulowania o charakterze całkowicie zbieżnym. Do cech wspólnych różnych uregulowań (poza systemem common law) zaliczyć można jedynie samą konstrukcję jurydyczną zastępstwa pośredniego. Reguły międzynarodowych kontraktów handlowych UNIDROIT są bardzo podobne w swej treści do regulacji PECL odnoszącej się do zastępstwa pośredniego. Do różnic należy zaliczyć szerszy zakres regulacji UNIDROIT, w której wprowadzono przepisy niewystępujące na gruncie PECL, tj. w szczególności regulujące zagadnienia działania przedstawiciela bez umocowania, konfliktu interesów oraz udzielania dalszych pełnomocnictw. Z kolei przepisy Konwencji Genewskiej o Przedstawicielstwie w Międzynarodowej Sprzedaży Towarów są niemalże całkowicie zbieżne z przepisami PECL w zakresie zastępstwa pośredniego. Jedyne różnice co do treści przepisów dotyczą obowiązku podania reprezentowanemu przez pośrednika nazwiska osoby trzeciej, który w Konwencji warunkowany jest niewykonaniem przez osobę trzecią zobowiązania względem pośrednika oraz obowiązku przedstawiciela ujawnienia nazwiska reprezentowanego osobie trzeciej, który w Konwencji powstaje tylko, gdy niemożność wykonania zobowiązania przedstawiciela wynika z winy reprezentowanego. Zasadnicza zaś różnica dotyczy zasięgu działania obu aktów: PECL ma charakter ogólny, zatem regulacja zastępstwa pośredniego może być odnoszona do wszystkich umów, natomiast Konwencja reguluje m.in. zastępstwo pośrednie jedynie w odniesieniu do wąskiej grupy umów, tj. umów międzynarodowej sprzedaży towarów. W międzynarodowym obrocie handlowym występuje bardzo duże zróżnicowanie umów o przedstawicielstwo handlowe. W ramach wyróżnianych typów (przedstawicielstwo handlowe sensu stricto, dystrybucja oraz działalność maklerska) również nie ma jednolitości. W tym miejscu należy jedynie stwierdzić, że konstrukcja zastępstwa pośredniego wynikająca z PECL może znajdować zastosowanie do niektórych z wymienionych umów. W prawie polskim nie występuje, w przeciwieństwie do PECL, ogólna regulacja instytucji zastępstwa pośredniego. Konstrukcja zastępstwa pośredniego pojawia się jedynie jako element konstrukcji niektórych umów (np. zlecenie, komis, umowa o świadczenie usług brokerskich). Z drugiej jednak strony uregulowanie instytucji zastępstwa pośredniego w polskim Kodeksie cywilnym, w ramach poszczególnych umów, jest jednakże dużo bardziej szczegółowe. Zastępstwo pośrednie wydaje się instytucją charakterystyczną dla prawa kontynentalnego, która jedynie teoretycznie może być wyróżniana w systemie common law. W praktyce rozróżnianie zastępstwa bezpośredniego i pośredniego nie jest sensowne. Stąd zaś wynikają trudności PECL w „integracji” dwóch systemów prawnych..

(11) Zastępstwo pośrednie według PECL…. 63. Indirect Representation According to the PECL – A Comparison with Other Legal Systems The issue of representation is regulated in Chapter 3 of the PECL, and indirect representation constitutes one of two types of this institution of private law. The authors primarily focus on analysing the content of rules contained in the PECL. A significant part of the discussion concerns the method of regulating indirect representation in legislation governing international trade, i.e., UNIDROIT principles of international trade contracts, the Geneva Convention on Agency in the International Sale of Goods, and also Directive 86/653 on the coordination of the laws of the Member States relating to selfemployed commercial agents. The authors conclude with an analysis of the provisions on indirect representation in Polish law and in common law systems..

(12)