Iwona M. Dacka-Górzyńska
"Literatura staropolska w dydaktyce
uniwersyteckiej", red. J. Okoń, M.
Kuran, Łódź 2007 : [recenzja]
Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej 13, 283-286
'HAP^S
Seria XIII 2007Literatura staropolska w dydaktyce uniwersyteckiej
,
pod red. J. Okonia i M . Kurana, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007, ss. 383
W
2005 r. Katedra Literatury Staropolskiej i N au k Pom ocniczych U niw ersytetu Łódzkiego zorganizowała sesję naukową pośw ięconą refleksji nad uniw ersyte ckim procesem kształcenia w zakresie literatury dawnej. W centrum zainteresowania organizatorów i uczestników sesji pojawiły się następujące zagadnienia: „m iejsce lite ratury staropolskiej w nauczaniu historii i literatury; w spółczesne m etody badań litera ckich i ich odniesienia do staropolszczyzny; dzieje literatury i dzieje języka w nauczaniu literatury staropolskiej; kanon lektur akadem ickich i je g o uwarunkow ania w spółczes ne (tradycja europejska, szkoła itd.); interpretacje utw orów staropolskich — tradycja, w spółczesność, perspektywy, praktyka; techniczne środki nauczania i ich zastosow anie w dydaktyce literatury staropolskiej; teoria literatury w dydaktyce staropolskiej; specy fika nauczania literatury staropolskiej” (s. 9).W rezultacie otrzym aliśm y bardzo ciekawy tom podzielony na siedem zagadnień w iodących, do których dodano także zapis dyskusji. Pracę uzupełnia spis ilustracji i in deks nazw osobow ych. O rganizatorzy zadbali o to, żeby konferencja i wydany zbiór studiów na tem at problem ów edukacji staropolskiej nie były wyłącznie forum w ypo w iedzi dla w ykładow ców i badaczy epoki, nie zabrakło także głosu nauczycieli i stu dentów.
W dziale pierw szym Założenia i metodologia znalazły się referaty, w których om a w iano system nauczania literatury staropolskiej (J. O koń, P. W ilczek, K. Płachcińska, M . W ydrych-Gaw rylak). Z arów no sam e referaty, ja k i późniejsza dyskusja pokazały, że bolączkam i procesu dydaktycznego są: „b oloń sk i” system studiów, standardy kształ cenia narzucane przez M inisterstw o N au ki i Szkolnictw a W yższego, tradycyjny system nauczania kanonu dzieł literackich na tle procesu historycznego, i co budziło chyba największe em ocje: jak i pod w zględem ilościow ym i jakościow ym powinien być kanon lektur staropolskich.
284 Literatura staropolska w dydaktyce uniwersyteckiej, pod red. J . O k on ia i M . K arana.
Jan O koń (Miejsce i rola staropolszczyzuy //' dydaktyce uniwersyteckiej, s. 19-38), charak teryzując nienajlepszą kondycję intelektualną studentów pierw szego roku polonistyki (ale sytuacja ta dotyczy w iększej części środow iska studentów ), nienawyklych to m etod pracy uniwersyteckich i w łaściw ego rozum ienia słowa studeo, dla których uniwersytet to „tylko m iejsce, gdzie zdobywa się papier” (s. 23), słusznie zauważył, że dorobek studentów nie m oże ju z być dłużej odkładany do szuflady. N ajlepsze prace roczne, m agisterskie, przekłady etc. pow inny być wydawane drukiem . Tylko w ym ierne efekty pracy intelektualnej m ogą stawać się zachętą dla studentów i zainteresow ać ich studia mi. M yślę, że w arto pochylić się nad tą sugestią, która być m oże skłoni grono decyden tów odpow iedzialnych za system kształcenia, by w przyszłych reform ach zabezpieczyć fundusze na „intelektualne podniety” m łodych badaczy-studentów . Wiele także zależy od inicjatywy i dobrych chęci sam ych wykładowców. C zasam i w ystarczy w spieranie i życzliwe traktowanie studenckich kół naukow ych1. W śród licznych trudności, z j a kimi boryka się uniwersytecka dydaktyka staropolska, znalazły się także osiągnięcia, ja k rozw ijanie zainteresowań e-book-ami, polegające na zorganizow aniu w arsztatów inform atycznych dla literaturoznaw ców oraz dla specjalizacji edytorskiej (U L , s. 31), czy renesans badań neolatynistycznych, który m a m iejsce m. in. w Instytucie Badań Literackich PAN, U niw ersytecie Jagielloń sk im , czy w O środku Badań nad Tradycją Antyczną U W (obecnie Instytut Badań Interdyscyplinarnych ,/irtes Liberates” , s. 35).
Piotr W ilczek uznał, że dotychczasow y m odel uniw ersyteckiego nauczania literatury staropolskiej w układzie chronologicznym h istoryczno-literackim jest anachronizm em , lepszy je st układ problem ow y (s. 40). Przyszłość m a kształcenie interdyscyplinarne (m odel M iędzyw ydziałowych Indywidualnych Studiów H um anistycznych), które w y m usza także rynek pracy, potrzebujący nie tylko typowych nauczycieli czy pracow ni ków naukowych, ale „ludzi inteligentnych, w szechstronnie wykształconych, logicznie myślących, znakom icie w yszkolonych w zakresie czytania i pisania tekstów oraz anali zy mediów, a w ięc ludzi zdolnych do poruszania się we w spółczesnym św iecie” (s. 43). Bezkrytyczne przyjęcie tego m odelu nauczania niesie jed n ak pewne niebezpieczeń stwo pow iększania grona pseudonaukow ców , znających się na w szystkim , czy postaci w rodzaju „sum ienia n arodu”, wypow iadających się publicznie przy każdej m ożliw ej okazji. Warto dbać jed n ak o przyswajanie rzetelnej w iedzy i um iejętności w ja k ieś dzie dzinie, pam iętając o starej zasadzie „od szczegółu do o gó łu ” .
1 Ta zasada zaczęła ju z funkcjonow ać, np. w serii „Fasciculi H istorici N o v i” w ydaw ane są fragm en ty prac m agisterskich pow stałych w Instytucie H istory czn y m U W ; przekłady literackie studentów Stu diów H elleńskich O B T A U W ukazały się w książce Z Parnasu i Olimpu. Przegląd greckiej literatury
ii'spolczesntj, red. P. Krupka, wyd. H elio d o r 2004; w pracy A. Jak u b o z e, M . E. Pobieżyńska, M . Ż aczek,
J. Lichański (red.), Baśń — oralność — zagadka, Studia i materiały, t. 1, W arszawa 2007, zebrano fragm en ty prac m agisterskich pow stałych w Pracow ni Badań H isto rii i Teorii Retoryki W ydziału Polonistyki UW. P rzy k ład ów jest oczyw iście znacznie w ięcej.
Literatura staropolska w dydaktyce uniwersyteckiej, pod red. J. O k on ia i M . Kurana... 285
Kolejna grupa wystąpień, określonych jak o Syntezy (referaty E. Kotarskiego, A. D ą brówki, J. Z. Lichańskiego) pokazała, że w dydaktyce staropolskiej nie m ożna p om i ja ć retoryki i zagadnień dotyczących kom unikacji społecznej. Bardzo ciekawy artykuł
Edm un da Kotarskiego dotyczy relacji m iędzy literaturą a m ediam i epoki staropolskiej (s. 65-87), czyli m ediam i osobow ym i (nadaw ca-odbiorca), graficznym i (pism o, druk), w izualnym i (m alarstw o, rzeźba) oraz instytucjam i m edialnym i (szkoły). Rozpatryw a nie dzieł literackich w aspekcie kultury medialnej także zbliża nas do stosow ania m etod interdyscyplinarnych — patrzenia na tekst przez pryzm at „edukacji, wytwarzania, dys trybucji, udostępniania, nadzoru i teatru” (s. 87).
Andrzej D ąbrów ka zaproponow ał interpretację „stylistyczną i funkcjonalną” kilku polskich misteriów, które, choć powstały tuż przed 1600 r. i później, zachowały śred niowieczną stylistykę. Autor, przedstawiając „teoretyczne kryteria średniow ieczności” tekstów literackich, przekonuje czytelnika do poglądu, że „ustalona chronologia nie za łatwia niczego w zakresie interpretacji historycznej” (s. 89).
Przesłanką wystąpień zatytułowanych Konteksty interpretacyjne (M . Krzysztofik; A. J a nowska i M . Pastuch) było uw zględnienie w procesie edukacji staropolskiej now oczes nych m ediów i interdyscyplinarnego spojrzenia na literaturę dawną. Tylko ukazanie szerokiej panoram y kontekstów interpretacyjnych i historycznych (np. barokow ości tekstów współczesnych) m oże skłonić studentów do szerszego zainteresowania się lite raturą epok dawnych i rozum ienia całego procesu historyczno-literackiego (M . K rzysz tofik, s. 129-130). Zagadnienia tu poruszane zostały rozwinięte w dziale VI Specjalizacje
i środki technicztie, gdzie ukazano praktyczne zajęcia z edytorstwa staropolskiego, wyko
rzystywanie nowych m ediów i tzw. „kontekstów kulturow ych” — muzyki, malarstwa, historii sztuki, religii, filozofii (K. Kaczor-Scheitler, M . Kuran, M . Bauer).
W dziale IV Propozycje metodyczne oraz V Analizy zebrano teksty poruszające proble my w ykorzystania aktualnego stanu badań i nowych interpretacji kanonu staropolskich tekstów takich jak: Bogurodzica (M . Kuran); piśm iennictw o hagiograficzne (A. K apu ś cińska); analizy tekstów „pozornie kom icznych” (np. fraszek, epigram atów Wacła wa Potockiego, w ierszy Baki, kazań Jana z Szam otuł Paterka, i in. — zob. D . Dybek,
C zy literatura dau>na może bawić współczesnego czytelnika?, s. 169-186), erotyków M or
sztyna (R. Krzywy, s. 187-200); utw orów Franciszka Karpińskiego Do Justyny tęskność
na wiosnę (J. W ójcicki), Kupiec Reja (A. Kochan), Sowizdrzał (W. W ojtowicz), Powrót posła N iem cew icza (E. Szczepan). Zaprezentow ane autorskie program y dydaktyczne
m ogą być interesującą intelektualną przygodą, dającą satysfakcję tak studentom , ja k i w ykładow com .
W ostatnim dziale Literatura staropolska u> szkole om ów iono zakres nauczania staro- polszczyzny w podręcznikach gim nazjalnych i średnich. Poziom ten nie je st wcale tak niski, ja k się pow szechnie wydaje (D . D w orakow ska-M arinow ; s. 14).
N a koniec m oże kilka uwag, płynących z obrad i z Dyskusji, o charakterze podsta w ow ym , które warto wziąć pod uwagę, zastanawiając się na uniwersytecką reform ą
286 Literatura staropolska ir dydaktyce uniwersyteckiej, pod red. J . O k on ia i M . K arana.
dydaktyki staropolskiej. N a pew no skuteczność nauczania podniosłaby znajom ość ła ciny i problem atyki retorycznej w yniesiona ze szkoły średniej oraz w prow adzenie tych zajęć do m inim ów program ow ych na wydziałach hum anistycznych; pow inien powstać podręcznik uniwersytecki literatury dawnej polskiej i pow szechnej (M . W ydrych-G a- wrylak, s. 62); należy łączyć kurs literatury staropolskiej z zajęciam i z gramatyki hi storycznej i historii języka, dotychczas odbyw any osob n o na I, III i IV roku studiów (A. Janow ska, M . Pastuchowa, s. 134); w edukacji akadem ickiej pow inno być więcej zajęć praktycznych, ja k choćby warsztaty pisarskie, czy warsztaty czytania (i oddy chania), np. z udziałem aktorów; ćwiczenia pow inny odbywać się w małych grupach, a studenci pow inni otrzym ywać szczegółow e sylabusy i konspekty zajęć (w szystkich!). T ę listę rad i życzeń m ożna by oczyw iście rozszerzyć dalej.
Z om awianej pracy skorzystają na pew no nie tylko w ykładow cy literatury staropol skiej, ale całe środow isko badaczy tej epoki, m yślące o zm ianach w system ie edukacji i stosow aniu nowych, interdyscyplinarnych m etod badawczych. Poza rozw ażaniam i dotyczącym i jakości procesu dydaktycznego, niezwykle interesująco wypada o m ó wienie nowych ujęć „starych tem atów ” realizowanych przez m łodą kadrę naukową. Ponadto tom zawiera wiele ważnych spostrzeżeń naukowych. Istotna je st także d e klarowana zgoda uczestników na rozw ijanie w śród studentów zainteresow ań ogólno- hum anistycznych i uśw iadam ianie wciąż aktualnego dziedzictw a tradycji antycznej w kulturze staropolskiej, polskiej i europejskiej. N in iejszy zbiór wyraźnie pokazuje zaangażowanie m łodych ludzi w proces dydaktyczny, zgodnie z m aksym ą Optimus est
magister, qui docendo animos discipulorum delectarepotest. Tylko chęć realizacji now atorskich
projektów badawczych m oże nas uratow ać przed zagrożeniem , sform ułow anym przez jed n ą z autorek, iż wkrótce literatura dawna stanie się „dyscypliną czysto akadem icką”
(s. 62).
