Dental Treatment as a Part of Required General Health Care in Disabled Children in Parents’ Opinion

Prace oryginalne

Maria Borysewicz-lewicka

_{, Karolina gerreth}

_{, Katarzyna Wiśniewska}

_,

Jacek Wysocki

Leczenie stomatologiczne jako część wymaganej opieki

medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi

– opinia rodziców

Dental Treatment as a Part of Required General Health Care

in Disabled Children in Parents’ Opinion

1 _{Klinika Stomatologii Dziecięcej Katedry Stomatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu} 2 _{Katedra Profilaktyki Zdrowotnej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu}

Streszczenie

Wprowadzenie. Z codziennych obserwacji wynika, że leczenie stomatologiczne często nadal nie jest realizowane

jako integralna część opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi bądź obciążonymi przewlekłymi choro-bami ogólnoustrojowymi.

Cel pracy. Zebranie opinii rodziców na temat obecnej opieki stomatologicznej rozumianej jako integralna część

opieki medycznej nad pacjentami niepełnosprawnymi i z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi.

Materiał i metody. Badaniem kwestionariuszowym objęto 221 rodziców/opiekunów dzieci i młodzieży w wieku

6–20 lat, niepełnosprawnej i przewlekle chorej zamieszkującej Wielkopolskę. Badanych ujęto w trzech grupach: i – z niepełnosprawnością intelektualną (w stopniu od umiarkowanego do głębokiego), ii – z chorobami układu nerwowego (dziecięce porażenie mózgowe, padaczka) oraz iii – z niepełnosprawnością sensoryczną (niedowidzących i niewidomych). Pytania ujęte w ankiecie dotyczyły opinii rodziców/opiekunów odnośnie do: oceny stanu zdrowia dziecka, stałej ogólnej i specjalistycznej opieki lekarskiej, kierowania dziecka do stomatologa przez pediatrę, suple-mentacji preparatami fluorkowymi i witaminą D, opieki stomatologicznej i obecnych w chwili badania dolegliwości w jamie ustnej, liczby hospitalizacji dziecka i przeprowadzonych w tym czasie zabiegów stomatologicznych.

Wyniki. W większości (54,8% ogółu badanych) respondenci oceniali stan ogólny zdrowia dziecka jako dobry.

Systematyczne wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej odbywało 178 badanych (80,5%). Pod opieką spec-jalisty znajdowało się 167 dzieci i młodzieży (75,6%). Stosunkowo niewielu pacjentów (14 osób – 6,3%) zostało w przeszłości skierowanych do stomatologa przez pediatrę. Jak wynika z odpowiedzi rodziców, w badanej grupie u 32 osób (14,5%) była wcześniej stosowana endogenna profilaktyka fluorkowa; a u 165 dzieci (74,7%) witamina D. Tylko 106 rodziców/opiekunów (48,0%) było zadowolonych z opieki stomatologicznej nad ich dzieckiem. Z odpo-wiedzi rodziców wynika, iż 20 dzieci (9,0%) z różnych powodów było hospitalizowanych więcej niż 10 razy w życiu. najczęściej byli to pacjenci z chorobami ośrodkowego układu nerwowego. Stwierdzono, że zabiegi stomatologiczne w znieczuleniu ogólnym przebyło 37 pacjentów (16,7%).

Wnioski. Wykazano niedostateczną integralność opieki stomatologicznej w stosunku do opieki ogólnomedycznej

i specjalistycznej nad dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną oraz z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi. Wyniki wskazują też na konieczność edukacji zdrowotnej z zakresu problemów stomatologicznych zarówno w śro-dowisku chorych, ich rodziców/opiekunów, jak i personelu medycznego (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 45–53).

Słowa kluczowe: dzieci niepełnosprawne, padaczka, dziecięce porażenie mózgowe, niedowidzący, opieka

stoma-tologiczna.

Abstract

Background. Daily observations show that dental treatment is often still not implemented as an integral part of

medical care for children with disabilities or chronic diseases.

Objectives. The study aimed to evaluate parents’ opinion concerning dental care of their disabled and chronically

ill children.

Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 45–53

Z codziennych obserwacji wynika, że leczenie stomatologiczne często nie jest integralną częścią opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawny-mi bądź obciążonyniepełnosprawny-mi przewlekłyniepełnosprawny-mi chorobaniepełnosprawny-mi ogólnoustrojowymi. W następstwie tego pacjen-ci z tych grup zgłaszają się do stomatologa zbyt późno, a powodem pierwszej wizyty w licznych przypadkach są powikłania próchnicy zębów nie-jednokrotnie wywołujące ból w jamie ustnej [1, 2]. Dzieje się tak, choć wielokrotnie udowodniono, że procesy patologiczne w jamie ustnej mogą ne-gatywnie oddziaływać na stan całego organizmu, w tym na przebieg chorób ogólnych [3].

niewątpliwie przyczyny są złożone. W syste-mie ochrony zdrowia występują problemy między innymi w uzyskaniu dostępu pacjentów o zmniej-szonej sprawności do leczenia stomatologicznego z uwagi na zbyt długi okres oczekiwania na wizy-tę, jak również niechęć stomatologów do leczenia osób niepełnosprawnych. Wynikają także z niskiej świadomości rodziców i opiekunów co do koniecz-ności przeprowadzania u dziecka systematycznych profesjonalnych zabiegów stomatologicznych pro-filaktyczno-leczniczych. Brak wystarczających in-formacji, a także powody finansowe oraz bariery architektoniczne to kolejne ograniczenia [4].

celem pracy było zebranie opinii rodziców na temat obecnej opieki stomatologicznej rozumia-nej jako integralna część opieki medyczrozumia-nej nad pacjentami niepełnosprawnymi i z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi.

Materiał i metody

Badanie kwestionariuszowe przeprowadzono wśród 221 rodziców/opiekunów dzieci i młodzie-ży niepełnosprawnej i przewlekle chorej w

wie-ku 6–20 lat, w trzech grupach pacjentów: i grupa – z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim (95 osób – 37 dziewcząt i 58 chłopców), ii grupa – z choroba-mi układu nerwowego, tj. dziecięcym porażeniem mózgowym (MPD) lub chorujących na padaczkę (66 osób – 28 dziewcząt i 38 chłopców) oraz iii gru-pa – z niepełnosprawnością sensoryczną – niedo-widzących i niewidomych (60 osób – 34 dziewczęta i 26 chłopców). Dzieci i młodzież były objęte opieką przez instytucje zajmujące się pacjentami niepełno-sprawnymi (ośrodki szkolno-wychowawcze, szkoły specjalne, ośrodki wychowawcze i rehabilitacyjne) oraz specjalistyczne ośrodki zdrowia znajdujące na terenie Wielkopolski (Poznań, Wągrowiec, Kalisz, gniezno, owińska).

Pytania zamknięte w ankiecie dotyczyły oceny rodziców/opiekunów odnośnie do stanu zdrowia ich dziecka, odbywania systematycznych wizyt u lekarza opieki podstawowej, stałej specjalistycznej opieki lekarskiej, kierowania przez pediatrę dziecka do stomatologa, suplementacji preparatami fluorko-wymi i witaminą D, opieki stomatologicznej i dole-gliwości w obrębie jamy ustnej, liczby hospitalizacji dziecka, licząc od jego urodzenia oraz przeprowa-dzonych w tym czasie zabiegów stomatologicznych, w tym w znieczuleniu ogólnym.

odpowiedzi udzielała osoba pełnoletnia, będą-ca rodzicem lub pełnoprawnym opiekunem, mają-ca bezpośredni kontakt z dzieckiem i posiadająmają-ca wiedzę dotyczącą stanu zdrowia, po uprzednim wyrażeniu zgody na udział w badaniu.

Przed rozpoczęciem badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycz-nym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (uchwała nr 1291/06).

Badania zostały wykonane w ramach eks-pertyzy „epidemiologiczna ocena zdrowia jamy

Material and Methods. a questionnaire study was carried out among 221 parents/caregivers of disabled and

chron-ically ill children, aged 6–20 years, from the Province of Wielkopolska. The patients were divided into three groups: i – moderately, profoundly and severely intellectually disabled, ii – with cerebral palsy and epilepsy and iii – visu-ally disabled. The questions concerned parents’/caregivers’ evaluations of their children’s health status, regular vis-its to the general Practitioner, systematic specialist health care, referral to the dentist by the paediatrician, fluoride preparation and vitamin D supplementation, dental care and present oral pain, the number of hospitalizations as well as that of dental treatment under general anaesthesia.

Results. in most cases (54.8%) respondents assessed their children’s health care as good. Moreover, 178 patients

(80.5%) paid regular visits to the general Practitioner and 167 children and youths (75.6%) had systematic specialist health care. relatively few patients had ever been referred to the dentist by the paediatrician (14 patients – 6.3%). in the whole examined population, 32 patients (14.5%) had endogenic fluoride prophylaxis, whereas 165 (74.7%) used vitamin D supplementation. only 106 parents/caregivers (48.0%) were satisfied with their children’s dental care. as many as 20 patients (9.0%) were hospitalized more than 10 times and most often those with illnesses of the central nervous system. Dental treatment under general anaesthesia was carried out in 37 patients (16.7%).

Conclusions. The examination revealed that there is an insufficient integrity between dental and general health care

of disabled and chronically ill children and youths. The results also show that there is definitely a great need to set up special disabled patient-oriented programs targeted not only to patients themselves, but also to their parents/ /caregivers and dental health professionals (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 45–53).

ustnej dzieci niepełnosprawnych i przewlekle cho-rych” zleconej przez Ministerstwo Zdrowia (nr 507-02-02207319-03158).

Wyniki

Wykazano, iż 54,8% respondentów we własnej ocenie uznało ogólny stan zdrowia dziecka jako dobry lub zadowalający (20,8%) (Tab. 1). Zadowo-leni ze stanu zdrowia dziecka byli głównie rodzice/ /opiekunowie z grupy niedowidzących lub niewi-domych (83,3%); w najniższym odsetku z choroba-mi ośrodkowego układu nerwowego (37,9%). Stan zdrowia swego dziecka jako zły oceniało jedynie pięciu rodziców/opiekunów pacjentów z grupy z dziecięcym porażeniem mózgowym i/lub pa-daczką. Trudności ze sformułowaniem odpowie-dzi na to pytanie zgłosiło aż 18,6% roodpowie-dziców/opie- rodziców/opie-kunów, a 2,3% ogółu respondentów nie udzieliło jej w ogóle (tab. 1).

ankietowani rodzice/opiekunowie deklarowali, że większość pacjentów odbywała systematyczne wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (80,5%), najczęściej byli to chorzy z dziecięcym po-rażeniem mózgowym i padaczką (89,4%) (tab. 1). Pod stałą opieką specjalistyczną znajdowało się 75,6% z ogółu badanych, głównie osoby z choro-bami ośrodkowego układu nerwowego (87,9%). Jak wynika z zebranych danych, niepełnosprawni intelektualnie oraz z niepełnosprawnością senso-ryczną z opieki takiej korzystali rzadziej, odpo-wiednio 64,2 i 80,0% (tab. 1).

Bardzo mały odsetek spośród badanych był kierowany do stomatologa przez pediatrę (6,3%). W badanych grupach potwierdziło to 10,6% rodzi-ców pacjentów chorujących na dziecięce porażenie mózgowe i padaczkę, a także 7,4% niepełnospraw-nych intelektualnie. nie zgłosił natomiast takiego faktu żaden ankietowany z grupy niewidomych i niedowidzących (tab. 1).

Zdecydowanej większości badanych dzieci za-lecano podawanie witaminy D (74,7%), ale tylko u 14,5% profilaktycznie zastosowano preparaty fluorkowe (najczęściej chorującym na dziecięce porażenie mózgowe i padaczkę) (tab. 2).

na pytanie dotyczące zadowolenia rodziców/ /opiekunów z opieki stomatologicznej nad dziec-kiem jedynie 48,0% respondentów odpowiedziało pozytywnie (tab. 3).

Większość badanych dzieci i młodzieży (87,4%) była w przeszłości hospitalizowana, w tym więcej niż 10-krotnie – 9,0%, a 35,3% przebywało w szpi-talu 1–3 razy. Hospitalizacja dotyczyła najczęściej pacjentów z chorobami ośrodkowego układu ner-wowego. leczenie stomatologiczne podczas po-bytu dziecka w szpitalu zadeklarowało tylko 10%

badanych rodziców/opiekunów. Dotyczyło przede wszystkim dzieci z grupy niepełnosprawnych in-telektualnie w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim (13,7%) (tab. 4). ankietowani podali także, że zabiegi stomatologiczne w znieczuleniu ogólnym były wykonywane u 16,7% pacjentów, przy czym w podobnym odsetku u dzieci i mło-dzieży z grupy i i ii, odpowiednio 21,1 i 21,2% (tab. 4).

Spośród ankietowanych rodziców/opiekunów 17,2% zgłosiło, że u ich dziecka w dniu badania wy-stępował ból w obrębie jamy ustnej pochodzenia zębowego. W największym odsetku dotyczyło to dzieci niepełnosprawnych intelektualnie (21,1%), a następnie dzieci z chorobami ośrodkowego ukła-du nerwowego (16,7%) oraz z grupy niewidomych i niedowidzących (11,7%).

Omówienie

Z otrzymanych od rodziców/opiekunów da-nych wynika, że w większości uważają oni stan zdrowia swoich dzieci jako dobry lub zadowala-jący. Mimo że około 80,5% badanych dzieci by-ło pod stałą opieką lekarską, w tym także 75,6% pod opieką specjalistyczną, to respondenci de-klarowali, że tylko niewielki odsetek pacjentów (6,3%) z grupy objętej badaniem był kierowany do stomatologa przez pediatrę. Podobne obser-wacje zebrano podczas badań ankietowych ger-reth i Borysewicz-lewickiej [2], obejmujących 264 rodziców/opiekunów uczniów szkół specjalnych miasta Poznania, w których jedynie 12,5% ogółu dzieci zostało skierowanych na wizytę stomatolo-giczną przez lekarza pediatrę, w tym 10,5% doty-czyło niepełnosprawnych w stopniu lekkim, 12,1% w stopniu umiarkowanym oraz 16,1% w stopniu znacznym i głębokim. najczęściej do kontroli sta-nu jamy ustnej byli kierowani pacjenci o wyższym stopniu niepełnosprawności [2].

Zwraca uwagę okoliczność, iż wśród uczniów szkół specjalnych 26,1% miało stosowaną suple-mentację fluorkową [2], podczas gdy w przedsta-wianych badaniach takie działania profilaktyczne zalecono jedynie u 14,5% ogółu badanych. Szcze-gólnie w grupie niepełnosprawnych intelektualnie, w której mogą występować trudności z wykształce-niem prawidłowych zachowań higienicznych i die-tetycznych warunkujących w dużym stopniu zdro-wie jamy ustnej, celowe jest wykorzystanie metod farmakologicznych o udowodnionej skuteczności. oczywiście, zalecenie profilaktyki metodą endo-genną powinno być oparte na zebranych danych dotyczących ekspozycji na fluorki w środowisku, a w szczególności na znajomości aktualnego stęże-nia fluorków w wodzie pitnej. należy pamiętać, że

Tabela 1. o pinia rodziców o stanie zdrowia dziecka oraz wizytach u specjalistów Table 1. Parents’ opinion about child’s health status and visits to the specialists Pytanie (Question) liczba badanych w grupach (n umber of examined in groups) liczba badanych (n umber of subjects) niepełnosprawni intelektualnie w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim (moderately, severely and profoundly in -tellectually disabled) chorujący na MPD lub padaczkę (patients with cerebral palsy and epilepsy)

niewidomi i niedowidzący (visually

disabled patients) ogółem (total) n % n % n % n % 95 100,0 66 100,0 60 100,0 221 100,0 czy ocenia Pan(i) stan zdrowia dziecka jako: (What is the health status of your child:) 46 48,4 25 37,9 50 83,3 121 54,8 – dobry (good) – zadowalający (satisfactory) 25 26,3 13 19,7 8 13,3 46 20,8 – zły (poor) 0 0,0 5 7,6 0 0,0 5 2,3 – nie wiem (not sure) 0 0,0 3 4,5 0 0,0 3 1,4 – trudno powiedzieć (difficult to say) 21 22,1 19 28,8 1 1,7 41 18,6 – brak odpowiedzi (no answer) 3 3,2 1 1,5 1 1,7 5 2,3 czy dziecko odbywa systematycznie wizyty kontrolne u lekarza ogólnego? (Does the child attend regular visits to g eneral Practitioner?) 71 74,7 59 89,4 48 80,0 178 80,5 – tak (yes) – nie (no) 20 21,1 6 9,1 12 20,0 38 17,2 – brak odpowiedzi (no answer) 4 4,2 1 1,5 0 0,0 5 2,3 czy dziecko jest pod stałą specjalistyczną opieką lekarską? (Does your child have regular specialist health care?) 61 64,2 58 87,9 48 80,0 167 75,6 – tak (yes) – nie (no) 30 31,6 6 9,1 12 20,0 48 21,7 – brak odpowiedzi (no answer) 4 4,2 2 3,0 0 0,0 6 2,7 czy kiedykolwiek pediatra skierował dziecko do stomatologa? (Has your child been ever referred by paediatrician to the dentist?) 7 7,4 7 10,6 0 0,0 14 6,3 – tak (yes) – nie (no) 80 84,2 59 89,4 55 91,7 194 87,8 – brak odpowiedzi (no answer) 8 8,4 0 0,0 5 8,3 13 5,9

Tabela 2. Stosowanie preparatów fluorkowych i witaminy D wśród badanych dzieci Table 2. The use of fluoride preparation and vitamin D in examined children Pytanie (Question) liczba badanych w grupach (n umber of examined in groups) liczba badanych (n umber of subjects) niepełnosprawni intelektualnie w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim (moderately, severely and profoundly in -tellectually disabled) chorujący na MPD lub padaczkę (patients with cerebral palsy and epilepsy)

niewidomi i niedowidzący (visually

disabled patients) ogółem (total) n % n % n % n % 95 100,0 66 100,0 60 100,0 221 100,0 czy dziecko miało podawane tabletki lub krople z fluorem? (Has your child ever used fluoride tablets or drops?) 11 11,6 14 21,2 7 11,7 32 14,5 – tak (yes) – nie (no) 74 77,9 48 72,7 48 80,0 170 76,9 – brak odpowiedzi (no answer) 10 10,5 4 6,1 5 8,3 19 8,6 czy u dziecka była/jest stosowana witamina D? (Has your child ever used vitamin D?) 72 75,8 54 81,8 39 65,0 165 74,7 – tak (yes) w okresie noworodkowym (during neonatal period) 64 67,4 48 72,7 36 60,0 148 67,0 obecnie (at present) 1 1,1 1 1,5 0 0,0 2 0,9 brak rozwinięcia odpowiedzi (no explication) 7 7,4 5 7,6 3 5,0 15 6,8 – nie (no) 18 18,9 9 13,6 19 31,7 46 20,8 – brak odpowiedzi (no answer) 5 5,3 3 4,5 2 3,3 10 4,5

Tabela 3. Dane dotyczące zadowolenia rodziców/opiekunów z opieki stomatologicznej nad ich dzieckiem Table 3. information concerning satisfaction of parents/caregivers with their child’s dental care Pytanie (Question) liczba badanych w grupach (n umber of examined in groups) liczba badanych (n umber of subjects) niepełnosprawni intelektualnie w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim (moderately, severely and profoundly in -tellectually disabled) chorujący na MPD lub padaczkę (patients with cerebral palsy and epilepsy)

niewidomi i niedowidzący (visually

disabled patients) ogółem (total) n % n % n % n % 95 100,0 66 100,0 60 100,0 221 100,0 czy jest Pan(i) zadowolony(a) z opieki stomatologicznej nad dzieckiem? (a re you satisfied with your child’s dental care?) 37 38,9 33 50,0 36 60,0 106 48,0 – tak (yes) – nie (no) 9 9,5 6 9,1 3 5,0 18 8,1 – nie wiem (not sure) 13 13,7 5 7,6 6 10,0 24 10,9 – trudno powiedzieć (difficult to say) 21 22,1 17 25,8 10 16,7 48 21,7 – brak odpowiedzi (no answer) 15 15,8 5 7,6 5 8,3 25 11,3

Tabela 4. liczba hospitalizacji oraz leczenie stomatologiczne badanych dzieci Table 4. The number of hospitalizations and dental treatment in patients Pytanie (Question) liczba badanych w grupach (n umber of examined in groups) liczba badanych (n umber of subjects) niepełnosprawni intelektualnie w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim (moderately, severely and profoundly in -tellectually disabled) chorujący na MPD lub padaczkę (patients with cerebral palsy and epilepsy)

niewidomi i niedowidzący (visually

disabled patients) ogółem (total) n % n % n % n % 95 100,0 66 100,0 60 100,0 221 100,0 ile razy dziecko było hospitalizowane od urodzenia? (How many Times was the child hospitalized since the birth?) 35 36,8 1 1,5 5 8,3 41 18,6 0 1–3 27 28,4 21 31,8 30 50,0 78 35,3 4–9 7 7,4 17 25,8 8 13,3 32 14,5 ≥ 10 3 3,2 16 24,2 1 1,7 20 9,0 – brak odpowiedzi (no answer) 23 24,2 11 16,7 16 26,7 50 22,6 czy dziecko było leczone stomatologicznie: (Was the child treated dentally:) 13 13,7 7 10,6 2 3,3 22 10,0 – w szpitalu (in hospital) czy dziecko było leczone stomatologicznie w znieczuleniu ogólnym? (Was the child treated dentally in general anaesthesia?) 20 21,1 14 21,2 3 5,0 37 16,7 – tak (yes) – nie (no) 60 63,2 46 69,7 55 91,7 161 72,9 – brak odpowiedzi (no answer) 15 15,8 6 9,1 2 3,3 23 10,4

leczenie stomatologiczne dzieci z ograniczonymi możliwościami współpracy nie jest łatwe, a często nawet niemożliwe w warunkach ambulatoryjnych. Jest to dodatkowym argumentem do zastosowania sprawdzonych pod względem skuteczności metod przeciwdziałania chorobie próchnicowej.

na zaniedbania w opiece nad zdrowiem jamy ustnej tej grupy pacjentów wskazuje też podawa-ny ból zębów. W badaniach zgłosiło takie objawy u swoich dzieci 17,2% rodziców. Dla porównania w latach 2006–2007 objawy te zgłaszało 25,0% rodziców uczniów szkół specjalnych z Poznania, a więc większy odsetek badanych [2].

Przedstawione wcześniej wyniki badań pro-wadzonych w tej samej populacji respondentów pokazały, iż pierwsza wizyta dziecka u stomato-loga tylko u 44,3% pacjentów odbyła się w wieku przedszkolnym, a w okresie 3 miesięcy poprze-dzających badanie do gabinetu stomatologicznego w celu kontroli stanu uzębienia zgłosiło się 20,8% badanych [5]. Podobnie problem ten przedstawia-ją autorzy zagraniczni. Burtner et al. [6] w grupie 362 pacjentów niepełnosprawnych domów opieki pobytowo-rehabilitacyjnej stwierdzili, iż raz do roku badanie stomatologiczne przeszło 68,3% pa-cjentów, co 6 miesięcy 22,5%, co 3 miesiące nato-miast jedynie 5,5% osób.

W świetle przedstawionych danych wydaje się zatem, że problemy stanu zdrowia jamy ustnej nie były wystarczająco podkreślane przez sprawu-jących opiekę nad chorymi. Przekazanie zaleceń przez personel medyczny, a także ich egzekwowa-nie, zwłaszcza przy okazji stosunkowo częstych w tej grupie hospitalizacji być może wpłynęłoby na większą aktywność rodziców w kierunku odbywa-nia przez te dzieci systematycznych profilaktycz-no-leczniczych wizyt stomatologicznych. również pobyty w szpitalu mogłyby być w większym stop-niu wykorzystywane do przeprowadzenia leczenia stomatologicznego. W badaniach włas nych z wy-powiedzi rodziców/opiekunów wynika, iż leczenie takie w znieczuleniu ogólnym stosowano głównie u pacjentów niepełnosprawnych intelektualnie (21,1%) oraz chorujących na dziecięce porażenie mózgowe i padaczkę (21,2%).

leczenie stomatologiczne przeprowadzane w znieczuleniu ogólnym wymusza na stomatolo-gu wybór bardziej radykalnego postępowania te-rapeutycznego, aby wszystkie problemy lecznicze chorego były rozwiązane w czasie jednej wizyty. często są wykonywane wtedy liczne ekstrakcje, w tym zębów z powikłaniami choroby próchni-cowej. Zęby takie w warunkach ambulatoryjnych u osoby ogólnie zdrowej i podejmującej

współ-pracę mogłyby być wyleczone po przeprowadze-niu zabiegów endodontycznych [7]. Dlatego też rodzice lub opiekunowie dzieci poddanych takiej formie leczenia każdorazowo powinni być infor-mowani o konieczności systematycznego prze-prowadzania zabiegów profilaktycznych w domu, a przede wszystkim odbywania regularnych sto-matologicznych wizyt kontrolnych [8, 9]. nieprze-strzeganie tych zaleceń niejednokrotnie prowadzi do nasilenia procesów chorobowych w jamie ust-nej i konieczności wykonania kolejnego zabiegu w warunkach znieczulenia ogólnego [9].

Z publikowanych wyników badań klinicz-nych wynika, że stan zdrowia jamy ustnej pa-cjentów niepełnosprawnych i przewlekle cho-rych nie jest zadowalający [10–12]. Wpływają na to zarówno zaniedbania w odbywaniu systema-tycznych wizyt u stomatologa, istnienie pewnych barier, ale także nie zawsze właściwe zachowa-nia dietetyczne oraz higieniczne w tej populacji pacjentów [6, 13–15]. Wydaje się także, że nie w pełni wykorzystuje się w tej grupie możliwości profilaktyki profesjonalnej łącznie z suplementa-cją fluorkową.

ograniczenia możliwości realizowania pra-widłowych zachowań prozdrowotnych u osób niepełnosprawnych intelektualnie lub fizycznie decydują o kwalifikacji tych pacjentów do objęcia specjalną opieką stomatologiczną. należy dążyć do podniesienia poziomu diagnostyki, terapii i re-habilitacji w tej dziedzinie w ramach specjalistycz-nej opieki nad dzieckiem i nawiązanie właściwej komunikacji z jego rodziną.

Wyniki badań własnych sugerują ponadto brak właściwej edukacji rodziców/opiekunów tej grupy pacjentów odnośnie do potrzeb stomato-logicznej opieki zdrowotnej. Zastanawia stosun-kowo duża liczba dzieci zgłaszających występo-wanie dolegliwości bólowych zębów w kontek-ście stosunkowo dobrej oceny ich stanu zdrowia przez rodziców i opiekunów. Dowodzi to także braku wiedzy odnośnie do wpływu patologii w obrębie jamy ustnej na przebieg chorób ogól-nych i komfort życia.

na podstawie dotychczas przeprowadzonych badań wykazano niedostateczną integralność w opiece stomatologicznej w stosunku do opieki ogólnomedycznej i specjalistycznej nad dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną oraz z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi. Wyniki wskazują też na konieczność edukacji zdrowotnej z zakresu problemów stomatologicznych zarówno w środo-wisku chorych, ich rodziców/opiekunów, jak i per-sonelu medycznego.

Piśmiennictwo

[1] rump Z., Przybylska J.: rola współpracy pediatry ze stomatologiem w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej przewlek-le chorych: standardy postępowania. Przegl. Stomatol. Wieku rozw. 1998, 2/3, 56–60.

[2] gerreth K., Borysewicz-lewicka M.: ocena profilaktycznej opieki stomatologicznej u uczniów szkół specjal-nych w badaniu klinicznym i socjomedycznym. czas. Stomatol. 2008, 61, 691–703.

[3] Fehrenbach M.J., Herring S.W.: Spread of dental infection. Prac. Hyg. 1997, 13–18.

[4] Borysewicz-lewicka M., Kruszyńska-rosada M., gerreth K., Zawadka a., liweń B., adamowicz- -Wieszczeczyńska a., gromadzińska-Zapłata e., lempe B.: opinion of parents and caregivers on oral health care of their disabled and chronically ill children. Pol. J. environ. Stud. 2007, 16, 26–30.

[5] Borysewicz-lewicka M., Wiśniewska K., adamowicz-Wieszczeczyńska a., gromadzińska e., Kruszyńska--rosada M., gerreth K.: awareness of parents and caregivers of the need for dental care of their disabled and chronically ill children. Pol. J. environ. Stud. 2008, 17, 43–48.

[6] Burtner a.P., Jones J.S., Mcneal D.r., low D.W.: a survey of the availability of dental services to developmen-tally disabled persons residing in the community. Spec. care Dentist. 1990, 10, 182–184.

[7] chłapowska J., gromadzińska-Zapłata e.: Uwagi na temat zabiegów stomatologicznych wykonywanych w znieczuleniu ogólnym u dzieci. Pozn. Stomat. 1993, 21, 137–140.

[8] Szymańska J., Bogucka-gordziejko M.: Zabiegi stomatologiczne wykonywane w znieczuleniu ogólnym u pacjentów w wieku rozwojowym. czas. Stomatol. 1999, 52, 591–596.

[9] Takano F., ohmori i.: a longitudinal survey on the oral condition of the handicapped after dental treatment under general anesthesia. Pediatr. Dent. J. 1994, 4, 55–60.

[10] górski M., Buczkowska-radlińska J.: Stan zębów, przyzębia oraz higieny jamy ustnej u osób w wieku 15–18 lat upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym przebywających w domach rodzinnych. czas. Stomatol. 2006, 59, 769–776.

[11] Kozak r., Buczkowska-radlińska J.: Stan zębów dzieci upośledzonych umysłowo w wieku 11–13 lat przeby-wających w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych. czas. Stomatol. 2005, 58, 555–561.

[12] Pezzementi M.l., Fisher M.a.: oral health status of people with intellectual disabilities in the southeastern United States. J. am. Dent. assoc. 2005, 136, 903–912.

[13] christensen g.J.: Special oral hygiene and preventive care for special needs. J. am. Dent. assoc. 2005, 136, 1141–1143.

[14] al-Hussyeen a.a., al-Sadhan S.a.: oral hygiene practices and dietary habits among children with Down’s Syndrome in riyadh, Saudi arabia. Saudi Dent. J. 2006, 18, 141–148.

[15] al agili D.e., roseman J., Pass M.a., Thornton J.B., chavers l.S.: access to dental care in alabama for chil-dren with special needs. Parents’ perspective. J. am. Dent. assoc. 2004, 135, 490–495.

Adres do korespondencji:

Maria Borysewicz-lewicka

Klinika Stomatologii Dziecięcej Katedry Stomatologii Dziecięcej UM ul. Bukowska 70

60-812 Poznań

tel.: 61 854 70 53, faks: 61 854 70 59 e-mail: klstomdz@ump.edu.pl

Praca wpłynęła do redakcji: 20.01.2011 r. Po recenzji: 8.02.2011 r.

Zaakceptowano do druku: 15.03.2011 r. received: 20.01.2011

revised: 8.02.2011 accepted: 15.03.2011