Współczesne tendencje regulacyjne międzynarodowego prawa kosmicznego

(1)

Łukasz Kułaga

Współczesne tendencje regulacyjne

międzynarodowego prawa

kosmicznego

Kwartalnik Prawa Publicznego 7/4, 47-78

(2)

K W A R T A L N I K P R A W A P U B L I C Z N E G O ROK VII • NR 4/2007 • UKSW/BEL Studio - WARSZAWA • ISSN 1642-9591

Ł u k a s z K u ła g a*

WSPÓŁCZESNE TENDENCJE REGULACYJNE MIĘDZYNARODOWEGO

PRAWA KOSMICZNEGO

1. W s tę p

W ostatnim ćwierćwieczu nastąpił niezwykły postęp w zakre sie technologicznych możliwości wykorzystania oraz badania przestrzeni kosmicznej. Proces ten zauważalny jest w wielu aspektach: funkcjonowa nie stałej stacji kosmicznej na orbicie okołoziemskiej, znaczący wzrost ilo ści misji wysyłanych w przestrzeń kosmiczną, gwałtownie rosnąca liczba sztucznych satelitów krążących wokół Ziemi, coraz bardziej zaawansowane plany realizowania kosmicznej turystyki1. W sposób niezauważalny wyko rzystywanie przestrzeni kosmicznej zaczęło mieć ważny wpływ na naszą codzienną rzeczywistość. Najlepszym tego przykładem są wspomniane już satelity, bez których nie moglibyśmy korzystać z wielu zwyczajnych ele mentów naszego życia m.in. nawigacji satelitarnej (GPS), Internetu, tele wizji kablowej oraz szeroko rozumianej telekomunikacji. Ponadto dane sa telitarne z obserwacji Ziemi mają istotne znaczenie w geologii, hydrologii, oceanografii, monitorowaniu środowiska, działaniach poszukiwawczych i ratowniczych, ocenie procesów wylesiania i pustynnienia, zarządza niu odpadami, monitorowaniu pożarów lasów, badaniu i prognozowaniu

M gr Ł ukasz K ułaga - A sy sten t, K a ted ra P ra w a M ięd zy n a ro d o w e g o i E u ropejskiego, W y d ział P ra w a i A d m in istra c ji, U n iw e rs y te t K a rd y n a ła S te fa n a W yszyńskiego w W arszaw ie.

(3)

KPP 4/2007 Łukasz Kutaga

pogody oraz ewaluacji globalnych zmian klimatycznych, w tym m.in. emi sji gazów cieplarnianych czy wielkości pokrywy lodowcowej2.

Znaczący w zrost aktywności człowieka w wykorzystaniu przestrze ni kosmicznej stw arza konieczność jej uporządkowania poprzez regulacje praw ne zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i krajowym3. Mimo że podstaw ą reżim u praw a kosmicznego jest pięć traktatów z lat 60. i 70. XX w. nie sposób nie zauważyć, że ta gałąź praw a międzynarodowego, często niedoceniana przez przedstawicieli doktryny4, jest w trakcie nie ustannego rozwoju.

Współczesne m iędzynarodow e praw o kosmiczne obejmuje um o w y w ielostronne zarówno o charakterze powszechnym, ja k i regional nym. Porozumienia te m ają w znacznym stopniu charakter instytucjo nalny, ponieważ kreują nowe organizację lub agendy międzynarodowe. Ponadto coraz w iększą rolę odgrywają umowy dw ustronne z zakresu w spółpracy kosmicznej, zaw ierane zarówno na szczeblu m iędzypań stwowym , jak i bezpośrednio między agencjami kosmicznymi poszcze gólnych państw.

Istotne znaczenie w zakresie regulacji działalności w przestrzeni kosmicznej mają akty niewiążące praw nie (soft law), które w znacznym stopniu znajdują zastosowanie do nowych zagadnień, takich jak ograni czanie zanieczyszczeń przestrzeni kosmicznej, złagodzenie skutków kata strof naturalnych, czy ochrona środowiska Ziemi.

W niniejszym artykule przedstawione zostaną współczesne ten dencje regulacyjne praw a kosmicznego w kontekście jego pokojowego w y korzystania. W tym celu najpierw zostaną pokazane podstawowe zasady w tym zakresie zaw arte w pięciu traktatach z lat 60. i 70. XX wieku. Następnie przedstaw iona zostanie współczesna regulacja traktatow a p ra w a kosmicznego z uwzględnieniem porozumień o charakterze w ielostron nym i dwustronnym oraz aktów niewiążących prawnie. W ostatniej czę ści artykułu zaprezentowane zostaną węzłowe problemy współczesnego

2 R e p o rt o f th e S cientific a n d T ech n ical S u b c o m m itte e o n its fo rty -fifth sessio n 11-22.2 .2 0 0 8 , A/AC.105/911, P k t 76; C o n trib u tio n o f th e C o m m ittee o n th e P eaceful U ses o f O u te r S pace to th e w o rk o f th e C om m ission on S u s ta in a b le D ev elo p m en t fo r th e th e m a tic c lu s te r 2008- 2009, A/AC. 105/892, 13.6.2007; zob. ró w n ie ż N. J a s e n tu liy a n a , I n te rn a tio n a l S pace L aw C h allen ges in T w e n ty -first C entury, „Singapore J o u r n a l o f I n te r n a tio n a l a n d C o m p a ra tiv e L aw " 2001, n r 5, s. 20.

3 M. L achs, P rze strz e ń k o s m ic z n a - n o w y w y m ia r p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o , PiP 1966, z. 3, s. 4 3 2 -4 4 1 .

4 W y razem teg o m oże b y ć sta łe o m a w ia n ie w p o d rę cz n ik a c h do p ra w a m ię d z y n a ro d o w e go w k o n tek ście p r a w a kosm icznego p rz e d e w s z y s tk im 5 p o d sta w o w y c h t r a k ta tó w z la t 60. i 70. XX w., bez u w z g lę d n ie n ia obecnego s ta n u rzeczy.

(4)

praw a kosmicznego. Dodatkowo w artykule zostanie zwrócona uwaga na odgrywające coraz większą rolę w tej dziedzinie praw a międzynarodowe go, organizacje i agendy międzyrządowe.

2. D o t y c h c z a s o w y re żim p ra w a k o s m ic z n e g o

Na podstawowy reżim współczesnego praw a kosmiczne go (corpus iuris spatialis) składa się pięć trak tató w 5 przygotowanych przez Komitet ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej (COPUOS)6:

- Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytko wania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami nie bieskimi z 27.1.1967 r.7,

- Umowa o ratow aniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wysłanych w przestrzeń kosmiczną z 22.4.1968 r.8,

- Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody w y rządzone przez obiekty kosmiczne z 29.3.1972 r.9,

- Konwencja w sprawie rejestracji obiektów wysyłanych w prze strzeń kosmiczną z 12.11.1974 r.10,

- Porozumienie regulujące działalność państw a na Księżycu i in nych ciałach niebieskich z 5.12.1979 r.n .

Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi cia łami niebieskimi z 27.1.1967 r.12 jest historycznie pierwszym i jednocze śnie najważniejszym traktatem odnoszącym się do działalności państw

5 K.F. W ang, C olla b o ra tio n in th e e xp lo ra tio n o f o u te r space: U sing A D R to reso lve c o n 

flic ts in space, „Cardoso J o u r n a l o f C onflict R esolution" 2006, vol. 7, s. 450.

6 N a te m a t g e n ez y COPUS zob. M. G rzegorczyk, P ra w o k o s m ic z n e , „Zeszyty n a u k o w e U n iw e rs y te tu Ja g iello ń sk ieg o P ra c e p ra w n ic z e " 1973, Z eszyt n r 59, s. 3 9 -4 5 .

7 Dz.U. z 1968 r. N r 14, poz. 82 z ałą c z n ik n r 2; S tro n a m i U k ła d u je s t 98 p a ń stw . D o d atk o w o 27 p a ń s tw p o d p isało , ale d o ty ch c z a s (sta n n a 1.4.2008 r.) n ie ra ty fik o w a ło U kładu.

8 Dz.U. z 1969 r. N r 15, poz. 110; S tro n a m i U m o w y j e s t 90 p a ń stw . D odatkow o 24 p a ń s tw a podpisały, ale d o ty c h c za s (sta n n a 1.4.2008 r.) n ie ra ty fik o w a ły U m owy.

9 Dz.U. z 1973 r. N r 27 poz. 154 załąc z n ik ; S tro n a m i K onw encji je s t 86 p a ń stw . D o datko w o 24 p a ń s tw a podpisały, ale d o ty ch c z a s (stan n a 1.4.2008 r.) n ie ra ty fik o w a ły K onw encji.

10 Dz.U. z 1979 r. Nr. 5 poz. 22 załąc z n ik ; S tro n a m i K onw encji j e s t 51 p a ń stw . D odatkow o 4 p a ń s tw a podpisały, ale d o ty ch c za s (sta n n a 1.4.2008 r.) n ie ra ty fik o w a ły K onw encji.

11 S tro n a m i P o ro z u m ie n ia j e s t 13 p a ń stw . D od atk o w o 4 p a ń s tw a podpisały, ale d o ty c h czas (stan n a 1.4.2008 r.) n ie ra ty fik o w a ły P o ro zu m ien ia. P olska n ie j e s t s tro n ą P orozum ienia.

12 M. G rzegorczyk, o p .cit., s. 9 9 -1 2 2 .

KPP 4/2007 49

(5)

Łukasz Kutaga

w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej. Do podstawo wych zasad ustanowionych przez Układ należą:

- badanie oraz użytkowanie przestrzeni kosmicznej jest prowadzone na rzecz całej ludzkości (art. I akapit 1);

- przestrzeń kosmiczna, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebie skimi nie podlega zawłaszczeniu (art. II)13;

- wolność odkrywania, bez dyskryminacji i na zasadzie równości, przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami nie bieskimi (art. I akapit 2);

- wolność prowadzenia badań w przestrzeni kosmicznej (art. I akapit 3); - działania prowadzone w przestrzeni kosmicznej przez państw a

będą prowadzone zgodnie z prawem międzynarodowym, w szcze gólności z Kartą NZ (art. III);

- umieszczanie na orbicie okołoziemskiej jakiejkolwiek broni maso wej zagłady, w tym broni atomowej jest zakazane (art. IV)14;

- obowiązek współpracy oraz udzielania wzajemnej pomocy przez państw a w zakresie badania przestrzeni kosmicznej (art. IX).

Układ określa ponadto, że kosmonauci15 będą postrzegani jako w y słannicy ludzkości w przestrzeni kosmicznej i dlatego każde państwo udzieli im wszelkiej potrzebnej pomocy w sytuacji wypadku (art. V). Przewiduje również nadzór państw nad działalnością w kosmosie przy należnych im podmiotów pryw atnych (art. VI). Traktat określa także odpowiedzialność państwa, z którego terytorium lub infrastruktury n a stąpił start obiektu kosmicznego lub próba startu, za szkody wyrządzone innym Państwom-Stronom przez obiekt kosmiczny lub jego części (art. VII). Wreszcie, Państwa-Strony Układu są zobowiązane do sprawowania kontroli oraz jurysdykcji w stosunku do swoich obywateli lub obiektów wysłanych w przestrzeń kosmiczną (art. VIII).

Generalny charakter regulacji zaw artych w Układzie z 1967 r. spra wia, że stanowi on fundam entalną podstawę dla działań społeczności mię dzynarodowej w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej16.

13 Zob. szerzej: R. J . Lee, A r tic le I I o f th e O u ter S p a ce T reaty: P ro h ib itio n o f S ta te S o vere

ignty, P riva te P ro p e rty R ig h ts, o r B oth?, .A u stra lia n J o u r n a l o f I n te r n a tio n a l L a w ” 2004, vol. 11,

s. 128-142; A. G órbiel, M ięd zy n a ro d o w e p ra w o k osm iczne, W a rsz a w a 1985, s. 128-149.

14 Z akaz te n obejm uje ró w n ie ż u s ta n a w ia n ie b a z w ojsk o w y ch , in s ta la c ji o ra z fortyfikacji, j a k ró w n ie ż te s to w a n ia ja k ic h k o lw ie k ro d z ajó w b ro n i o raz p rz e p ro w a d z a n ia m a n e w ró w w o jsk o w y ch .

15 D o k try n a a m e ry k a ń s k a u ż y w a p o jęcia „astro n au ci". P o n ad to w z w ią z k u z ro z p o cz ę cie m w y s y ła n ia lu d zi w p rz e s trz e ń k o sm icz n ą p rz e z C hiny p o ja w ił się ró w n ie ż sto s o w a n y p rzez to p a ń s tw o te r m in „taikonauci".

16 M.S. F iresto n e, P ro b lem s in th e reso lu tio n o f d isp u te s c o n c e r n in g d a m a g e c a u se d in

(6)

Współczesne tendencje regulacyjne międzynarodowego prawa kosmicznego KPP 4/2007

Wskazuje się w tym kontekście, że szereg jego postanowień osiągnęło już status praw a zwyczajowego17. Nie kwestionując znaczenia Układu do strzec należy brak jakichkolwiek mechanizmów egzekwowania jego po stanowień, co w świetle obecnej aktywnej działalności niektórych państw w kosmosie może stosunkowo łatwo prowadzić do faktycznego naruszenia jego postanowień, w szczególności w zakresie zakazu zawłaszczania18.

Umowa o ratow aniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zw ro cie obiektów wysyłanych w przestrzeń kosmiczną z 22.4.1968 r.19 stano wi konkretyzację przepisów odnoszących się do pomocy kosmonautom określonych w Układzie. Państwa-Strony Umowy zobowiązują się pod jąć wszelkie potrzebne kroki dla udzielenia koniecznej pomocy członkom

statku kosmicznego, którzy z powodu wypadku lub innej nieprzewidzianej sytuacji znaleźli się na ich terytorium (art. 2) oraz poinformować o tym państwo, do którego obiekt należy i Sekretarza Generalnego NZ (art. 1). Obowiązek pomocy odnosi się również do obszarów znajdujących się poza jurysdykcją państw, jeżeli w zakresie swoich możliwości odpowied nie państw a mogą udzielić pomocy (art. 3). Kraj, który udzielił pomocy powinien bezpiecznie i niezwłocznie przekazać kosmonautów państwu, z którego pochodzą (art. 4). Ta zasada znajduje również zastosowanie do obiektów kosmicznych (art. 5).

Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody w y rządzone przez obiekty kosmiczne z 29.3.1972 r. została zaw arta w związ ku z potrzebą rozwinięcia skutecznych międzynarodowych reguł i proce dur odnoszących się do odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne oraz w celu zapewnienia niezwłocznej zapłaty pełnego i słusznego odszkodowania dla ofiar takich szkód (preambuła). Konwencja określa, że państw o wysyłające obiekt (launching state) powinno być ab solutnie odpowiedzialne do zapłaty odszkodowania za szkody wyrządzone przez jej obiekty kosmiczne na powierzchni Ziemi lub w stosunku do samo lotów w trakcie lotu (art. II)20. W zakresie innych szkód, w szczególności

O uter S p a ce: E q u a l B en e fits f o r m o s t o f M a n k in d , „C alifornia W e s te rn J o u r n a l o f I n te rn a tio n a l

L aw " 2 0 0 6 -2 0 0 7 , vol. 37, s. 1 5 3 -1 5 7 ; A. G órbiel, M ię d z y n a r o d o w e ..., s. 22.

17 R. J . Lee, R e c o n c ilin g I n te r n a tio n a l S p a c e L a w w ith th e C o m m ercia l R e a litie s o f th e

T w e n ty -first C e n tu r y, „S ingapore J o u r n a l o f In te r n a tio n a l a n d C o m p ara tiv e L aw " 2000, n r 4,

s. 203.

18 B.C. G ru n e r, A n e w h o p e f o r in te r n a tio n a l sp a c e la w : In c o rp o ra tin g n in e te e n th c e n tu 

r y f ir s t p o ss e s sio n p r in c ip le s in to th e 1 9 6 7 sp a c e tr e a ty f o r th e c o lo n iz a tio n o f o u te r sp a c e in th e tw e n ty -fir s t c e n tu r y , „Seton H a ll L aw R ev iew " 2004-2005, vol. 35, s. 343.

19 S tro n ą U m o w y j e s t E u ro p ejsk a A gencja K osm iczna (d a ta p rz y s tą p ie n ia 31.12.1975 r.) o ra z EUMETSAT (19.12.2005 r.).

20 W ydaje się, że z a ta k ie szk o d y u z n a ć n a le ży ró w n ie ż k o sz ty s p rz ą ta n ia n iez am ies z - kanego o b sz a ru , k tó r y z o s ta ł z an iec z y sz cz o n y w w y n ik u k a ta s tro fy o b ie k tu kosm icznego. T aka

(7)

Łukasz Kutaga

tych wyrządzonych innym obiektom kosmicznym lub obywatelom, czy własności innego Państwa-Strony, państwo wysyłające jest odpowiedzial ne, jeżeli szkoda jest spowodowana w iną tego państw a lub w iną osoby, za której działania państwo ponosi odpowiedzialność (art. III). Konwencja przewiduje ponadto możliwość stwierdzenia odpowiedzialności łącznej kilku państw (art. IV i V). Reguły konwencyjne nie mają jednak zastoso w ania do szkód wyrządzonych obywatelom własnego państw a lub oby w ateli innych państw, jeżeli uczestniczą oni w działaniu statku kosmicz nego (art. VII).

Roszczenie o odszkodowanie powinno być przedstawione na dro dze dyplomatycznej, nie później niż w rok od nastąpienia szkody lub zi dentyfikowania państw a, które jest za nie odpowiedzialne (art. IX i X). Podniesienie roszczeń na podstawie Konwencji nie wymaga wyczerpania drogi krajowej (art. XI). Wysokość odszkodowania, która powinna być wypłacona przez państw o wysyłające ma zostać określona zgodnie z p ra wem międzynarodowym oraz zasadami sprawiedliwości i słuszności (art. XII). W przypadku niemożliwości osiągnięcia konsensusu na drodze dy plomatycznej w okresie roku od notyfikacji szkody państw u wysyłające mu, zagadnienie to może zostać rozstrzygnięte przez komisje ds. roszczeń powołaną na podstawie Konwencji (art. XV- XX). Wyrok Komisji jest w ią żący, jeżeli uprzednio zgodzą się na to Państwa-Strony postępowania (art. XIX ust. 2)21.

Konwencja może mieć zastosowanie również w stosunku do orga nizacji międzyrządowych, które prowadzą działalność kosmiczną, jeżeli zaakceptują one praw a i obowiązki z niej wynikające i jeżeli większość państw-członków organizacji jest jednocześnie Państwami-Stronami Układu o zasadach działalności państw w zakresie badań i eksploracji przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi (art. XXII)22.

s y tu a c ja m ia ła m iejsce, gdy 2 4.1.1978 r. ra d z ie c k i s a te lita Kosmos 954, z a w ie ra ją c y re a k to r n u k lea rn y , ro z b ił się n a te r y to r iu m K anady. M a te ria ł n u k le a rn y ro z p rz e s trz e n ił się n a o b sz a rz e 124 ty s. km 2. P odjęta p rz ez w ła d z e K anady w e w s p ó łp ra c y ze S ta n am i Z jednoczonym i o p eracja o c zy szczen ia z an iec z y sz cz o n y ch te r e n ó w w celu z m in im a liz o w a n ia s tra t, k o sz to w a ła p ra w ie 16,5 m ilio n ó w d o laró w k a n ad y jsk ich . W tej sy tu a c ji rz ą d ZSSR zgodził się zap łac ić 3 m ilio n y d o la ró w k an ad y jsk ich K anadzie, je d n a k b e z w y ra źn e g o u z n a n ia sw ojej o d p o w ie d zialn o śc i n a p o d s ta w ie K onw encji z 1972 r., k tó rej o b a p a ń s tw a b y ły S tro n am i. Zob. N .L.J.T. H o rb ach , L ia b ility

v e r su s R e s p o n s ib ility u n d e r I n te r n a tio n a l L a w , A m ste rd am 1996, s. 2 6 2 -2 6 4 .

21 K.F. W ang, op.cit., s. 4 5 2 -4 5 8 ; zob. ró w n ie ż S. F reeland, T here's a sa te llite in m y b a c 

k y a r d ? - M IR a n d th e C o n v en tio n o n in te r n a tio n a l lia b ility fo r d a m a g e c a u se d b y space objects,

„U n iv ersity o f N ew S o u th W ales L aw J o u r n a l" 2001, vol. 24, n r 2, s. 4 6 2 -4 8 4 .

22 W skazać n a le ży n a z n a c z ą c ą n ied o o k reślo n o ść p rz ed m io to w e g o p rz e p isu , w szczegól n o ś c i po jęcia „w iększość p a ń stw " . S tro n ą K onw encji j e s t E u ro p ejsk a A gencja K osm iczna (data

(8)

Konwencja w sprawie rejestracji obiektów wysyłanych w prze strzeń kosmiczną z 12.11.1974 r. ma na celu stworzenie rejestrów obiek tów wypuszczanych w przestrzeń kosmiczną na poziomie krajowym i m ię dzynarodowym. W tym ostatnim przypadku rejestr ma być prowadzony przez Sekretarza Generalnego NZ (preambuła). Konwencja wprowadza obowiązek dla Państw-Stron do prowadzenia krajowych rejestrów obiek tów wysyłanych z ich terytoriów lub mających ich przynależność (art. I i II). Państwa-Strony są zobowiązane również do niezwłocznego przeka zywania Sekretarzowi Generalnemu NZ informacji o obiektach znajdują cych się w ich rejestrach. Przedmiotowa informacja powinna obejmować nazwę państw a wysyłającego, dane dotyczące obiektu kosmicznego, datę i miejsce wysłania, podstawowe param etry orbitalne oraz ogólną funkcję obiektu (art. IV). Konwencja zawiera identyczne uregulowanie dotyczą ce możliwości związania się nią przez organizację międzynarodową, jak Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne (art. VII)23.

Porozumienie regulujące działalność państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich z 5.12.1979 r. ma na celu przede wszystkim sprecyzo wanie i rozwinięcie uregulowań dotychczasowych konwencji w stosunku do Księżyca i innych ciał niebieskich (preambuła). Porozumienie przew i duje, że jakakolwiek aktywność dotycząca Księżyca24, włączając w to b a danie oraz użytkowanie, powinna być przeprowadzana zgodnie prawem międzynarodowym, w szczególności Kartą Narodów Zjednoczonych oraz Deklaracją zasad praw a międzynarodowego z 1970 r., w celu utrzym ania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz promowania w spółpra cy międzynarodowej i wzajemnego zrozumienia (art. 2). Księżyc powinien być wykorzystywany jedynie w celach pokojowych, co w szczególności powoduje, że:

- zakazane jest użycie siły lub groźba użycia siły lub jakikolwiek wrogi akt lub groźba wrogiego aktu na Księżycu (art. 3 u st.2 zd. 1); - zakazane jest wykorzystywanie Księżyca do popełnienia któregokol

wiek z wymienionych aktów w stosunku do Ziemi, Księżyca, sta t ku kosmicznego, personelu statku kosmicznego oraz stworzonych

p rz y s tą p ie n ia 23.9.1976 r.), E u te ls a t (30.11.1987 r.), E u m e ts a t (2.9.2005 r.).

23 Zob. ró w n ie ż Z. Yun, R e v is itin g th e 1975 R e g istra tio n C o n v en tio n : T im e f o r R év isio n , „A u stralian J o u r n a l o f I n te r n a tio n a l L aw " 2004, n r 11, s. 106-127.

24 A rt. 1 u s t 2 P o ro z u m ie n ia sta n o w i: „Przepisy P o ro z u m ie n ia d o ty czące K siężyca m ają z as to s o w an ie ró w n ie ż do in n y c h c ia ł n ieb ie sk ic h w sy s te m ie sło n eczn y m , in n y c h niż Z iem ia, z w y ją tk ie m p rz y p ad k u , k ied y szczeg ó ło w e n o rm y p ra w n e w e jd ą w życie o d n o śn ie do ja k ie g o k olw iek z ty c h ciał n ieb ie sk ich "; m ają c n a u w a d z e p o w y ższe w dalszej części o m a w ia n ia P o ro zu m ie n ia z 1979 r. s to so w a n e b ęd zie ty lk o p ojęcie „Księżyc".

(9)

przez człowieka obiektów (art. 3 ust 2 zd.2);

- państw a-Strony nie powinny umieszczać na orbicie Księżyca lub na innej trajektorii wokół Księżyca obiektów przenoszących broń ją drową lub jakikolwiek inny rodzaj broni masowego rażenia (art. 3 ust.3);

- zakazane jest ustanaw ianie baz wojskowych, instalacji oraz forty fikacji, testow ania jakiegokolwiek rodzaju broni oraz prowadzenia wojskowych manewrów na Księżycu (art. 3 ust 4).

Badanie oraz eksploatowanie Księżyca powinno stanowić kompe tencję/obszar całej ludzkości (province o f all m ankind) i być prowadzone z korzyścią i w interesie wszystkich krajów, bez względu na stopień ich naukowego czy gospodarczego rozwoju (art. 4 u st.l). Podstawową regułą, którą powinny kierować się państw a w tym zakresie jest zasada współ pracy (art. 4 ust. 2).

Porozumienie przewiduje jawność prowadzenia działalności ko smicznej, wprowadzając obowiązek państw do inform owania Sekreta rza Generalnego NZ oraz społeczności międzynarodowej, w największym stopniu w jakim to możliwe, o prowadzonej działalności, w szczególności o terminie, celach, miejscu, param etrach orbitalnych oraz czasie trw a nia każdej z planowanych misji (art. 5 ust. 1). Obowiązek niezwłoczne go informowania znajduje zastosowania zwłaszcza do aktywności, która może być prowadzana w tym samym obszarze lub na tej samej orbicie, co działalność innego państw a (art. 5 ust 2). Ponadto Porozumienie potw ier dza istnienie wolności badań naukowych na Księżycu (art. 6 ust. 1), co w praktyce zakłada prawo do pobierania próbek m inerałów i innych sub stancji z Księżyca oraz przechowywania ich na własny użytek (art. 6 ust. 2). W trakcie badań oraz eksploaracji Księżyca, państw a powinny zapo biegać zakłócaniu istniejącej równowagi jego środowiska oraz podejmo wać działania w celu uniknięcia szkodliwego wpływu na środowisko Zie mi przez sprowadzenie pozaziemskich substancji lub w inny sposób (art. 7 ust. 1). W celu prowadzenia eksploracji Księżyca państw a mogą lądować oraz startow ać z Księżyca oraz umieszczać na nim swój personel, pojaz dy kosmiczne, urządzenia, infrastrukturę, stację oraz instalację zarówno na, jak i pod jego powierzchnią (art. 8 ust. 2). W przypadku ustanaw iania stacji na Księżycu, państw a są zobowiązane poinformować Sekretarza Generalnego NZ o ich umiejscowieniu oraz wykorzystać wyłącznie obszar takiej wielkości, jaki jest konieczny dla funkcjonowania stacji oraz tak aby nie przeszkadzać w swobodnym dostępie do innych obszarów Księ życa innym państwom (art. 9). Państwa-Strony są zobowiązane wreszcie,

(10)

Wspólaesne tendencje regulacyjne międzynarodowego prawa kosmicznego KPP 4/2007

aby podjąć wszelkie kroki dla ochrony życia i zdrowia personelu na Księ życu oraz zaoferować schronienie w swoich obiektach wszystkim osobom znajdującym się w stanie zagrożenia życia lub zdrowia (art. 10). Porozu mienie określa Księżyc jako zasób naturalny i wspólne dziedzictwo ludz kości (common heritage ofm a n kin d ), co powoduje, że nie podlega on za właszczeniu lub jakimkolwiek roszczeniom odnośnie sprawowania nad nim suwerenności oraz okupacji (art. 11 ust. 1-2). Żadna część Księżyca nie może stać się własnością jakiegokolwiek państw a, a zatem żadna ak tywność na Księżycu nie może spowodować pow stania praw a własności w tym zakresie (art. 11 ust. 3). Państwa podejmujące aktywność na Księ życu utrzym ują swoją jurysdykcję nad osobami, sprzętem, urządzenia mi, infrastrukturą oraz stacjami, które wykorzystują w tym celu (art. 12 ust.l).

Szczegółowe zasady eksploatacji kosmosu mają zostać określone przez Państwa-Strony Porozumienia na forum Zgromadzenia Ogólnego (art. 11 ust. 5 w pow. z art. 18). Reżim, który ma zostać ustanowiony po winien realizować następujące cele:

- uporządkowanie i bezpieczny rozwój zasobów naturalnych Księżyca; - racjonalne zarządzanie zasobami;

- rozwój możliwości korzystania z tych zasobów;

- równy (sprawiedliwy) udział Państw-Stron w korzyściach wynika jących z zasobów Księżyca, z należytym uwzględnieniem interesów

państw rozwijających się (art. 11 ust. 7).

Przestrzeganie postanowień Porozumienia zapewnia klauzula o otwartości wszystkich obiektów Państw-Stron znajdujących się na Księżycu dla przedstawicieli innych Państw-Stron. Porozumienie zakłada jednak konieczność poinformowania z odpowiednim uprzedzeniem o pla

nowanej wizycie w celu zapewnienia, że nie spowoduje ona niebezpie czeństwa dla działalności wizytowanego obiektu (art. 15 ust.l). Podobnie jak Konwencja o odpowiedzialności z 1973 r. oraz Konwencja o ratow aniu kosmonautów z 1968 r., Porozumienie z 1979 r. zawiera klauzulę o możli wości zastosowania jego postanowień do organizacji międzynarodowych (art. 16).

Zauważyć należy, że niewielka liczba państw, które związały się Po rozumieniem z 1979 r. sugeruje, że jest ono postrzegane raczej jako ogra niczenie prerogatyw państw w przestrzeni kosmicznej, niż ich rozszerze nie. Przez szczegółową regulację użytkowania Księżyca, Porozumienie de facto redukuje upraw nienia państw, które w przypadku braku tego rodza ju regulacji są ograniczone jedynie podstawowymi zasadami określonymi

(11)

w Układzie z 1967 r. Znacząca szczegółowość unorm ow ań Porozumienia powoduje brak zainteresowania państw, aktywnie realizujących politykę kosmiczną, do związania się tą umową. Istotnym elementem zniechęcają cym państw a do przystąpienia do Porozumienia jest zaw arta w nim w y raźnie koncepcja „wspólnego dziedzictwa ludzkości" jako mająca zastoso w anie do przestrzeni kosmicznej25.

Jednocześnie zauważyć należy, że są podejmowane działania w celu zwiększenia liczby Państw-Stron. Najlepszym tego przykładem jest Wspól ne Oświadczenie Austrii, Belgii, Chile, Meksyku, Niderlandów, Pakistanu oraz Filipin, w którym wymienione kraje wskazują na korzyści wynikają ce z omawianej umowy międzynarodowej26. Sygnatariusze oświadczenie wskazują, że Porozumienie z 1979 r. potwierdza lub rozwija uregulowa nia Układu z 1967 r. Dostrzegają również, że art. 11 Porozumienia przew i dujący zastosowanie do przestrzeni kosmicznej koncepcji wspólnego dzie dzictwa całej ludzkości budzi pewne kontrowersje, niemniej jak w skazu ją „zapewnia on oczywiste praw ne rozwiązanie" w zakresie eksploatacji przestrzeni kosmicznej w oparciu o Układ z 1967 r. oraz zasady praw a kosmicznego27. Największą korzyść w omawianej umowie międzynarodo wej autorzy Wspólnego Oświadczenia postrzegają w tzw. „inteligentnym podejściu", które umożliwia uszczegółowienie lub modyfikację jego posta nowień w sytuacji, kiedy rozwój technologiczny i badawczy w zakresie korzystania z przestrzeni kosmicznej będą tego wymagały.

Warto zwrócić uwagę, że szczegółowy reżim wprowadzony przez Porozumienie z 1979 r., znacząco odbiega od postrzegania przestrzeni kosmicznej jako terytorium znajdującego się poza jurysdykcją państw. Faktycznie uniemożliwia on stosowanie norm praw a międzynarodowego odnoszących się do terytoriów poza jurysdykcją państw, w szczególności tych dotyczących praw a morza per analogiam. Takie podejście jest szcze gólnie niekorzystne dla krajów, które za istotne uznają odwołanie do za sad wolności mórz w korzystaniu z przestrzeni kosmicznej.

25 D otyczy to szczeg ó ln ie S ta n ó w Z jednoczonych i Rosji zob. R .J. Lee, R e c o n c ilin g ..., s. 2 4 1 -2 4 2 ; M.L. L istner, The o w n e r s h ip a n d e xp lo ra tio n o f o u te r space: A lo o k a t fo u n d a tio n a l

la w a n d f u tu r e legal c h a lle n g es to c u r r e n t c la im s, „R egent J o u r n a l o f In te r n a tio n a l L aw " 2003,

vol. 1, s. 86.

26 J o in t S ta te m e n t o n th e b e n efits o f a d h e re n c e to th e A g re em e n t G o v ern in g th e A ctiv ities o f S ta te s o n th e M oon a n d O th e r C elestial Bodies o f 1979 b y S ta te s P a rtie s to t h a t A g reem en t, A/ AC.105/C.2/2008/CRP.l 1 z 2.4.2008 r.; zob. ró w n ie ż G. O d u n ta n , I m a g in e T h ere a re No P osses

sio n s: L eg a l a n d M oral B asis o f th e C o m m o n H erita g e P rin cip le in S p a c e L a w , „M a n ch e ster J o 

u r n a l o f In te r n a tio n a l E conom ic L a w ’ 2005, vol. 2, n r 1, s. 3 0 -5 8 . 27 J o in t S ta te m e n t, op.cit., s. 5.

(12)

3 . O c e n a p o d s t a w t r a k t a t o w y c h p ra w a k o s m ic z n e g o

Wśród p aństw nie ma pełnej zgody odnośnie oceny współcze śnie obowiązującego reżim u praw a kosmicznego. Część krajów postrzega go jako wystarczający dla prowadzenia działalności kosmicznej. Podkre śla się w tym kontekście fundamentalne uregulowania zaw arte we w spo mnianych konwencjach, które zachęcają do dalszej eksploracji kosmosu zarówno przez państw a, jak i inne podmioty. Te kraje opowiadają się za kontynuowaniem kampanii zachęcania do przystępowania do wspom nia nych traktatów 28.

Inna grupa p aństw dostrzegając znaczenie istniejącego reżimu p ra wa kosmicznego zwraca uwagę na konieczność jego rewizji w celu przy stosowania go do w yzwań współczesnej aktywności kosmicznej29. Wska zuje ona przede wszystkim na konieczność wprowadzenia postanowień dotyczących zanieczyszczeń kosmosu (space debris) oraz postanowień od noszących się do korzystania z satelitów.

Ostatnia grupa państw stoi na stanowisku nieprzystawalności ist niejącego reżimu do współczesnych wyzwań. Wskazuje ona na konieczność radykalnej zmiany tym zakresie przez przyjęcie jednolitego całościowego dokumentu będące odpowiednikiem Konwencji o prawie morza z Monte go Bay odnośnie przestrzeni kosmicznej. Delegacje te podkreślają z jednej strony na celowość zapobieżenia procesowi militaryzacji, z drugiej strony natom iast na potrzebę uregulowania działalności podmiotów pryw atnych w związku z postępującą komercjalizacją przestrzeni kosmicznej30.

4 . N o w e r e g u la c je t r a k t a t o w e i in s t y t u c jo n a ln e p ra w a k o s m ic z n e g o

Wzrost aktywności państw w przestrzeni kosmicznej powodu je, że dziedzina ta stopniowo jest obejmowana nowymi regulacjami praw- nomiędzynarodowymi. Współczesne traktaty z zakresu praw a kosmicz nego w odróżnieniu od pięciu przedstawionych umów, nie mają charak teru ogólnego, ale podejmują przede wszystkim zagadnienia specyficzne,

28 R e p o rt o f th e C o m m ittee o n th e Peaceful U ses o f O u te r Space, GA O fficial R ecords, Si x ty -se co n d se ssio n , S u p p le m e n t No. 20 (A/62/20), N ew York 2007, [dalej: COPUOS R ep o rt 2007], p k t 186; zaliczy ć m o ż n a do n ic h N iderlandy, A ustrię, N iemcy.

29 D raft r e p o rt S ta tu s a n d a p p lic a tio n o f th e five U n ite d N a tio n s tr e a tie s on o u te r space, Legal S u b co m m ittee, F o rty -s e v e n th sessio n , 2008, A/AC. 105/C .2/L.273/A dd.l , p k t 9.

(13)

bardziej szczegółowe, niemniej równie ważne dla rozwoju pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej.

4 .1 . Porozum ienia w ielo stro n n e

Na poziomie wielostronnym dostrzegalne jest coraz w ięk sze powiązanie praw a kosmicznego z innymi gałęziami praw a m.in. praw em telekomunikacyjnym, prawem handlowym oraz praw em obro tu gospodarczego. Wyrazem pierwszej wspomnianej tendencji są przede wszystkim Konstytucja i Konwencja Międzynarodowego Związku Tele komunikacyjnego (dalej: MZT) podpisane w Genewie 1992 r. (weszła w życie 1.7.1994 r.)31. Oba akty były modyfikowane trzykrotnie w 1994 r. 1998 r. oraz 2002 r. Ostatnia modyfikacja weszła w życie 1 stycznia 2004 r. Najważniejszymi uregulowaniami w ramach MZT w zakresie praw a ko smicznego jest określenie wykorzystania orbity geostacjonarnej, które to zagadnienie zostanie opisane w dalszej części artykułu.

W zakresie uregulowań telekomunikacyjnych w arto zwrócić u w a gę również na Konwencję z Tampere o zapewnieniu środków telekomuni kacyjnych dla celów złagodzenia skutków klęsk oraz prowadzenia akcji ratowniczych (Tampere Convention on the Provision o f Telecommunica tion Resources fo r Disaster M itigation and R elief Operation) z 18.6.1998 r. (weszła w życie 8.1.2005 r.)32. Konwencja z Tampere przewiduje, że Państwa-Strony, w celu złagodzenia skutków klęsk oraz prowadzenia akcji ratowniczych, będą współpracować (również z podmiotami niepań stwowymi) aby jak najlepiej wykorzystać istniejące środki telekomunika cyjne (art. 3 ust.l). W szczególności tego rodzaju działania mogą obejmo wać dzielenie się informacjami o naturalnych zagrożeniach, innego ro dzaju zagrożeniach dla zdrowia i klęskach oraz instalację odpowiednich środków telekomunikacyjnych, które mogą być użytkowane przez organi zację pomocy hum anitarnej (art. 3 ust. 2). Wyrazem współpracy może być

31 N ie sposób n ie z a u w a ż y ć je d n a k szereg u w c ze śn ie jszy c h reg u lacji z z a k re s u p ra w a telek o m u n ik ac y jn eg o m .in. K onw encji u sta n a w ia ją c e j E u ro p ejsk ą O rganizację T elekom unikacji S a te lita rn e j EUTELSAT z 15.6.1982 r., P o ro z u m ien ia d otyczącego M ię d zy n a ro d o w e j O rganizacji S a te litó w T eleko m u n ik acy jn y ch z 20.8.1971 r., K onw encji o M ięd zy n aro d o w e j O rganizacji M o b iln y c h S a telitó w z 3.8.1976 r., P o ro z u m ie n ia u sta n a w ia ją c e g o „ In te rsp u tn ik " M ię d zy n a ro d o w y S y stem i O rganizacja K osm icznej K om unikacji z 15.11.1971 r. , P o ro zu m ien ie o M ięd zy n a ro d o w y m P ro g ram ie COSPAS-SARSAT d o ty cz ąc eg o s y s te m u sa te lita rn e g o d la p o trz e b r a to w n ic tw a z 1.6.1988 r., czy p o śred n io z w ią z a n ą z t ą p ro b le m a ty k ą K onw encją u s ta n a w ia ją c ą E u ro p ejsk ą O rganizację ds. W y k o rzy sty w a n ia S a te litó w M eteo ro lo g iczn y ch z 24.5.1983 r., zob. szerzej: A. G órbiel, M ię d z y n a r o d o w e ..., s. 2 0 7 -2 1 9 .

32 S y g n a tariu sz am i K onw encji je s t 60 p a ń stw . S tro n a m i K onw encji j e s t 37 p ań stw . Polska j e s t sy g n a ta riu sz e m , ale n ie s tro n ą K onw encji.

(14)

Współczesne tendencje regulacyjne międzynarodowego prawa kosmicznego

również zawieranie szczegółowych dwu- i wielostronnych porozumień (art. 3 ust 3). Państwo-Strona Konwencji z Tampere, które dla zmniejsze nia skutków katastrofy lub zorganizowania odpowiedniej pomocy potrze buje wsparcia telekomunikacyjnego, może bezpośrednio lub za pośred nictwem Koordynatora Narodów Zjednocznych ds. Pomocy w Sytuacjach Kryzysowych (United Nations Emergency Relief Coordinator) zwrócić się innego Państwa-Strony (art. 4 u st.l), które powinno niezwłocznie poin formować państw o występujące o pomoc, czy jej udzieli (art. 4 ust. 3). Wsparcie telekomunikacyjne może zostać zapewniona tylko w przypadku zgody państw a o nią występującego (art. 4 ust. 5). Państwo to jest zo bowiązane do przyznania osobom niebędącym jego obywatelami, a reali zującym pomoc telekomunikacyjną na podstawie Konwencji z Tampere, niezbędne przywileje umożliwiające odpowiednią realizację ich funkcji i obejmujące m.in. im m unitet w zakresie aresztowania, zatrzymania, w y łączenie od obowiązku płacenia podatków i innych opłat oraz im m unitet w zakresie zajęcia mienia służącego do realizacji pomocy (art. 5 ust. 1). Państwo przyjmujące pomoc jest zobowiązane ponadto do podjęcia dzia łań umożliwiających jej realizację, w takim stopniu w jakim to możliwe, m.in. przez ochronę personelu, oraz przywiezionego sprzętu materiałów, jak również przyznania odpowiednich pozwoleń i licencji (art. 5 ust. 2-4) Odzwierciedleniem powiązania praw a kosmicznego z praw em han dlowym jest z kolei projekt Protokołu dotyczącego szczegółowych kwestii w zakresie aktywów kosmicznych do Konwencji w sprawie międzynaro dowych zabezpieczeń n a składnikach m ajątku (Draft to the Protocol on matters specific to space assets Convention on International Interests in Mobile Equipment). Porozumienie to, negocjowane obecnie na forum Mię dzynarodowego instytutu ds. unifikacji praw a prywatnego (UNIDROIT), ma stworzyć ram y praw ne dla finansowanie działalności w przestrzeni kosmicznej przez sektor pryw atny33. Protokół określa w arunki, które po winny być spełnione przy zawieraniu umów dotyczących aktywów ko smicznych, w szczególności kwestię pełnomocnictwa oraz w yboru p ra w a (art. V-VIII). Do aktywów kosmicznych Protokół zalicza m.in. dają ce się zidentyfikować aktywa, które mają być wysłane lub umieszczone w przestrzeni kosmicznej oraz aktywa zgromadzone lub wytworzone

33 Zob. szerzej M .J. S ta n fo rd , B. P o u lain , T he P r e lim in a r y D r a ft P rotocol to th e Cape T o w n

C o n v en tio n o n I n te r n a tio n a l In te r e s ts in M obile E q u ip m e n t o n M a tte r s sp e c ific to S p a c e A sse ts,

»U niform L aw R e v ie w ' 2003, n r. 8, s. 6 6 4 -6 6 7 ; J .I. G ab ry n o w icz, S pace L aw : I ts C old W ar Ori-

g in s a n d C h a llen g es in th e E ra o fG lo b a liz a tio n , „Suffolk U n iv e rsity L a w R e v ie w ' 2004, vol. 37,

s. 1061-1063; A. M . B alsano, M o d e r n iz in g S e cu r ed T r a n sa c tio n s L a w : a V ie w p o in t f r o m th e

(15)

w przestrzeni kosmicznej (art I g)34. Warto zauważyć, że Protokół w yraź nie przewiduje, iż jego postanowienia w żadnym stopniu nie naruszają praw i zobowiązań państw wynikających z istniejącego traktatów p ra w a kosmicznego przyjętych pod auspicjami NZ oraz Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego (art. XXI bis).

Interesującym z punktu widzenia prawnomiędzynarodowego pro cesem zinstytucjonalizowanej współpracy jest Grupa ds. Obserwacji Zie mi (Group on Earth Observations - GEO) pow stała lutym 2005 r. w Bruk seli na mocy rezolucji Trzeciego Szczytu Obserwacji Ziemi35. Do aktów praw nych konstytuujących tę organizacje międzynarodową należą rów nież przyjęte w 2005 r. zasady działania (rules o f procedure) oraz 10 let ni plan (2005-2015) w zakresie implementacji Globalnego Systemu Sys tem ów Obserwacji Ziemi. Najważniejszym celem GEO jest realizacja 10 letniego planu (2005-2015) w zakresie implementacji Globalnego Systemu Systemów Obserwacji Ziemi (The Global Earth Observation System o f Sys tems - GEOSS)36. Do podstawowych celów GEOSS zalicza się:

- ograniczenie strat w ludziach i własności spowodowanych kata strofami naturalnym i oraz katastrofam i spowodowanymi przez człowieka;

- rozumienie czynników środowiskowych wpływających na zdrowie i dobrobyt ludzki;

- polepszenie zarządzania zasobami energetycznymi;

- rozumienie, ewaluacja, przewidywanie, łagodzenie oraz adaptow a nie do zmienności klimatu;

- polepszenie zarządzania zasobami wodnymi przez lepsze rozumie nie obiegu wody;

- zwiększenie informacji o pogodzie, przewidywanie oraz ostrzega nie;

- polepszenie zarządzania i ochrony lądowych, przybrzeżnych oraz morskich ekosystemów;

- wspieranie zrównoważonego rolnictwa oraz zwalczanie pustynnie nia;

- monitorowanie oraz ochrona bioróżnorodności.

34 P ro jek t p ro to k o łu j e s t d o stę p n y n a s tro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://w w w .u n id ro it.o rg 35 R ezolucja d o stę p n a n a s tro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://e a rth o b s e rv a tio n s .o rg /d o c s / T h ird % 2 0 S u m m it% 2 0 R eso lu tio n .p d f

36 T h e G lobal E a r th O b s erv a tio n S y stem o f S y stem s (GEOSS) 10-Year Im p le m e n ta tio n P lan , d o stę p n y n a s tro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://e arth o b serv atio n s.o rg /d o cs/1 0 -Y ear% 2 0 Im p le- m e n ta tio n % 2 0 P lan .p d f

(16)

Członkami Grupy ds. Obserwacji Ziemi mogą być państw a oraz Ko misja Europejska. W pracach grupy mogą brać udział również, za zgodą członków, organizacje międzynarodowe jako tzw. organizacje uczestniczą ce (Participating Organizations) (pkt 2.2. Zasad Działania)37. Na strukturę instytucjonalną grupy składają się Komitet Plenarny, Komitet Wykonaw czy oraz Sekretariat. Komitet Wykonawczy składa się z 12 członków w y bieranych z uwzględnieniem reprezentacji wszystkich regionów świata (pkt. 3.3.)38. Zadaniem Komitetu Wykonawczego jest udzielanie pomocy w podejmowaniu decyzji przez Komitet Plenarny oraz przygotowywanie re komendacji zapewniających implementację powyższych decyzji (pkt 3.1). Komitet Plenarny spotyka się przynajmniej raz do roku w celu przyjęcia rocznego planu działania, ustalenia budżetu, przyjęcia raportu Komitetu Wykonawczego, Sekretariatu oraz grup roboczych, jeżeli zostały powoła ne (pkt 2.4.). Decyzje w obu komitetach są podejmowane w drodze kon sensusu.

W lutym 2008 r. członkami GEO były 72 państw a (wśród nich nie ma Polski) oraz Komisja Europejska. Ponadto 52 organizacje międzynaro dowe brały udział w pracach GEO jako organizacje uczestniczące39.

Obok porozumień międzypaństwowych w zakresie praw a kosmicz nego funkcjonują również wielostronne porozumienia, struktury oraz mechanizmy oparte na umowach agencji kosmicznych poszczególnych krajów. Do tego rodzaju zaliczyć należy Kartę o współpracy w celu osią gnięcia koordynacji w wykorzystaniu obiektów kosmicznych w przypad ku klęski żywiołowej lub antropogenicznej (Charter On Cooperation To Achieve The Coordinated Use O f Space Facilities In The Event O f Natural Or Technological Disasters), Międzyagencyjny Komitet Koordynacyjny ds. Zanieczyszczeń Kosmosu (Inter-Agency Space Debris Coordinaton Com mittee - IADC) oraz Komitet ds. Satelitów Obserwacyjnych Ziemi (The Committee on Earth Observation Satellites CEOS).

Karta o współpracy w celu osiągnięcia koordynacji w wykorzysta niu obiektów kosmicznych w przypadku klęski żywiołowej lub antropo genicznej40 została podpisana 20.12.2000 r. przez Europejską Agencję Ko smiczną oraz agencje kosmiczne Kanady i Francji. W okresie późniejszym Kartę podpisały również odpowiednie instytucje Indii, Argentyny, Japo nii, Chin oraz Stanów Zjednoczonych (United States Geological Survey).

37 R ules o f P ro c e d u re G ro u p o n E a r th O b serv a tio n s, d o s tę p n y n a s tro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://e a rth o b serv atio n s.o rg /d o cu m en ts/G E O % 2 0 R u les% 2 0 o f% 2 0 P ro ced u re.p d f

38 A fry k a (2), A m e ry k i (3), A zja i O ceania (3), W N P (1), E u ro p a (3).

39 In fo rm ac je d o stę p n e n a s tro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://e a rth o b s e rv a tio n s .o rg 40 D o stęp n a n a stro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://w w w .d is a s te rs c h a rte r.o rg /c h a rte r_ e .h tm l

(17)

KPP 4/2007 tukasz Kutaga

Celem Karty jest, w ram ach promowania współpracy pomiędzy agencja mi kosmicznymi oraz operatoram i systemów kosmicznych w przypadku klęski żywiołowej lub antropogenicznej, dostarczanie państw om podczas okresów kryzysu informacji umożliwiających przewidywanie oraz od powiednie zarządzenie (art. II). Realizacji zadań określonych ma służyć współpraca między podmiotami, które podpisały Kartę, w oparciu o funk cjonujące na jej podstawie organy - Radę oraz Sekretariat (art. III).

Międzyagencyjny Komitet Koordynacyjny ds. Zanieczyszczeń Ko smosu (IADC) stanowi forum wymiany informacji w zakresie badań n a ukowych oraz współpracy dotyczących zanieczyszczeń kosmosu41. IADC pow stał w 1993 r. jako porozumienie Amerykańskiej Agencji ds. Aeronau- tyki i Kosmosu (NASA), Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA), Rosyjskiej Agencji Kosmicznej (ROSKOSMOS) oraz Japonii. Stopniowo do Komitetu przystępowały kolejne państw a. Obecnie członkami Komitetu jest 11 rzą dowych agencji kosmicznych. Struktura instytucjonalna IADC składa się Grupy Sterującej, przyjmującej nowych członków i odpowiedzialnej za zmianę zasad działania Komitetu oraz czterech wyspecjalizowanych grup roboczych (przedmiotem ich zainteresowania są: pomiary, środowisko i baza danych, ochrona, łagodzenie).

Zbliżonych charakter do już przedstawionych instytucji między narodowych ma stworzony w 1984 r. Komitet ds. Satelitów Obserwacyj nych Ziemi stanowiący międzynarodowy mechanizm koordynujący cy wilne programy kosmiczne dotyczące obserwacji Ziemi. W skład Komi tetu wchodzą agencje kosmiczne z 26 państw oraz 20 stowarzyszonych organizacji. Zasady działania (terms ofreference) Komitetu określają, że jego członkowie spotykają się przynajmniej raz do roku na sesji plenarnej. Komitet może ustanaw iać grupy robocze. Posiada stały Sekretariat utrzy mywany przez ESA, NASA oraz Japońską Agencję Kosmiczną42.

4 .2 . Porozum ienia regionalne

W kontekście unorm ow ań regionalnych43 w arto zwrócić u w a gę na Wielostronną współpracę regionu Azji i Pacyfiku w zakresie techno logii i programów kosmicznych (Asia-Pacific M ultilateral Cooperation in

41 Z asady d z ia ła n ia (Term s o f R e fere n ce o f th e In ter-A g en cy Space D ebris C o o rd in atio n C om m ittee), p k t 1, zob. ró w n ie ż p k t 2 I p k t 3, d o stę p n e n a stro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://w w w . iad c -o n lin e . o rg /in d ex .cg i? ite m = d o cs_pub

42 D o stę p n a n a stro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://w w w .ce o s.o rg /p ag e s/ce o s_ term s.h tm l 43 N a te m a t g en ezy p o ro z u m ień re g io n a ln y c h w z ak re sie p r a w a k o sm iczn e zob. M. G rze g orczy k , op.cit., s. 6 4 -8 1 .

(18)

Space Technology and Applications)44. Została ona zainicjowana porozu mieniem (memorandum o f understanding) podpisanym w lutym 1992 r. przez Chiny, Pakistan i Tajlandię. W 1994 r. w ram ach omawianej współ pracy został stworzony Komitet Łącznikowy (Liaison Committee), do któ rego swoich przedstawicieli powołały również inne państw a regionu m.in. Indie, Korea, Japonia, Australia, Indonezja. W 1999 r. w ram ach omawia nego procesu ustanowiony został sekretariat z siedzibą w Pekinie oraz Komitet przygotowawczy dla Mechanizmu Kosmicznej Współpracy Azji- Pacyfiku. Dodatkowo w kw ietniu 1998 r. podpisano porozumienie (m em o randum o f understanding) o współpracy w zakresie małych projektów wielozadaniowych satelitów i innych związanych z tym działań (Coope ration in Small Multi-Mission Satellite (SMMS) Project and Other Related Activities) przez Chiny, Koreę, Mongolię, Pakistan i Tajlandię. W 1999 r. do porozumienia przystąpił Bangladesz45.

Kulminacją tego procesu instytucjonalizacji było podpisanie 28.10.2005 r. Konwencji o Organizacji Współpracy Kosmicznej Azji-Pacyfi- ku (OWKAP) przez Bangladesz, Chiny, Indonezję, Iran, Mongolię, Pakistan, Peru i Tajlandię46. Konwencja przewiduje, że celem utworzonej i wypo sażonej w prawnomiędzynarodową osobowość organizacji jest promowa nie współpracy kosmicznej oraz pokojowego wykorzystania urządzeń ko smicznych. Realizację tego zadania ma zapewnić wzmocnienie kooperacji między odpowiednimi przedsiębiorstwami oraz instytutam i naukowy mi Państw-Stron oraz udostępnianie osiągnięć w zakresie kosmicznych technologii (art. 4). W ram ach implementacji wskazanych założeń, skła dająca się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich Rada, ma za zadanie proponować polityki gospodarcze oraz programy współpracy realizujące cele OWKAP (art. 5 ust. 1 i 2). Fundamentem polityki gospo darczej prowadzonej przez OWKAP ma być zasada „uczciwego zwrotu" |fair-return), zakładająca sprawiedliwy udział państw - stron Organizacji w jej programach oraz osiągnięciach, współmierny do ich uprzednich in westycji (art. 5 ust. 3 i 4)47.

W ramach stru k tu r regionalnych zwrócić uwagę należy również na Regionalne Centra Edukacyjne dotyczące Kosmicznej Technologii i Nauki

44 Ze w z g lęd ó w n a z a k ła d a n ą objętość a rty k u łu , n ie z o sta n ie w n im o m ó w io n a E u ro p ej ska A gencja K osm iczna (E uropean S p a c e A g en c y) o ra z p o lity k a k o sm icz n a U nii E uropejskiej.

45 In fo rm ac je d o stę p n e n a stro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://w w w .a p m c s ta .o rg

46 K onw encja d o stę p n a n a stro n ie in te rn e to w e j M in is te rs tw a H a n d lu ChRL - h ttp ://tra d e - in serv ices.m o fco m .g o v .cn /e n /b /2 005-1 0 -2 8 /1 8 5 8 3 .sh tm l

47 Szerzej o k o sm iczn e w s p ó łp ra c y w Azji zob. D.H. Kim, The p o s s ib ility o f E sta b lish in g

a n A s ia n Space A g e n c y , „S ingapore J o u r n a l o f I n te r n a tio n a l a n d C o m p ara tiv e L aw " 2001, n r 5,

(19)

KPP 4/2007 64

Łukasz Kutaga

(Regional Centres fo r Space Science and Technology Education) funkcjo nujące w oparciu o rezolucję Zgromadzenia Ogólnego n r 45/72 „Między narodowa współpraca w zakresie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej" z 11.12.1990 r.48 oraz postanowienia szczegółowe przyjęte przez COPUOS49 i odpowiednie umowy międzynarodowe.

Obecnie tego rodzaje instytucje działają w:

- Indiach od 1995 r. dla regionu Azji i Pacyfiku50. Centrum pow sta ło na podstawie porozumienia zawartego przez 10 państw regionu. Obecnie stronam i porozumienia jest 15 krajów51;

- Nigerii od 1995 r. dla anglojęzycznych państw Afryki52. W pracach Centrum bierze udział 14 krajów53;

- Brazylii i Meksyku od 1997 r. dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Centrum powstało na podstawie porozumienia Brazylii i Meksyku, w którym oba kraje będące koordynatorami Centrum oraz goszczą ce zamiennie jego siedzibę ustaliły zasady współpracy54;

- Maroku od 1998 r. dla francuskojęzycznych państw Afryki. W p ra cach Centrum bierze udział 11 krajów55.

Struktura instytucjonalna Regionalnych Centrów Edukacyjnych opiera się na Radzie Zarządzającej, Sekretariacie oraz Komitecie Dorad czym56. Obecnie planowane jest utworzenie piątego regionalne centrum edukacyjnego dla Azji Zachodniej w Jordanii.

4 .3 . Porozum ienia dw u stro n n e

Odnosząc się do umów o charakterze dwustronnym we współ czesnym prawie kosmicznym w arto zwrócić uwagę nie tylko na traktaty

48 I n te r n a tio n a l c o -o p e ra tio n in th e p e ac e fu l u se s o f o u te r sp ace, A/RES/45/72, p k t 8. 49 A/AC. 105/456, a n n e x II, p a r a 4.

50 In fo rm ac je o C e n tru m d o stę p n e n a s tro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://w w w .c s ste a p .o rg 51 Indie, B irm a, D em o k raty cz n a R ep u b lik a Korei, Filipiny, In d o n e zja, K azach stan , Kirgi- sta n , M alezja, M ongolia, N a u ru , N epal, R ep u b lik a Korei, T ajlandia, Sri L anka, U zb ek istan ,

52 In fo rm ac je o C e n tru m d o stę p n e n a stro n ie in te rn e to w e j - h ttp ://w w w .a rc ss te e .o rg /in - d e x .h tm

53 E tio p ia, G am bia, G hana, K am eru n , Kenia, L iberia, M alaw i, RPA, S u d an , S ie rra Leone, T an zan ia, U ganda, Z am bia, Z im babw e.

54 R e p o rt O f T he R egional C e n tre F or Space Science A nd T echnology E d u c a tio n For L atin A m erica A nd T he C a rib b e an (CRECTEALC), A/AC.105/2006/CRP.10, 12 J u n e 2006, p k t 1.

55 A lgieria, DRK, G abon, K am eru n , M a u re ta n ia , M aroko, Niger, RŚA, R ep u b lik a Zielonego P rzy ląd k a, Togo, T unezja, W ybrzeże Kości S łoniow ej.

56 H .J. H a u b o ld , R e g io n a l C en tres f o r S p a ce S c ie n c e a n d T e c h n o lo g y E d u c a tio n (A ffilia

te d to th e U n ited N ations), d o stę p n y n a s tro n ie in te rn e to w e j - http ://arx iv .o rg /P S _ cach e/p h y sics/

(20)

o charakterze międzypaństwowym57, czy międzyagencyjnym58, ale rów nież na szereg porozumień zawieranych między organizacjami międzyna rodowymi oraz państw am i a organizacjami międzynarodowymi59.

Przykładem tego ostatniego jest Porozumienie o Europejskim Pań stwie Współpracującym między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Eu ropejską Agencją Kosmiczną (European Space Agency - ESA) zaw arte (na okres 5 lat) w Warszawie w dniu 27.4.2007 r. (ratyfikowane przez Polskę

11.4.2008 r., weszła w życie 26.4.2008 r.)60. Na podstawie Porozumienia Polska uzyskała status „Europejskiego Państwa Współpracującego" (art. 1 ust. 1) oraz możliwość uczestniczenia we w drażaniu wybranych progra mów i działań ESA (art. 2 ust. 1), w tym w misjach naukowych (art. 2 ust. 2). Porozumienie przewiduje, że planując krajowe misje kosmiczne Polska będzie rozważała w pierwszej kolejności wykorzystanie europejskich sys temów wynoszenia oraz urządzeń należących do ESA (art. 3 ust 2). Strony Porozumienia zobowiązują się do wzajemnej wymiany informacji w za kresie planowania programów kosmicznych oraz zagadnień o charakterze naukowym i technicznym wynikających z ich działalności w przestrze ni kosmicznej (art. 5 u st 1). Ponadto Strony, uczestnicząc w międzyna rodowych organizacjach i konferencjach związanych z działalnością

57 P o ro zu m ien ie R a m o w e p o m ię d z y R z ąd em U krainy, a R ząd e m S ta n ó w Z jednoczonych o w s p ó łp ra c y w z a k re sie b a d a n ia i w y k o rz y s ta n ia p rz e s trz e n i k o sm iczn ej d la celó w p o k ojow ych z 31.3.2008 r.; U m o w a o w s p ó łp ra c y w b a d a n ia c h k o sm icz n y ch p o m ię d z y U k ra in ą , a E giptem 10.4 2008 r.. P o ro zu m ie n ie m ię d z y rz ą d e m A u s tra lii a rz ą d e m F ed e rac ji R osyjskiej o w s p ó łp ra c y w z ak re sie b a d a n ia i u ż y tk o w a n ia p rz e s trz e n i k o sm iczn ej d la celó w p okojo w y ch , 23.5.2001 r.

58 P o ro zu m ien ie p o m ię d z y N iem ieck ą A gencją K osm iczną a Iz ra e ls k ą A gencją K osm icz n ą o w s p ó łp ra c y w z a k re sie e k sp lo rac ji i w y k o rz y s ta n ia p rz e s trz e n i kosm iczn ej d la celów p o kojow ych z 4.1 2 .1 9 9 5 r., M ię d zy ag en cy jn e p o ro z u m ie n ie p o m ię d z y fra n c u s k ą CNES a ja p o ń s k ą N a ro d o w ą A gencją R o zw o ju K osm osu d o ty c z ąc e p rz y g o to w y w a n ia d łu g o te rm in o w e j w s p ó łp ra cy w o b sz a rz e p ro g ra m ó w k o sm icz n y ch z 18.11.1996 r.; P o ro z u m ie n ie o w s p ó łp ra c y p o m ięd zy In d y jsk ą O rg an izacją B a d ań K osm icznych, a E u ro p e jsk ą A gencją K osm iczną z 11.11.1993 r.; M e m o ra n d u m o f U n d e r s ta n d in g p o m ię d z y NASA o ra z ESA d o ty cz ące w s p ó łp ra c y n a cy w iln ej m ięd zy n aro d o w ej sta c ji k o sm icz n ej z 2 9.1.1998 r.; M e m o r a n d u m o f U n d e rs ta n d in g p o m ię d zy NASA i K anadyjską A gencją K osm iczn ą d o ty cz ą c e w s p ó łp ra c y n a c y w iln e j m ię d z y n aro d o w e j s t a cji k o sm icznej 29.11.998; M e m o r a n d u m o f U n d e rs ta n d in g p o m ięd zy NASA a R osyjską A gencją K osm iczną d o ty cz ą c e w s p ó łp ra c y n a c y w iln e j m ię d z y n aro d o w e j s ta c ji k o sm iczn ej z 2 9.1.1998 r.;

M e m o r a n d u m o f U n d e rs ta n d in g p o m ię d z y NASA a rz ą d e m J a p o n ii d o ty cz ąc e w s p ó łp ra c y n a cy 

w iln ej m ię d z y n aro d o w e j s ta c ji k o sm icz n ej z 24.2.1998 r..

59 P o ro zu m ien ie o w s p ó łp ra c y w z ak re sie pokojow ego w y k o rz y s ta n ia p rz e s trz e n i p o m ię dzy R ząd em U krainy, a E u ro p e jsk ą A gencją K osm iczną z 2 5.1.2008 r.

60 Dz.U. z 2008 r. N r 60 poz. 370; z a u w a ż y ć należy, że ju ż 2 8.1.1994 r. P olska z a w a r ła p ie rw sz e P o ro zu m ien ie z E u ro p ejsk ą A gencją K osm iczną w z ak re sie w s p ó łp ra c y kosm icznej d la celó w p o kojow ych [A greem ent B e tw e e n th e E u ro p e a n S p a c e A g e n c y a n d th e G o v e r n m e n t

o f th e R e p u b lic o f P o la n d C o n c ern in g S p a ce C ooperation f o r P ea cefu l P urpose). 24.1.2002 r. n a

o k res 5 lat P olska p o d p isa ła kolejne P o ro zu m ie n ie z E u ro p ejsk ą A gencją K osm iczną o w s p ó łp ra c y w dzied zin ie b a d a n ia i u ż y tk o w a n ia p rz e s trz e n i k o sm icznej do celó w p o k ojow ych (Dz.U. z 2003 r. N r 73, poz. 662).

(21)

Łukasz Kulaga

w przestrzeni kosmicznej, będą konsultowały sprawy będące przedmio tem wspólnego zainteresowania oraz dążyły w odpowiednim zakresie do harmonizacji swoich stanowisk w sprawach, które mogą mieć znaczenie dla ich wspólnych działań w przestrzeni kosmicznej (art. 5 ust 6). Porozu mienie przewiduje arbitrażowy środek rozstrzygania sporów (art. 12).

Do umów bilateralnych między organizacjami międzynarodowymi zaliczyć należy Porozumienie ramowe pomiędzy Wspólnotą Europejską a Europejską Agencją Kosmiczną z 25.11.2003 r.61. Celem Porozumienia jest zapewnienie spójnego i stopniowego rozwoju Europejskiej Polityki Kosmicznej oraz ustanowienie ram dla skutecznej i wzajemnie skutecz nej współpracy (art. 1). Umowa obejmuje takie obszary współpracy jak: nauka, technologia, obserwacja Ziemi, nawigacja, komunikacji satelitar na, loty kosmiczne, w yrzutnie rakietowe oraz polityki dotyczące kosmo su (art. 3). Porozumienie umożliwia Stronom podejmowanie wspólnych inicjatyw zakładających m.in. zarządzanie przez ESA działalnością ko smiczną Wspólnoty Europejskiej (WE) w oparciu prawo WE, udział WE w programach ESA, tworzenie wspólnych organów, organizowanie sym pozjów, seminariów, w arsztatów (art. 5). Ponadto Strony zobowiązują się do przeprowadzania regularnych konsultacji, aby zapewnić koordynację swoich działań, w takim stopniu w jakim to możliwe (art. 6). Właściwym środkiem w tym zakresie mają być spotkania tzw. Rady Kosmicznej (Spa- ce Council) w skład której wejdą przedstawiciele Rady UE oraz Rady ESA na poziomie ministerialnym (art. 8 ust 1).

5. A k ty p r a w n ie n ie w ią ż ą c e

Istotną rolę w kontekście wielostronnego regulowania dzia łalności kosmicznej spełniają współcześnie akty niewiążące praw nie (tzw. soft law), które w obliczu braku porozumienia państw, odnośnie tw orze nia nowych traktatów o charakterze ogólnym, zyskują coraz bardziej na znaczeniu. Niewątpliwie zjawisku tem u sprzyja również mała liczba ra tyfikacji ostatniej z najważniejszych uniwersalnych umów kosmicznych tj. Porozumienia z 1979 r. Zauważyć należy, że pomimo niewiążącego praw nie charakteru, dokumenty te ze względu na fakt regulowania np. słowniczka terminologicznego, klauzuli rewizji postanowień oraz zasad rozstrzygania sporów, jak również wskazywania de facto obowiązków

61 2004/578/W E: D ecyzja R ad y z 29.4.2004 r. w sp ra w ie z a w a rc ia U m o w y ra m o w ej m ię d zy W sp ó ln o tą E u ro p e jsk ą a E u ro p e jsk ą A gencją K osm iczną, O.J.L 261 z 6.8.2004, s. 63-68.

(22)

Współczesne tendencje regulacyjne międzynarodowego prawa kosmicznego KPP 4/2007 państw i podmiotów uprawnionych (w szczególności obowiązek notyfi

kacji podejmowanych działań Sekretarzowi Generalnemu NZ) zbliżone są formą i charakterem do umów międzynarodowych. Waga postanowień o charakterze soft law wynika również z przedmiotowego zakresu ich regulacji. Dokumenty nie wiążące bezpośrednio w kontekście praw a ko smicznego często dotyczą kwestii, co do których brak jakichkolwiek u re gulowań traktatowych. W kontekście rezolucji Zgromadzenia Ogólnego NZ, które stanow ią główne źródło norm soft law z zakresu pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej, sędzia Międzynarodowego Trybu nału Sprawiedliwości Hersch Lauterpacht stwierdził, że „niezależnie od zawartego w rezolucji zalecenia, jej charakteru oraz okoliczności w ja kich nastąpiło jej uchwalenie, jest to jednak akt praw ny naczelnego orga nu Narodów Zjednoczonych w stosunku do którego państwa-członkowie mają obowiązek zachować odpowiedni szacunek"62.

Do najważniejszych dokumentów w tym zakresie należą:

- Zasady rządzące wykorzystaniem przez państw a sztucznych sateli tów Ziemi dla międzynarodowej bezpośredniej transm isji telewizyj nej63;

- Zasady dotyczące obserwacji satelitarnej Ziemi z kosmosu64;

- Zasady odnoszące się wykorzystania atomowych źródeł energetycz nych w przestrzeni kosmicznej65;

- Zastosowanie reguł odnoszących się do „państwa wysyłającego"66; Zalecenia dotyczące wzmocnienia praktyki państw i międzyrządo wych organizacji międzynarodowych w zakresie rejestrowania obiektów kosmicznych67.

Zasady rządzące wykorzystaniem przez państw a sztucznych sate litów Ziemi dla międzynarodowej bezpośredniej transm isji telewizyjnej określają, że aktywność państw w zakresie międzynarodowej bezpośred niej transm isji telewizyjnej powinna być przeprowadzana zgodnie z su werennymi uprawnieniam i państw, w tym zasadą nieinterwencji oraz

62 O pinia o d rę b n a do O pinii D oradczej M TSu dot. p ro c e d u ry g ło so w a n ia w sp ra w ie r a p o rtó w i p ety cji o d n o szą cy c h się do te r y to r iu m A fryki Po łu d n io w o Z achodniej, IC J Rep. 1955, s - 120; zob. ró w n ie ż p o w o ły w a n ie się n a rezo lu cję Z g ro m a d zen ia Ogólnego p rz ez MTS w o p in ii doradczej d o t. L egalności g ro ź b y lu b u ż y cia b ro n i n u k le a rn e j IC J Rep 1997 p a ra 70; o raz w o p in ii doradczej dot. P ra w n y c h k o n se k w e n c ji d la p a ń s tw k o n ty n u o w a n e j ob ecn o ści RPA w N am ib ii w zw iąz k u z re zo lu cją R ady B e zp iec z eń stw a 276 (1971), IC J Rep. 1971 p a ra 16.

63 R ezolucja ZO n r 37/92 z 10.12.1982 r. 64 R ezolucja ZO n r 41/65 z 3.1 2 .1 9 8 6 r. 65 R ezolucja ZO n r 47/68 z 14.12.1992 r. 66 R ezolucja ZO 59/115 z 10.12.2004 r. 67 R ezolucja 62/101 z 17.12.2007 r.

(23)

KPP 4/2007 Łukasz Kulaga

prawem każdego do poszukiwania, otrzymywania i przekazywania infor macji oraz idei zaw artych w odpowiednich dokumentach NZ ( zasada 1). Działania tego rodzaju powinny być przeprowadzane zgodnie z prawem międzynarodowym, w tym Kartą NZ, Układem z 1967 r. oraz odpowied nimi postanowieniami Międzynarodowej Konwencji Telekomunikacyjnej (zasada 4). Każde państw o ma prawo do prowadzenia działalności w ob szarze międzynarodowej bezpośredniej transm isji telewizyjnej przez sa telity oraz na wyrażenie zgody na prowadzenie tego rodzaju działalności przez podmioty znajdujące się pod jego jurysdykcją (zasada 5). To upraw nienie koresponduje z odpowiedzialnością państw (zasada 8) oraz organi zacji międzynarodowych (zasada 9)68. W celu zapewnienia m iędzynarodo wej współpracy w pokojowym badaniu oraz wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej, państw a prowadzące lub autoryzujące działalność w zakresie bezpośrednich międzynarodowych transmisji telewizyjnych przez satelitę powinny informować Sekretarza Generalnego NZ, w największym stop niu w jakim to możliwe, o charakterze tej działalności (zasada 12).

Zasady dotyczące obserwacji satelitarnej Ziemi z kosmosu znajdują zastosowanie do obserwacji powierzchni Ziemi z kosmosu przy użyciu w ła ściwości fal elektromagnetycznych emitowanych, odbitych lub rozszcze pionych (ugiętych) przez urządzenia obserwujące, dla celów poprawienia zarządzania zasobami naturalnym i, wykorzystania zasobów Ziemi oraz ochrony środowiska (zasada 1 pkt a). Obserwacja satelitarna Ziemi obej muje działania systemów kosmicznej obserwacji, w szczególności zbie ranie i magazynowanie danych oraz działania w zakresie przetw arzania, interpretow ania oraz rozprzestrzeniania przetworzonych danych (zasada I pkt e). Aktywność ta powinna być realizowane z korzyścią i w interesie wszystkich państw (zasada II) oraz zgodnie z prawem międzynarodowym w szczególności Kartą NZ, Układem z 1967 r. oraz odpowiednimi regu lacjami Międzynarodowej Unii Telekomunikacyjnej. Działania w zakresie obserwacji satelitarnej Ziemi powinny być przeprowadzane w oparciu o poszanowanie zasady pełnej i stałej suwerenności państw wszystkich państw i narodów nad ich dobrobytem oraz zasobami naturalnymi. Nie powinny być realizowane natomiast w sposób szkodzący uzasadnionym prawom i interesom państw a obserwowanego (zasada IV).

Państwa podejmujące omawianą działalność powinny poinfor mować o tym fakcie Sekretarza Generalnego NZ oraz udostępnić, w naj większym w jakim to możliwe stopniu, jakiekolwiek istotne informację

68 O d p o w ied zia ln o ść d o ty czy ró w n ie ż p a ń s tw czło n k ó w tak ie j o rg a n iz a c ji n a z asad zie so lid a rn o ś c i ja k m o ż n a d o m n ie m y w a ć z p o sta n o w ie n ia .