7. U czestnicy K ongresu G eografii Polskiej zgrom adzeni w K rakow ie zw racają się z tego historycznego - rów nież dla geografów - m iejsca do w ładz R zeczyp o spolitej i do całego społeczeństw a polskiego o uznanie geografii za dziedzinę w ie dzy niezbędną nie tylko dla ogólnego w ykształcenia człow ieka, ale przede w szy stkim za w iedzę, która jest podstaw ą naszej identyfikacji narodow ej i regionalnej i poczucia naszej wartości w śród narodów świata.
Kraków, 2 2 -2 4 kw ietnia 1999 r.
Uczestnicy Kongresu Geografii Polskiej N a zakończenie K ongresu odbyło się spotkanie absolw entów Instytutu G eo grafii U niw ersytetu Jagiellońskiego, w którym w zięło udział ponad 650 osób.
D anuta Lim anówka, Joanna P ociask-K arteczka (K raków )
UNIWERSYTETY A ROZWÓJ NAUKI W NOWOŻYTNEJ EUROPIE:
M IĘD ZY NARO D O W A KONFERENCJA
N A JUBILEUSZ PIĘĆSETLECIA UNIW ERSYTETU W WALENCJI (W ALENCJA 15-18 W RZEŚNIA 1999)
O becnie W alencja jest trzecim co do w ielkości m iastem H iszpanii, po M ad ry cie i B arcelonie oraz jednym z w iodących ośrodków uniw ersyteckich. Z ałożona przez R zym ian w 138 roku przed Chr., starożytna W alencja pozostaw ała w cieniu pobliskiego Saguntu. Dzieje średniow ieczne tego m iasta, ja k i regionu W alencji, należącego w ów czas do Katalonii, naznaczone są ponad pięćsetletnim pano w a niem m uzułm anów , zainteresow anych na tych terenach - w przeciw ieństw ie do A ndaluzji i Kastylii - głów nie rozw ojem rolnictw a. Stąd zabytki architektoniczne i źródła pisane nie w skazują na istnienie w W alencji znaczących tradycji życia um ysłow ego i szkolnictw a. Zachow ały się natom iast konstrukcje z zakresu inży nierii w odnej: od V III wieku do dziś działają potężne urządzenia naw adniające. Funkcjonuje także do dziś instytucja społeczna, tak zw any „T rybunał w odny” , składający się z dem okratycznie w ybranych przedstaw icieli rolników , który regu luje nieprzerw anie od ponad tysiąca lat dystrybucję w ody pom iędzy zainteresow a nych oraz rozstrzyga zw iązane z tym kw estie sporne.
W alencja uw olniona definityw nie z jarz m a arabskiego i w łączona do korony A ragonii w 1238 roku, dopiero po kilku w iekach politycznych perturbacji m ogła sobie pozw olić na założenie wyższej uczelni. U niw ersytet w W alencji pow stał zatem u progu now ożytności w 1499 roku, jak o fundacja m ieszczańska i zgodnie z rozeznanym przez fundatorów zapotrzebow aniem społecznym m iał kształcić przede wszystkim lekarzy. Pięćdziesiąt lat później powstał uniwersytet w sąsiedniej
Gandi, fundacja jezuicka zw iązana z arystokratyczną rodziną B orgia, a ściślej z Franciszkiem Borgia, trzecim po Loyoli generale Jezuitów . U niw ersytet w Gandi (działający do roku 1772), w XVI wieku głów nie o profilu filozoficzno-teologicz nym, był sw oistym dopełnieniem uniw ersytetu w W alencji, a w późniejszym okresie stał się konkurencją dla W alencji. Szczyt rozwoju obu uniw ersytetów przypada na w iek XVII.
* *
*
M iędzynarodow a konferencja na tem at roli uniw ersytetów w rozwoju nauki w now ożytnej Europie, zw ołana pod patronatem jeg o M agnificencji R ektora U niw ersytetu w W alencji dla uczczenia jubileuszu uczelni, w edług zam ysłu jej organizatorów - prof. V ictora N avarro B rotons, historyka astronom ii now ożytnej, tłum acza D e revolutionibus na język kataloński, w spom aganego w pracach orga nizacyjnych przez m łodszych pracow ników z jeg o katedry - m iała na celu ukaza nie now ożytnego przełom u w naukach, tak jak on m iał m iejsce (lub nie!) w eu ropejskich środow iskach uniw ersyteckich. Z pew nością relacja m iędzy pow sta niem i rozw ojem now ożytnej nauki, a nauczaniem uniw ersyteckim w ym aga je sz cze system atycznych studiów (co ostatecznie wynikło także z obrad K onferencji). N atom iast sam o postaw ienie tem atu, sugerując ja k gdyby istnienie znaczącego w kładu (tradycyjnych) uniw ersytetów do nauki X V I-X V III wieku (nie bez udziału tradycji X V -to w iecznych w dziedzinie m atem atyki), w ydaje się posunięciem przekornym , przynajm niej w odniesieniu do poziom u nauczania uniw ersyteckiego w wieku XVII. Tłem dla obrad, pod w zględem historycznym , były referaty uk a zujące rozwój życia uniw ersyteckiego w poszczególnych krajach, zm iany w pro gram ach nauczania, poszerzanie ich o now e dyscypliny jak chem ia, „historia natu ralna” , a także przem iany w zakresie stosow anych m etod (zarów no badaw czych, jak dydaktycznych) oraz w pływ y now ych m etod na kształtow anie się początków now ożytnej refleksji m etodologicznej w dziedzinie astronom ii, nauk m atem atycz nych, chem ii. Pod w zględem m erytorycznym , w referatach chodziło przede w szy stkim o ukazanie „przełom u now ożytnego” w aspekcie w ew nętrznej historii nauki. Było to dopełnione dziejam i instytucji pozostających w zw iązkach z nauką u n i w ersytecką (ogród botaniczny w W alencji w X V III w ieku) a także dziejam i osiągnięć poszczególnych uczonych (Siguenza y G ongora, O lo f R udbeck w S zw e cji - Uppsala i Sztokholm, czy Jacques Chevreuil w Paryżu), wpływających na życie uniwersyteckie, ale nie koniecznie związanych instytucjonalnie z uniwersytetami.
Z czterech dni obrad K onferencji zasadniczo sesje pierw szego dnia i poranne sesje ostatniego dotyczyły dziejów uniw ersytetu w W alencji. R ozpatryw ano je w kontekście nauki europejskiej (Jose M . López Pinero) oraz w kontekście rene sansowego życia uniwersyteckiego na półwyspie Iberyjskim, w królestwie Aragonii
i Kastylii, począw szy od tradycji XIV w iecznych (Luis G arcia B allester). A kcen tem „polskim ” tej sesji był referat, który w ygłosił Jose C habas z U niw ersytetu Pom peu Fabra w Barcelonie, om aw iający renesans astronom ii na uniw ersytecie w S alam ance w X V wieku, gdzie zasłużył się M ikołaj Polak, tw órca katedry astronom ii w Salam ance, działający tam w latach sześćdziesiątych i siedem d zie siątych XV wieku, natom iast w cześniej kształcony w K rakow ie, w tradycji M ar cina K róla z Żuraw icy, bezpośredni w ychow anek A ndrzeja G rzym ały z P oznania i kontynuator prac G rzym ały - ju ż w Salam ance - nad Tabulae resolutae (tablice astronom iczne w yw odzące się z tradycji w yliczonych na południk T oledo tablic A lfonsyńskich).
Pozostałe dni pośw ięcone były hiszpańskim i portugalskim ośrodkom u n iw er syteckim w okresie od XV do X V III wieku oraz uniw ersytetom w E dynburgu, Paryżu, Ferrarze, Krakowie, Padw ie i w Rzym ie. P roblem atykę potraktow ano za rów no „przekrojow o” (V ictor N avarro B rotons, Luigi Pepe, M aria T eresa B orgato, Paul W ood, Jose Luis Peset, M. Feingold) ja k „porów naw czo” (U go B aldini, Piero del N egro, G rażyna Rosińska).
Do udziału w konferencji zaproszono dw udziestu specjalistów rep rezentują cych, poza gospodarzam i, historię uniw ersytetów oraz historię nauki upraw ianej we W łoszech, w Portugalii, Stanach Z jednoczonych, K anadzie, M eksyku, K olum bii, H olandii, Finlandii i w Polsce. (Prof. Luis C. A rboleda, który zgłosił referat: The teachings o f C opernicus and Newton in the U niversities o fS an ta fe, Q uito and C aracas in the 18,h century, nie m ógł przybyć ze względu na sytuację po lityczną w Kolum bii).
Program Sesji:
Jose M. López Pinero (Uni w. w W alecji): W ydział m edyczny w W alencji i je g o znaczenie w Europie okresu Renesansu.
Luis G arcia B allester (Uniw. w C antabria): U niw ersytety w A ragonii i w K a stylii (X IV -X V wiek).
Jose C habas (Uniw. Pom peu Fabra w B arcelonie): U niw ersytet w Salam ance i renesans astronom ii w X V wieku.
G rażyna R osińska (Polska A kadem ia N auk): N auczanie uniw ersyteckie m a te m atyki w czasach Kopernika. „ K lasyczne" problem y i now ożytne p rób y rozw
ią-V ictor N avarro Brotons (Uniw. w W alecji): Upraw ianie astronom ii w un iw er sytetach hiszpańskich w drugiej połow ie X V I wieku.
R oger A riew (V irginia Tech. State U niversity): Sfera Jakuba de Chevreul: astronom ia w uniw ersytecie paryskim w latach dw udziestych X V II wieku.
H. Leitao, L.M . C arolino Nunes (Uniw. w Evora): Filozofia p rzyro dy i m a te m atyki na uniw ersytetach portugalskich, 1550 -1 6 5 0 .
E nrique G onzales (U N A M , M exico): Siguenza y Gongora a uniwersytet. K ronika nieporozum ienia.
M aija K allinen (Univ. w Oulu, Finlandia): Uczony - Praktyk: filo zo fia m echa niczna i praktyka Olofa Rudlhecka Starszego w X V II w iecznej Uppasli.
M ordechai F eingold (V irginia Tech. State Univ.): M iędzy nauczaniem a bada niam i: m iejsce nauki w uniw ersytetach brytyjskich we w czesnej now ożytności.
T heo V erbeek (Uniw. w U trechcie): Studenci a now a fizy k a w uniw ersytetach holenderskich: znaczenie m etod nauczania.
Luigi Pepe (Uniw. w Ferrarze): Uniwersytety, A kadem ie i nauka w now ożyt nych Włoszech.
Paul W ood (Univ. o f V ictoria, C anada): K andyd w K aledonii: kultura naukow a w uniw ersytetach szkockich (1690-1805.
P iero del N egro (Uniw. w Padwie): Polityka wenecka w obec uniw ersytetu w Padw ie i postęp nauki w X V III wieku.
M aria T eresa B orgato (Uniw. w Ferrarze): M atem atyka i m atem atycy w uni w ersytetach w łoskich do końca X V III wieku.
U go B aldini (Uniw. w Padw ie): K atedry i p rogram y uniw ersytetu w Rzymie: ew olucja w X V III wieku.
Jose Luis Peset (C entrum Studiów H istorycznych C SIC, M adryt): Ośw iecenie a odnow a uniw ersytetów hiszpańskich.
Jose R am on B artom eu Sanchez, A ntonio G arcia B elm ar (Uniw. w W alencji): P odręczniki chem ii i nauczanie tego przedm iotu w H iszpanii w końcu X V III wieku: pow stanie now ych podręczników chem ii i ich zatwierdzenie.
C ristina S endra (U niw . w W alencji): O dnow ienie nauczania botaniki na uni wersytecie w W alencji w drugiej po łow ie X V III wieku.
A gusti Nieto (Univ. A utónom a de B arcelona), A ntonio R oca(U niv. Politécnica de C atalunya): N auczanie uniw ersyteckie a kryzys uniw ersytetów w X V III w iecznej Katalonii.
W referatach i dyskusjach przew ażała problem atyka przyrodnicza, zapewne w naw iązaniu do specyfiki „m edycznego” w założeniu uniw ersytetu w W alencji, ale także w obec epoki, której pośw ięcono najwięcej uw agi, naznaczonej pow sta niem now ych dyscyplin z kręgu „nauk przyrodniczych” .
K onferencja była doskonałą okazją do ukazania szczególnie intensyw nej w cią gu ostatnich dw udziestu lat działalności badawczej i w ydaw niczej w zakresie historii nauki prow adzonej przez zespół uczonych U niw ersytetu w W alencji (w ostatnich latach pow ołano tam do istnienia pośw ięcony historii nauki półrocz- nik „C ronos” ).
O brady toczyły się w B ursie profesorów i studentów (C ollegi M ajor R ector Peset), funkcjonalnej i pięknej architektonicznie, usytuow anej blisko centrum starego m iasta.
Językiem obrad był angielski. Przewiduje się wydanie drukiem Akt Konferencji. G rażyna R osińska
(W arszaw a)
SEM INARIUM KONTEKST ODKRYCIA W DZIEJACH DZIEDZINY NAUKI
Cykl posiedzeń sem inaryjnych K ontekst odkrycia w dziejach dziedziny nauki prow adzony jest od października 1995 r. przez prof. dr hab. A linę M otycką (z In stytutu Filozofii i Socjologii PA N ) i prof. dr hab. Stefana Z am eckiego (z Instytutu Historii N auki PAN). Skupia przedstaw icieli różnych dyscyplin naukow ych i fi lozoficznych z ośrodków całego kraju. Posiedzenia odbyw ają się raz w m iesiącu - w przedostatni piątek m iesiąca, w Instytucie H istorii Nauki PAN.
W drugim kw artale 1999 r. odbyły się trzy spotkania: pierw sze posiedzenie 23 kw ietnia, na którym dr B ożena P łonka-Syroka z Instytutu H istorii N auki PA N przedstaw iła referat M etodologia T.S. K uhna a historia m edycyny, następne odbyło się 21 m aja, na którym d r E w a C hm ielecka ze Szkoły G łów nej H andlow ej (K atedra Filozofii) w ygłosiła referat O pojęciu «przełom u» w filo zo fii nauki', trzecie spo t kanie sem inaryjne m iało m iejsce 18 czerw ca. Dr Paw eł M ilcarek z A kadem ii T eo logii Katolickiej w W arszawie referował temat Zagadnienie filozofii chrześcijańskiej. W czw artym kw artale 1999 r. odbyły się trzy spotkania: pierw sze 22 p aźd zier nika, na którym prof. dr hab. B arbara K otow a z Instytutu Filozofii U A M p rzed staw iła referat Praw da ja k o kulturow e a priori poznania', następne posiedzenie odbyło się 19 listopada, na którym dr hab. Janusz Skarbek w ygłosił referat S cjen ty zm - je g o istota i perspektyw y, trzecie spotkanie sem inaryjne m iało m iejsce 17 grudnia, na którym referat dotyczący postaci zm arłego prof. dr hab. Jerzego Topolskiego wygłosili dr Jarom ir Jeszke i prof. dr hab. W ojciech W rzosek, obydwaj z Poznania.
M ałgorzata O lszew ska (W arszaw a)
