R ecenzje 283
By dać pojęcie o konkretnej problem atyce Nauk o ży ciu przytoczym y spis części i rozdziałów zgodnie z podziałem autora:
K sięga I. Postęp w poznaniu i k lasyfik acji żyw ych istot. Botaniką i „m e tody sztuczne”, klasyfikacja naturalna roślin, system atyką zw ierząt w XVI i XVII wieku: okres encyklopedyczny. System y zoologiczne w XVIII w iek u i klasyfikacja kręgowców. K lasyfikacja bezkręgow ców i początki m orfologii. N om enklatura botaniczna i zoologiczna.
K sięga II. Anatom ia, fizjologia i biologia organizmów. A natom ia m ikro skopowa i fizjologia roślin. Anatom ia człow ieka i zw ierząt. Fizjologia sp ek u- latyw na. N arodziny fizjologii eksperym entalnej. W ielcy przyrodnicy — obser w atorzy i eksperymentatorzy:
K sięga III. Problemy rozmnażania. Samorództwo. Teoria podw ójnego nasienia. O wuliści. Zarodek przed istniejący w jaju i partenogeneza. A nim al- k u liści i sperm atyści. Zapłodnienie i dziedziczność. Ontogeneza: preform acja i epigeneza. Zapłodnienie u roślin.
Księga IV. Narodzenie transformizm u. S kam ienieliny i historia ziem i. Ga tunek: stałość, transmutacja, zm ienność. Idea ew olu cji i poprzednicy transfor m izm u. K oncepcje ew olucjonistów . Teoria Lamarcka.
Książka zaopatrzona jest w bibliografię i indeks.
L. S.
Jan D i h m, S p ra w a K o n s ty tu c ji ekonomicznej z 1791 r. (na tle w e w n ę trzn e j i zagranicznej sy tu ac ji Polski). Zakład Narodow y im. O ssolińskich, W rocław 1959, s. 371.
W pracy w ydanej przez K om itet H istorii N auki PAN jako X tom serii „Monografie z dziejów nauki i techn iki” przeprowadza autor na tle w ew n ętrz nej i zagranicznej sytuacji P olsk i lat 1789— 1791 gruntow ną analizę zaplano w anej przez bardziej radykalny odłam stronnictw a patriotycznego K on sty tucji ekonom icznej 1791 roku. Reformatorzy Sejm u Czteroletniego pragnęli doprowadzić,'jak podkreśla Jan Dihm, do uchw alenia trzech konstytucji: p oli tycznej, ekonomicznej i m oralnej; do skutku doszła tylko polityczna, u ch w a lona 3 m aja 1791 r.
Projekt ekonomiczny K onstytucji — który był przede w szystkim rozw i n ięciem czw artego artykułu U staw y rządowej z 3 maja, poruszającego sprawę chłopską w sposób bardzo ogólnikowy i w strzem ięźliw y — opracowany został przez M ichała O ssowskiego przy w spółudziale Hugona K ołłątaja; n iestety — tek st jego zaginął. J. Dihm u siłow ał odtworzyć treść K onstytucji ekonomicznej opierając się przede w szystkim na liście K ołłątaja do Jana Śniadeckiego z końca maja 1791 r., na m owie Kołłątaja w ygłoszonej w Sejm ie 28 czerwca 1791 r., na opublikowanym projekcie O ssowskiego O urządzeniu starostw , na jego korespondencji i na innych m ateriałach źródłowych.
A utor pracy udowadnia — co jest dla historyka n auk i w jego książce naj ciekaw sze — że K onstytucja ekonomiczna 1791 r. p ow stała pod w yraźnym w pływ em nie fizjokratów, lecz ekonom ii Smitha, którego dzieło o Bogactwie n arodów znane już było w W arszawie w r. 1791 w przekładzie francuskim .
284 R ecenzje
J. Dihm podkreśla parokrotnie, że mimo, iż w łaściw ym autorem projektu K onstytucji ekonomicznej b ył Ossowski, w spółdziałający z Kołłątajem , Kon stytucja ta n ie była projektem jednego lub kilku polityków , lecz logicznym następstw em działalności postępow ych elem entów w Sejmie.
Rozprawa J. Dihma, poprzedzona przedmową Adama Krzyżanowskiego, składa się ze w stępu i czterech części: pierwsza omawia okres od 1789 r. do uchw alenia U staw y rządowej, druga — od 3 m aja do połow y czerwca 1791 r., trzecia — okres przed lim itą sejm ową (w tej w łaśn ie części analizuje autor zasady K onstytucji ekonomicznej); część czwarta, obejmująca okres lim ity sejm ow ej do połow y w rześnia 1791 r., ukazać się ma w oddzielnym tomie.
\ 1. S.
Die deutsch-russische Begegnung und Leonard Euler. Akadem ie-Verlag, Berlin 1958, s. 196.
A. P. J u s k e v i c, E. W i n t e r , Die Berliner und die Petersburger A k a d e m ie der W issenschaften im Briefwechsel Leonhard Eulers, Teil I. Akadem ie-V erlag, Berlin 1959, s. 327.
N. A. F i g u r o w s k i j , Leben und W erk des Chem ikers Tobias L ow itz (1757— 1804). Akadem ie-V erlag, Berlin 1959, s. 159.
Trzy książki, które ukazały się nakładem N iem ieckiej Akadem ii Nauk w Berlinie w ram ach seryjnego w ydaw n ictw a „Quellen und Studien zur Ge schichte Osteuropas”, są przyczynkam i ujm ującym i różne zagadnienia sto sunków m iędzy nauką niem iecką a rosyjską w XVIII w.
Niem iecko-rosyjskie spotkan ie i Leonhard Euler — jest pracą zbiorową. Obejmuje ona cztery referaty (E. Winter, W. P. Zubow, N. A. Figurowskij i P. N. Berków) oraz dw anaście obszernych w ypow iedzi dyskusyjnych w ygło szonych na sesji naukowej z okazji 250-letniej rocznicy urodzin Eulera. Treść tych prac dotyczy głów nie Leonharda Eulera, św iatow ej sław y m atem atyka XVIII w., przebywającego przez 31 lat w Petersburgu, a przez 25 lat w Berlinie i będącego członkiem Berlińskiej i Petersburskiej Akademii; poza tym niektóre prace pośw ięcone są szerzej zakreślonej tem atyce kontaktów kulturalnych m iędzy N iem cam i a Rosją w XVIII i częściowo XVII w.
Berlińska i P etersburska Akadem ie Nauk i korespondencja Leonharda Eulera obejm uje w ym ianę listów z lat 1734— 1767 m iędzy Eulerem a długo letnim sekretarzem Petersburskiej Akadem ii, historykiem i geografem, Ger hardem Fryderykiem Mullerem.
Zycie i dzieło chemika Tobiasa Low itza przedstaw ia biografię i dorobek sław nego ongiś a dziś praw ie całkiem zapom nianego chem ika. Lowitz, uro dzony w N iem czech a przebyw ający przez w iele lat na przem ian w Niemczech i w Rosji, m iał poważne osiągnięcia na polu chem ii nieorganicznej, organicz nej, analitycznej, fizycznej, farm aceutycznej oraz na polu technologii ch e m icznej. Pracę dopełnia zbiór listów i dokum entów archiw alnych pozostałych po Lowitzu, w ydanych przez E. Wintera.
