JUBILEUSZ 40-LECIA INSTYTUTU ROZWOJU
WSI I ROLNICTWA PAN
MIROS£AWA DROZD-PIASECKA1
Panie Przewodnicz¹cy, Panie Profesorze, Szanowni Pañstwo!
Mój pierwszy kontakt z IRWiR PAN mia³ miejsce kilkanaœcie lat temu, jesz-cze podczas mojej pracy w Wydziale I PAN. Instytut ten by³ wówczas wiod¹c¹ placówk¹ wœród instytutów tego Wydzia³u. Wyró¿nia³ siê on zarówno potencja-³em badawczym i naukowym pracowników, jak i spo³eczno-ekonomiczn¹ wag¹ podejmowanych problemów dotycz¹cych wsi. W tym uroczystym dniu pragnê podzieliæ siê z Pañstwem kilkoma refleksjami na temat dzia³alnoœci Szacowne-go Jubilata.
Cyprian Kamil Norwid o wsi wypowiada³ siê tymi s³owy:
„O! wsi bia³a w at³asie kwiatów jab³oni/ I zwierciad³ach ksiê¿yca, / / Jako oblubienica/ Na ustroni...
P r z e s z ³ o œ æ twa – zawsze wczora! / P r z y s z ³ o œ æ – rêk¹ dosiê¿na / / U ciebie zawsze – pora! / Tyœ wczasów ksiê¿na...
Tyœ u siebie zawsze, jak umys³ zdrów, / Czy w Palmowym kraju posuchy, / / Czy w zieleni brzóz – w z³ocie mchów, / Jak gajowe rozkoszna duchy
(A Dorio ad Phrygium, I, wers 225–236).
Dzisiejszy Jubilat ju¿ przez 40 lat patrzy na wieœ przez „mêdrca szkie³ko i oko”. Ogl¹da j¹, jej mieszkañców i ich zajêcia, w których najwa¿niejsze jest rolnictwo, przez pryzmat zjawisk ekonomicznych oraz spo³ecznych, z du¿ym naciskiem na te o charakterze antropologii spo³ecznej i kulturowej. To znakomi-te podejœcie metodologiczne do poznania procesów zachodz¹cych wspó³czeœnie na wsi polskiej i dokonywania ich porównañ z pozosta³¹ czêœci¹ Europy, a na-wet œwiata.
9
1Prof. dr hab. Miros³awa Drozd-Piasecka, Przewodnicz¹ca Rady Naukowej IRWiR PAN.
Drog¹ do poznania tych procesów s¹ rozbudowane na du¿¹ skalê badania na-ukowe. Instytut prowadzi je w kraju i za granic¹, zarówno w obrêbie dzia³alno-œci statutowej, jak i w systemie ró¿nych grantów krajowych oraz zagranicznych (w tym m.in. zwi¹zanych z 6. i 7. Programem Ramowym UE)2. Wœród grantów
krajowych wymieniæ nale¿y granty Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy¿sze-go. Obecnie IRWiR PAN realizuje 12 takich projektów3. Instytut nale¿y tak¿e do
kilku sieci naukowych: ENARPRI – European Network of Agricultural and Ru-ral Policy Research Institutes (Europejska Sieæ Instytucji Zajmuj¹cych siê Poli-tyk¹ Rolnictwa i Obszarów Wiejskich); „Mokrad³a i Cz³owiek”; „Rozpad i no-wy porz¹dek. Spo³eczeñstwo – Naród – Kultura w okresie wielkiej zmiany”; „Miejsce i rola m³odych ludzi w spo³eczeñstwie i gospodarce”; „Konfrontacja i dialog kultur wspó³czesnego œwiata”; „Rozwój europejskich area³ów wiej-skich”.
Tê dzia³alnoœæ uzupe³nia bogata wspó³praca zagraniczna, sprzyjaj¹ca rozwo-jowi narzêdzi badawczych i powstawaniu publikacji miêdzynarodowych. IRWiR PAN realizuje sta³¹ wspó³pracê z 7 krajami: Chinami, USA, Australi¹, Francj¹, Wêgrami, Rosj¹ i Rumuni¹. Na dzieñ dzisiejszy Instytut ma zawartych 15 umów o wspó³pracy z ró¿nego rodzaju instytucjami, w tym niedawno podpi-sane umowy z australijskim instytutem Centre of Policy Studies (Monash Uni-versity, Business and Economics Department) oraz z instytutem Ruralia (University of Helsinki).
Obecny plan badawczy Instytutu dotyczy problemów wsi i rolnictwa polskie-go w warunkach intensyfikacji procesów globalnych. Koncentruje siê on na zwi¹zanych z tym wyzwaniach i sposobach adaptacji do nowych okolicznoœci oraz dostosowaniu do nich strategii ekonomicznych, które maj¹ kluczowe zna-czenie dla formu³owania polityki rozwoju wsi i rolnictwa nie tylko w Polsce4.
Szczegó³owemu ogl¹dowi naukowemu poddano w nim zw³aszcza ewolucjê kie-runków i instrumentów wsparcia zrównowa¿onego rozwoju wsi i rolnictwa w Unii Europejskiej i na œwiecie oraz ewolucjê struktur i funkcji spo³eczno--gospodarczych na polskich obszarach wiejskich, a tak¿e zmieniaj¹c¹ siê rolê
10
2Na przyk³ad zrealizowany projekt „Rozwój i zastosowanie zaawansowanych metod iloœciowych oce-ny ex ante i ex post programów rozwoju wsi Unii Europejskiej” (ADVANCED-EVAL, 6. PR UE). 3Uzupe³nia³y one badania podstawowe w takich tematach, jak: rola instytucji w procesie przemian strukturalnych i spo³eczno-ekonomicznych na wsi zachodz¹cych pod wp³ywem wsparcia unijne-go; delimitacja (i charakterystyka) wiejskich obszarów depopulacyjnych; znaczenie dla spo³ecz-noœci wiejskich lokalnych grup dzia³ania w programie LEADER+. Wzbogaci³y one równie¿ listê publikacji i bazê danych empirycznych, które wykorzystywane s¹ w pracach prowadzonych w ra-mach badañ statutowych. Wœród zrealizowanych projektów wymieniê kilka, bez odwo³ywania siê do ich wartoœciowania:
– w wyniku projektu „Spo³eczno-gospodarcze uwarunkowania zrównowa¿onego rozwoju obsza-rów wiejskich objêtych sieci¹ Natura 2000 na terenie Zielonych P³uc Polskich” na podstawie ba-dañ opinii wójtów powsta³a klasyfikacja pozytywnych i negatywnych skutków ustanowienia na terenie gmin obszaru Natura 2000,
– zakres projektu „Wielofunkcyjnoœæ rolnictwa – podstawy identyfikacji, kwantyfikacji oraz po-wi¹zania z instrumentami polityki rolnej” wpisuje siê w prowadzon¹ od kilku lat na forum unij-nym dyskusjê na temat reformy wspólnej polityki rolnej, m.in. w kontekœcie koniecznoœci wy-nagradzania rolników z tytu³u dostarczania ogó³owi spo³eczeñstwa tzw. dóbr publicznych.
i miejsce wsi w spo³eczeñstwie i pañstwie oraz powi¹zane z nimi wyzwania edu-kacyjne i aspiracje ¿yciowe m³odzie¿y wiejskiej w Polsce.
Zarówno te badania, jak i wszystkie inne podejmowane wczeœniej, maj¹ szeroki zakres oraz interdyscyplinarny charakter. Wielodyscyplinarnoœæ wyra-¿a siê m. in. w tym, ¿e wa¿ne zagadnienia podejmowane s¹ przez pracuj¹cych w IRWiR PAN specjalistów z ró¿nych dziedzin nauki. Pozwala to naœwietliæ analizowane problemy z odmiennej perspektywy. Dlatego te¿ ich wyniki s¹ niezwykle istotne dla kierunków, celów oraz zadañ polityki UE wobec rolnic-twa i obszarów wiejskich w najbli¿szych latach. Maj¹ one te¿ swoje „prze³o-¿enie” na analizy ewaluacyjne, ekspertyzy i zastosowania praktyczne przygo-towywane dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwa Rozwoju Regionalnego5.
Wed³ug mnie, na szczególne podkreœlenie zas³uguj¹ tak¿e wydawnictwa In-stytutu, które nieomal¿e na bie¿¹co publikuj¹ wyniki badañ jego pracowników, równoczeœnie nie zaniedbuj¹c podejmowania problemów metod i technik ba-dawczych adekwatnych dla dynamicznie zmieniaj¹cej siê rzeczywistoœci spo-³eczno-ekonomicznej wsi. Obecnie s¹ to: kwartalnik „Wieœ i Rolnictwo”, który otrzyma³ maksymaln¹ liczbê punktów w kategorii polskich czasopism nauko-wych (9 p.), oraz seria ksi¹¿kowa „Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa”.
Na zakoñczenie zupe³nie generalizuj¹ca refleksja, która rodzi mi siê pod wp³ywem dotychczasowych dokonañ badawczych Instytutu i jego pomys³ów na przysz³oœæ. Otó¿ dzisiejszy Jubilat nieustannie d¹¿y do spe³niania wysokich standardów naukowych, utrzymania Instytutu w bie¿¹cym dyskursie naukowym oraz „przek³adania” wyników jego badañ na rozwi¹zania systemowe. Dlatego te¿ podejmuje aktualne problemy praktyczne, pragnie, ¿eby wyniki badañ by³y u¿yteczne do podejmowania decyzji, opracowywania strategii i stanowisk wa¿-nych z punktu widzenia polityki rozwoju obszarów wiejskich. Tak widzi swoj¹ misjê i miejsce w nauce polskiej.
Có¿ mo¿na wiêcej dodaæ? Nale¿y ¿yczyæ Pracownikom Instytutu i jego Dyrekcji, aby ten 40-letni „rubinowy” maria¿ wsi i Instytutu obrasta³ w kolejne okr¹g³e rocznice, tak samo mocno naukowo podbudowane jak ta dzisiejsza.
A jak mawiaj¹ ludzie na wsi, co kto ¿yczy, to i prorokuje.
11
4Mieszcz¹ siê w nich zagadnienia rozwoju obszarów wiejskich, ich kapita³u kulturowego w wy-miarze spo³ecznym oraz ekonomicznym. Wszystko to w konfrontacji lokalnych wartoœci i intere-sów mieszkañców wsi z wymogami rynku. A tak¿e te, zwi¹zane z m³odzie¿¹ wiejsk¹ obu p³ci, ich pragnieniami, d¹¿eniami, mo¿liwoœciami edukacyjnymi na ka¿dym poziomie. Porównywane z ich miejskimi rówieœnikami, maj¹ na celu pomoc w realizacji edukacyjnej polityki pañstwa w zakre-sie zmniejszania dystansu miêdzy m³odzie¿¹ wiejska a miejsk¹.
5Zwiêkszeniu zastosowañ praktycznych osi¹ganych wyników badañ sprzyjaj¹, oprócz ekspertyz, konferencje przygotowywane przez Instytut na zamówienie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, czego przyk³adem jest zorganizowana w 2010 roku konferencja Spo³eczno-ekonomiczne
zró¿nicowa-nie obszarów wiejskich a perspektywy rozwoju wsioraz zredagowana publikacja ksi¹¿kowa.
Ponad-to Instytut organizuje konferencje ogólnokrajowe i miêdzynarodowe, w których, obok naukowców, coraz liczniej bior¹ udzia³ praktycy. Dodatkowo popularyzacji wyników sprzyjaj¹ organizowane przez IRWiR PAN comiesiêczne seminaria naukowe, których oddzia³ywanie polega na integracji specjalistów zajmuj¹cych siê problematyk¹ wiejsk¹ z ró¿nych œrodowisk spoza Instytutu.
