Hassan Ali Jamsheer, Wspó³czesna historia Iraku, Wy-dawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2007, ss. 199.
Kiedy po zamachach z 11 wrzeœnia 2001 roku na ulicach europejskich miast skandowano solidarnoœæ z Amerykanami, prezydent USA George W. Bush móg³ oczekiwaæ wsparcia spo³ecznoœci miêdzynarodowej. Œwiadectwem aprobaty dla polityki amerykañskiej administracji sta³ siê powszechny udzia³ pañstw w „woj-nie z terroryzmem”, której pierwszym frontem by³ Afganistan. Osi¹gniêtej dziêki zabiegom dyplomatycznym szerokiej koalicji w konfrontacji z Talibami nie zdo³ano powtórzyæ w Iraku. Brak mandatu ONZ i niepotwierdzone zarzuty, do-tycz¹ce posiadania przez Irak broni masowego ra¿enia oraz wspierania terroryz-mu, wzbudzi³y kontrowersje wœród czêœci sojuszników z misji afgañskiej.
Przyst¹pienie Polski do koalicji maj¹cej na celu rozbrojenie Iraku by³o efek-tem konsensusu elit politycznych. W przedstawionym na pocz¹tku 2003 roku exposé W³odzimierza Cimoszewicza ministra spraw zagranicznych w rz¹dzie Leszka Millera, atak na Irak by³a ostatecznoœci¹, któr¹ „Polska gotowa by³a po-przeæ”1. Postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaœniewskiego z 17 marca 2003 roku, Polski Kontyngent Wojskowy zosta³ u¿yty w sk³adzie Wielonarodo-wych Po³¹czonych Si³ Operacyjnych w Republice Iraku.
Udzia³ ¿o³nierzy Wojska Polskiego w akcji zbrojnej rozpoczêtej oficjalnie 20 marca 2003 roku i okupacji Iraku, spowodowa³ wzrost zainteresowania proble-matyk¹ bliskowschodni¹. Odpowiedzi¹ rynku wydawniczego by³y publikacje przybli¿aj¹ce polskiemu czytelnikowi historiê Iraku, w tym praca profesora Has-sana Alego Jamsheera pt. Wspó³czesna historia Iraku. Wydana w 2007 roku nak³adem Wydawnictwa Akademickiego DIALOG ksi¹¿ka jest podrêcznikiem akademickim z serii Dzieje Orientu2. Jak wyjaœnia Autor, jej celem nie by³o „przedstawienie historii zdarzeñ, lecz – przy prezentacji zdarzeñ – g³ównych ten-dencji w dziejach najnowszych” Iraku (s. 148). Powy¿szy cel wydaje siê
niezro-1
Cyt. za: Informacja rz¹du na temat polskiej polityki zagranicznej w 2003 roku
(przedstawiona przez ministra spraw zagranicznych W³odzimierza Cimoszewicza),
„Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej” 2004, s. 20. 2
Seria Dzieje Orientu wydawana jest od 1996 roku i obejmuje prace badaczy pro-blematyki Wschodu.
zumia³y w kontekœcie wymiennego stosowania przez H. Jamsheera wyrazów
dzieje (s. 148) i historia (s³owo w tytule). Jak zauwa¿a Benon Miœkiewicz – tego
rodzaju praktyka – choæ powszechnie przyjêta, stanowi „powa¿n¹ nieœcis³oœæ”3. Termin »dzieje« jest to¿samy z przedmiotem poznania historycznego, natomiast »historia« oznacza naukê historyczn¹4.
Dyskusyjnym zabiegiem jest równie¿ traktowanie przez H. Jamsheera okre-œleñ najnowsza (s. 7, 148) i wspó³czesna (s³owo w tytule), jako synonimów. Tra-dycyjna periodyzacja historii nie wyró¿nia wspó³czesnoœci, traktuj¹c j¹ jako element historii najnowszej. Niemniej jest to s³owo w historii u¿ywane, jednak¿e – jak twierdzi Józef Kuku³ka – „zastosowanie wobec historii pojêcia »wspó³cze-sna« w sensie potocznym oznacza, ¿e obejmuje ona wydarzenia i procesy prze-biegaj¹ce w czasie dotycz¹cym ¿yj¹cych jeszcze pokoleñ. Z punktu widzenia warsztatu historyka pojêcie »historia wspó³czesna« obejmuje dzieje badane w sy-tuacji, kiedy wiele procesów spo³ecznych nie zosta³o jeszcze zakoñczonych, co czyni konieczn¹ ostro¿noœæ w ich ocenie”5. Z punktu widzenia chronologii historii okreœlenie »wspó³czesna« najczêœciej – i wydaje siê najbardziej trafnie – odnosi siê do okresu po 1945 roku, gdy¿ ostatnie ponad pó³ wieku stosunków miêdzyna-rodowych „nie jest podobne do ¿adnego poprzedniego. Jego cezura wyjœciowa otwiera³a pocz¹tek nowej epoki, ... [której] przes³anki tkwi³y w charakterze, prze-biegu i rezultatach drugiej wojny œwiatowej”6.
Cezury pocz¹tkowej pracy H. Jamsheera nie stanowi jednak rok 1945, lecz rok 1704 bêd¹cy dat¹ mianowania przez Wysok¹ Portê Hasana Paszy gubernato-rem Bagdadu. Cezurê koñcow¹ ksi¹¿ki wyznacza natomiast 6 grudnia 2006 roku – moment og³oszenia raportu w sprawie Iraku, opracowanego przez grupê pod kierownictwem by³ego sekretarza stanu USA Jamesa Bakera i by³ego kongresme-na Lee Hamiltokongresme-na. Nakreœlone przez H. Jamsheera ramy chronologiczne, w kon-tekœcie tytu³u, wywo³uj¹ problemy konstrukcyjne pracy. Z tekstu wynika, ¿e na osiem rozdzia³ów, tematu dotycz¹ niespe³na cztery ostatnie (tj. 85 stron ze 156 stron tekstu w³aœciwego). Osadzony przez Autora w koñcu XVIII wieku pocz¹tek wywodu pokrywa siê z rozwa¿aniami Marka M. Dziekana, zawartymi w Historii
Iraku7. U¿yte przez H. Jamsheera w tytule s³owo wspó³czesna, pozwala³o na krót-ki rys historyczny i wybór przyk³adowo 1932 roku, tj. daty uzyskania niepod-leg³oœci przez Irak lub dnia republikañskiego przewrotu (14 lipca 1958 roku) – jako cezury pocz¹tkowej. Powy¿sza uwaga zyskuje na znaczeniu, gdy uwzglêd-ni siê stosunkowo uwzglêd-niewielkie rozmiary omawianej ksi¹¿ki (tj. 199 stron wraz z
in-3
Cyt. za: B. Miœkiewicz, Wstêp do badañ historycznych, Poznañ 1976, s. 98. 4
Ibidem. Por.: J. Topolski, Metodologia historii, Warszawa 1984, s. 42–51. 5
Cyt. za: J. Kuku³ka, Historia wspó³czesna stosunków miêdzynarodowych.
1945–1994, Warszawa 1994, s. 14.
6
Cyt. za: ibidem, s. 15. 7
M. M. Dziekan, Historia Iraku, Warszawa 2002. Praca wczeœniejsza od oma-wianej, wydana przez to samo wydawnictwo i w ramach tej samej serii.
deksem osób i bibliografi¹). Uzasadniona wydaje siê natomiast data koñcowa, do której doprowadzono wywód – z jednej strony podyktowana procesem wydawni-czym, z drugiej znaczeniem krytycznych wniosków dotycz¹cych sytuacji w Iraku po trzech latach okupacji amerykañsko-brytyjskiej.
Celem ksi¹¿ki – wskazanym przez Autora dopiero w Zakoñczeniu – by³o (o czym ju¿ wspomniano) przedstawienie „g³ównych tendencji w dziejach naj-nowszych ziem i narodu” Iraku (s. 148). Powy¿szemu celowi s³u¿y³ opis genezy powstania pañstwa irackiego oraz punktów zwrotnych w jego historii. Wskazany cel zdeterminowa³ uk³ad pracy, która przedstawiona zosta³a w ujêciu chronolo-gicznym. Uk³ad problemowy ograniczony zosta³ do czêœci poœwiêconych m.in. strukturze narodowoœciowej i wyznaniowej Iraku oraz metodom sprawowania w³adzy delegowanych przez Stambu³ administratorów, a nastêpnie brytyjskiego mandatariusza.
Praca sk³ada siê z oœmiu rozdzia³ów, S³owa wstêpnego, Zakoñczenia, Indeksu
osób i Bibliografii.
Rozdzia³ pierwszy poœwiêcony jest sytuacji Miêdzyrzecza w czasach rz¹dów paszów mameluckich i osmañskich. W tej czêœci ksi¹¿ki poruszona zosta³a kwe-stia wzrostu zainteresowania pañstw europejskich Irakiem, g³ównie Wielkiej Bry-tanii (XIX wiek) i Niemiec (prze³om XIX i XX wieku). Na uwagê zas³uguj¹ rozwa¿ania Autora dotycz¹ce odchodzenia w okresie okupacji tureckiej, od syste-mu feudalnego i kszta³towania „bur¿uazji narodowej” (s. 12) w g³ównych aglo-meracjach miejskich Iraku.
Kolejne dwa rozdzia³y pracy obejmuj¹ charakterystykê pocz¹tków funkcjo-nowania brytyjskich w³adz mandatowych i kszta³towania siê irackiego ruchu nie-podleg³oœciowego. Kulminacyjnym punktem wywodu s¹ wydarzenia irackiej intifady (30 czerwca 1920–3 lutego 1921), spacyfikowanej przez Brytyjczyków. Wybuch powstania, bêd¹cy reakcj¹ na decyzjê Ligi Narodów o przekazaniu Wiel-kiej Brytanii mandatu nad Irakiem, dowodzi³ wzrostu œwiadomoœci narodowej ludnoœci miejscowej. Eskalacja niepokojów spo³ecznych przyczyni³a siê do osta-tecznego odrzucenia przez mandatariusza modelu indyjskiego w administrowaniu terenami miêdzy Eufratem i Tygrysem.
W rozdziale czwartym Autor skoncentrowa³ siê na narodzinach monarchii konstytucyjnej i osadzeniu na tronie irackim Fajsala I z rodu Haszymidów. Eg-zemplifikacj¹ fasadowych rz¹dów emira i s³aboœci Zgromadzenia Ustawodawczego by³o ratyfikowanie w 1924 roku uk³adu brytysko-irackiego, stanowi¹cego gwa-rancjê nienaruszalnoœci interesów Korony. Ukazane w tekœcie wysi³ki czêœci irackich pos³ów, zmierzaj¹ce do odrzucenia brytyjskich oczekiwañ, okaza³y siê niewystarczaj¹ce w obliczu faktycznej w³adzy wysokich komisarzy.
Rozdzia³ pi¹ty – w odró¿nieniu od poprzednich – nie podzielony na podroz-dzia³y, stanowi uporz¹dkowany pod wzglêdem chronologii opis wydarzeñ od 1932 do 1958 roku. Faktycznie jednak tok wywodu siêga koñca lat dwudziestych XX wieku i okolicznoœci zawarcia w 1930 roku umowy, miêdzy innymi, zapew-niaj¹cej wojskom brytyjskim swobodê poruszania siê na terenie Iraku (w sytuacji
konfliktu zbrojnego). Ratyfikowany przy aprobacie króla Fajsala I i premiera Nu-riego as-Sa’ida uk³ad obowi¹zywaæ mia³ na przestrzeni 25 lat od dnia przyjêcia Iraku do Ligi Narodów, co nast¹pi³o 3 paŸdziernika 1932 roku. Przyznanie mo-narchii atrybutów suwerennoœci pozosta³o bez wp³ywu na dominuj¹c¹ pozycjê Brytyjczyków w irackim przemyœle naftowym. Pewne zagro¿enie dla interesów Korony stanowi³y w czasie drugiej wojny œwiatowej sympatie proniemieckie irackiego spo³eczeñstwa, które wraz z przewrotem Raszida al-Gajlaniego spro-wokowa³y okupacjê brytyjsk¹. Cezurê koñcow¹ rozdzia³u stanowi rok 1958, oznaczaj¹cy kres monarchii i narodziny republiki.
Okolicznoœci wojskowego zamachu stanu i dojœcia do w³adzy Abd al-Karima Kasima omówione zosta³y w rozdziale szóstym. Polityka tzw. pozytywnego neu-tralizmu, prowadzona przez premiera Kasima, zdystansowa³a Irak od Wielkiej Brytanii i doprowadzi³a do stopniowej izolacji kraju. Przejawem reorientacji w polityce zagranicznej, wa¿nej w kontekœcie zimnowojennej rywalizacji mo-carstw, by³o wyst¹pienie Iraku z Organizacji Paktu Bagdadzkiego (1959 rok). Nieprzyznanie autonomii Kurdystanowi przyczyni³o siê do wybuchu powstania przeciwko w³adzom w Bagdadzie. Konflikt miêdzy zwolennikami premiera Kasi-ma (komunistami) i Abd al-SalaKasi-ma Arifa (baasistami i naserowcami), pog³êbia³ kryzys wewnêtrzny w Iraku. Ostatecznie w 1963 roku, w wyniku baasistowskiego przewrotu, prezydentem zosta³ A. al-S. Arif. Wkrótce po przejêciu w³adzy dosz³o do podzia³ów wœród irakijskich baasistów, na sympatyków nurtu radykalnego i umiarkowanego. Stan anarchii, wywo³any konfliktem w szeregach rz¹dz¹cych, zakoñczy³ siê wraz z odsuniêciem radyka³ów i umocnieniem pozycji A. al-S. Ari-fa na urzêdzie prezydenta i stanowisku naczelnego dowódcy si³ zbrojnych. Okresowi drugich rz¹dów Baas, poœwiêcone zosta³y dwa ostatnie rozdzia³y ksi¹¿ki. Ukazane przez H. Jamsheera walki koteryjne w szeregach irackiej armii, przyczyni³y siê do parali¿u struktur pañstwowych w 1968 roku i bezkrwawego puczu wojskowego, nazywanego Rewolucj¹ 17 Lipca. Ponowne rz¹dy baasistów, zakoñczone w 2003 roku w wyniku operacji Iracka Wolnoœæ, umo¿liwi³y karierê polityczn¹ przysz³emu dyktatorowi – Saddamowi Husajnowi. Wprowadzone w latach siedemdziesi¹tych autorytarne rz¹dy S. Husajna, jako przewodnicz¹cego Rady Dowództwa Rewolucji i od 1979 roku prezydenta Iraku, trwa³y ponad dwa-dzieœcia lat. By³ to czas wyczerpuj¹cych konfliktów zbrojnych: iracko-irañskiego (w latach 1980–1988) i nad Zatok¹ Persk¹ (w latach 1990–1991 i w 2003 roku). Politykê wewnêtrzn¹ S. Husajna cechowa³y nepotyzm i represje wobec przeciw-ników politycznych, Kurdów i szyitów. W polityce zagranicznej Irak konse-kwentnie sprzeciwia³ siê uk³adom pokojowym z Izraelem i po rozmowach Camp David, d¹¿y³ do zast¹pienia Egiptu w roli lidera „œwiata arabskiego”. Ambicje S. Husajna, ujawnione podczas aneksji Kuwejtu, zakoñczy³y siê katastrof¹ ekolo-giczn¹ i wprowadzeniem przez ONZ embarga na handel z Irakiem. Wynisz-czaj¹ce Irak konflikty zbrojne, stanowi³y wypadkow¹ szeregu czynników, w tym decyzji o rozbudowie potencja³u militarnego i aspiracji regionalnych irackiego przywódcy.
W S³owie wstêpnym, pozbawionym uzasadnienia wyboru tematu i celu pracy (pomijaj¹c wolê Autora „podzielenia siê swoimi zainteresowaniami naukowymi z zakresu historii”, s. 7), H. Jamsheer nie omówi³ tak¿e – w sposób wyczerpuj¹cy – literatury przedmiotu oraz jej wartoœci dla opracowanego zagadnienia. Obszer-ny wywód pozostawia niedosyt wynikaj¹cy z oglêdnego potraktowania sympatii proniemieckich w Iraku w czasach drugiej wojny œwiatowej i rz¹dów R. al-Gajla-niego, choæ H. Jamsheer korzysta³ z wa¿nej dla tego tematu publikacji £ukasza Hirszowicza, pt. III Rzesza i Arabski Wschód8.
W dalszej czêœci ksi¹¿ki zabrak³o biografii kluczowej dla wspó³czesnej histo-rii Iraku postaci, jak¹ by³ Saddam Husajn i przytoczenia wydanej w Polsce w 2000 roku pracy pt. Saddam Husajn. Absolutny w³adca Iraku9. Przyk³adem marginal-nego potraktowania ¿yciorysu przysz³ego dyktatora jest pierwsza wzmianka w ksi¹¿ce o S. Husajnie, zasygnalizowana w zwi¹zku z zamachem na premiera Kasima w 1959 roku. Nie zaszkodzi³oby dodaæ jak nieudolnie przeprowadzona by³a ta akcja oraz jak¹ rolê pe³ni³ w niej póŸniejszy prezydent10.
Szczególnie niezrozumia³e jest jednak poœwiêcenie krwawej, wyniszczaj¹cej i trwaj¹cej osiem lat konfrontacji z Iranem zaledwie trzech-czwartych strony (s. 117). Wzmianka o irackich ¿¹daniach dotycz¹cych zwrotu zajêtych przez Iran w 1971 roku wysp w cieœninie Ormuz (informacja dotycz¹ca Du¿ego i Ma³ego Tunbu oraz Abu Musy), pojawia siê tylko w kontekœcie powodów zerwania sto-sunków z Wielk¹ Brytani¹ i Iranem na s. 114. ¯a³owaæ nale¿y, ¿e Autor nie wy-eksponowa³ woli renegocjacji przez Irak tzw. uk³adu algierskiego z 6 marca 1975 roku, dotycz¹cego przebiegu granicy na rzece Szatt al-Arab, stanowi¹cej oficjalny pretekst rozpoczêcia dzia³añ wojennych przeciwko Iranowi oraz zabie-gów na rzecz przyznania autonomii irañskiemu Chuzestanowi11. Autor wydaje siê równie¿ pomniejszaæ wp³yw czynnika osobowoœciowego na konfrontacjê irac-ko-irañsk¹, bêd¹c¹ – jak zauwa¿y³ Andrzej Bartnicki – przejawem rywalizacji dwóch silnych i charyzmatycznych przywódców, w osobach S. Husajna i ajatolla-ha Chomejniego12. Niebagatelne znaczenie, na tym etapie rozwa¿añ, mia³oby wspomnienie animozji wywo³anych zaanga¿owaniem S. Husajna w wydalenie ajatollaha z Iraku w 1978 roku13. Wreszcie zastanawiaj¹cy jest brak jednoznacz-nej wskazówki dotycz¹cej przyczyn konfliktu zbrojnego, jakim by³a obawa rz¹dz¹cej sunnickiej mniejszoœci przed rozszerzeniem siê rewolucji islamskiej na terytorium zamieszkanego w wiêkszoœci przez szyitów Iraku. Pomocna w tym
8
£. Hirszowicz, III Rzesza i Arabski Wschód, Warszawa 1963. 9
R. Stefoff, Saddam Husajn. Absolutny w³adca Iraku, Warszawa 2000. 10
Por. ibidem, s. 45–46. 11
Tekst uk³adu: Selections from Iraqi-Iranian Dispute, Baghdad 1984, s. 181–197. 12
Cyt. za: Zarys dziejów Afryki i Azji 1869–1996. Historia konfliktów, red. A. Bartnicki, Warszawa 1996, s. 439.
13
wzglêdzie by³aby praca nieuwzglêdniona przez H. Jamsheera, a wydana w 1981 roku, pt. Iran-Irak. Islam, wojna i polityka14.
Do mniej znacz¹cych uchybieñ zaliczyæ mo¿na nieumieszczenie w tekœcie skrótu CENTO, oznaczaj¹cego Organizacjê Traktatu Centralnego, powsta³¹ 21 sierpnia 1959 roku po wyst¹pieniu Iraku z Paktu Bagdadzkiego. Niewiele uwa-gi poœwiêci³ Autor tak¿e analizie dzia³alnoœci UNSCOM (s. 128), w materii badañ nad irackim arsena³em broni masowego ra¿enia.
Niezrozumia³e jest stwierdzenie w którym XIX-wieczne Indie zaliczy³ Autor, obok Persji, Turcji i Egiptu, do pañstw muzu³mañskich (s. 17). Powy¿sza uwaga by³aby uprawniona w odniesieniu do pó³nocnych Indii i uogólnienie nie jest w tym przypadku s³uszne.
Dyskusyjne wydaj¹ siê te¿ niektóre opinie formu³owane przez H. Jamsheera, których przyk³adem jest u¿ycie w odniesieniu do dwustupiêædziesiêciotysiêcznej rzeszy pracowników, g³ównie administracji pañstwowej, okreœlenia „utalentowa-ni technokraci” (s. 138). Mowa o usu„utalentowa-niêtych ze stanowisk po 2003 roku cz³onkach Baas, których kompetencje bez podania kryteriów trudno obiektywnie oceniæ. Oddaj¹c sprawiedliwoœæ Autorowi, nale¿y stwierdziæ, ¿e wiele z tych osób mia³o doœwiadczenie w pracy urzêdniczej, a wy³¹czn¹ podstaw¹ pozbawienia mo¿liwo-œci pe³nienia funkcji publicznych, by³a przynale¿noœæ do partii.
Kontrowersyjne wydaje siê zamieszczone na s. 149 zdanie Autora dotycz¹ce „upadku spo³eczeñstwa obywatelskiego (b¹dŸ, co b¹dŸ szcz¹tkowego, ale jednak)”, u¿yte na okreœlenie spo³eczeñstwa irackiego po drugiej wojnie œwiatowej. Tymcza-sem »spo³eczeñstwo obywatelskie« w rozumieniu Johna Locke’a, Jean-Jacquesa Rousseau czy Davida Hume’a, nie istnia³o w ca³ej historii ziem miêdzy Eufratem i Tygrysem. W przytoczone stwierdzenie zdaje siê nie wierzyæ sam Autor, przy-wo³uj¹c s³owa Muhammada Abida Al-D¿abiriego, dla którego »demokracja« i »spo³eczeñstwo obywatelskie« s¹ „nieobecne na Bliskim Wschodzie” (s. 149).
Pewne w¹tpliwoœci – w kwestii celowoœci – budzi umiejscowienie w
Zakoñ-czeniu informacji dotycz¹cych genezy powstania partii Baas i cytatów z jej
za³o¿yciela Michaela Aflaka, których zabrak³o w osnowie.
W za³¹czonym do pracy indeksie osób nie widaæ konsekwencji, czego egzem-plifikacj¹ s¹ nastêpuj¹ce przyk³ady ze s. 160: Eisenhower D. D.; Franks, Tommy;
Hyatt, porucznik.
Bibliografia choæ obszerna jest raczej wyborem literatury przedmiotu, a nie
wykazem prac wykorzystanych w tekœcie i wymienionych w przypisach dolnych. W samej ksi¹¿ce nie uwzglêdniono szeregu opracowañ wydanych w Polsce przed 1989 rokiem, które choæ czasami traktowa³y omawiane problemy wybiórczo i ko-niunkturalnie, to jednak zas³ugiwa³y na uwagê15. Zabrak³o tak¿e niektórych
arty-14
W. Bukowski, Iran-Irak. Islam, wojna i polityka, Warszawa 1981. 15
Mowa m.in. o pracach: T. Fryze³, Jednoœæ arabska. Idea i rzeczywistoœæ, War-szawa 1974; T. Fryze³, Liga Pañstw Arabskich, WarWar-szawa 1981; M. Mounayer, J.
Pio-ku³ów opublikowanych w czasopismach naukowych po 1989 roku, jak chocia¿by
Wojny w Zatoce Perskiej Wojciecha Szymborskiego16.
Odnotowania wymaga tak¿e ró¿ny zapis czasopism naukowych. Przyk³ado-wo na s. 196 zawieraj¹cej fragment Bibliografii, Autor podaje Sprawy
Miêdzyna-rodowe bez cudzys³owu, natomiast „Middle Eastern Studies” z cudzys³owem.
Ksi¹¿kê H. Jamsheera charakteryzuje rzetelna korekta redakcyjna. Powy¿szej konstatacji nie umniejszaj¹ nieliczne literówki dostrze¿one w pracy (m.in.: na za-miast ‘nad’ na s. 27, Wielkiej zaza-miast ‘Wielk¹’ na s. 113, odró¿nienie zaza-miast ‘od-ró¿nieniu’ na s. 31, czy te¿ Thawegu zamiast ‘Thalwegu’ na s. 125). W¹tpliwoœci budzi natomiast brak ujednoliconego zapisu imion w przypisach (pe³ne imiê auto-ra np. na s. 107, 109, 131, innym auto-razem – tylko inicja³ imienia m.in. na s. 91, 87, 48) oraz cytatów – Autor stosuje zamiennie cudzys³ów (np. na s. 74–75) i mniejsz¹ czcionkê (np. na s. 91, 100). Niepokoi równie¿ brak przypisów w przy-padku wypowiedzi cytowanych, zamieszczonych przez Autora w tekœcie (m.in. na s. 21–22, 24, 35, 36, 37, 51, 106, 123).
Podsumowuj¹c nale¿y stwierdziæ, ¿e publikacja stanowi syntetyczne przed-stawienie „g³ównych tendencji w dziejach najnowszych” (s. 148) Iraku. Zasadni-czy tok wywodu wzbogaci³ Autor o opis prze³omowych wydarzeñ z okresu panowania tureckiego i wzmianki dotycz¹ce akcji zbrojnej przeciwko Irakowi rozpoczêtej w 2003 roku. Ksi¹¿ka obrazuje z³o¿onoœæ problematyki zwi¹zanej z narodzinami pañstwa irackiego i kolejnymi zmianami ekip rz¹dz¹cych, unikaj¹c zarazem schematów w prezentacji tematu. Pragn¹c udzieliæ odpowiedzi na pyta-nia dotycz¹ce sytuacji Kurdów w Iraku, Autor przeanalizowa³ zrywy powstañcze i sympatie polityczne mieszkañców dawnego wilajetu Mosulu. Wyeksponowanie roli kwestii kurdyjskiej w historii ziem nad Zatok¹ Persk¹ stanowi istotny walor omawianej pracy. H. Jamsheerowi uda³o siê zachowaæ obiektywizm w doborze i prezentacji faktów historycznych, co budzi szczególny szacunek z uwagi na irac-kie korzenie Autora i brak odleglejszej perspektywy czasowej. Efektem wysi³ków by³o stworzenie zarysu historii najnowszej Iraku i wzbogacenie polskiego rynku wydawnictw naukowych o pracê poœwiêcon¹ tej frapuj¹cej tematyce.
Magdalena Lorenc Poznañ
trowski, Sytuacja na Bliskim Wschodzie po traktacie izraelsko-egipskim, „Sprawy Miêdzynarodowe” 1980, z. 7–8; J. Skuratowicz, Polityka zagraniczna Iraku, „Sprawy Miêdzynarodowe” 1976, z. 5; W. Szymborski, „Broñ naftowa” w polityce krajów
arabskich, „Sprawy Miêdzynarodowe” 1982, nr 10.
16
W. Szymborski, Wojna w Zatoce Perskiej, „Sprawy Miêdzynarodowe” 1991, z. 4.
