t iB jr a s o w f e s a
TOWARZYSTWO „KROPLA MLEKA* W LUBLINIE
W LATACH 1905-1934
Wyodrębnieni« s ic p e d ia trii jako samodzielnej dyscypliny lekarskiej w XIX wieka spowodowało zwrócenie baczniejszej uwagi na fiz jo lo g ie i patologie niemowlę cia i dziecka.
Zauważono, że jedu.. z najczęstszych chorób niemowląt są zaburzenia przewodu pokarmowego, spowodowane nieodpowiednim odżywianiem. Odkrycie przez pediatrą wie deńskiego p ro f. Teodora Eachericfcs (1857-1911) w 1886 roku pałeczek okrężnie? oraz rola ich w schorzeniach przewodu pokarmowego spowodowały zwrócenie uwagi na j a - koóó i jełowość pokarmów. Zagadnienia odżywiania niemowląt, zwłaszcza odżywiania sztucznego stały s ie głównym tematem zainteresowania lekarzy pediatrów tego okre su.
Bażną ro lą w rozwoju dietetyki pediatrycznej odegrała szkoła wiedeńska. Badano składniki mleka ludzkiego i zwierzęcego, zaczęto wytwarzać sztuczne mie- szaaki odżywcze oraz kontrolowano przy tyir prawidłowy rozwój niemowlęcia, a więc wagą, wzrost, obwód k latk i piersiowej it p . Bależy nadmienić, że w tym okresie umieralność niemowląt do pierwszego roku życia była olbrzymia i w 1875 roku wyno s i ł a : w A u strii - 25,7%, w Riemczech - 23,4%, w Holandii - 20,4%, w Szwecji - 19,3%, we Francji - 17,2%, oraz A n g lii - 14,9%. Do końca XIX wieku zgony niemo wląt utrzymywały s ię aa powyższym poziomie, a w niektórych krajach nawet wzrosły1.
Pediatrzy francuscy zainaugurowali tworzenie organizacji zajmujących sie ochroną zdrowia matki i dziecka. W 1892 roku w Paryżu zo sta ł« zorganizowana p ier wsza poradnia dziecięca, której zadaniem były: propaganda karmienia naturalnego
oraz udzielanie porad matkom z zakresu o p ie k i, dietetyki i higieny niemowlęcia. W celu zmniejszenia umieralności niemowląt we Francji w 1894 roku z inicjatywy dra Dufoura zorganizowano instytucje pod nazwą „Kropla mleka", która zajmowała s ie przygotowaniem i dystrybucją mleka i mieszanek odżywczych, przyrządzanych w sposób higieniczny.
W okresie od 20 do 21 październik« 1905 roku odbył sie w Paryżu pierwszy międzynarodowy kongres „Kropli mleka” , a w dniach od 12 do 16 września 1907 roku drugi w Brukseli.
V światowym kongresie w Brukseli uczestniczyło około stu lekarzy z czter nastu krajów świata. W komitecie kongresu polskich lekarzy reprezentował dr
Tade-m t Boy-Żeleński z Krakowa. Ra powyższy» zjeździe powołano Tade-miedzy innyTade-mi Tade-między narodową komisje, której zadaniem było prowadzenie dokładnej statystyki
uraieral-2 o eici niemowląt » poszczególnych krajach .
Baieży nadmienić, że w powyższym okresie umieralność niemowląt na ziemiach polskich, a zwłaszcza w byłym Królestwie Polskim była olbrzymia i wynosiła około 30Z,
Inicjatorem organizowania towarzystw „Kropla mleka" na ziemiach polskich był dr T. Boy-Żeleński, który po kilkumiesięcznym pobycie we Francji w latach 1900 i 1905 zapoznał s ie dokładnie z organizacje i działaln ością tych in stytu cji.
Po drugim pobycie w y gło sił odczyt w dniu 1 lutego 1905 roku na posiedzeniu Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego pt. ¿Sztuczne i mieszane żywienie niemowląt, a instytucja » K r o p li m le k a « we Francji” .
Pierwsze Towarzystwo1 „Kropla mleka” na ziemiach polskich rozpoczęło dzia łalność w dniu 15 maja 1904 roku w ło d z i z inicjatywy dra Stanisław* Sterkowskie- go. W czerwcu tegoż roku dr Marian Roszkowski uruchomił podobną instytucją w War szawie. W 1904 roku otwarto podobny zakład przy Oddziale Towarzystwa Higieniczne go w Kaliszu. W dniu 15 czerwca 1905 roku uruchomiono „Kroplą mleka" w Lublinie, a z początkiem lip ca tegoż roku w Krakowie pod kierownictwem dra Tadeusz« Boya- Żeleńskiego. W 1906 roku zorganizowano taką instytucją we Lwowie. Przez pewien okres d z ia ła ły 't e ż towarzystwa w Piotrkowie i Płocku.
Przed I wojną światową były to jedyne instytucje na ziemiach polskich o charakterze charytatywnym ¡walcząc« wytrwale o zmniejszanie umieralności niemo w ląt. Działalnością swą obejmowały szczególnie niemowlęta i d zieci warstw n a
j-4 uboższych, bądących w trudnych warunkach materialnych'.
Podobnie jak w innych wiąkszycb miastach polskich, lekarze lubelscy zrze szeni w Oddziale Lubelskim Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego z inicjatywy dra Witolda Chodźki (1875-1954) na zebrania w marca 1905 roku poruszyli sprawą zorganizowania i uruchomienia „Kropli mleka” w L ublin ie. Dziąki poparciu powyż szej akcji przez społeczeństwo miasta, miądzy innymi przez Stanisławą Wolską, która ofiarowała na powyższy c e ł sumą 300 r u b li,o r «z Augusta ?ettera, który przeznaczył 100 rubli,Towarzystwo) w czerwcu 1905 roku rozpocząło sw% działalność.
Prawie 29-letn i czaa funkcjonowania „Kropli mleka" w Lublinie możemy po d z ie lić na trzy okresy:
1) Okres pierwszy - od 15 czerwca 1905 roku do 30 lip c a 1915 roku (zmian* okupanta).
2) Okres drugi - od 30 lipca 1915 roku do 1 kwietnia 1928 roku 3) Okres trzeci - od 1 kwietnia 1928 roku do 1 kwietnia 1934 roku
I. W pierwszym okresie Towarzystwo „Kropla mleka" stanowiło Wydział Od działu Lubelskiego Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, a członkowie sekcji
o p ła c a li dobrowolna składka w wysokości 6 r u b li m iesięczn ie.
Zadaniem Towarzystwa było s ta łe dostarczan ie matkom n ie mogącym karmić swych niemowląt p ie r s ią zdrowego, pasteryzowanego mleka pełnego lub rozcień czo nego oraz mieszanek w buteleczkach o pojemności od 75 do 200 gram. Każda b u tele czka była przeznaczona ty lk o na jedno karmienie. Opiekę o b ję to niemowlęta i d z ie c i od 0 do 18 m iesięcy. Niemowlęta otrzymywały od 5 do 7 b u teleczek pokarmu prze znaczonych na całodobowe karmienie w cen ie od 0,5 do 2,0 kop.
Dystrybucja mleka lub mieszanek odbywała s ie po bardzo n isk ich cenach, a najuboższym nawet b ezp ła tn ie . Dyżurny lek arz badał przynoszone niemowlęta i w za leżn ości od ich rozwoju przepisyw ał odpowiedni sposób karmienia. Ponadto były udzielane porady odnośnie do żywienia i pielęgnowania niemowląt"’ .
W szystkie porady były bezpłatn e, a lek a rze wykonywali swe obowiązki honoro wo. Wydano również odpowiednią odezwę do matek m iasta Lublina odnośnie do celu i d z ia ła ln o ś c i „K ro p li m leka"*.
Od połowy czerwca do końca roku 1905 k orzysta ło z mleka lub mieszanek 357 niemowląt i d z ie c i. Wydano po cenach bardzo n isk ich lub b ezp ła tn ie 68 037 bute leczek pokarmu, do czego zużyto 12 978,5 lit r ó w mleka.
Pomimo, że Towarzystwo „Kropla mleka" w L u b lin ie w latach 1905-1915 było Wydziałem Oddziału Lubelskiego Warszawskiego Towarzystwa H igien iczn ego, posiada
ło jednak własny Zarząd, a początkowo i komisję rew izyjn ą. Pod koniec 1905 roku sekcja „K ro p li mleka" l i c z y ł a 141 członków. Skład Zarządu s e k c ji lic zą c e g o 6 do 9 osób s ta n o w ili: przewodniczący, wiceprzewodniczący, sek retarz i skarbnik oraz członkowie. Komisja rew izyjn a składała s ię z 3 osób.
Zarząd i Komisja Rewizyjna b yły wybierane coroczn ie na zebraniu ogólnym s e k c ji i pracowały sp o łeczn ie.
Skład pierwszego Zarządu „K ro p li mleka" w L u b lin ie wybranego w czerwcu 1905 roku sta n o w ili:
1) Przewodniczący: Bronisława V e tte r , a od 26 X 1905 dr W. Chodźko; 2) Wiceprzewodnicząca: Suchorzewska, a od 26 X 1905 Warmanowa; 3 ) S ekretarz: J u lia Zarzecka;
4) Skarbnik: Wanda S ch oltz; 5) Zastępca skarbnika: Szymańska; 6) Główna opiekunka: W aleria Zarzecka; 7) Zastępczyni: Maria Zembrzuska;
8) Członkowie Zarządu: A u re lia Maślakiewiczowa, Katarzyna Ankowska.
Lekarzami s e k c ji „Kropla mleka" w 1905 roku b y l i : dr Aleksander Jawo rowski i dr Stanisław Korczak^
Skład drugiego Zarządu S e k cji „K ropla mleka" w L u b lin ie wybranego w dniu 2 lutego 1906 roku s ta n o w ili:
244 ŁUBBIK KOHIKSKI
1) Przewodniczący: dr W itold Chodźko; 2 ) Sekret ara:: J u lia Zarzecka;
3) Skarbnik? Bolesław Sekutowicz; 4) Opiekunka główna:V a le r ia Zarzecka;
5) Członkowie Zarządu: A u re lia Kaślakiewiczowa, dr Eugeniusz Tymiński. Komisja Rewizyjna;
t ) Dr Aleksander Jaworowski; 2) Maria Modrzewska;
3) Stanisława Wolaka.
Lekarzami „K ro p li mleka" w 1906 roku b y l i : dr Czesław Czerwiński i dr Euge niusz Tymiński .
W lip c u 1907 roku przewodniczący S e k c ji „Kropla mleka" dr W itold Chodźko opuścił, Lu b lin , je g o funkcję o b ję ła ,A u r e lia Maślakiewiczowa, zaś od 1908 roku Stanisława Wolska.
W dniu 19 kw ietn ia 1911 roku z o s ta ł o tw a rty w L u b lin ie s z p it a l d z ie c ię c y . P rz y b y li lek a rze p e d ia tr z y , którzy o b j ę l i stanowiska ordynatorów w powyższym s z p i ta lu , a między innymi dr P io t r Borsukiewicz i dr Wacław J a s iń s k i,b y ły asystent
ą dra J ózefa Brudzińskiego w Lodzi .
Lekarze c i poza pracę w s z p ita lu dziecięcym i ambulatorium przyszpitalnym , w łą c z y li s ię również czynnie do d z ia ła ln o ś c i społecznej w Wydziale „Kropla mleka", początkowo jak o lek a rze in s t y t u c ji, a od 1912 toku w za rzą d zie. Dr P io t r Borsu k iew icz z o s ta ł przewodniczącym powyższej s e k c ji, a d r Wacław Jasiń ski ówczesny lekarz naczelny s z p it a la d z ie c ię c e g o w L u b lin ie je g o zastępcą.
W ydział „K ropla mleka" w L u b lin ie m ie ś c ił s ię początkowo przy u l. Bernardyń s k ie j, od 1907 roku przy u l. Gubernatorakiej Nr 7 (obecnie u l. Tadeusza Kościusz k i ) , w 1914 roku z o s ta ł przeniesiem y do budyńku p rzy u l. Poczętkowskiej Nr 10 (obecnie u l. S t. S ta s z ic a ).
Budżet „K ro p li mleka" w L u b lin ie w la ta c h 1905-1915 k szta łto w a ł s ię w grani cach od około 1500 do 2 000 r u b li ro c z n ie .
Dochody Towarzystwa stan ow iły: a ) składki członków - około - 20% budżetu, b) o p ła ty za mleko stanow iły ok oło 30% dochodu, c ) o fia r y dobrowolne in s ty tu c ji i osób, w tym od 1907 roku zapomoga Zarządu M iejsk iego w L u b lin ie w wysokości 300 ru b li ro c z n ie , co w sumie stanow iło około 401 dochodu, d ) różne inne dochody stanowiące około 10%.
Mleko było dostarczane p rzez k ilk a la t z majątku Elizów ka, a od 1907 roku z majątku Rudnik, przeważnie z rannego udoju. Krowy uprzednio b yły badane przez lekarza w e te r y n a r ji, s z c z e g ó ln ie d o ty czy ło to m ożliw ości g r u ź lic y u zw ie rzą t. 2. W związku z działaniam i wojennymi Oddział Lubelski Warszawskiego Towarzystwa H igien iczn ego, w skład którego jako W ydział w chodziła „K ropla mleka" w połowie
TOWARZYSTWO „K R O PLA M LEKA" W L U B L IN IE 245
1915 roku z a w ie s ił swa d zia ła ln o ś ć . W związku z tym Towarzystwo „K ropla mleka" stało; s ię in s ty tu c ja samodzielna. Z m ie n ił.s i« również charakter Towarzystwa z in s ty t u c ji h ig ien iczn o -k u ltu ra ln ej na dobroczynna.
Wpłynęły na to znaczny w zrost ceny mleka w handlu i trudności z je g o zdoby ciem oraz wzmagające s ię ubóstwo mieszkańców m iasta.
W związku z powyższym Towarzystwo było zmuszone w coraz większym stopniu wy dawać niemowlętom m lek» i mieszanki b e zp ła tn ie . Ponieważ dotychczasowe wpływy n ie w ystarczyły na utrzymanie in s t y t u c ji, zwrócono s ie o pomoc finansowe do Komitetu Obywatelskiego w L u b lin ie , k tóry u d z ie la ł zapomogi od kw ietnia 1915 roku, początko wo po 90 r u b li, a p óźn iej po 150 m iesięczn ie. Ponadto na prośbę Towarzystwa przy
szed ł z pomoce Komitet Biskupa Krakowskiego o fia r u je c na prośbę Zarzedu „K ro p li mleka" 1 000 koron w październiku 1915 roku i 1 000 koron w styczn iu 1916 roku. W d ru giej połowie roku 1915 Komitet Ratunkowy Obywatelski Ziemi L u b elsk iej i mia
sta Lublina przyznał s t a łe zapomogę „K r o p li mleka" w wysokości 800 koron m ie s ię
-.
10 czm ePrzez c a ły okres wojny Towarzystwo p e łn iło r o le in s t y t u c ji h igien iczn o-w y- ebowawczej u d ziela ją c b e zp ła tn ie porad lek arsk ich w ambulatorium oraz w izytu ją c mieszkania przez p ie lę g n ia r k i uświadamiające o zasadach pielęgnowania niemowląt. Ponadto było zakładem dobroczymto-żywnościowym, gdyż zajmowało s ie dystrubucje mleka i mieszanek odżywczych. W tym ok resie około połowy niemowląt i d z ie c i o tr z y mywało mleko lub mieszanki b ezp ła tn ie . Dużą pomoc uzyskało Towarzystwo od Komite tu Ratunkowego i społeczeństwa d zia ła ją c y c h pod hasłem „ratujm y d z ie c i" .
Zarząd „K ro p li mleka" w o k resie 1 wojny światowej n ie u le g a ł zmianom. Pre zesem b ył aż do śm ierci w dniu 12 kw ietn ia 1918 roku dr P io t r Borsukiewicz, a wiceprezesem dr Wacław J a siń sk i, który od 28 k w ie tn ia 1918 roku p e ł n ił funkcją
. 12 prezesa, sekretarzem J u lia Sekutowicz, a skarbnikiem Bolesław Sekutowicz . Po nadto n ależy pamiątać, że począwszy od 1917 roku w związku z bardzo trudną sytu acją ekonomiczną, zwłaiszcza n a jb ied n iejszy ch warstw ludności m iasta Lublina«Towa rzystwo objąło opieką k o b iety c ią ża m e oraz matki karmiące i zm ien iło nazwą na:
13
Stacja op iek i nad matką i dzieckiem „K rop la mleka" . W tym o k resie mleko było dostarczane z majątku B ystrzyca.
Po odzyskaniu n ie p o d le g ło ś c i w 1918 roku sytu acja finansowa in s t y t u c ji nie u le g ła poprawie, źródłem dochodów, poza składkami członków, ofia ra m i is t y t u c j i i osób, dotacjami M agistratu b yło organizowanie w szelk iego rodzaju imprez docho dowych, ja k : l o t e r i e fantowe, zabawy, rozryw ki ku ltu raln e oraz z b ió r k i do puszek. Ponadto s ta c ja otrzymywała s ta łą pomoc w wysokości 100 000 marek m iesięczn ie od Wydziału h ig ie n iczn o -lek a rsk ieg o przy Kom itecie polsko-amerykańskim w Warszawie. W tym c za s ie Towarzystwo uzyskało również własny s ta tu t i b yło zalegalizow ane
. 14 jako samodzielna in s ty tu c ja .
246 LUDWIK KCWIESKI
W celu pokonania trudności finansowych Zarząd składający s ię z 24 osób na początku 1920 roku w y ło n ił 6 s e k c ji, a mianowicie: à) o p ie k i, b) gospodarcza, c ) dochodów n ie s ta ły c h , d ) propagandy wychowawczej, e ) finansowa, f ) rewizyjna- Powyższe sekcje n ie mogły jednak n a le ży c ie rozw ijać swej d z ia ła ln o ś c i ze względu na wojnę w 1920 roku.
Budżet Towarzystwa na rok 1921 w yn osił 2 000 000 marek. U 1921 roku ze względu na olbrzym ie trudności finansowe Zarząd Twa. „K ropla mleka" zw ró cił s ię do M agistratu miasta Lublina z prośba o p r z e ję c ie s t a c j i . N ie s te ty powyższy pos tu la t n ie mógł być zrealizow an y, gdyż Zarzęd M ie js k i n ie dysponował funduszami niezbędnymi na utrzymanie in s ty tu c ji *.
Z dniem 1 października 1921 roku s ta c ja z o s ta ła przeniesiona z u lic y Poczę- tkowskiej do o fic y n y przy u l. Namiestnikowskiej Nr 32 (obecnie u l. Narutowicza). Lokal składajęcy s ię z czterech pomieszczeń z o s ta ł wyremontowany i wyposażony przy pomocy Amerykańskiego Czerwonego Krzyża i Towarzystwa Pomocy P olsce .
Pomimo olbrzym ich trudności finansowych, ponieważ lic z b a członków Towarzy stwa znacznie zm alała, a d o ta c je Zarządu M iejsk iego dochodzące niejedn okrotn ie do 60% budżetu były n iew ysta rcza ją ce, z dniem 4 czerwca 1926 roku uruchomiono zgodnie z życzeniem Wydziału Opieki Społecznej M agistratu m. Lublina kuchnię mleczną d la k ob iet ciężarnych i matek karmiących. D otyczyło to k o b iet będących bez środków utrzymania i żon bezrobotnych, k tóre po bardzo n isk ich cenach o trzy mywały 0,5 l i t r a zupy mlecznej i 60 gram chleba.
Należy nadmienić, że subwencja M agistratu m. Lublina d la „K ro p li mleka" w 1925 roku wynosiła - 2989,14 z ł , a w 1926 roku 5679,10,z ł .
Prezesami Towarzystwa oraz lekarzami s t a c ji b y l i : od 1920 roku aż do śm ierci w dniu 19 w rześnia 1926 roku dr Roman S ik o rs k i, a w latach 1926-1934 dr Wacław Troj anowski.
W ok resie od 15 czerwca 1905 roku do 1 kw ietnia 1928 roku Towarzystwo uży wało stempla okrągłego z napisem w otoku „K ropla mleka Lubelski Oddział Warsza wskiego Towarzystwa H igien iczn ego"
3. Wobec olbrzym ich trudności finansowych,* jak im i borykała s ię s ta c ja w latach 1926 i 1927, oraz odmowy subsydium przez M agistrat na rok 1928/1929 Zarząd „K ro p li mleka" z w ró c ił s ię do Wydziału Opieki Społecznej Zarządu M iejskiego w L u b lin ie
18 o p r z e ję c ie in s t y t u c ji i pokryci® długów ,
Z godn ie'z uchwałą Rady M ie js k ie j z dnia 12 kw ietnia 1928 roku S ta cja Opie ki nad Matką i Dzieckiem „K ropla mleka" z dniem 1 kw ietnia 1928 roku zo sta ła p rz e ję ta przez Wydział Opieki Społecznej M agistratu m. Lublina.
Od tego czasu S tacja b yła nadzorowana, finansowana i kontrolowana przez Zarząd M iejsk i.U stalon o również budżet roczny na utrzymanie in s t y t u c ji w wysokości 20 000 z ło ty c h . Dotychczasowy Zarząd z o s ta ł nadal z prawem patronatu w' zakresie
TOWARZYSTWO .«KBSFLA KLĘŁA" W LUBLINIE 247 1Q
d z ia ła ln o ś c i kulturalno-ośw iatow ej .
W tym ok rasie s ta c ja zatru dn iała ty lk o 4 osoby: lek a rza , kierowniczkę kuchni, h ig ie n is tk ę i sprzątaczkę. Mleko było dostarczane początkowo z majątku W ęglin, a w następnych latach z majetku Zemhorzyce. Od tego czasu niemowlęta i d z ie c i ro dziców ubogich otrzymywały mleko lub mieszanki na koszt Wydziału Opieki Społecznej M agistratu,
Z dniem 1 czerwca 1930 roku zlikwidowano dożywianie k ob iet ciężarnych i ma tek karmiących. W m iejsce dożywiania k o b iet z dniem 1 s ie rp n ia 1930 roku d z ię k i staraniom W.O.S. i pediatrów lubelskich na s t a c j i zorganizowano kuchnie d ie t e t y czne, wytwarzajece różne mieszanki leczniczo-odżyw cze d la niemowląt. Po p r z e ję ciu przez miasto S tacja u zyskał« również nowy regulamin.
W związku z otwarciem w grudniu 1933 roku Wojewódzkiego Ośrodka Zdrowia w L u b lin ie przy u l. Górnej pod Nr 4, w skład którego w ch od ził» również poradnia d la H etk i i Dziecka, „K ropla mleka” , mieszcząca się dotychczas przy u l. Narutowi cza Nr 32, zo s ta ła z dniem 1 kw ietnia 1934 roku zlikwidowana, a personel prze szed ł do pracy w Ośrodku Zdrowi ^ .
Tabela 1. D zia ła ln ość Towarzystwa „K ropla mleka” w L u b lin ie w latach 1905-1934® Rok Liczba niemowląt i d z ie c i korzy stających ze świadczeń Wydano b u tele czek mleka i mieszanek Zużyto litr ó w mleka Liczb a człoków Towarzystwa 1905 385 68 037 12 978,5 141 1908 227 88 402 13 329 80 ¿911 196 78 676 10 726 76 1914 120 119 229 - 108 1920 686 - - -1929 422 - 28 725 -1933 641 121 635 -
-a ze wzglądu tts br-ak kompleksowych d-anych st-atystyczn ych pod-ano ty lk o n iek tóre la ta
Analizu jąc funkcjonowanie Towarzystwa „Kropla mleka" w L u b lin ie na prze s trz e n i prawie 29 la t n ależy s tw ie r d z ić , że p rzy c zy n iło s ię ono w znacznym stopniu do zm iejszenia umieralności niemowląt, zwłaszcza w ok resie I wojny św iatow ej, bezpośrednio po n ie j i w latach kryzysu gospodarczego 1929-1934. W niektórych latach opieką Towarzystwa objętych było około 25Z niemowląt i d z ie c i miasta Lublina. Jak podają dane statystyczn e w powyższym o k resie umieralność niemowląt na te re n ie miasta w ynosiła około 20Z, podczas gdy u niemowląt ob jętych opieką Towarzystwa
248 LUDWIK SOBIESKI
f t i T P I S Y
' B. S e y d a. D zieją medycyny u zarysie. Warszawa 19/7 a . 323. 7 „P rzegląd H igien iczn y” 1907 nr 11 s . 279.
3 „P rzeg lą d Lekarski” 1905 n r 8 s . 101.
4 W. C h o d ź k o . O instytucjach „Kropli mlekaf . „Zdrowie” 1907 n r 5 e . 229. 3 „Gazeta Lubelska” 1905 n r 198 s . 1.
8 E. T y m i ń s k i . Odessa do matek lubelskiego Taaarsystua Biegienicsnego. „L u b lin ian in ” 1907 nr 95 s . 1.
7 Sprauosdanie z działalności Oddziału Lubelskiego Warssouskiego Touarsy- otoa Biegienicsnego sa 1905 rok. Lu b lin 1906 s . 7.
8 „Zdrowie” 1907 nr 4 s . 236.
8 „Ziem ia Lubelska” 1911 nr 107 s . 1. 18 „Ziem ia Lubelska” 1916 nr 259 s . t. 11 „Ziem ia Lubelska" 1917 nr 134 s . 2. 17 „Ziem ia Lubelska" 1918 nr 121 s . 3.
13 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w L u b lin ie (d a le j HAPL). Zespół Akt m. Lub lin a z la t 1918-1939. W ydział Spraw Społecznych (d a le j WSS) sygn. 2191.
14 „Ziem ia Lubelska” 1922 nr 354 s . 3. 15 „Ziem ia Lubelska” 1921 nr 346 s . 3.
„Głos Lubelski” 1921 nr 270 s. 4
17 UAPL. Zespół Akt m. Lublina z l a t 1918-1939. WSS sygn. 2189. 18 HAPL. Zespół Akt m. Lublina z l a t 1918-1939. WSS sygn. 2190. 19 WAPL. Zespół Akt m. Lublina z l a t 1918-1939. WSS sygn. 2163. 20
TOWARZYSTWO „KROPLA MLEKA" V LUBLTHIE 249
A n e k s
„K ropla mleka”
Oderwą do matek Lubelskiego Towarzystwa H igienicznego
Lekarze zajmujący s ię chorobami d z ie c i od dawna zau w ażyli, że n a jw ięcej d z ie c i umiera w wieku niemowlęcym, przed ukończeniem pierwszego roku ż y c ia . Po szukując przyczyn w ie lk ie j śm ierteln ości niemowląt lek arze p rzek on ali s i e , że n ajw ażniejsze i n a jczęstszą przyczynę śm ierci niemowlęcia se choroby żołedka i j e l i t , poleczone z wymiotami i wycieczajacym dziecko rozwolnieniem ! Choroby te ja k s ie ok azało, powstaje ty lk o z niewłaściwego karmienia niemowląt.
V warszawie w 1903 roku zmarło 2 520 niemowląt z powodu chorób przewodu pokarmowego, w szystkie te d z ie c i mogły być uratowane od ś m ie rc i, gdyby były kar mione p ie r s ią lub przynajmniej dobrym zdrowym mlekiem. Niemowie karmione p ie r s ie , nigdy n ie bedzie ciężk o chorowało na zapalen ie żołedka i j e l i t .
N ie s te ty bardzo w ie le siatek, czy to d la braku pokarmu, czy te ż w skutek niemożności dania dziecku mamki, n a jc z ę ś c ie j zaś z powodu braku czasu, używanego na prace zarobkowe poza domem, n ie karmi d z ie c i p ie r s ie , a le podaje mu za pokarm, od pierwszych dni ży c ia mleko, n a jc z ę ś c ie j n ie c zy s to utrzymane i ź le przyrządzone, w złym gatunku (zb iera n e, skwaśniałe) - tak iego mleka słaby żołądek dziecka zn ieść n ie może i sted rozpoczyna s ie choroba. Ponieważ zaś mleko n a jła tw ie j psuje s ie w upały, w iec te ż n ajw ięcej niemowląt choruje i umiera w le c ie od chorób przewodu
pokarmowego. Chcąc, żeby niemowie n ie chorowało, trzeba mu dać mleko zdrowe. Ażeby złesm za ra d zić, bo i u nas w L u b lin ie bardzo dużo małych d z ie c i umiera rokrocznie od złe g o mleka, Lu belskie Towarzystwo H igien iczn e przy pomocy osób dobrej w o li otw orzyło w o statn ich dniach maja 1905 roku obecnie is t n ie ją c y w domu przy u l. Gubernatorskiej Nr 7 [obecnie u l. K ościuszki Nr 7] zakład pod naz wą „Kropla m leka", w którym codzien n ie po o b ejrzen iu dziecka p rzez lek a rza , je s t wydawane mleko w dobrym gatunku, odpowiednio przyrządzone, w i l o ś c i wystar c za ją c e j na ca łą dobą.
Towarzystwo H igien iczn e p ro s i w szystk ie s ia tk i, k tó re n ie karmią swoich niemowląt p ie r s ią , albo te ż j e dokarmiają, j e ż e l i chcą wychować swoje d z ie c i w zdrowiu i ustrzec od śm ierci, ażeby zg ła s z a ły s ie do zakładu „K ro p li m leka", g d zie oprócz zdrowego mleka, otrzymują raz w tygodniu w p o n ied zia łek o go d zin ie 12,00 doświadczoną poradę lekarską, ja k mają żywić i pielęgnować swoje niemowlę ta .
Zarząd Towarzystwa H igienicznego Lekarz k ie ru ją c y „K r o p li mleka"
250 Ł B H IU Ł K O B C K E t
Uwaga: Osoby zamożn* mogą otrzymywać. m ie l» d l a niemowląt po cenach normalnych.
„L u b lin ian in ” . Br 95
z dnia 23 październ ika 1907 roku s . 1-2.
Do Matek
S ie trzeba długo mówić o t e j wiadomej wszystkim prawdzie, że najlepszym pokarmem d la niemowląt j e s t mleka m atki. N ie s te ty n ie w szystkie matki mogą kar mić swoje d z ie c i!
Jedne n ie mają pokarmu, dru gie n ie mogą karmić z powodu choroby, t r z e c ie muszą dokarmiać bo mleka stają za mało. N ajlep szą namiastką mleka kobiecego j e s t mleko krowie. Jednak, żeby to mleko obcego stw orzenia dobre b yło d la żywienia dzieck a, koniecznym j e s t , żeby ono odpowiadało następującym wymaganiom:
1. Musi być d z is ie js z e g o udoju od krów zdrowych, trzymanych na odpowiedniej paszy, otrzymywane bez pośredników wprost od producenta.
2. Musi być wyjałow iona, c z y l i pozbawione zarazków, a le n ie witamin.
3. Dawane w odpowiedniej do wieku i wagi mieszance i w ilo ś c ia c h odpowiadających zdolnościom asymilacyjnym przewodu pokarmowego danego d zieck a.
Tym trudnym zadaniom sprostać może ty lk o dobrze funkcjonująca s ta c ja o p iek i nad dzieckiem z kuchnią mleczną d la zdrowych i d ietyczn ą d la chorych,niemowląt.
Po dłu gich staran iach i je s z c z e dłuższym oczekiwaniu otrzym ał n areszcie Lublin taką w łaśn ie s t a c ją , g d zie każda matka od n a jb ie d n ie js z e j (b e zp ła tn ie ) może za minimalną o p ła tą otrzymać n ajd ok ład n iejsze wskazówki tyczące s ią żywienia
i pielęgnowania dzieck a oraz pokarm sztuczny w najlepszym gatunku, w odpowiedniej dla danego dzieck a i l o ś c i i k o n c e n tra c ji.
Nadmienić n a le ż y , że żyw ienie d z ie c i prowadzone j e s t w s t a c j i najnowszym metrycznym systemem P irąu eta c z y l i ś c i ś l e indywidualnie w stosunku do każdego dzieck a.
S ta c ja m ieści s ią p rzy u l. Narutowicza Nr 32. Gabinet lek a rs k i czynny je s t od godziny' 11 do 12 prócz św iąt i n ie d z ie l.
Kuchnia mleczna i d ie te ty c zn a od godziny 7 do 14 codziennie bez wyjątku. Obejrzeć s ta c ją taoże każda matka w c z a s ie pobytu tam u le k a rz a , k tóry bądzie służyć inform acjam i.
Dr Nacław Trojanow ski'
TOWARZYSTWO „KROPLA «LEU" W LDBLIKIE 251
Sprawozdanie kasowe »K ropli mleka" za rok 4910 Upływy
1. Składki członków . 331,70 r u b li
2. Z mleka 897,221/2
-3. Zastawy 24,25
-4. Zapomoga miasta lu b lin a 300,00
-5. Ofiara ad T-wa Kredytowego m. Lublina 100,00 -6. O fiara od Kasy Przemysłowców Lubelskich 50,00
-7. Ofiara od Osiny Żydowskiej 165,00
-8. Ofiara od Cukrowni „Trawniki" 50,00
-9. Ofiara od 2 -go Tow. Pożyctkwo—Oszczędnościowego 5,00 -to. Ofiary zebrane przez Redakcje „Ziemi Lubelskiej" 10,30
-tt. Od p. Władysława Grafa 10,00
-12. Dzieci państwa Heinów 0,60
-13. Od Towarzystw« Cyklistów 3,74
-14. Od p. Zygmunta Fechnera 1,50
-t5. Zebrane na pensji p. Czarneckiej 0,52
-1949,83t/2 ru b li i. Wydatki In sta la c ja gazu 129,00 ru b li 2. Lokal 295,00 -3- Administracja 386,00 -4. Koszt mleka 668,19 -5. Koszt 6575 butelek 117,71 -6. Koszt 23 000 korków 19,77^2 -7. Koszt 500 króżkćw parafinowych 3,75 -8. Bggiel i drzewo 18,72 -9. Gaz 119,05 - ' to. Lód 37,50 -t -t . Zbieranie składek 19,80
-12. Separacja sterylizatora i inne naprawy 58,05
-13. Zwrócone zastawy 26,74
-14. Drobne wydatki 65,32
-15. P ozostałość w kasie na 1911 rok 3,23
1949.83 2 -ru b li
»Ziem ia lu b elsk a ” . Br 143 z dnia 2*7 maja 1911 roku a . 3
Członek Zarządu - Sekretarz Justyna Plage
25? LUDWIK KOWIKSKI
Rachunek dochodów i wydatków na utrzymanie
Zakłądu S ta cja Opieki nad Matka i Dzieckiem (Kropla mleka) od 1 IV 193t da 31 I I I 1932 roku
Dochody
1. Za p o rc je mleczne od d z ie c i 3 676,55 z ł
2. Dopłata M agistratu m. Lublina 10 110,21
-3. Od Kasy Chorych za mleko wydane na recep ty 5 068,34 -4. Od Wydziału Zdrowia Publicznego za mleko na recepty 100,83 -5. Od Związku Komunalnego utrzymującego Zakład (M agistrat
m. Lublina) 083,39
-Ogółem 27 039,32 z ł
Wydatki A. Wydatki osobowe
1. Pensje personelu 6 782,00 z ł
2. Świadczenia na rzecz personeln (z a m ieszkanie, żywność,
opał i ś w ia tło ) 1 545,00
-3. świadczenia socja ln e za personel 335,32
-B. Wydatki rzeczowe
1. Biuro, p asta, te le fo n 53,48
-2. Remont budynku 9,23
-3. Remont urządzeń in stalacyjn ych 6,00
-4. Najem lokalu 1 200,00
-5. Opał t 966,15
-6. św ia tło 5,70
-7. Utrzymanie porządku 59,79
-8. Woda i kanały 570,80
-9. Zakup i utrzymanie m eb li, p o ś c ie li, urządzenia kuchennego 78,25
-10. Żyw ienie, mleko, p o rc je i t y . 12 523,20
-11. B ie liz n a , o d z ie ż , obuwie 10,85
-12. Pranie 238,07
-13. Nauka i pomoce szkolne 409,01
14. Inne wydatki 1 246,45
-Ogółem 27 039,32 z ł
Wojewódzkie Archiwum Państwowe w L u b lin ie . Zespół Akt m. Lublina z la t 1918-1939. Wydział Spraw Społecznych sygn. 2103.
TOWARZYSTWO „KROPLA MLEKA” W LUBLINIE 253
DER VEREIN „EIN TROPFEN MILCH" IN LUBLIN VON 1905 BIB 1934
Z u s a m m e n f a s s u n g
Im 19. Jahrhundert wurde d ie P ä d ia tr ie , d ie frü h er im Rahmen der inneren Krankheiten b etrieb en wurde, zu e in e r selbstän digen ä r z tlic h e n D is z ip lin . Damals betrug d ie S ä u g lin g s s te rb lic h k e it in Europa b is zum Ende des ersten Lebensjahres 20X. Dies bew irkte, dass man der P h y s io lo g ie und P a th o lo g ie des Säuglings und des Kindes überhaupt grössere Aufmerksamkeit widmete. Man erkannte, dass ein e der häufigsten Todesursachen b e i Säuglingen durch fa ls c h e Ernährung verursachte Krankheiten des Magen- und Darmkanals waren. Im Jahre 1892 wurde in P a ris d ie e rs te M ü tterberatu ngsstelle h in s ic h tlic h der P fle g e , D iä te tik und Hygiene des Säuglings e r ö ffn e t. Auf I n i t i a t i v e von Dr. Dufour wurde 1894 in Frankreich d ie In s titu tio n „Ein Tropfen M ilch " gegründet, d ie s ich mit der hygienischen Vorbereitung und V erteilu n g von M ilch und Breinahrung b e fa s s te . In Polen orga n is ie r t e Dr. Tadeusz Boy-Żeleński ähnliche Einrichtungen. Vor dem 1. W eltk rieg w irk te der Verein „Ein Tropfen M ilch " fa s t in a lle n grösseren polnischen Städten. Dank der Bemühungen von Dr. W itold Chodźką w irk te d ie s e r Verein s e it dem 15. Juni 1905 auch in Lu b lin , und zwar b is zum 1. W eltk rieg a ls ein e Abteilu n g der L u b lin er Sektion der Warschauer G e s ellsch a ft fü r Hygiene. S e it 1915 war „Ein Tropfen M ilch" eine selb stän d ige In s t it u t io n , d ie sich aus g e s e lls c h a ftlic h e n B eiträgen und Zuwendungen d er Stadtverwaltung e r h ie lt . In den Jahren von 1928 b is 1934 wurde der Verein von der Abteilu n g fü r S o zia lfü rs o rg e des M agistrats der Stadt Lublin erh alten und fin a n z ie r t . Als 1933 das Lu b lin er Gesundheits zentrum in der Górna- S tr . 4 e r ö ffn e t worden war, wurde ihm 1934 der V erein als „Fü rsorgestation fü r Mutter und Kind" e in g e g lie d e r t.
In den fa s t 30 Jahren seines Wirkens s p ie lt e er ein e w ic h tig e R o lle fü r d ie Verringerung der S ä u g lin g s s te rb lic h k e it, insbesondere in der Z e it des 1. W elt k rie g e s , unm ittelbar danach und in den Jahren der W irts c h a fts k ris e 1929-1934. Die V erteilu n g von M ilch und Breinahrung besonders an Kinder aus den ärmsten Fam ilien, d ie kostenlos oder ganz b i l l i g geschak, b ew irk te, dass d ie Säuglings s te r b lic h k e it in Lublin in d ie s e r Z e it von 20% auf
