nal Bureau of Statistics of China, Norweski Dyrektoriat Naftowy, PAP, Stat-oilHydro, World Energy Council, World Steel Association.
Bibliografia zawiera 56 materia³ów Ÿród³owych, 181 monografii, 28 arty-ku³ów naukowych, 194 artyku³y publicystyczne i inne oraz 54 raporty, opracowania statystyczne i analizy. Pozycje bibliograficzne w du¿ej czêœci s¹ anglojêzyczne.
Reasumuj¹c praca Klaudii Ka³¹¿nej i Remigiusza Rosickiego, Wymiary bez-pieczeñstwa energetycznego Unii Europejskiej, ³¹czy przyjête za³o¿enia metodo-logiczno-teoretyczne z analiz¹ materia³u empirycznego, niew¹tpliwie stanowi oryginalne rozwi¹zanie istotnego zagadnienia naukowego, bezpoœrednio wyni-kaj¹cego z historycznej i bie¿¹cej analizy polityki prowadzonej przez pañstwa cz³onkowskie UE, przez sam¹ UE, jak i grupy interesów.
Autorzy wykazali siê wiedz¹ teoretyczn¹ z zakresu nauki o stosunkach miê-dzynarodowych, umiejêtnoœci¹ zastosowania kategorii i definiowania tych kate-gorii, jak i zastosowania ich jako narzêdzia do analizy i rozwi¹zania postawionych przed sob¹ problemów badawczych.
Bez w¹tpienia ich praca stanowi istotny wk³ad w problematykê bezpieczeñ-stwa energetycznego. Na jej podstawie mo¿emy przewidzieæ w jakim kierunku rozwijaæ siê bêdzie polityka energetyczna UE i czy mo¿liwe bêdzie stwierdzenie, ¿e z tak¹ polityk¹ wi¹zaæ mo¿emy nadzieje. Praca jest godna przeczytania.
Krzysztof S
TRZELCZYK PoznañCzterotomowa seria tekstów Jacka Kuronia:
Jacek Kuroñ, Autobiografia, Warszawa 2009, ss. 975.
Jacek Kuroñ, Dojrzewanie. Pisma polityczne 1964–1968,
red. S. Liszka, M. Sutowski, Warszawa 2009, ss. 169.
Jacek Kuroñ, Opozycja. Pisma polityczne 1969–1689, red.
M. Sutowski, M. Kropiwnicki, S. Liszka, Warszawa 2010,
ss. 399.
Jacek Kuroñ, Nadzieja i rozczarowanie. Pisma polityczne
1989–2004, red. M. Boguta, M. Kropiwnicki, M. Sutowski,
Warszawa 2010, ss. 687.
Jacek Kuroñ odegra³ niew¹tpliwie znacz¹c¹ rolê w historii Polski XX wieku. Niestety, dotychczas nie ukaza³a siê biografia obejmuj¹ca ca³oœciowo jego poli-tyczn¹ i spo³eczn¹ dzia³alnoœæ. Kuroñ pozostawi³ jednak po sobie bogate zbiory publicystyki, a tak¿e ksi¹¿ki o charakterze autobiograficznym. Wydawnictwo Krytyki Politycznej przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodo-wego, postanowi³o wiêc usystematyzowaæ pozosta³e po Kuroniu materia³y i wy-daæ je w czterotomowej serii.
Na pierwszy, autonomiczny tom opublikowany w 2009 roku: Jacek Kuroñ, Autobiografia, sk³adaj¹ siê cztery napisane przez Kuronia, w ró¿nych okresach ¿ycia ksi¹¿ki: Wiara i wina, Gwiezdny czas, Moja Zupa oraz Spoko! Kwadratura ko³a.
Wiara i wina, stanowi lekturê obowi¹zkow¹ dla ka¿dego, kto rozpoczyna zg³êbianie wiedzy o Jacku Kuroniu. Autor, ksi¹¿ce tej nada³ bardzo osobisty cha-rakter, dziêki temu mo¿emy bli¿ej poznaæ jego osobowoœæ oraz zrozumieæ jakimi motywacjami kierowa³ siê przy podejmowaniu ¿yciowych wyborów. Po kolei wiêc, Kuroñ przeprowadza nas przez œwiat swojego dzieciñstwa, poznajemy jego przepe³niony socjalistycznymi wartoœciami dom, jak i póŸniejsz¹ dzia³alnoœæ w s³u¿bie nowego systemu. Kuroñ nie ukrywa przy tym, swojej g³êbokiej ¿arliwo-œci i m³odzieñczego oddania idei komunistycznej, równoczeœnie jednak czyni nas œwiadkami swoich rozczarowañ i d³ugiego procesu odchodzenia od niej. Lektura ksi¹¿ki przybli¿a nam tak¿e, budz¹cy do dziœ wiele kontrowersji czas harcerskiej aktywnoœci Kuronia oraz kulisy powstawania Listu otwartego. Kuroñ dzieli siê z nami wspomnieniami z czasów wspó³pracy z „Komandosami” oraz bolesnym okresem odbywania wiêziennych wyroków. Przedstawione przez niego treœci, daj¹ nam mo¿liwoœæ obserwacji dokonuj¹cych siê w nim przewartoœciowañ. Sta-jemy siê œwiadkami krystalizacji postaw Kuronia, jego dramatycznych decyzji zwi¹zanych z przeciwstawieniem siê wyznawanej ideologii, jego cierpienia i po-czucia winy, ale i g³êbokiej wiary w to, ¿e nigdy nie mo¿na siê zgodziæ na z³o i nie-zale¿nie od okolicznoœci nale¿y siê mu przeciwstawiaæ.
Gwiezdny czas jest obrazem uczestnictwa Kuronia w tworzeniu demokratycz-nej opozycji antysystemowej, która pocz¹tkowo pod szyldem „Komitetu Obrony Robotników”, a nastêpnie „Solidarnoœci” tworzy³a grunt pod budowê polskiego spo³eczeñstwa obywatelskiego. Na tle historycznych wydarzeñ, Kuroñ przedstawia nam g³ówne idee, mechanizmy dzia³ania oraz codzienne ¿ycie opozycjonistów.
Dwie ostatnie czêœci tomu: Moja Zupa oraz Spoko! Kwadratura ko³a, to rela-cja Kuronia z koñcowego okresu PRL oraz trudnych pocz¹tków transformacji w Polsce. Lektura tych pozycji przybli¿a nam atmosferê prze³omowych wyborów w 1989 roku, tworzenia rz¹du Tadeusza Mazowieckiego oraz objêcia przez Kuro-nia funkcji ministra pracy i polityki spo³ecznej. Kuroñ wtajemnicza nas w mean-dry tocz¹cych siê wówczas politycznych rozgrywek i podzia³ów. Autor dzieli siê równie¿ swoim ogromnym poczuciem bezsilnoœci wobec wyzwañ, przed którymi stan¹³ jako szef resortu, przez niego samego wielokrotnie okreœlanego jako – mi-nisterstwo bezrobocia, nêdzy i braku polityki spo³ecznej.
Pozosta³e materia³y podzielone zgodnie z chronologi¹, umieszczono w serii Pisma polityczne. Tom otwieraj¹cy – Jacek Kuroñ, Dojrzewanie. Pisma politycz-ne 1964–1968, ukaza³ siê równie¿ w 2009 roku, pod redakcj¹ Sebastiana Liszki i Micha³a Sutowskiego. Rozpoczyna go ideowy manifest, za który niew¹tpliwie mo¿na uznaæ opracowywany od 1963 roku przez Jacka Kuronia i Karola
Modze-lewskiego List otwarty do partii. Jest to krytyczna analiza politycznego, ekono-micznego i spo³ecznego ustroju PRL. W Liœcie tym autorzy wykazali, ¿e klasa robotnicza zosta³a oszukana przez polityczn¹ biurokracjê, wobec czego powinna ona d¹¿yæ do jej obalenia. Proponowali równie¿, aby po zwyciêskiej rewolucji wprowadzony zosta³ system rz¹dów rad robotniczych, w ich zamyœle bowiem ro-botnicy mieli byæ nie tylko si³¹ sprawcz¹ zmiany, ale tak¿e poprzez bezpoœrednio sprawowan¹ w³adzê, gwarantem utrzymania jej zdobyczy. Konsekwencj¹ tak œmia³ej publikacji, by³y dotkliwe represje jakich doznali obydwaj autorzy, ³¹cznie z kar¹ pozbawienia wolnoœci.
W tomie tym znajduj¹ siê równie¿ niepublikowane nigdy wczeœniej notatki wiêzienne Kuronia z koñca 1968 roku. Kuroñ zg³êbia w nich genezê powstania Listu otwartego do partii, a tak¿e z perspektywy ideowej rewolucyjnego marksiz-mu, raz jeszcze wyk³ada jego g³ówne tezy. Notatki te, przedstawiaj¹ tak¿e stosu-nek Kuronia do trockizmu oraz s¹ œwiadectwem jego g³êbokiej refleksji nad istot¹ wypadków „Marca 1968”. W tomie tym znajdujemy dodatkowo zdjêcia Kuronia z lat szeœædziesi¹tych i siedemdziesi¹tych, w wiêkszoœci robione z ukrycia, przez s³u¿by bezpieczeñstwa, a tak¿e teksty donosów, ulotek, rezolucji i petycji zwi¹za-nych z marcowymi wydarzeniami.
Wydany w 2010 roku tom: Jacek Kuroñ, Opozycja. Pisma polityczne 1969–1689, zredagowany przez Micha³a Sutowskiego, Macieja Kropiwnickiego oraz Seba-stiana Liszkê – zwi¹zany jest przede wszystkim z póŸniejsz¹, opozycyjn¹ dzia³al-noœci¹ Kuronia.
Pierwsza czêœæ, zatytu³owana Opozycja przedsierpniowa, to przede wszyst-kim wybór tekstów z pocz¹tkowego okresu antysystemowej dzia³alnoœci Kuro-nia. Punktem wyjœcia, dla zrozumienia kieruj¹cych nim wówczas przes³anek, staje siê wy³o¿ony przez niego, w jednym z artyku³ów system wartoœci. Kuroñ deklaruje bowiem: „[…] nadrzêdn¹ wartoœci¹ jest dla mnie dobro, suwerennoœæ i twórczoœæ ka¿dego cz³owieka”1, dlatego te¿ jeœli system jawnie godzi³ w dobro osoby ludzkiej, on czu³ siê w obowi¹zku podj¹æ z nim walkê.
Umieszczone w tej czêœci teksty Kuronia, mo¿na œmia³o uznaæ za projekty strategii dzia³ania tworz¹cej siê w Polsce, opozycji systemowej. Kuroñ stawia³ opozycjonistom konkretne zadania: przeciwstawiania siê niesionej przez ówczes-ny system destrukcji moralnej i kulturowej, pracy nad krzewieniem w spo³eczeñ-stwie postaw antytotalitarnych, wra¿liwoœci moralnej, pluralizmu politycznego, woli samostanowienia, krytycyzmu, a wraz z nim umiejêtnoœci politycznego myœlenia i dzia³ania2. Kuroñ g³osi³ wielokrotnie w swoich artyku³ach, i¿ celem opozycji jest suwerennoœæ pañstwa polskiego, któr¹ najpe³niej zapewni ustrój
de-1 J. Kuroñ, Zasady ideowe, w: J. Kuroñ, Opozycja. Pisma polityczne 1969–1689, red. M. Sutowski, M. Kropiwnicki, S. Liszka, Warszawa 2010, s. 113.
2
J. Kuroñ, Polityczna opozycja w Polsce, w: J. Kuroñ, Opozycja. Pisma
mokracji parlamentarnej. Podkreœla³ jednak, ¿e s¹ to cele dalekosiê¿ne, tymczasem dla niego równie wa¿ne by³y dzia³ania bie¿¹ce, które ten cel przybli¿¹ i na tym polu ogromne nadzieje wi¹za³ z wspieraniem obywatelskich ruchów spo³ecznych3. Kuroñ nale¿a³ bez w¹tpienia do prekursorów, tworz¹c programy polityczne ówczesnej opozycji, a przy tym wyró¿nia³a go œmia³oœæ celów i zadañ jakie przed nimi stawia³. Czyni³ to jednak z dba³oœci¹ o bezpieczeñstwo obywateli, zawsze uwzglêdniaj¹c realia polityczne wewn¹trz pañstwa jak i poza jego granicami. O tym, ¿e g³oszone przez niego programy znajdywa³y konkretne prze³o¿enie w rzeczywistoœci spo³eczno-politycznej stanowi przyk³ad „Komitetu Obrony Robotników”, którego organizacjê i sposób dzia³ania, w znacznym stopniu inspi-rowa³a strategia Kuronia.
Czêœæ druga: Karnawa³ poœwiêcona jest publicystyce Kuronia przechodz¹ce-go p³ynnie od tematyki organizacji ma³ych grup, do zagadnieñ zwi¹zanych z ma-sow¹ walk¹ zwi¹zkow¹. Wydarzenia sierpnia 1980 roku, powstanie wielkiego ruchu, jakim by³a „Solidarnoœæ”, postawi³y bowiem opozycjonistów, w tym rów-nie¿ i Kuronia przed koniecznoœci¹ opracowania nowej koncepcji dzia³ania. Poli-tyczny realizm oraz obawa przed rozlewem krwi zadecydowa³y, ¿e fundamentem jego ówczesnej myœli programowej w stosunku do ruchu solidarnoœciowego sta³ siê postulat samoograniczaj¹cej siê rewolucji. Jego zdaniem naród nadal powi-nien wywieraæ presjê na w³adzê, nie rezygnuj¹c z walki o suwerennoœæ, ale tylko metod¹ tworzenia oddolnej samoorganizacji spo³eczeñstwa.
Trzecia czêœæ: Podziemie, to zbiór artyku³ów Kuronia z czasów gdy by³ wiêŸniem stanu wojennego oraz z jego póŸniejszej aktywnoœci w podziemnej „Solidarnoœci”.
Nasilona represyjnoœæ w³adz, s³abniêcie dynamiki rozwoju ruchu, wymusza³y w tym czasie na Kuroniu koniecznoœæ nieustannej modyfikacji programów i stra-tegii. Realia geoopolityczne czyni³y go pragmatycznym, jednoczeœnie jednak wielokrotnie postulowa³, i¿: „Bez wzglêdu na to, co siê zdarzy, trzeba pamiêtaæ, ¿e gotowoœæ nie polega na czekaniu, polega tylko i wy³¹cznie na dzia³aniu. Im wiêksz¹ dynamikê osi¹gniemy dziœ w oficjalnym dzia³aniu, tym wiêksze bêd¹ szanse na przeczekanie ka¿dej trudnej sytuacji i wykorzystanie ka¿dej nada-rzaj¹cej siê okazji”4. Kuroñ z czasem doszed³ równie¿ do wniosku, i¿ w obliczu narastaj¹cego kryzysu gospodarczego i wi¹¿¹cej siê z nim koniecznoœci przepro-wadzenia w Polsce reform, nieodzowne staje siê powo³anie koalicyjnego rz¹du.
Mo¿na stwierdziæ, ¿e myœl programowa Kuronia wielokrotnie wyprzedza³a swój czas i choæ w wiêkszoœci nie cieszy³a siê zrozumieniem, to jak pokaza³a rze-czywistoœæ, w³aœnie jego programy siê sprawdza³y.
3 J. Kuroñ, Myœli o programie dzia³ania, w: J. Kuroñ, Opozycja. Pisma polityczne
1969–1689, op. cit., s. 87.
4
J. Kuroñ, Krajobraz po bitwie, w: J. Kuroñ, Opozycja. Pisma polityczne
Ca³¹ seriê zamyka tom Jacek Kuroñ, Nadzieja i rozczarowanie. Pisma poli-tyczne 1989–2004. Zredagowane przez Martê Bogutê, Macieja Kropiwnickiego oraz Micha³a Sutowskiego teksty Kuronia, to w wiêkszoœci publikacje z „Gazety Wyborczej” oraz „Rzeczpospolitej”, choæ w tomie tym znajduj¹ siê równie¿ mate-ria³y nigdy przedtem nie przedstawiane w formie drukowanej.
Czêœæ pierwsz¹ tomu: Polska, œwiat – transformacja, rozpoczyna publicysty-ka Kuronia z czasów, gdy Polspublicysty-ka dopiero wkracza³a na drogê przemian. Jego ówczesne artyku³y bêd¹ siê zatem stara³y w sposób bezpoœredni, udzieliæ odpo-wiedzi na pytanie, co nale¿y czyniæ, gdy destrukcji uleg³ stary ³ad. Kuroñ bêdzie tak¿e zabiera³ g³os ju¿ jako urzêdnik pañstwowy, staraj¹c siê przede wszystkim swoim odbiorcom t³umaczyæ zasadnoœæ, jak i sam mechanizm przeprowadzania koniecznych zmian. Jak wskazuje lektura tego tomu, nie unika³ on nigdy konfron-tacji z trudnymi zjawiskami spo³eczno-politycznymi. Zabiera³ g³os, gdy toczy³a siê batalia o konkordat, o aborcjê, lustracjê czy te¿ w kwestii budowania porozu-mienia ze zwi¹zkami zawodowymi. Kuroñ stara siê równie¿ zmierzyæ z proble-mem bezrobocia, biedy i wykluczenia. Nawet gdy przesta³ byæ ministrem, nie czu³ siê zwolnionym z obowi¹zku, by wci¹¿ publikowaæ nowe programy, ze szczegól-nym uwzglêdnieniem szeroko rozumianej sfery polityki spo³ecznej. Jego artyku³y nie ukrywaj¹ przed czytelnikiem prawdy, mówi o rzeczach, które siê uda³y i z któ-rych jest dumny, ale równie czêsto odwo³uje siê do najwiêkszych b³êdów i pora¿ek. Zauwa¿alny jest równie¿ proces jego postêpuj¹cej kontestacji skutków transfor-macji oraz dezaprobaty dla rz¹dz¹cych. Jego zapa³ s³ab³, rozczarowanie uboczny-mi nastêpstwauboczny-mi przeuboczny-mian sprawi³o, ¿e ponownie jak przed laty, zdecydowa³ siê dokonaæ wielkiego rachunku sumienia. Jednak definitywne poddanie siê, nie le¿a³o w jego naturze, do ostatnich chwil swojego ¿ycia tworzy³ wiêc, swego ro-dzaju polityczny testament dla przysz³ych pokoleñ, którego treœæ niew¹tpliwie przybli¿a lektura recenzowanej pozycji.
Druga czêœæ tomu Ukraina, mniejszoœci, zawiera wybór pism Kuronia, tym ra-zem poœwiêconych kwestii mniejszoœci narodowych oraz problematyce stosun-ków z najbli¿szymi s¹siadami Polski. Z lektury poszczególnych artyku³ów, p³ynie przede wszystkim g³êboka troska Kuronia o przezwyciê¿anie naros³ych latami, wzajemnych antagonizmów. Szczególne miejsce w jego publicystyce zajmuje kwestia poprawy stosunków polsko-ukraiñskich. Kuroñ przez ca³e swoje ¿ycie emocjonalnie czu³ siê bowiem bardzo zwi¹zany z Ukrain¹, uwa¿a³, ¿e obydwa pañstwa, odrodzone w niepodleg³ym i demokratycznym bycie, maj¹ w budowie europejskiego ³adu, wa¿n¹ do spe³nienia rolê. Tom ten równie¿ wzbogacono zbio-rem ciekawych prywatnych fotografii Kuronia.
Poœwiêcona pismom Kuronia seria, zosta³a wydana w sposób staranny i prze-myœlany. Niew¹tpliwie ogromnym jej atutem s¹ przypisy, wyjaœniaj¹ce czytelni-kowi nie tylko znaczenie wielu wa¿nych terminów i wydarzeñ, ale wpisuj¹ce siê równie¿ w konkretny kontekst historyczny.
Dziêki lekturze poszczególnych tomów mo¿emy zatem poznaæ drogê ¿yciow¹ Kuronia, ewolucjê jego pogl¹dów i postaw. Jest to równie¿ doskona³a lekcja
naj-nowszej historii Polski, gdy¿ najwa¿niejsze decyzje Kuronia zawsze skorelowane by³y z prze³omowymi dla narodu polskiego wydarzeniami. Fakt, ¿e Kuroñ trakto-wa³ pisanie jako jedno z narzêdzi do zmieniania rzeczywistoœci sprawia, ¿e lektu-ra zarówno jego pism publicystycznych jak i ksi¹¿ek tworzy wielk¹ opowieœæ o tym, ¿e mo¿na i ¿e warto zmieniaæ œwiat.
