ADAM DABROWSKI InsltYitUt GeolJogtic:zny
SYSTEIU ROW
OW
TRZECIORZfiDOWYCH W OBRAZlE
GRA
WHt'IETI{YCZN·~~MW latach 19371~1959 Instytut Geologiczny przepro-wadz:il :regtonalne badania graw1imetry·c:zne P.ol'ski (7). Ujawn.ily one, ,mi~dzy d.nnymi, szereg ujemny·ch lo-kalny·ch a:nomal'ii sily d~zkosci, charakteryzujqcych si~ duzCJ, amplitudq i duzymi wartosciami poziomego gra:dientu o o.s.i kr6t•s.z.ej nie :p.r:zekra,czajqcej ,pa['U kilometrow i •OS-i dluzsz.ej, dochiodzq'Oej do kilkudzie-si~ciu k.ilometrow.
P.i~erwsze, kt6re zwr6cily uwag~ g-eof.izykow i geo-logow to anomal,ie PoZJnania, Belcha t·owa :i Zl•oczewa. Obszar wystG'powani'a tych anomalii pokryto pamia-rami .s·ejsmicznymi wzglEZdnie .p6!szczeg6lowym l'Ub szczegol.owym zdj~ciem grawimetrycznym a takz·e rozpoz·nano pojedynczymi w.i•erceniami {5, 7). P.o-czq tkowo ·przypuszcizano, ze a noma lie te Sq zwiqzane ze stopniami .(18), strefami dys1oka.cyjnymi (16), bCJ,'dz tez z wysadami s•olnymi (8). Wykananie wiercen roz-poznawczy.ch, a ta'kze ,ilnterp!'eta,cja dany,ch grawi:. metry·cznych ujawnily, z·e przy,czynq ty,ch :a.nomalii Sq zagl~bieni:a. w pod1ozu mezozoi·cznym, wypelnione utwo.rami trZJeciurz~dowymi, ZiaWJierajqcymi w~giel brunatny.
A. Kozera w 1957 r. wyrazil przy,pus·zc·zenie, ie zagl~bieni1e tak:ie, powodujqee grawime:try.cznq ano-ma1~i~ Poznania ma cha:rakber r•owu erozyj.nego. Z. Faj1klewkz (12) :r6wniez uznaje je :za row, nie s, uge-rujqc jeg'o chiarakteru genety.czmeg.o. A. Kozem .i K. Mrozek '(14) stwierdzili, z·e pas ujemny.ch anomali:i Bekha towa j·es:t zwiqz,any ZJe .st!'e[q us.k,ok·OWq i pow-stalym przy niej !'owem erozyjnym.
Aut,or niniejs:ze:go artykulu (5), wykorzy,stujq•C wy-niki reg:i1onalnego zdj~·c.ia grawimetrycznego ·i zdj~c p6ls·z,czegolowy,ch w okolica•ch Belchatowa, Poz.nania, Ozempina, Mo.s,iny, Ra:wkza i Zloozewa, ,po doko-nan.iu szczeg6lowej aln!alizy ·ohmzu .monokLiny przed-sudecki-ej i }ej otoczenia, wyroznil dalsz.e anomalie sily ·CiG':Zikosd o tym sa:mym cha,raJkter:ze, co .amowio-ne powyzej d. stW!ierdZJil, ze wy's't~pujq .one w stre-fa.:ch .naruiS,zen te'k:tonkZJny,ch, a wi~·c rowy je powo-idiUjCJ:!ce majq wl.ozenia te'ldoniozne. Posz-czegolne ro-wy lqC:Zq S!i~ w jeden syiS'tem.
J. Sok.ol,ow!ski {21) wykorzy.stal dane graw, ime-tryczne, spor:zqdzajq•C .odkrytq ma:p~ :g,eologicznq ob-sza.ru przedsudeckieg·o, na ktorej w miejscu wyst~po wania a.nomalii grawimetrycznych Pozpatrywaneg-o typu w stref.ie Rawiez - Ostrow ·W·ielkopol.s.ki, za-znaczyl s·trefy dyS'loikacyjne.
W. Bujnowski, A. DqJbrowSJki i A. Grobeilny (1), rly:sponujqc, p.oza wynikami zdj~ci.a graw,imetrycznego o charakterz·e rergionalny;rn, -rowniez wynikami badan pols•z,czegol~owych, kt6re pokryly 50°/o obszaru mono-kliny przedsudeck.iej, ;przeprowadzili .ana:lb~ tych da-ny·ch wy,rozniajqc :anoma'lie P.oz.na1ni·a - Czempina ~
Mas·iny, Jaro•cina, Belchatowa, Zloczewa, Os,trowa W;ielkopolskiego, Kr.obo'S'zyna, Gory, Rawicza .i ano-mali~ na poludni·e .od Ziel'onej Gory, wiC1Z'!C je z rowami erozyj:nymi w rpo.dlo:zm 1mezozokznyJm, wy-pelnionymi utworami m~ncensk,o-olig,ocenski'mi. Prze-bieg tych r'owow zaznaczono na ·mapie w skal.i 1 : 200 000.
Z. Brodowicz .i A. J. :t-~·owi·c)t:.i na·zwali je w 1973 r. ·rowami tektonic:zmymi i sugerowali, ze na gifanicy eocenu ·i oligocenu tw,orzyly one si·ec, ktorq wody zbier<ane z ·Obszar6w wyni·es·iony,ch odplywaly na p6l-noc w .k1erunku Poznania. J. Soik<ol·owsk·i wykorzy-stal (22) wy:Zej wspomnianq map~ w skali 1 : 200 000 do •opra.cowani'a mapy geologkznej dbs·zar'U przed-sudeckie:g:o (bez utwo.row kenoZJOkZIIlych) , interpr.etu-jqc .niektor·e ·z wy:roznionych. :a:noma1ii jako zwiqzane z rowa.mi, inne zas jako powodowane przez strefy dyslok,acyjne.
UKD 550.83.1.016: [551.243.il2 :551. 78(438)
Obecn1e caly obszar monokliny przedsudeckiej i regionow Sqs.i,ednich jest ·pokryty .p6lszlcz,egolowy.mi pomiarami ,graw:imetry.c:znymi. p,oz:wala to precyzy
j-niej niz poprzedn1o wyroZ:nic lokalne anomal.ie sHy ci~zkosci, zwiq·mne z r.owami trzedorz~dowymi, a co za tym .idz.i·e przesl-edz.iC przebieg ty.ch rowow, wyzna•ezyc ich gr.a:nke ·i polqcz,e:nia miEZdzy posz, cze-g61nymi rowami. Do t,eg-o ·oelu wykorzy.stan·o .opr, aoo-wanq prz.ez A. Kozen~ w 1979 T. map~ · anomalii lo-ikalny·ch, oblic.zony.ch za :pomocq w.zo,ru Griffina, przy S-<boku s·iatki kwad.rat6w wyinterpol·owanych wartosd anomal:Ui Bouguera, rownym 1 km ·i pro-mieniu di'a,gr,amu oblicze1niowego r =
y
5
-
km. Mapa ta obej.muj.e obszar monokl.iny prz:ed:sudecki,ej. W przypadku polnocno-w:s·chod.niego obrze:Zle1nia mono-kUny przedsudeckiej i poludniowej cz~s·ci walu po-.mor:S:ki·ego trz.elba lbylo wykorzystac mapy anomalii Bouguera lub l,ok·alnych .anomal>i.Ji sily ci~zkoscl, za-warte w dokumen tacjac.h posz,cz:egolny.ch fragmen tow zdj~c,ia polszczegolowego, opracowanych przez zespo-ly ·P.rnedS:i~biorstwa P·oszuk.iwan Geof.i'zy,cznych.OpierajqiC si~ na tych materialach wyznaczono prz,ebi.eg gr.a:nic posz·czeg6lny.ch rowow, przyjmujqc, ze odpowia'dajq im maksymalne wartosci poz:i;omego
·gradientu s.Hy ci~zikosci. Rowy te pr.zed:stawi·ono na
zalq·czonej mapce (ry.c.). Zazna·czono na nriej ta'kze, n.a 1podstaw;ie ,Ma.py geolog-icznej Polski be:z utwor6w .kenoZJo.kznych 1 : 50,0 000" .(17), ,grank~ .obecneg;o wy-st~powan'ia utworow k~ampaln.u.
W. Poza:rytSiki suger.uje (20), 1ze rowy trzecior,z~do w.e majq starr·e ·ml·ozen:i1a tektoniczne. :Pmiblemem tym zaj~li s:i~ .sze.rZiej Z. Deczkowski i I. Gajewska (9, .10, 11), kt6rzy, ·opi:erajqc s.i~ na wynika'ch w.iercen i badan sejsmkz.nych, wyr6i1n1ili ,i z1badal,i w.iele ta-.k.kh row6w. Z .ich rozwaz!Cln wynika, :Ze sq to r·owy .tektoniczne, prze:bie:gajqoe wzdluz linii dyslokacyj-ny·ch.
Na .mapoe zestawionej przez autora nm.11e}szeg·o artykulu (rye.) widac, ze lokalne :anomali.e sily. ei~z kosoi wyzna.czajq przebieg rnast~pujqcych !'owow:
1. PO!Znan - Czem[pin - Mosina - Gastyn -Ol·esnka. Row ten przelbi-egra z:godnie z sy,steme_n dyslokCllcyjnY'm Poznan - Ol,esniica {11).
2. Mos.ina - Jar.ocin - Kalisz - Zlocz,ew
--,Przedb6rz. ,Pokrywa s·i~ on z szereg.iem elementow sy1S1temu dysJ.okalcyjneg1o Poznai1 - Ka·Hsz (11), od-pow.iadajqcego lineamentowi P'oL..nan - Radom (20).
3. Row Swarz~dza, ktory tez, bye moze, j-est zwiq-za,ny z wymien1onym syst.emem dy:slok:acyjnym.
4. Row Go:ry. ·
5. Row R.awic'z,a.
6. R.owy Krotoszy:na Ostr-owa W·ielk.opO'ls'kliego. 7. Row Os.trzeszowa.
8. Row Zloczewa.
R.owy te (4-8) wy:st~pujq wzdluz uskok6w r6z-ne,g,o w.ieku (11) o kierunkach SW -NE lub
SWvV--NEE.
9. R6w Nowa S6l - Glog6w, rownollegly do sy-stemu dysl'okacyj.ne:g.o srodkowej Odry.
10. R6w Szulbim. - Naklo - Wi~cbork. Wedlug M. Piwo•c'ki,eg·o (19) jest to rowniez r6w t·ekton.i.czny o zal,ozenia·ch przedm:iooenskich.
Nalezy zauwazyc, ze aniQimaHa sily ci~Z.kosci, :zwiqzana z r<owelm Poznan - Czempin - Mosina -Gastyn - Ole.snica wygasa raptownie na p6lno~ od P·oznani,a. Podobnie w obra:zJe grawimetry·cznym nie widac kontynuacji rowu Szubina - N.a.kla - Wi~e borka na polnoc od tego ostatn.iego miasta. ZjawJ,sko to mozna wytlumaczyc, porownujq.c g~.stosc utwo-u:ow trze,c.ion~dowy.ch, wypelniajqcyrch rO'ZIPattrywa-ne rowy i utworow je otaczajq.cych w:i,eku mezozo. icz-neg,o.
Mapa wyst~powania row6w trzeciorz~dowych
powo-dujqcych ujemne anomalie sHy ci~zkosci.
1 - :ro.wy -trooctiiOiliZE:d>Oiwe, 2 - gra1nka o1becnego
WYJSitE:po-wa•nlia UJtworow :kampanu (wg R. Os1ik'i, w, Poza•rysJ{•iego,
E. RtiJW.ego i J. Z.noski, 17).
Wed:rug dany:ch zawartych w }ednej z wczesme]
-szych pubHkacji au:tora .(6) przeci~tne wartosci g~
~&to~§lci (a' i a") utwor6w geologiczny,ch, wy,sit~puljqcy•ch
na monoklini·e przedsudeckiej, w jej lp6lnoono-ws.
ch'o-dni'm obr.zezeniu i w pobud:niowo-WJs•chodniej cz~sci
walu pomors'kiego wynos·zq:
a'K
G/cm3) mastry~cht+
kampan sant1on-hoteryw jura g6rna jura sfiodkowa lias retyk+
kajper wa'Pi,en musz.lowy+
2,0 2,3 2,4 2,3 2,2 2,4 o"'(G/em3) a"-a'(G/cm3) trzedorz~d 2,0 0 ~0,3 -0,4 ·-0,3 --0,2 -0~4pstry pia,skowiec 2,6 ~0,6
Tak wi~c, kiontrast g~stosd o"-o' mi~dzy
utwo-rami trzeoiorz~dowy.mi a utwora,mi mezozok.zny1mi
-poza mas1try·chtem i kampanem- waha •si~~ .od -0,2 do
-0,6 Gf.cm3, •co Hunmczy 'WY:&t~powanie lOika!lny:ch ano-ma:lii ujelmnyiCh lllad T<owami ,utworzonymi w •tych,Ze
utworach mezozo.i~ozny,ch i wypelnionymi osadami i:lr!
ze-dorz~dowy.mi. Natomia.st nie ma kontrastu mi~dzy
~skalami trzeciorz~dowy1mi :z jednej s:trony a
mas,trych-tu i kam;panu z dDugiej. TaJk wi~c, .rowy trzecior.z~do
we mogq miec ,swoje odbkie w obrazie grawi:melbry,cz-nym tylik'o wttedy kiedy stanowiC! obni:ze,nie utwor6w
mezozoicznych, ,s,ta[".szy,ch od katmpanu. Gwalitowny
zanilk a~nomali.i, o klt6rym byla mowa, nie m'usi zatem
swiadozyc o braku kontynuacj.i row6w, lktfue je
po-wodujq na ohstZame wy,&t~powania masky·chtu i
kam-;panu. Bye moze brak efektu grawi.metry,czneg:o row6w
znac,zony,ch na tym obszarze w nieoce mogi'lenslko
--l6d:zlk:iej (17) ma to samo zr6d1o; bye maze .~stniejq
170
~~"'----'~=---~--'-~-· ---~-'---· - · ---
----·-Map of distribution of Tertiary troughs resulting in origin of negative gravity anomalies. 1 - Te,rtt:Jia·ry •tro,ughs, 2 - pTeiS'ellllt ~exten1t of Campanian
roJCiks (afJte1r R. Os:ilk.a, W. Po~a~rySik:ti, iE. Ruhle and J,
ZniOSiko, 17).
inne, nie znane rowy tr.zecio.rz~dowe, ktfue nie majq
s~wojego oddzwi~ku llla ma[pa:ch Sli.ly ci~:?Jko&ci. kh
wy-kryde wyma1ga za'S'tosowania odmienny,ch metod
geo-fizy,czny,ch (sejsmi,c•zny1ch lub .geoelekltry,czny,ch).
Ana,LLzujq'c sz,czegMowo ujemne anomalie ·sily
ci~Zilmsci, ZJWiq~zane z po1s'z'czeg6lnymi rowami, mozna
zauwazyc, z,e nie sq rto a:nomaUe poj<edyncz.e, ale
dqgi anomahi elementarny,ch. Ciq:gi rte skladajq si~
z anomalii ,o bardz!O duzej am:plHudzie (2-6 mGal)
i gr.adienc:ie 1poziomym (10:____,25 E) oraz r'Ozdqglosci
od kilku do czt-eTdZJiestu ki:lometT6w, kt6re Sq polq-czone strefami o znacznie mniejszej amplitudz1ie i gradiea1'cie.
Liezne wier:ceni,a, wykonane w zw.iqz.ku z
poszu-kiwaniami, rozpoz:naniem i dokumenta,cjq trzeoiorz~
d:owych zl6z w~gla brunatnego wykazaly, ze wsz~
dz,ie tam, gdz,ie WY'St~puj<~: takie zloza, zaznacz.ajq si~
anomahe elementarne piepw;szego rodzaju. S<! to (2,
3, 19) zloza Naramow.ke, Mos:ima, Czempin, Krzywin,
Gostyn w rowie c.iq:gnqcym si~ od P.o:z;nani:a do
Oles-nicy, zloza Belchat6w, Zloczew .i G6ra w rowach
o tak:iej samej nazwie oraz zloze Naklo w rowie,
ci<{-gnqcym si~. od Szamotul do Wi~cb'orka.
Moina prz.eto przypus'zczac, ze wszystkie tego
r.o-dzaju anomalie ujemne majq za przyezyn~ nie tylko
k•ontrast g~stasci mi~dzy utwo.r,ami trzeciorz~dowymi
i utworami mez'o:ookznymi. Znaczny, a moze nawet
dominujqcy wplyw majq takze duzej miqzszosd po~
klady baDdZiO lekk,ieg.o w~gla brunatneg.o o g~st.osci
ponizej 1,25 G/cm3• Na takC! ewentualnosc zwr6dli
uwag~ A. Kozera i K. Mroz,ek (14), sugerujqc na
Bekhato-Wa,
ze
caly row jq pOW10dujqcy jes.t WYJPeln.iOnypo-kladami w~.gla bruna1meg-o.
Nat.omi,atst ujemne strefy anomalne o mni·ej!S:uej
am:pTitutdzie, lqiCZq'De anomaHe zwiqzane ze zl·o,zami
w~g,la brunabneg:o mogq miec r6zne przy,czy'ny. Mogq
one wyst~powac nad bl.okami podloza row6w wyst~
pujq,cymi plycej, gdzie nie byro warunk6w
tworze-nLa grul)lsz)'lch p'oklad6w w~gla brunatnego lub bye
powodowane p:rzez wyniesienia anty'kHnalne utw:or6w
cechsztynsko-meZJozoi'cznych, przebiegajqce ukosni·e do
row6w.
Om6wi1one powyz·ej ciqgi a'nomalfi elementarnych
skl.adajq si~ z ,odcink6w o przebiegu prostoli'ni·owym.
Z .interpretarcji jakosdowej wynika, ·ze wiqzq s.i~ one
rz rowami o stromy.ch kcr::aw~dz;iach, na og6l
wzajem-nie r6wnoleglych i przelbi,egajq•CY•Ch prostol'iniowo.
Natomi1a1st sq takze strefy anomalii ujemnych o
prze-biegu mea,ndrujq'Cym i niere.gularnym ksztalcie
ha-nomal. P.ow!inny .im odpowiadac :zagl~bienia .o mniej
str·omy.ch kr:aw~dziach, meandrujqcych, nie zaws:ze
r6wnolegly·ch i bardziej od s.iebie oddalonych. Nie
je·st wykiluczone, ze majq one ·charakter erozyjny, b~
dq·C pDodu'ktem okr·es·owy,ch prz,eplyw6w w6d wzdluz
stref dys[lokacyj'ny,ch, .tam gdiie rowy tekt'Oni,cz:ne
mialy ni,ewierk<l gl~bdkosc lu'b nie utw;orzyly s.i~
wca-le. Bye .moze ·z takimi f·ormami mamy do czynienia
mi~:zy Gosty;nJiem i Ol.esnicq, mi~dzy Jarooi!nem i
KaHs'z,em ;oraz w ,stre.f.ire Nowa S6l - Glog6w.
Za tym, ze rowy rtrzec.ioi'IZ~dowe, wyznacz.one w
wy,ni!ku anaHzy dbra:zu grawi!metryczneg,o, m'ogly
sta-nowic okr,eslow.o siee rzecznq, swi!aldczy ,r6wni•ez i to,
;le tworzq one wszystklie (poza row.em Szamotul
-Nakla - W:i~c'borka) jeden polq'CZJOny ,syiS'tem. Fakt,
:le .i obecnie r:zeki plynq r6w.nolegle do row6w
trze-c·forz~dowy·ch (sflod'kowa .Wa;rta r6wnol,egl.e do r:owu
Poznan - Czempin, W·rz.esni1ca i Prosna r6wnolegle
do 'rrowu Jarocin - Kal:isz i wres1z:cie ,oddnek s;
rod-kowej Odry - r&wnolegle do rowu Nowa Sol
-G~og6w) tez maze przemawia .na korzysc tej hipotezy. W b~dq,cym w pl'lzyg,obCYWaJD.iu opra.cowaniu S.
Cie-slins'kieg.o i Z. Dqibr•OWskilej nt. ,BUidowy
podti!"Zecio-r~dow.ej rrej>on:u Bel•chatowa" postawJono tez~, ze
na powstan.ie rowu Belcha tawa wplyn~ly - obok
ruch6w tektoniczny·ch - ta'kz,e procesy e['10'zyjne. Na
mozliwosc taki1ch prooes6:w rw tJrzedoDz~dzie .
zwraca-jq takie uwag~: J. Ly:czewska :(15) i J. Czar111ilk ,(4).
P. K·aTnk•owslk:& (13) na pod&tawie wy:nik6w lkznych
wier·cen i badan sej.smiczny·ch opracowa{ map~
pa-leodelty sarma1ckiej na obszarze zapadli'ska
przed-karpackiego, zbudowanej z matel'1ial6w nanie1s~ony.ch
pflnez rzeki plynq·ce z p6lnocy. Tak wi~c istnien.ie
sieci rzecznych, kt6re okresami wy'korzystywaly
sy-stem row6w, majqcy,ch swe odbide .w obrazi.e
grawi-metrycznym, bylo w trzedorz~dz~re mozliwe.
WTacajq·c do zestaW:ienia, w kt6rym podano
prz:e-ci~tnq .g~stose utwor6w pos·Zlc:zeg6lnych ogniw
straty-grafkzny·ch, nalezy zauw.azye, ze 1Skaly wapie!Thia
mu-szloweg.o i pstrego piask·owoa majq g~stose wi~kszq
(o 0,2-0,4 Gf.cm3) nii m~odsz,e od nkh osady
mezo-zoiozne. Nie jest zatem wykJ.uc:z•one, Z<e rowy
mezo-zoic:zne, powstale w.skute:k obni·zenia bldk6w,
zbu-dowanych ze ,skal dolno- i sr,odkoWJotTias.owy,ch i
wy-pe1nione mlodszymi utwo:ra'mi mezi()IZ.Okz:nymi mogq
miec sw6j oddzwi~k w postaci uj.emny·ch an1omalii
sHy ci~zkosci, kt6r·e si~ sumujq z ed'ektami
powta-rzajqcy·ch starsze formy row6w trzeciorz~dowych.
Problem ten nie byl do tej p;ory prz.edmiotem i:os-ciowej in terpretacji danych gra wJmet:ryczn}"ch.
Jak wynika z powyz'Szego, anal>iza dany.ch
gra-wimetry.czny.ch, mimo ·ze wiele wniosla w
roz'P'ozna-nie systemu rrow6w na Nizu Polskim i ,przyc'zynila si~
do odkry.cia wirelu zl6z w~gla bruna1megio, nie maze
bye uznana ·za zak,on·czonq. Calszy jej etap
powi-nien polegae przede wszystkim ·na i1osciowej
inter-pretacji wynik6w szczeg6lowyrch pomia:r6w s.ily ci~i
kosci, kt6re trzeiba by wykonywae na ;pDof,il'ach,
pro-.st,opadlych do osi ujawnionych row6w. Pozwoli to okreslic charakter i sZJCzeg6ly kh budowy.
Autor sklada serdeczne podzi~k'Owania dr Z.
Dq-browskiej, dr I. Gajewskiej, dir Z. Deczkows.kiemu i
dr h:ab. A. Kozerze za udost~pndone materialy i
ust-ne informacje.
LiTERATt.tRA
1. B u j n ·Ow s k i W., D Cl b r ow ski
A., G
r ob
e1-n y A. - UzUipelnienie zestawi·enia, analiza i
in-terpretacja grawimetrycznej mapy 1:200 000
mo-nokHny ·przedsudeckiej. Inst. Geol. (maszynopis).
Warszawa 1967.
2. C i u k E. - Stan .rozpoznania zl6z w~gla
bru-na tnego w Polsce, zabezpdeczenie jego wydobycia
d. wykorzystania do 2000 roku :oraz kierunki
dal-·szych poszukiwan. Prz. Geol. 1978 nr 10.
3. C i u k E. - Geologkzne podstawy dla noweg.o
zagh~bia w~gla brunatnego w strefie rowu
tekto-ni·cznego Poznan - Czempin - Gostyn. Ibidem.
4. Czarnik J. - Paleogeografia o.kolic Turka
rw 1g6rnyun trzeciorz~dzie i ,plej:s.tocenie. Studia
Ge·ol. Pol. 1972 val. 40.
5. D q b r ow ·s k i A. - Mozliwosci wykorzystania
badan grawimetrycznyrch do poszukiwan i
roz-poznania zl6z w~gla brunatnego w Polsce. Prz.
Geol. 1964 nr 3.
6. D Cl b r o w s k i A. - Przyczyny geologiczne
ano-malii sily ci~zkosci na obszarze PiQlski w swietle
analizy ci~zaru obj~tosciowego. Pr. Inst. Geol.
1974
t.
73.7. D Cl brows k i A. - Udzial badan
grawimetrycz-nych w r·ozpo:znawaniu .geologicznym Polski. Biul.
Inf. Geof. Stos. 1978 nr 2.
8. D Cl brow .ski A., K a r a JS z e w ski W. - 0
'badaniach na przypusz·czalnym wysadzie solnym
pod Poznaniem. Prz. Geol. 1957 nr 10.
9. D e c z k o w s k i Z. - Charakterystyka osad6w
jury dolnej i srrodkowej obszaru kalisko-cz~sto
chow.sk,iego. Biul. Inst. Geol. 1976 nr 295.
10. De c·z k ow ski Z., G a jews k a I. -
Charak-terystyka starokimeryjskich i laramijskich struk-tur tblokowyrch monokliny przedsudeckiej. Kwart.
Geol. 1977 nr 3.
11. Dec z k ow ski Z., G a jews k a I. - Budowa
geol;ogiczna ;podloza retyku obszaru monok.Jiny
przedsudeckiej. Ibidem 1979 nr 1.
12. Fa j k lew i c z Z. '-- Zastosowanie poj~cia
rezy-duum .grawimetryczneg.o do opracowania metody
wydZJielania anomalii lokalnych z pola obserwo-wanego i por6wnanie jej z kilkoma istniejqcymi
metoda.mi. Pr. geol. Kom. Nauk Gool. PAN Oddz.
w Krakowie, 1961 nr 2.
13. K a r n k ·o w s k i P. - Paleodelta w miocenie
przedg6rza Karpa t. Prz. Geol. 1978 nr 11.
14. K o z e r a A., M r o z e k K. - P.oglqd na budow~
geologicznq strefy duzych ,gradient6w sily ci~z
kosci w ·obszarze polozonym na NW od
Radiom-ska. Ibidem 1962 nr 1.
15. !.. y c z e w s k a J. - Deformacje utwor6w
neo-:genu i ;plejstocenu Polski srodkowej i zachodniej.
Roczn. Pol. T:ow. Geol. 1964 nr 1-2.
16. M r o z ·e k K. - Poglqd na budow~ poludniowej
l6dzkiej •cz~sci synklinorium w swietle badan
sejsmicznych i material6w grawimetrycznych.
Geaf. Poszuk. i Kopaln. 1969 nr 1-3. ·
17. Osika R., Pozaryski W., Ruhle E.,
Zno-s. k o J. - Mapa geologkzna Polski bez utwor6w
kenozoicznych. 1 : 500 000 Inst. Geol. 1972.
18. Pawlowski S. - Grawimetria okolic
Radom-ska. Biul. lnst. Geol. 1953.
19. Pi w o c k i M. - Warunki geologiczne i
pers-•pektywy wykorzystania zloia w~gla brunatnego
w rejonie Nakla nad Noteciq. Prz. GE:rol. 1978
nr 10.
20. Po z a r y ski ·W. - Rowy tektonkzne
kimeryj-skie na tle ewolucji strukturalnej Nizu Polski.
Kwart. Geol. 1970 nr 2 .
21. S o 'k o l o w s k i J. - Charakterystyka
geolog,icz-na 'i strukturalna obszaru przedsudeckiego. Geol.
Sudet. 1966 t. 3.
22. Sokolowski J. - Obszar przedsudecki. [W:J
Budowa geologiczna Polski. t. 4. Tektonika. cz. 1
Niz P·ol:s:ki. Wyd. Geol. 1974.
SUMMARY
Gravimetric surveys have shown the presence of a system of negative gravity anomalies with large amplitudes and horiz·ontal gradient in th·e areas of the Fore-Sudetic Monocline, its north-eastern margin and south-eastern part of the Pomeranian Swell.
Lonigitudinal axers of these alllomaJies a,re several times longer than the transversal. The anomalies are related to depressions in Mesozoic ba·sement, inJfilled with Tertiary deposits and oft.en with T·er
-tiary brown ooal deposits.
The extent of individual depress·i·ons was de-lineated on the basis of results ·Of semi-detailed gravimetric surveys, presented ·in the maps of Bou-guer and residual anomalies. The de:pressioniS IWere initially i111terpreted as erosional troughs and, there-ant&, a:s teot01nic 'troughs. The a;uthor's ,s1tudie1S show-ed that they :form a single system which could have been temporarily used 'bY river network. S.ome mean
-dering sect~ons ·Of the troughs may, in part,
repre-sent the result of erosional processes.
The negative gravity anomalies are mainly related to density contrast of Tertiary and Mesozoic, pre--Campanian deposits. In areas 01f occurrence of Cam-panian and Maes;trkhtian ro,ok1s with density equal to that of the Tertiary, the presence of Tertiary troughs does not result in ·ori:gin of any gravity anomalies. The presence of .brow.n ·C·Oal depo'Sits mar-kedily 1noreaiSes ,the amlpiliitude of anomalies. It i:s also not excluded that gravity ·effect o£ Mesozoic troughs may he summing up with that of Tertiary
troughs.
PE310ME
rpaBI1MeTpJ1qeCKJ.1e J.1CCJie,IJ;OBaHJ.1R Bbi.HBJ.1JIJ.1 HaX02K-,IJ;eHJ.1R I-ra TeppJ1TOpJ.1J.1 rrpe,n;cy,n;eTCKOM MOHOKJII1HaJIJ.1
B ee CeBepO-BOCTO~IHOM OKaMl'l'lJI€HI1J.1, a TaK2Ke B IOrO~
-BOCTOqHo:tr qacT:vr IIOMOpCKOrO BaJia _.:_ CJ.1CT'eMbi
OTpH-u;aTeJibHbiX aHOMaJIHM CJ1Jlbl TH2KeCTJ1 C 60JibiiiJ.1MJ1
aMIIJIHTy,n;arvrM :vr ropM30HTaJibHbiM rpa,n;:vreHTOM.
ITpo-,n;OJihHaR OCb 3TI1X aHOMaJIYIM B MHOl'O pa3 ,IJ;JIVIHHee
HOIIepeqHOM OCJ1. 3TH aHOMaJIHH CB-R3aHbi C BIIa,IJ;HHaMH
B Me3030MCKOM OCHOBaHVIJ.1, 3aiiOJIHeHbiMH TpeT:vrqHbiMH oca,n;KaMr-:r qacTo co,n;ep2Karu;:vrM:vr rrJiaCTbi 6yporo yrJIR.
reOJIOl'l1'IeCKaR pa3B€,IJ;Ka 30H 3TJ1X aHOMaJIHM
CO,IJ;eM-CTBOBaJia OTKpbiTHIO pR,n;a MeCTOP02K,IJ;eHJ1M 6yporo yr JIR.
AHaJI:vr3 pe3yJihTaToB rroJiy,n;eTaJihHhrx rpaB:vrMeTp:vr-qecK:vrx HCCJI€,Il;OBaHVIM, npe,n;CTaBJieHbJX Ha KapTaX aHO-MaJIHM Eyre H OCTaTOqHbiX aHOMaJIVIM, c,n;eJiaJI B03M02K-HbiM orrpe,n;eJieHvre aBTOpoM rpaHvru; oT,n;eJibHbiX Bna,n;:vrH.
CHaqaJra :vrx cq:vrTaJIM 3P03HOHHbrM:vr Brra,n;:vrHaM:vr, a
rro-'l'OM - TeKTOHJ1LJ:eCKJ1MJ1. ITO MHeHJ1J1 aBTOpa 3TH
BIIa-,!\l1Hbi COCTaBJIHIOT O,IJ;Hy CMCTeMy, KOTOpyiO BpeMeHI-IO
MOrJia :vrcrroJih30B-aTh peqHaR ceTh. HeKOTOpbre
cppar-MenThi Brra,n;:vrH, ,n;eJiaroru;He MeaH,n;phr, MoryT 6hiTb
qa-C'i'Yr'-IHO DpO,IJ;yKTOM 3p03J10HHbiX rrpou;ecCOB.
rJiaBHOM rrp:vrq:vrHOM OTp:vru;aTeJibHbiX aHOMaJIVIM CJ1Jibi TR2K€CTJ1 HBJIReTC'H KOHTpaCT IIJIOTHOCTJ1 Me2K,n;y
Tpe-T:VFIHbiMJil OCa,n;KaMH J1 Me3030MCKl1MJ1 - CTapiiie
KaM-rraHCKOrO .Hpyca. B Tex paM:oHax, r,n;e oca,n;K:vr KaMrraHa J1 MaCTpl1XTa HMeiOT TaKyiO LKe DJIOTHOCTb, KaK
TpeTJ.1q-Hbie OTJIOLKeHMR, TpeTH~IHbie BIIa,IJ;l1Hbl He Bbi3biBaiOT
aHoMaJI:vr:vr CJilJibi TR2KecT:vr. MecTopo2K,n;eHvrR 6yporo
yrJIR .HBJIJIIOTCR rrpviqJilao:t1 3Haq:vrTeJibHoro yBeJI:vrqeHHR
aMIIJIMTy ,IJ;bi 3T!i1x aHoMaJIMM. He MCKJiroqaeTCR TaK2Ke
rpaBHMeTpJ1qecKHM 3cpcpeKT Me3030MCKJ.1X Bna,n;HH,
KO-TOpbiM CKJia,n;hmaeTCH c 3cpcpeKTOM TpeT:vrqHbiX Bna,n;vrH.
RY.SZARD WYRWICKI Unliwers:ytet Wars,zaWISiki
WLASNOSCI
CERAMICZNE
ILOW
PERMSKICH
ZE
Sf_JA\IVI<.OWA
Cegielnia w Slawkowie od dziesig,t'k6w lat do pwduk-cji SWY'Ch wyrob6w wy1k,orzystuje z
powodze-niem miejs·oowe ily permskie. Ily te pod wz.gl~dem zawartosoi ,gl6wnych skladnik6w mineralny·ch sg, prze-.strz·ennie mal:o zr6znioowane, wykazujg, natomiast pewng, zmiennosc w zawartosci skladnJ-k6w drugr o-rz~dnY'ch - ·gipsu i .grubszych ziarn skal IW~.glanowych oraz krzem.ionkowych.
Gips wy·st~'puje nieregularnie w formie pionowych i po:ziomych zyl grubosci od mH1imetr6w do 30-40 em. Stg,d }ego zawartosc w posz,czeg61nych partiach surowca kier1owanego do produkcji, mimo rE;e>znego oddzielania grubs.zych bryl, zmienia siG w dose sze-rokich granicach. Okruchy skal w~glanowych, gl6w-nie w r6znym stopniu obtoczone ziarna dolomit6w i dolomit6w 'marglistych, rzadko wapieni, wystGJ)ujg, licZiniej w niekt6:ry,ch 1tylko f,raogJme:ntach warstw, wg,skimi i cienkimi strefami uwarunkowanymi
sil-niejszymi prqdami trakcyjnymi, bg,dz licZiniej choc na malej przestrzeni, przy:niesione burz'iwym
doplywem materialu r6znoz.iarnist·e·go.
Celem badan bylo poznanie wlasnosC'i ceramicz-nych ilu ,typowego" oraz okreslenie zmian tych w1as-nosci spowodowanych 1gipsem i ziarnami skal W~·g}a
nowy.ch. Badaniami obje,to trzy pr6bkri: nr 1 - ilu
172
UKD 553.61:•5~1.736(438.23 Sla;w;k6w)
z licz:nymi okruchami .gipsu, nr 2 - ilu z okl
rucha-mi skal w~·glanowych oraz nr 3 - ilu r. eprezentujg,-ceg·o sur'owiec podstawOVJ'y. S'klad granulometryczny
i zawartosc skladnik6w isto1mych dla oceny
surlow-cowej przedstawiono w tabeli I, a wyniki anaJi:oy
z~arn w~g'anowy·ch z pr6bk1i 2 w tabeli II. Okaza1o
si~, ze pr6bka ta za wiera o pol ow~ mniej kalcytu niz
dwie pozostale.
Analiza por6wnaweza wla·snosc'i technol·ogicznych
:mrowca zawie-rajg,cego gips i suTtowca zawierajg,oego
okt uchy w~glanowe z surowcem podstawowym oraz
porcrwnanie wlasnosc.i fizyeznych wypalonego z nich
twc.rzywa cera1micz1neg~o (ry·c. i tab. III) da·la
u1a-st~pujg,ce .rezul ta ty.
Hy slawkowskie przyjmujg, blis'ko 250fo wody za-r.obowej dajg,c mas~ przydatng, do plasty.czneg.o
for-mowania. Skur·cz1iwosc sus:zenia wynaszg,·ca 5-6u/o
do-datek gipsu pomniejs•za do wa-rtosd niecale 4u/o. Za-wartosc 55-650fo mineral6w ilastY'ch, gl6wnie illitu i podrzE;dnie chlorytu, cz~sciowo zwig,zanY'ch w poli-mineralne agregaty sprawia, ze ·OmR\Miane surow-ce ni.e sg, wrazliwe na suszE:nie. Za sprawci kalcytu od-znac:zajg, sie, one duzym ·zakres·ern temperatury,
850-;- 1100°C, w kt6rym wypalone tworzywo
