ANTONI KLECZKOWSKI, STEFAN KRAJEWSKI, BRONISŁAW ,FACZYŃSKI, ANDRZEJ SZCZEFAŃSKI
AGH, UW, IG, PAN ®
REGIONALIZACJA HYDROGEOLOGICZNA POLSKI
Seminarium w Mogilanach k. Krakowa, 11-12 kwietnia 1978 r.
Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej
Akademii Górniczo-Hutnicznej oraz Sekcja Hydroge-ologiczna Folskiego Towarzystwa Geologicznego
zor-ganizowały dwudniowe seminarium poświęcone
po-działowi Folski na regiony hydrogeologiczne w odnie-sieniu do wód słodkich (zwykłych). W obradach brało udział 25 osób. Reprezentowane było środowisko war-szawskie, wrocławskie, poznańskie, śląskie i krakow-skie. Obradom przewodniczyli kolejno: A. S. Klecz-kowski, J. Dowgiałło i S. Krajewski. Dyskusja była
bardzo ożywiona: głos zabierało aż 87°/o uczestników, co należy uznać za wyraz dużego zainteresowania o-becnych tematyką seminarium.
PRZEBIEG DYSKUSJI
Na początku obrad postanowiono by omawmc
re-gionalizację wyłącznie w odniesieniu do strefy wód
słodkich i poziomów mających znaczenie praktyczne dla zaopatrzenia w wodę. Jak o podstawę rozważań przyjęto podział Folski na regiony hydrogeologiczne B. Paczyńskiego (1977). Mapki z wymienionymi
wy-żej koncepcjami rejonizacyjnymi rozprowadzono
wcześniej między uczestników. Kryteria i zasady
wy-dzieleń przypomniał zebranym B.. Faczyński.
Pod-stawą regionalizacji było kryterium strukturalne,
na-wiązujące w zasadzie do wydzieleń jednostek tekto-nicznych przez W. Pożaryskiego. Regionalizacja ta
brała ponadto pod uwagę, w części niżowej Polski, struktury trzeciorzędowe (niecki trzeciorzędowe) oraz niektóre formy czwartorzędowe (najwyraźniej zazna-czone pradoliny).
Dyskusję rozpoczęto od sformułowania ogólnych impresji na tle przedstawionych podziałów, następnie zaś podjęto próbę ustalenia podstawowych kryteriów regionalizacji hydrogeologicznej Polski. Jako kryteria
przyjęto główne warunki hydrostrukturalne (rodzaj
środowiska wodonośnego i jego formę) i hydrostra·· tygraficzne (wiek utworów wodonośnych) oraz wa-runki hydrodynamiczne (krążenie wód). W dyskusji
okazało się, że przy podziale na główne regiony
mo-że znaleźć zastosowanie przede wszystkim kryterium hydrostrukturalne. W wypadku dwu- lub wielopiętro wości decydujące znaczenie powinny mieć struktury zasobniejsze w wodę.
W nawiązaniu do koncepcji B. Paczyńskiego
roz-ważono podział kraju na dwie prowincje: A - pół nocną, głównie kenozoiczną (niżową) i B - południo wą, głównie mezozoiczną. Przy ómawianiu granic zwrócono uwagę na dwa obszary, których przynależ
n?ść do_ prowincji ~ wydawała się wątpliwa. Włącza
me regionu ~apadhska przedkarpackiego do prowincji
południowej (mezozoicznej) nie byłoby słuszne. W re-gionie tym bowiem wody zwykłe występują wyłącz
nie w utworach kenozoicznych, głównie czwartorzę
dowych .. Zastrzeżenie budził również obszar przed-sudecki, który stanowi strefę alimentacji i
jednocze-śnie część składową niecki wrocławskiej. Oba obszary
są jednak tak daleko wysunięte na południe kraju,
UKD 556.3.001.33( 438-31) :061.32.055.1( 438.311-0 Mogilany)"1978.04.11/.12"
że przyporządkowanie ich prowincji północnej było
by niezręczne. Wobec wyrażonych zastrzeżeń należa łoby w każdym razie region zapadliska przedkarpa-ckiego wyłączyć z prowincji B, mimo powiązań
pod-łoża podczwartorzędowego z Karpatami. Wskazano
także na inną możliwość: zrezygnowania z wydziela-nia prowinCji. Można by natomiast zgrupować wy-dzielone regiony według kryterium hydrostruktural-nego w przynależne do struktur planu alpejskiego i
przynależne do planu czwartorzędowo-glacjalnego.
Dalsza część dyskusji dotyczyła regionów wydzie-lonych w planie struktur mezozoicznych (prowincja B w ujęciu B. Paczyńskiego). Wyłoniły się dwa za-gadnienia: regionów o charakterze przejściowym w
których struktury planu czwartorzędowego odgry~a
ją również istotną rolę (np. niecka łódzka) oraz kwe-stia granic i nazewnictwa regionów. Co do pierwsze-go zagadnienia uznano za wskazane uwzględnienie ta~ich regionów p~zejściowych w nowym ujęciu
po-działu hydrogeologiCznego Polski. Ogół zebranych
a-probował wydzielenia regionów według planu struk-tur mezozoicznych na południu kraju. Postulowano
ro~szerzenie. zasięgu regionu zapadliska przedkarpa-cklego w kierunku zachodnim i rozważenie ewentu-alnego połączenia regionu górnośląskiego z regionem triasu górnośląskiego. Nazwy regionów powinny kon-sekwentnie nawiązywać do struktur (niecka mono-klina, masyw, masyw fałdowy) czy też str~tygrafii.
Rozważano również pozycję pienińskiego pasa skał koyve~o jak~ elementu rozgraniczającego flisz
podha-łanski od fliszu Karpat zewnętrznych, uznając
podo-bieństwo hydrogeologiczne obu formacji.
Trudniejsze zagadnienia niż w obrębie hydrostruk-tur prow:incji mezozoicznej wyłoniły się w podziale hydrogeologicznym północy kraju (prowincja A). Po ba::-dzo dług~ej, dyskusji ustalono by za podstawę
po-działu przyJąc hydrostruktury w obrębie
czwarto-rzędu - będącego tu głównym i najzasobniejszvm
piętrem wodonośnym (udział innych poziomĆnv
zwłaszcza trzeciorzędu wyraża się liczbą ok. 10-150/o). Uzgodniono przyjąć kryterium hydrostrukturalne oparte głównie na wydzieleniu głównych wodonoś~ nych struktur czwartorzędowych (pradoliny i więk
sze doliny oraz struktury kopalne o zasięgu regio-nalnym).
Proponowano również uwzględnienie
w
kryteriachpodziału zasięgów zlodowaceń i stadiałów wyrażo
nych zarówno formami morfologicznymi, jak i h:Y-drostrukturami. Kryteria hydrodynamiczne powhmy,
według zdania zebranych, służyć głównie do wyzna-czenia obszal·ów obliczeniowych, zwykle ·mniejszych od regionów. Podkreślono, że przyjęta koncepcja hy-drostrukturalna zawiera w sobie . także elementy hy-drodynamiczne.
Znaczna różnica zdań zarysowała się w kwestii czy granice regionów należy prowadzić wzdłuż
osi drenażu, czy też . po wododziałach podziemnych.
635
A1
1
2
7~
Zasięg! l) prowincji 2) makroregionu Po dość długiej i żywej wymianie myśli zebrani ~o: szli do wniosku, by w dalszych procesach rozwazyc możliwość :stawiania granic na wododziałach.
Odnośnie do nazewnictwa regionów zwrócono
uwa-gę by starać się uwypuklić czynniki geologiczno-ge-netyczne i hydrostrukturalne. Kilku uczestników se-minarium zwróciło uwagę na celowość zachowania również na obszarze hydrostruktur czwartorzędowych elementów planu hydrostruktur podłoża, zwłaszcza zaś niecek trzeciorzędowych, a także hydrostruktur z wodami słodkimi w kredzie i jurze (kreda piasz-czysta gdańska, jura północnej części wału kujaw-sko-pomorskiego). Ważne elementy struktur planu podczwartorzędowego można uwzględnić przy wy-dzieleniu podregionów.
WNIOSKI
z
obrad seminarium wynikły wnioski i postula-ty, podsumowane i ujęte przez A. S. Kleczkowskie-go, aprobowane przez z.ebranych. Zebrani skierowalije· do B. Paczyńskiego jako autora najnowszej kon-cepcji regionalizacji, będącej główną podstawą dys-kusji. B. Paczyński przyjął je za wytyczne w dosko-naleniu podziału hydrogeologicznego Polski. Zmody-fikowany podział mógłby być przyjęty, m. in., w działalności państwowej służby geologicznej.
Wnioski seminarium ujęte poniżej odnoszą się do wydzielenia regionów wód zwykłych (słodkich) o charakterze użytkowym:
L Za podstawowe jednostki podziału terytorium Fol-ski uznaje się regiony hydrogeologiczne, a za
po-636
3
XXVI
~·'""'
_L_
4
la.----·-II
I b 3) regionu 4) podre.gionu.chodne od nich zarówno jednostki mmeJsze (pod-regiony), jak i większe (makroregiony).
2. Głównym kryterium wydzieleń regionów są
prze-słanki hydrostrukturalne, przy czym punkt
wyjścia stanowią zespoły wodonośne o zasięgu re-gionalnym i większej zasobności. Zaleca się wy-dzielanie regionów według struktur mezozoicz-nych (lokalnie paleozoiczmezozoicz-nych) na obszarze Fol-ski południowej i środkowej oraz struktur głów
nie czwartorzędowych w Polsce północnej i za-chodniej.
3. · Zaaprobowano, generalnie biorąc, koncepcję by regiony w Polsce północnej i zachodniej były wy-dzielone głównie na podstawie hydrostruktur
czwartorzędowych.
4. W strefach, gdzie zespoły wodonośne mezozoiku, jak i kenozoiku mają znaczenie równorzędne lub prawie równorzędne podział regionalny powinien
być oparty na obydwu planach strukturalnych. 5. Z zadowoleniem przyjęto gotowość B. Paczyńskie
go do opracowania nowej wersji regionalizacji hydrogeologicznej Polski. Jednocześnie wyrażono
sugestie, by przy wydzielaniu regionów i innych jednostek oraz w ustalaniu ich granic i nazw
uczestniczyły w planie struktur mezozoicznycr
ośrodki: wrocławski - (Sudety i obszary sąsia dujące), krakowski (Karpaty), warszawski, śląski i krakowski (monoklina przedsudecka, niecki kre-dovve, Góry świętokrzyskie), w planie zaś struk-tur ·kenozoicznych ośrodki: warszawski,
R:EGIONAlJIZ,ACJ!A HYDROGJ;!;OLOGIOZNA ZWYKŁtYCH WOD .PUJ.):z;IIE:MNYCH POLSKI
_._ .1. .• :region .1.
J:FL~ '>~~~J~ ~H<:>IJ"-L V~ ~Ó~~~~
.
V
I podlaski Ia północny (białostocki)
Ib centrah1y (kenozoiczny)
A1 Ic kredy podlaskiej
mazowiecko- IIa północny
-podlasko-ma- II niecki mazowieckiej IIb centralny (warszawski)
zurski IIc południowy
III niecki mazurskiej IIIa wschodni IIIb centralny
~ IV kredy gdańskiej IVa Trójmiasta
!S IVb .Zuław
o Va północny (przymorski)
•N
:g
V pomorski Vb centralny (wododziałowy).;e .A. z V c południowy
:::: pomorsko- V d dolnej Wisły
N o
-szQzeciński VI anty klin01·ium pomorskiego VIa północny
·o
N VIb południowy
o
>=l
VIII niecki szczecińskiej <D
.!.4
l VIII pradoliny toru1l.sko-e berswaldskie j
l
IX łubuski ..
~ X
.g. A3
>:: wielkopolsko- XI niecki poznańskiej Xla centralny
~ -kujawski XIb południowo-wschodni
o..
l
XII mogilel'tsko-kujawski XIIa niecki XIIb kredy kujawskiej mogileńskiej~ XIIc jury kutnowskiej
-XIII barycko-głogowski XIIIa pradoliny Baryczy XIIIb gubińsko-zielonogórski
XIV trze bnicko-ostrzeszowski
XV a szprotawsko -polkowicki A4 XV niecki wrocławskiej XVb legnicko-lubiński dolnośląsld XV c wrocławski
XVI górnej Odry XVIa niecki (rowu) Nysy Kłodzkiej
XVIb kędzierzyński
XVII górnośląski XVIIa 1
XVIIb triasu ·'- .. 1. 'e>
B1
monokliny XVIIIa kredy opolskiej
przedsudeckiej XVIII triasu śląskiego XVIIIb centralny XVIIle ~·
<;il XIX jury .;
::::
N
. XXa pvu':vu:'J
.~
o
B z XX niecki łódzkiej XXb centralny
N
o XXc aglome1acji łódzkiej
N
łódzko-<D XXd południowy (bełchatowski)
s
nidziańskil
XXI niecki nidziańskiejee B3 XXII świętokrzyski
i:: XXIII świętokrzyskiej osłony mezozoicznej XXIIIa centralny (mezozoik)
.s
świętokrzy ski XXIIIb północny (kenozoik);::::: '<:i
B4 XXIV kredy lu.belskiej XXIVa centralny
,E
o lubelsko- XXIVb Roztocza
~
radomski
l
XXV zapadliska przedkarpackiego~ B s XXVI karpacki XXVla Karpat zewnętrznych
karpacki XXVIb Karpat wewnętrznych
XXVII podsudecki XXVIIa centralny
B t~ XXVIIb świdnicki
sudecko-łużycki XXVIII sudecki
XXIX obniżenia żytawsko-węglinieckiego
SUMMARY PE3IOME
The article discusses hydrogeological regionaliza ·· tion of Poland. This problem was the subject of the seminar organized by the Instit1.1te of Hydrogeology and Engineering Geology of the Academy of Mining and Metallurgy (April 11-12, 1978). The hydrogeolo-gical regionalization of the country, made by B.
Pa-czyński (1977), was taken into consideration. This re-gionalization is based on a structural criterion which refers to tectonic subdivision of the country of W.
Pożaryski. In result of a discussion it was decided to make a new version of hydrogeological regionalization of the country.
B cTaTI>e paccMaTp:v.rBaeTcH Bonpoe
rl1,n;poreoJior:H:-ą:ecKoro pa:i1:0HJ1pOBaHMH I!OJibiiiM. 3TOMy BOrrpocy 6biJI TIOCB.fii.IJ;eH CeMMHapM:ił opraHM30BaHHbiti: J.1HCTMTYTOM I'M,n;poreOJIOrMM M MmKeaepao:ił reoJiorMM ropao-Me-TaJIJiyprM'IeCKOM AKa,n;eMMM (11-12.04.1978).
B paccy1K,n;emn:tx npMHHTO ;n;eJieaMe IIoJibiiiM aa rM-,n;poreoJIOrM'IecKMe pati:OHbi no B. Ila'IIDICKOMy (1977), rrp:H:HMMa.fi CTPYKTYPHI>Iti: KPMTepM:ił ;n;eJieHMH,
CBH3aa-Hbrlł c Bbi,JJ;eJieHHbiMM B. IIo1KapMCKMM TeKTOHn<IeCini~
MM e,!I.MHMI.t:aMM. Ha OCHOBClHMM TipOBe,D;eHHbiX paccyJK-,n;emrn: npl1H.HTO pemem1e pa3pa6oTaTb HOBeti:mym Bep-cl1ro I'H,!I.pOreoJIOrl1'-IeCKOrO paHOHHpOBaHM.H liOJiblliM.
