OBROTY HANDLOWE
OBROTY HANDLOWE
ZIEMNIAKAMI I PRZETWORAMI
ZIEMNIAKAMI I PRZETWORAMI
W KR
W KR
AJACH UE-27
JACH UE-27
mgr Wiesław Dzwonkowski, mgr inż. Arkadiusz Zalewski IERiGŻ – PIB, Zakład Badań Rynkowych
e-mail: dzwonkowski@ierigz.waw.pl, azalewski@ierigz.waw.pl
wiatowa powierzchnia uprawy ziemnia-ków sięga 20 mln ha, a zbiory kształtu-ją się na poziomie 320 mln ton. Od kil-ku lat Europa przestała odgrywać dominują-cą rolę w produkcji ziemniaków, największe zbiory odnotowuje się bowiem obecnie na kontynencie azjatyckim. W dalszym ciągu Europa jest jednak regionem o najwyższych obrotach. W skali światowej obroty ziemnia-kami stanowią niewielką część produkcji, bo zaledwie 2 do 3%. Duża wrażliwość bulw na transport sprawia, że rynek światowy ziem-niaków tworzy szereg rynków lokalnych, z których największy jest w Europie. Około 70% światowych obrotów ziemniakami przy-pada na Unię Europejską. Z krajów pozaeu-ropejskich dużym eksporterem jest Kanada, która zaopatruje głównie rynek Stanów Zjed-noczonych.
Ś
W Unii Europejskiej ziemniaki są uprawia-ne na 2,2 mln ha (11,5% światowej po-wierzchni uprawy ziemniaków), a zbiory wy-noszą ok. 60 mln ton (19,3% światowej pro-dukcji). Średnie plony sięgają 280 dt/ha, przy czym najwyższe są w krajach takich jak Ho-landia, Francja, Belgia, Niemcy, gdzie często przekraczają 400 dt/ha, natomiast w Polsce z reguły nie przekraczają 200 dt/ha. W Unii najwięcej ziemniaków produkują Niemcy (11,2 mln ton w 2008 roku), Polska (10,4 mln ton), Francja (7,1 mln ton), Holandia (6,6 mln ton) i Wielka Brytania (5,6 mln ton). Kraje te, poza Polską, są również największymi eks-porterami ziemniaków zarówno na rynek we-wnętrzny UE, jak i do krajów trzecich.
Uwarunkowania fitosanitarne
Ziemniak jest rośliną szczególnie podatną na infekcje przez organizmy szkodliwe. W celu zminimalizowania potencjalnego zagrożenia związanego z możliwością przeniesienia tych organizmów wraz z ziemniakami wpro-wadzanymi do obrotu, zwłaszcza międzyna-rodowego, stosuje się ostre i rygorystyczne wymagania fitosanitarne. Są one określone w przepisach poszczególnych państw, a w ramach obrotów między krajami Wspólnoty przez przepisy UE.
W imporcie ziemniaków do Unii Europej-skiej z krajów trzecich (pozaunijnych) obo-wiązują takie same wymogi fitosanitarne jak dla ziemniaków pochodzących z obszaru Wspólnoty. Kontrola zdrowotności tych su-rowców roślinnych powinna nastąpić w kraju ich pochodzenia lub wysyłającym, jeżeli wy-magania specjalne mogą być spełnione w tym miejscu, a przesyłka powinna być za-opatrzona w świadectwo fitosanitarne po-twierdzające, że ziemniaki są wolne od orga-nizmów kwarantannowych i spełniają wyma-gania specjalne. Przed wprowadzeniem na terytorium Wspólnoty surowce roślinne pod-legają granicznej kontroli fitosanitarnej. Zgodnie z tymi wymaganiami każda przesył-ka, zarówno sadzeniaków, jak i ziemniaków konsumpcyjnych oraz przemysłowych, musi być poddana kontroli fitosanitarnej w kraju pochodzenia.
Każda partia ziemniaków, aby mogła zo-stać wyeksportowana, musi uzyskać świa-dectwo fitosanitarne. Celem kontroli fitosani-tarnej jest sprawdzenie, czy bulwy wywożo-ne/przywożone są właściwie przygotowane, oraz wydanie dokumentu określającego ich stan zdrowotny – świadectwa
fitosanitarne-go. Ponadto, ze względu na przepisy prawa w zakresie zapobiegania występowaniu i rozprzestrzenianiu się grzyba Synchytrium endobioticum (rak ziemniaka), ziemniaki po-chodzące z terenów, w których występuje jego patotyp 1(D1), muszą być zaopatrzone w zaświadczenie potwierdzające, że miejsce produkcji zostało uznane przez służby fitosa-nitarne za wolne od tego grzyba. Natomiast nie mogą być przemieszczane ziemniaki po-chodzące z obszarów, w których występują patotypy S. endobioticum inne niż 1(D1).
Ze względu na szczególną wrażliwość i podatność na infekcję przez organizmy szko-dliwe import sadzeniaków spoza krajów Unii Europejskiej i Szwajcarii jest zabroniony. W wypadku ziemniaków konsumpcyjnych i przemysłowych przepisy unijne są bardziej li-beralne i zezwalają na ich przywóz na ob-szar Wspólnoty z takich krajów, jak: Algieria, Egipt, Izrael, Libia, Maroko, Syria, Szwajca-ria, Tunezja i Turcja oraz innych państw eu-ropejskich, które zostały uznane za wolne od Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus. Obroty wewnętrzne
Obroty handlowe UE wynosiły w ostatnich la-tach 5,5-6,0 mln ton rocznie (z uwzględnie-niem również obrotów przetworami z ziem-niaków), z tym że 85-90% obrotów odbywa się wewnątrz UE. Duże obroty handlowe ziemniakami między krajami UE wynikają z różnic klimatycznych i różnych terminów zbioru ziemniaków. Eksport ziemniaków wczesnych każdego roku rozpoczynają naj-wcześniej kraje na południu Europy. W miarę upływu czasu eksport zaczyna przebiegać w kierunku odwrotnym. Zewnętrzny eksport UE waha się od 1,0 do 1,5 mln ton, a jego udział w produkcji jest niewielki i sięga 2-3%.
W handlu wewnętrznym największą rolę odgrywają ziemniaki z głównego zbioru, a obrót nimi w sezonie 2007/08 wyniósł 4,5 mln ton. Największymi dostawcami ziemnia-ków z głównego zbioru na rynek Wspólnoty są obecnie Francja (37,5% obrotów całej Unii), Niemcy (19,2%), a także Belgia (18,3%). W ostatnich latach można zaobser-wować systematyczny wzrost eksportu Fran-cji, przy jednoczesnym zmniejszaniu się eks-portu Holandii. Natomiast największe ilości ziemniaków z głównego zbioru trafiają na ry-nek belgijski (26,6% obrotów), holenderski
(19,2%) oraz hiszpański (10,0%). Udział Pol-ski w obrotach Unii ziemniakami z głównego zbioru jest znikomy i wynosi w wypadku eks-portu 0,1%, natomiast w imporcie 0,4%.
Obroty sadzeniakami były dużo mniejsze w porównaniu z obrotem ziemniakami z głównego zbioru i wyniosły 550 tys. ton. Naj-większymi odbiorcami sadzeniaków były Hiszpania (13,7% obrotów całej Unii), Niem-cy (12,7%) oraz Włochy (12,6%), natomiast liderem pod względem eksportu sadzenia-ków jest od wielu lat Holandia, której udział w eksporcie całej Unii przekracza 60%. Pol-skie obroty sadzeniakami, podobnie jak ziemniakami z głównego zbioru, są symbo-liczne: 2,0% udziału w imporcie oraz 0,2% w eksporcie.
Ważną pozycję w wewnętrznych obrotach ziemniakami odgrywają ziemniaki wczesne. Obrót nimi wynosił we wcześniejszych latach około 500-600 tys. ton, w ostatnim sezonie był jednak znacznie niższy, m. in. z powodu niskich cen ziemniaków „starych”, i wyniósł niespełna 130 tys. ton.
Istotną rolę w obrotach wewnętrznych od-grywają przetwory ziemniaczane, które w strukturze konsumpcji ziemniaków mają co-raz większe znaczenie nie tylko w krajach UE-15, ale również w nowych państwach Wspólnoty. Obrót przetworami systematycz-nie rośsystematycz-nie, redukując sukcesywsystematycz-nie obrót świeżymi ziemniakami. W 2007 roku handel wewnętrzny Unii Europejskiej ziemniakami mrożonymi wyniósł blisko 2,3 mln ton, czyli blisko 6 mln ton w ekwiwalencie ziemniaków świeżych, i wzrósł w porównaniu z rokiem 2000 o ok. 50% (rys. 1). Najwięksi odbiorcy to Wielka Brytania i Francja, gdzie trafia łącznie około 40% ziemniaków mrożonych. Największym ich eksporterem jest natomiast Belgia i Holandia – ponad 70-procentowy udział w obrotach wewnętrznych ziemniaka-mi mrożonyziemniaka-mi w Unii. Udział naszego kraju w obrotach tą grupą jest niewielki, ale z roku na rok systematycznie rośnie. Polska odgry-wa jednak istotną rolę w obrotach przetwora-mi pozostałyprzetwora-mi (głównie chipsaprzetwora-mi), zajmując 4. miejsce pod względem wyeksportowanych ilości tych przetworów. Dominującą rolę od-grywają Belgia i Niemcy, których udział w obrotach przekracza 50%. W wypadku tych produktów obserwuje się systematyczny spadek udziału w obrotach dostaw z Francji i
Holandii. Kraje te są jednak największym od-biorcą przetworów pozostałych
przeznaczo-nych do bezpośredniej konsumpcji (głównie chipsów).
Sadzeniaki Ziemniaki z głównego zbioru
0 100 200 300 400 500 600 700 2001 /02 2002 /03 2003 /04 2004 /05 2005 /06 2006 /07 2007 /08
Francja Holandia Niemcy
W. Brytania Pozostali 0 1000 2000 3000 4000 5000 2001 /02 2002 /03 2003 /04 2004 /05 2005 /06 2006 /07 2007 /08
Francja Holandia Niemcy Belgia Pozostali
Ziemniaki mrożone Pozostałe przetwory
0 500 1000 1500 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Francja Holandia Niemcy Belgia Pozostali
0 20 40 60 80 100 120 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Polska Francja Holandia
Niemcy Belgia Pozostałe
Rys. 1. Obroty wewnętrzne w UE-27 (według krajów pochodzenia), tys. ton Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej
Handel zagraniczny UE-27
Unia Europejska ma dodatnie saldo obrotów handlowych z krajami trzecimi, które w
ostat-nich latach przekroczyło 400 mln euro. War-tość eksportu zewnętrznego Unii przekroczy-ła w 2007 roku 760 mln euro, z tego ponad
połowę stanowiły ziemniaki świeże, a pozo-stałą część przetwory ziemniaczane. Wolu-men eksportu świeżych ziemniaków poza kraje UE wyniósł w 2007 roku blisko 960 tys. ton, a w jego strukturze dominowały sadze-niaki oraz ziemsadze-niaki z głównego zbioru. Głównym odbiorcą unijnych sadzeniaków były kraje rejonu Morza Śródziemnego, tzw. EUROMED-u (60% udziału w obrotach), w tym głównie Algieria i Egipt. Ziemniaki z głównego zbioru eksportuje się głównie do
Rosji (33%), Senegalu (11%) i Norwegii (7%), ale spektrum odbiorców jest bardzo szerokie.
Z roku na rok wzrasta eksport przetworów ziemniaczanych do krajów trzecich, a ich wo-lumen w roku 2007 wyniósł ponad 450 tys. ton, z czego 90% stanowiły ziemniaki mrożo-ne – głównie frytki (tab. 1). Kraje, do których eksportuje się frytki z UE, to przede wszyst-kim Arabia Saudyjska, Rosja, Kuwejt i Zjed-noczone Emiraty Arabskie.
Tabela 1 Eksport ziemniaków i przetworów UE-27 na rynki zewnętrzne (tys. ton)
Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008* Ziemniaki świeże 1220,1 856,9 895,9 925,9 958,9 582,2 - sadzeniaki 436,4 463,1 359,2 468,3 465,8 156,3 - wczesne 36,3 28,9 29,6 31,0 57,7 28,6 - z głównego zbioru 746,3 364,8 506,3 423,7 434,6 392,0 Przetwory ziemniaczane 302,5 328,0 433,0 457,3 456,2 272,8 - ziemniaki mrożone 260,8 294,3 384,7 405,7 414,1 242,8 frytki 215,1 229,6 292,3 327,9 341,7 194,2 - zakonserwowane inaczej, nie mrożone 41,7 33,7 48,3 51,6 42,1 29,9 chipsy 15,0 12,7 22,0 17,8 16,9 12,0 pozostałe 26,7 21,0 26,2 33,8 25,2 17,9 Razem produkty ziemniaczane, mln EUR 494,3 481,6 507,4 652,3 762,6 386,4
* dane za okres styczeń-lipiec 2008
Źródło: na podstawie danych Komisji Europejskiej
W dostawach ziemniaków na unijny rynek dominującą rolę odgrywają ziemniaki wcze-sne, które w 2007 roku stanowiły ponad 90% udziału w obrotach zewnętrznych UE ziem-niakami świeżymi. Głównymi dostawcami są Egipt, Izrael i Maroko, a ich łączny udział w obrotach sięga 98%.
W imporcie ziemniaków obowiązują na-stępujące stawki celne: 4,5% sadzeniaki, 9,6% ziemniaki wczesne oraz 11,5% – ziem-niaki pozostałe. Faktyczne obciążenia celne są jednak zdecydowanie niższe, gdyż dla głównych kierunków dostaw stosuje się pre-ferencje taryfowe oraz kontyngenty taryfowe z zerową stawką celną. Faktyczny import w ramach preferencyjnych kontyngentów i pre-ferencji celnych z zerową stawką w zdecydo-wanej większości zaspokaja zapotrzebowa-nie rynku unijnego. Mają one zastosowazapotrzebowa-nie przede wszystkim w imporcie ziemniaków
bardzo wczesnych (do 31 marca) i w tym okresie import ten jest głównie realizowany. Największe kwoty dostępu z zerową stawką celną mają Egipt i Maroko (łącznie prawie 400 tys. ton), mniejsze zaś przydzielone są Izraelowi, Tunezji, Libanowi i Jordanii oraz kilku innym krajom. Dokładne informacje o stawkach celnych i preferencyjnych kontyn-gentach są dostępne w TARIC, czyli unijnej taryfie celnej, a w internetowej bazie danych Komisji Europejskiej (sekcja taric) można znaleźć informacje o otwarciu i aktualnym wykorzystaniu poszczególnych kontyngen-tów taryfowych.
Import przetworów ziemniaczanych jest stosunkowo niewielki, największą pozycję w jego strukturze stanowią ziemniaki mrożone, w tym głównie frytki, jednak z roku na rok wolumen dostaw wzrasta, co wiąże się z
szybko rosnącym zapotrzebowaniem na tego typu produkty żywnościowe (tab. 2).
Tabela 2 Import ziemniaków i przetworów UE-27 na rynki zewnętrzne
Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008* Ziemniaki świeże 403,1 589,5 603,9 550,4 615,7 491,5 - sadzeniaki 1,3 2,4 1,0 1,9 2,2 0,7 - wczesne 329,3 497,3 518,8 471,0 555,2 473,3 - z głównego zbioru 72,4 89,7 84,0 77,4 58,3 17,4 Przetwory ziemniaczane 9,5 10,6 10,0 11,2 28,4 6,1 - ziemniaki mrożone 6,1 6,7 4,0 6,5 21,6 3,3 frytki 3,7 4,6 2,7 5,3 12,7 2,6 - zakonserwowane inaczej, nie mrożone 3,4 3,9 6,0 4,7 6,8 2,8 chipsy 0,9 1,2 3,0 1,5 1,4 0,8 pozostałe 2,5 2,7 2,9 3,2 5,4 1,9 Razem produkty ziemniaczane, mln EUR 150,0 231,2 227,0 224,7 285,3 214,1
* dane za okres styczeń-lipiec 2008
Źródło: na podstawie danych Komisji Europejskiej
Eksport sadzeniaków Import ziemniaków wczesnych
0 100 200 300 400 500 2001 /02 2002 /03 2003 /04 2004 /05 2005 /06 2006 /07 2007 /08 EUROMED WNP EFTA Pozostali
0 100 200 300 400 500 600 2001 /02 2002 /03 2003 /04 2004 /05 2005 /06 2006 /07 2007 /08 Izrael Egipt Maroko Pozostali Rys. 2. Kierunki eksportu i importu UE-27 ziemniaków według krajów (tys. ton)
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej
Podsumowanie
Poziom obrotów ziemniakami i przetworami ziemniaczanymi wewnątrz Unii Europejskiej jest wysoki. Łącznie z obrotami zewnętrzny-mi (w ekwiwalencie ziemniaków) stanowią ok. 20% ich produkcji. O ile obroty sadzenia-kami i ziemniasadzenia-kami do bezpośredniej
kon-sumpcji wykazują lekką tendencję spadko-wą, o tyle w wypadku przetworów obserwuje się ich systematyczny wzrost. Dotyczy to nie tylko przetworów mrożonych (głównie frytek), ale również do bezpośredniej konsumpcji (chipsów). Wiąże się to z ewolucją modelu żywienia, polegającą na systematycznym
wzroście konsumpcji przetworów ziemnia-czanych kosztem ograniczania spożycia ziemniaków w tradycyjnej formie.
O poziomie obrotów Wspólnoty, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, decyduje kilka krajów „starej” Unii, będących również największymi producentami ziemniaków. Polska, mimo olbrzymiego potencjału pro-dukcyjnego, w zasadzie nie odgrywa żadnej roli na europejskim rynku jako eksporter ziemniaków nieprzetworzonych. Nieco lepiej wygląda sytuacja w handlu przetworami, ale naszego kraju nie można jeszcze uznać za
liczącego się dostawcę tych produktów na rynki zagraniczne.
Literatura
1. Dzwonkowski W., Szczepaniak I., Zalewski A., Chotkowski J., Rembeza J., Bochińska E. 2008.
Ry-nek Ziemniaka. Stan i perspektywy. Analizy Rynkowe nr 34. IERiGŻ-PIB Warszawa; 2. Dzwonkowski W.
2003. Uwarunkowania eksportu ziemniaków i ich
prze-tworów. [W:] Ekonomika i technologia produkcji ziem-niaków jadalnych. Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskie-go. Wydaw. Wieś Jutra Warszawa: 29-39; 3. Mater.
robocze grupy eksperckiej ds. ziemniaków – Komi-sja Europejska, 2008
