Biuletyn teologicznomoralny

(1)

Jerzy Bajda, Andrzej Świątczak,

Zbigniew Teinert, Andrzej F.

Dziuba, Jan Pryszmont

Biuletyn teologicznomoralny

Collectanea Theologica 52/4, 63-79

(2)

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 52(1982) fase. IV

BIULETYN TEOLOGICZNOMORALNY

Z a w a r to ś ć : I. W Y P O W IE D Z I P A P IE S K IE . A d h o r ta c ja F a m ilia r is co n so rtio . II. S P R A W O Z D A N IA . 1. E u c h a r y s tia r ę k o jm ią o d n o w y ś w ia ta . T eo lo g iczn e s y m p o z ju m w r a m a c h K o n g re s u E u c h a ry s ty c z n e g o . — 2. I n f o r m a c ja a s u m ie n ie . K o n g re s te o lo g ó w m o r a lis tó w o b s z a r u ję z y k a n ie m ie c k ie g o . II I. Z N O W S Z Y C H P U B L IK A C J I . Z p r o b le m a ty k i u m ie r a n ia i ś m ie rc i *.

I. W Y P O W IE D Z I P A P IE S K IE A d h o r ta c ja „ F a m ili a r is c o n s o r tio ”

A d h o r ta c ja F a m ilia r is c o n so r tio (22.XI.1981, C it tà d e l V a tic a n o 1981, s. 168) s ta n o w ią c a z a m k n ię c ie d e b a ty V S y n o d u B is k u p ó w (R zy m 1980), m a s w o je k o rz e n ie z a ró w n o w m a g is te r iu m K o śc io ła , j a k i w r e f le k s j i te o lo g ic z n e j n a t e m a t p o w o ła n ia m a łż e ń s tw a i ro d z in y . W p r z y p a d k u o m a w ia n e g o d o k u m e n tu je s t o so b liw o śc ią f a k t, że o b a n u r t y ź ró d ło w e s c h o d z ą się w p e w n y m m o m e n c ie w oso b ie p a p ie ż a J a n a P a w ł a II, o w o c u ją c w r e z u lta c ie je d y n ą w sw o im r o d z a ju sy n te z ą . N ie z a le ż n ie od d a w n ie js z y c h z a in te r e s o w a ń b is k u p a i k a r d y n a ł a K. W o j t y ł y te m a ty k ą m a łż e ń s tw a i ro d z in y , s y n te z a n in ie js z a b y ła p rz y g o to w y w a n a p rz e z sz e re g w y p o w ie d z i J a n a P a w ł a II. N ie p e łn y je s z c z e p rz e g lą d o d n o ś n y c h te k s tó w d a je p u b li k a c ja w y d a n a z o k a zji S y n o d u R z y m sk ie g o 1980, z a ty tu ło w a n a A l’im a g e d e D ieu . L e M ariage, la F a m ille : u n e v o c a tio n . T e x te s d e J e a n P a u l I I (O cto b re 1978 — J u in 1980) p r é s e n té s p a r le C o m ité p o u r la F a m ille , C ité d u V a tic a n 1980. S z c z e  g ó ln e z n a c z e n ie m ia ły k o n f e r e n c je w y g ła s z a n e n a a u d ie n c ja c h śro d o w y c h , częścio w o o p u b lik o w a n e w to m ie p ó d ty t u łe m M ę ż c z y z n ą i n ie w ia s tą s tw o r z y ł i c h : C h r y s tu s o d w o łu je się do „ P o c z ą tk u " (C ittà d e l V a tic a n o 1980).

T e m a ty k a a d h o r t a c ji p o z o s ta je ta k ż e w dość ś c isłe j łą c z n o śc i z c ią g ie m p o p rz e d n ic h s y n o d ó w ; p o ja w ia się w ię c k o n s e k w e n tn ie w k o n te k ś c ie p ro c e s u d o jr z e w a n ia s a m o ś w ia d o m o ś c i K o śc io ła , w z b u d z o n e g o p rz e z S o b ó r W a ty k a ń sk i II. C h o d zi tu p rz e d e w s z y s tk im o św ia d o m o ść p o w o ła n ia i w ła s n e j, n ie z a s tą p io n e j m isji, ja k a sp o c z y w a n a K oiściele — L u d z ie B o ży m . O s ta tn i sy n od o ży w ił ś w ia d o m o ść w ła s n e j m is ji ro d z in y , k t ó r e j is to ta w y r a s t a z g łęb i ta je m n ic y K o ścio ła. C a ły p ro f il te m a ty c z n y V S y n o d u B is k u p ó w z a k ła d a św ia d o m e p rz e n ie s ie n ie n a rz e c z y w is to ś ć R o d z in y g łó w n y c h k a te g o r ii te o lo g ic z n y c h b u d u ją c y c h e k le z jo lo g ic z n ą s y n te z ę V a tic a n u m II.

P ró c z s z e r o k ie j p o d s ta w y d o k tr y n a ln e j d o s ta rc z o n e j p rz e z w s p o m n ia n y so b ó r, tr z e b a w s k a z a ć n a b liż sz y k o n te k s t id e o w y w y p r a c o w a n y ju ż p rz e z sa m e g o J a n a P a w ł a II, m ia n o w ic ie n a g łę b o k o te o lo g ic z n ą i c h r y s to lo g ic z n ą a n tro p o lo g ię , w y ło ż o n ą szczeg ó ln ie w e n c y k lik a c h R e d e m p to r h o m i n is, D iv e s in m is e r ic o r d ia , a n a w e t w L a b o r e m e x e r c e n s : w sz ę d z e t u t a j n a j  g łę b sz a p r a w d a lu d z k ie j e g z y s te n c ji p o ja w ia się w s a m y m c e n tr u m m is te riu m m iło ści. T e n zw ła sz c z a k lim a t, n ie s io n y p rz e z m is te r iu m m iło ś c i i m is te r iu m ż y c ia (por. a r t y k u ł p o d p o d o b n y m ty tu łe m w to m ie E w a n g e liz a c ja , W ro cław 1980, 101— 114), je s t n a jw a ż n ie js z y m ś w ia tłe m p o z w a la ją c y m u c h w y c ić w ła ś

* Redaktorem niniejszego biuletynu jest ks. Jan P r y s z m o n t , War szawa

(3)

c iw y k s z ta łt m y ś li a d h o r t a c ji F a m ilia r is c o n so r tio . O p o w a d z e d o k u m e n tu m o że św ia d c z y ć ta k ż e f a k t , że ró w n o le g ły m d la a d h o r t a c ji o w o c e m S y n o d u B is k u p ó w b y ło p o w o ła n ie p rz e z J a n a P a w ł a I I P a p ie s k ie j R a d y do S p r a w R o d z in y , o ra z z a ło ż e n ie M ię d z y n a ro d o w e g o I n s t y t u t u S tu d ió w n a d M a łż e ń s tw e m i R o d z in ą .

W a rto w ty m k o n te k ś c ie p r z y to c z y ć sło w a s a m e g o p a p ie ż a , m a ją c e c h a r a k t e r a u te n ty c z n e g o k o m e n ta r z a . W d o ro c z n y m p rz e m ó w ie n iu do k a r d y n a łó w (22.X II.1981, L ’O s s e r v a to r e R o m a n o , w y d a n ie p o ls k ie , 2, 1981, n r 12 s. 12— 12) J a n P a w e ł I I p o w ie d z ia ł m . in . co n a s tę p u je : „ T ro s k a S to lic y A p o s to ls k ie j i e p is k o p a tó w c a łe g o ś w ia ta z a b ły s ła w s p a n ia ły m św ia tłe m p o d c z a s S y n o d u B isk u p ó w , w p a ź d z ie r n ik u u b ie g łe g o r o k u . K o n k lu d u ją c to w y d a rz e n ie , z e b r a łe m i r o z w in ą łe m P r o p o sitio n e s, b io r ą c ró w n ie ż p o d u w a g ę s u g e s tie w y ło n io n e p o d c z a s lic z n y c h s p o tk a ń , w k tó r y c h k a ż d e g o d n ia b r a łe m u d z ia ł. D o k o n a łe m te g o w n a jn o w s z e j a d h o r ta c ji a p o s to ls k ie j F a m ilia  r is co n so rtio ... M a o n a b y ć ’s u m m ą ’ n a u c z a n ia K o śc io ła n a t e m a t ży c ia , o b o  w ią z k ó w , o d p o w ie d z ia ln o ś c i o r a z m is j i m a łż e ń s tw a i r o d z in y w d z is ie jsz y m św ie c ie . W d o k u m e n c ie ty m p r z y p o m n ia łe m p ie r w o tn y z a m y s ł B oga o d n o sz ą cy się do m a łż e ń s tw a , k tó r e je s t w id z ia ln y m w y ra z e m o b lu b ie ń c z e j m iło ści B o g a w o b e c lu d z k o ś c i, C h r y s tu s a w o b e c K o ścio ła... A d h o r ta c ja , k tó r a z b ie r a g ło sy i d o ś w ia d c z e n ia e p is k o p a tó w p ię c iu k o n ty n e n tó w i ja k o t a k a je s t p r a w d z iw y m w y r a z e m k o le g ia ln o ś c i K o ścio ła, s ta n o w i je s z c z e je d n o p o tw ie r d z e n ie tr o s k i K o śc io ła o in s ty t u c ję ro d z in y ; p o g łę b ia o n a ró w n ie ż i r o z w ija ja s n e n a u c z a n ie S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II n a x t e m a t m a łż e ń s tw a i ro d z in y .” K o n ty n u u ją c s w o ją w y p o w ie d ź , s tw ie r d z a p a p ie ż , że p o d s ta w o w y m z a g a d n ie n ie m z p u n k t u w id z e n ia ro li ro d z in y je s t „ s p r a w a p r z e k a z y w a n ia i o b ro n y ż y c ia : w o la B o g a-lS tw ó rcy p o w ie r z y ła w p r o s t i od p o c z ą tk u o b o w ią z e k te n p a r z e lu d z i, lecz w ła d c z y i o d u rz a ją c y w sp ó łc z e s n y h e d o n iz m c h c e n a w s z e lk i sp o só b p r z y tłu m ić w ra ż liw o ś ć i m o r a ln y im p e r a t y w su m ie ń , o d d z ie la ją c od m a łż e ń s tw a o b o w ią z e k p rz e k a z y w a n ia życia. T y s ią c e n ie w in n y c h i b e z b ro n n y c h is tn ie ń z o sta ło z n is z c z o n y c h w ło n ie m a te k ! Z a c ie r a się, n ie s te ty , ś w ia d o m o ść s e n s u ż y c ia i w k o n s e k w e n c ji s z a c u n k u d la c z ło w ie k a ” .

B y ło b y p rz e d s ię w z ię c ie m n a d e r z u c h w a ły m s tre s z c z a ć lu b k u sić się 0 a d e k w a tn e z a p re z e n to w a n ie te g o d o k u m e n tu ; n a le ż y d la te g o o g ra n ic z y ć się d o b a rd z o f r a g m e n ta r y c z n y c h i o g ó ln y c h u w a g . C a ły w y k ła d te o lo g ii m a ł ż e ń s tw a i ro d z in y z a w a r ty w a d h o r ta c ji, je s t u s y tu o w a n y św ia d o m ie w p e r s p e k ty w ie w ia r y o ra z e w a n g e liz a c ji. G łó w n e p r z e s ła n k i n a w ią z u ją w p r o s t do p la n u B ożego i p ro w a d z ą do u k a z a n ia ta k ie j w iz ji ro d z in y , k tó r a ro z s a d z a ja k ie k o lw ie k czy sto z ie m sk ie k a te g o r ie lu b cz y sto filo z o fic z n e u ję c ie b y tu 1 is to ty . „ R o d z in a c h r z e ś c ija ń s k a je s t b o w ie m p ie r w s z ą w s p ó ln o tą p o w o ła n ą do g ło s z e n ia E w a n g e lii o so b ie lu d z k ie j, k t ó r a je s t w s ta ły m ro z w o ju , i d o p ro w a d z e n ia je j, p o p rz e z s to p n io w e w y c h o w a n ie i k a te c h e z ę , do p e łn e j d o j r z a ło ś c i lu d z k ie j i c h r z e ś c ija ń s k ie j” (n r 2). I s to tn e je s t to, że p a p ie ż m ó w i o ro d z in ie c h r z e ś c ija ń s k ie j ja k o o w ła ś c iw y m m o d e lu i n o r m a ty w n e j p r a w d z ie r o d z in y lu d z k ie j. O dcięcie, od E w a n g e lii n ie p o z w a la ro d z in ie n a o sią g n ię c ie j e j lu d z k ie j p e łn i. „ K o śció ł (...) je s t g łę b o k o p r z e k o n a n y , że je d y n ie p r z y ję c ie E w a n g e lii p o z w a la n a s p e łn ie n ie w s z y s tk ic h n a d z ie i, k tó r e c z ło w ie k s łu s z n ie p o k ła d a w m a łż e ń s tw ie i ro d z in ie . Z a m ie rz o n e p r z e z B o g a w a k c ie s tw ó r c z y m m a łż e ń s tw o i ro d z in a s ą w e w n ę tr z n ie s k ie ro w a n e do u rz e c z y w is tn ie n ia się w C h r y s tu s ie i p o tr z e b u ją J e g o ła s k i d la u z d ro w ie n ia z r a n g rz e c h u i n a w ią z a n ia do p o c z ą t k u ’, cz y li do p e łn e g o p o z n a n ia i c a łk o w ite g o w y p e łn ie n ia z a m y s łu B o żeg o ” (n r 3). R o d z in a je s t w ię c p rz e d e w s z y s tk im rz e c z y w is to ś c ią r e l ig i jn ą i m o ż n a ją w p e łn i z ro z u m ie ć je d y n ie w k o n te k ś c ie zb a w c z e g o p la n u B oga, a k o n s e k w e n tn ie — p o p rz e z p e łn ię o b ja w ie n ia i p e łn ię d z ie ła zb a w c z e g o C h ry s tu s a . J a k o ta j e m n i c a r e l ig i jn a m o że b y ć ro d z in a p o z n a n a je d y n ie w ś w ie tle B o żym . L u d z k a w ie d z a , p o z o s ta w io n a s a m a so b ie, tu n ie w y s ta r c z a . S zczeg ó l n ie n a g lą c y m p o s t u la t e m je s t d z iś p rz y m ie r z e n a u k i z m ą d r o ś c ią sa m e g o B o g a , a b y o c a lić n a jg łę b s z ą p r a w d ę r o d z in y (n r 4— 8). W c a łe j k o m p o z y c ji

(4)

d o k u m e n tu f u n k c j o n u je je d n o p o d s ta w o w e , ś c iśle te o lo g ic z n e r o z u m ie n ie r o d zin y , ja k k o lw ie k , ze w z g lę d u n a złożoność z a g a d n ie n ia , a d h o r t a c ja u w z g lę d n ia g łó w n e , p o n ie k ą d k la s y c z n e sp o so b y u jm o w a n ia te j rz e c z y w is to śc i, d o c h o d z ą c e w y r a ź n ie j do g ło s u w ró ż n y c h c z ę śc ia c h d o k u m e n tu . P o d z ia ł a d h o r - ta c ji n a c z te ry części je s t rz e c z o w o c a łk o w ic ie u z a s a d n io n y , a le n ie m o ż n a go tłu m a c z y ć w s e n s ie w y d z ie le n ia o d rę b n y c h p rz e d m io tó w fo r m a ln y c h w d u c h u p o d z ia łu n a część o p iso w ą , d o g m a ty c z n ą , e ty c z n ą i p r a k ty c z n o - p a s - to r a ln ą . W p e w n y m s to p n iu p o d z ia ły n a w ią z u ją do s t r u k t u r y s y n o d a ln e g o te k s tu tz w . p ro p o s itio n e s, a le p la n c a ło śc i w sw e j b u d o w ie fo r m a ln e j i sy s te m a ty c e tr e ś c io w e j je s t c a łk o w ic ie o ry g in a ln y , w ła s n y , c a łk o w ic ie w o ln y od o b c ią ż e ń w ła ś c iw y c h p r a c y k o m p ila to r s k ie j. A u to r od p o c z ą tk u do k o ń c a c z u je się p a n e m w ła s n e j k o n c e p c ji, w ła s n e j sy n te z y , p a n e m W łasnego te k s tu w e w s z y s tk ic h jeg o szc z e g ó ła c h i w ią z a n ia c h k o m p o z y c y jn y c h . T e k s t je s t w cało ści, id eo w o , lo g iczn ie, a ta k ż e lite r a c k o d z ie łe m z u p e łn ie je d n o r o d n y m w e w n ę tr z n ie i je d n o z n a c z n y m w sw o im is to tn y m z n a c z e n iu . P o p rz e z k a ż d e z d a n ie p r z e b i ja w ła s n a o so b o w o ść a u to r a . C z y te ln ik o w i, od p ie r w s z e j do o s ta tn ie j s tro n y , to w a rz y s z y s p o jrz e n ie a u to r a , n a tc h n io n e w ia r ą , z a p a trz o n e w ta je m n ic ę P rz e d w ie c z n e j M iłości, k tó r a p o s ta n o w iła o b ja w ić się ja k w ż y w y m o b ra z ie sw o im , w k o m u n ii osób, k tó r e ty m sa m y m z o s ta ją o b d a ro w a n e p o w o ła n ie m , p o le g a ją c y m n a ż y w y m o b ja w ie n iu i p r z e d łu ż a n iu w św ie c ie te jż e N ie s k o ń c z o n e j M iłości. J e s t to od p o c z ą tk u do k o ń c a t r a k t a t te o lo g ic z n y , św ia d o m ie o d s ła n ia ją c y m is ty c z n y w y m ia r p rz y m ie r z a , p rz e z k tó r e B óg s a m m ie s z k a w p o ś r o d k u k o m u n ii osób. C z y te ln ik a , o sw o jo n e g o ze s ty le m c z c ig o d n y c h tr a k ta t ó w te o lo g ic z n y c h , w k tó r y c h t a k w ie le m ie js c a p o ś w ię c a n o a r g u m e n to m e x tr a d itio n e , m oże n a c h w ilę z a s ta n o w ić f a k t, że p a p ie ż n ie m a l z u p e łn ie n ie c y tu je ź ró d e ł i d o k u m e n tó w n a u k i K o śc io ła p o w s ta ły c h p rz e d S o b o re m W a ty k a ń s k im II ; je d y n ie b a rd z o s k r o m n ie i ja k b y d ru g o r z ę d n ie p rz y ta c z a p o je d y n c z e z d a n ia ta k ic h a u to r ó w ja k T e r t u l i a n i św ię c i J a n C h r y z o s t o m , A m b r o ż y , A u g u s t y n , i T o m a s z z A k w i n u . C a ła je d n a k ż y w a tr a d y c ja K o śc io ła d o ty c z ą c a m a łż e ń s tw a i ro d z in y z o s ta ła p o d ję ta i u s y s te m a ty z o w a n a w a d h o r ta c ji w s y n te z ie z g o d n e j z d u c h e m S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. J e s t to ta k ż e św ia d o m a , ow szem , p r o f e ty c z n a in t e r p r e t a c j a c a łe j tr a d y c y jn e j d o k tr y n y K o śc io ła o m a łż e ń s tw ie i ro d z in ie (por. n r 29). P a p ie ż u ja w n ia , iż p o s ia d a św ia d o m o ść te j ro li, ja k a p r z y p a d a m u w K o śc ie le n a p o d s ta w ie u rz ę d u a p o s to ls k ie g o (por. n r 2). C z y te ln ik n ie m o ż e m ie ć w ą tp liw o ś c i, że z a w a r ta w d o k u m e n c ie n a u k a je s t n a u k ą K o śc io ła ; m ó w i o ty m b a rd z o w y ra ź n ie ta k ż e f o r m a ln a s tr o n a te k s tu , w k tó r y m p o sz c z e g ó ln e p u n k ty w y k ła d u z a c z y n a ją się od słó w „ K o śció ł w ie r z y ” , „K o śc ió ł n a u c z a ” a lb o „ K o ś ció ł je s t p r z e k o n a n y ” , co je s t b a rd z o częste. W te j c a ło ś c io w e j i o rg a n ic z n e j r e i n t e r p r e t a c j i n a u k i K o śc io ła o m a łż e ń s tw ie i ro d z in ie , z o sta ł z c a łą p o w a g ą p o d tr z y m a n y a n a w e t p o d n ie s io n y a u t o r y te t e n c y k lik i H u m a n a e v ita e , k tó r e j is to tn e tw ie r d z e n ia p a p ie ż r o z w ija z w ła sz c z a w n - r a c h 29—34.

S z c z e g ó ln ie ja s n o z o sta ł u k a z a n y te o lo g ic z n o m o ra ln y w y m ia r ro d z ic ie l stw a , g łó w n ie w ś w ie tle p r z e s ła n e k b ib lijn y c h i s a k r a m e n ta ln y c h . N o rm a e ty c z n a w te j d z ie d z in ie je s t po p r o s tu p r a w d ą Bożą,_ a n ie k o n s t r u k c ją f ilo zo fic z n ą . Z a d a n ie m te o lo g ó w je s t w y ja ś n ia ć tę n a u k ę i u k a z y w a ć je j k o rz e n ie w sa m y m p la n ie B ożym . P a p ie ż g ło s i n a u k ę , lecz n ie b u d u je s y s te m a ty c z n e g o w y k ła d u e ty k i; in te g r a l n a p o s ta ć te o lo g ic z n e j e ty k i m a ją c e j za p r z e d m io t p o s ła n n ic tw o ro d z ic ie ls k ie d o m a g a się p e łn e g o w y e k s p lik o w a n ia tzw . m o ty w a c ji e ty c z n y c h i r a c ji p e rs o n a lis ty c z n y c h , a p rz e d e w s z y s tk im w y ja ś n i e n ia je j p o d s ta w b ib lijn y c h (n r 31). N o rm y m o r a ln e w y n ik a ją z p la n u B ożego, a le z n a jd u j ą s w o je is to tn e o d b ic ie w s a m y m c z ło w ie c z e ń stw ie . I s tn ie j e ś c is ła w ię ź m ię d z y r o z u m ie n ie m n o rm m o r a ln y c h a o k re ś lo n ą w iz ją a n tro p o lo g ii. S p ó r o „ m e to d ę ” z a c ie m n ia ją c y w s p ó łc z e s n ą e ty k ę r o d z i c ie ls tw a , je s t w g ru n c ie rz e c z y w y ra z e m s p rz e c z n o śc i p o m ię d z y d w o m a z u p e łn ie o d m ie n n y m i k o n c e p c ja m i c z ło w ie k a i m o r a ln o ś c i (por. n r 32).

W ra c a ją w ię c i tu p e w n e e le m e n ty m e ta fiz y k i; je d n a k filo z o fic z n e p o ję c ia

(5)

BIULETYN TEOLOGICZNOMORALNY

i r o z u m o w a n ia p o z o s ta ją c a łk o w ic ie w słu ż b ie p r z e k a z u i w y ja ś n ia n ia tr e ś c i o b ja w io n y c h . B y t n ie je s t n ig d y ro z w a ż a n y „ s a m w so b ie ” , lecz w w iz ji śc iśle b ib lijn e j, w k tó r e j c a łą s w o ją p r a w d ą i a k ty w n o ś c ią p o z o s ta je w f u n k c ji S ło w a i D a ru . P ie r w o tn a , s tw ó r c z a s y m b o lik a b y tu , z o s ta je d o p e łn io n a p rz e z W c ie le n ie S ło w a i p o s ła n ie D u c h a . J e s t to z a ra z e m k o n s e k r a c ja c ia ła i je g o d a ls z e u d u c h o w ie n ie . C z ło w ie c z e ń s tw o u z y s k u je w t e n sp o só b szcze g ó ln ą p rz e jrz y s to ś ć , d z ię k i k tó r e j ta je m n ic a S ło w a i D a r u s ta je się w id z ia l n a w z n a k u p rz y m ie r z a m a łż e ń s k ie g o . W id z ia ln o ś ć o so b y ju ż „od p o c z ą tk u ” z o s ta je u k ie r u n k o w a n a k u s a k r a m e n t a ln e j k o m u n ii osób, p rz e z k t ó r ą Bóg s a m s ta je się „ w id z ia ln y ” w ta je m n ic y C ia ła C h ry s tu s o w e g o . S y m b o lik a d a r u w sz c z e p io n a ju ż w s tw o r z o n ą p r a w d ę m a łż e ń s tw a , p o d n ie s io n a n a p ła s z czy zn ę s a k r a m e n ta ln ą , słu ż y o b ja w ie n iu n a jw y ż sz e g o D a r u B o g a, d o k o n a n e g o p rz e z J e z u s a C h r y s tu s a , w D u c h u Ś w ię ty m .

W k o n te k ś c ie te j a n tr o p o lo g ii m ę sk o ść i k o b ie c o ść n ie ' są e le m e n ta m i k o sm o su , lecz sam e g o c z ło w ie c z e ń stw a , o w szem sam e g o o b ra z u B ożego i w c h o d z ą w is to tn ą s t r u k t u r ę p rz y m ie r z a . P o w o ła n ie m ę ż c z y z n y i k o b ie ty , k s z ta łto w a n e n a p o z io m ie B ożego o b ra z u i p rz y m ie r z a , n ie je s t je d n o s tr o n n ie z d e te rm in o w a n e w k i e r u n k u m a łż e ń s tw a ; p o w o ła n ie do d z ie w ic tw a s t a n o w i p e łn ą i ró w n o rz ę d n ą fo r m ę u rz e c z y w is tn ie n ia się s e n s u b y c ia m ę ż c z y z n ą i k o b ie tą ; ow szem , u k a z a n ie i z r e a liz o w a n ie w sp o łe c z e ń s tw ie lu d z k im o b y d w u f o r m p o w o ła n ia m ężc z y z n y i k o b ie ty o b ja w ia p e łn e z n a c z e n ie czło w ie c z e ń s tw a . M a m y tu do c z y n ie n ia z p r a w d z iw ą te o lo g ią c ia ła i p łc i; je s t tu w y r a ź n e p rz e z w y c ię ż e n ie d ość c ia s n e j o p ty k i, j a k a to w a rz y s z y ła e ty c e m a łż e ń s k ie j w p r z y p a d k u , g d y ta w y c h o d z iła od. a n a liz y p o p ę d u i jeg o n a t u r a l n e j (je ż e li n ie p o p r o s tu g a tu n k o w e j) celo w o ści. To, co p r z e d s ta w ia a d h o r t a c ja , je s t c zy m ś z n a c z n ie w ię c e j, n iż n a jb a r d z ie j n a w e t s u b lim o w a n a h u m a n iz a c ja w z g lę d n ie p e r s o n a liz a c ja p o p ę d u . To, co p r o p o n u je J a n P a w e ł II, je s t, j a k d o tą d , n a jb a r d z ie j k o n s e k w e n tn ą te o lo g ią c ia ła , w y k o r z y s tu ją c ą m o ż liw ie w s z y s tk ie w n io s k i z te o lo g ic z n o - b ib lijn y c h a n a liz m a j ą c y c h za p rz e d m io t ta je m n ic ę s tw o r z e n ia i o d k u p ie n ia c ia ła .

T r u d n o b y ło b y u k a z a ć ju ż te r a z p e łn e z n a c z e n ie teg o d o k u m e n tu n ie ty lk o d la te o lo g ii ro d z in y , a le ta k ż e d la te o lo g ii m o r a ln e j w o góle. W iz ja c z ło w ie k a , ży cia , m iło śc i i p o w o ła n ia , u k a z a n e k o m p e te n tn ie , n ie z w y k le g łę b o k o i k o n s e k w e n tn ie w d u c h u te o lo g ii S o b o ru ..W a ty k a ń sk ie g o II, o d k r y w a ją w ie le n o w y c h d ró g d la n a jt r u d n ie js z e j ja k d o tą d d z ie d z in y te o lo g ii m o r a l n e j, to je s t d la e ty k i m a łż e ń s tw a i ro d z in y . P rz e z to sam o je d n a k d o k u m e n t u k a z u je z u p e łn ie n o w e p e r s p e k ty w y d la ro z w ią z a n ia ta k ic h z a g a d n ie ń ja k z ro z u m ie n ie je d n o ś c i lu d z k ie j w ogóle, z ro z u m ie n ie is to ty K o śc io ła ja k o w s p ó ln o ty osób i w re s z c ie z ro z u m ie n ie w ła ś c iw e j ro li i m is ji lu d z k o ś c i w św iecie. k s. J e r z y B a jd a , W a rs z a w a II. S P R A W O Z D A N IA 1. E u c h a r y s tia — r ę k o j m i ą o d n o w y ś w ia ta T eo lo g ic z n e s y m p o z ju m w r a m a c h K o n g re s u E u c h a ry s ty c z n e g o P o c z ą w sz y o d 13 lip c a 1981 r. p rz e z 10 d n i K o śc ió ł p o w s z e c h n y , szcze g ó ln ie zaś w e F r a n c j i, ż y ł p o g łę b io n ą r e f le k s j ą n a d E u c h a r y s tią . S ta ło się to za p rz y c z y n ą 42 K o n g re s u E u c h a ry s ty c z n e g o w L o u rd e s . U d a n y m w p r o w a d z e n ie m d o n ie g o b y ło -trzy d n io w e (od 13 do 15 lip c a ) sy m p o z ju m te o lo g ic z n e. O b ra d y o d b y w a ły się w d o b rz e p r z y g o to w a n e j a u li U n iw e r s y t e tu -im. P a u la S a b a ti e r a w T u lu z ie (np. m o ż n a b y ło s łu c h a ć tłu m a c z e n ia p r e le k c ji w 3 ję z y k a c h : a n g ie ls k im , f r a n c u s k im i h is z p a ń s k im ). P o s ie d z e n io m p r z e w o d n ic z y ł sy n m ło d e g o k o śc io ła a f r y k a ń s k ie g o — k a r d y n a ł T h i am d o u m z S e n e g a lu . O b r a d a m i k ie r o w a li k s. p ro f. P ie r r e E y t, r e k t o r I n s ty t u t u К а

(6)

-to lic k ie g o w T u lu z ie o ra z k s. p ro f. R e n é C o s t e , m o r a li s ta te g o ż i n s t y t u tu . W o b r a d a c h u c z e s tn ic z y ło o k o ło 200 o só b z 35 k r a jó w , w ś ró d n ic h w ie lu b is k u p ó w , r e k to r ó w w y ż sz y c h u c z e ln i k a to lic k ic h , te o lo g ó w , so c jo lo g ó w , e k o n o m is tó w o ra z p r z e d s ta w ic ie li ró ż n y c h o r g a n iz a c ji m ię d z y n a ro d o w y c h n io s ą c y c h p o m o c b ie d n y m i p o tr z e b u ją c y m . v T e m a t s y m p o z ju m : R e s p o n s a b ilité , p a r ta g e , E u c h a r is tie (O d p o w ie d z ia ln o ść , d z ie le n ie się, E u c h a r y s tia ) ro z w a ż a n y b y ł w o p a rc iu o m y ś l p r z e w o d n ią k o n g re s u : J e z u s C h r y s tu s — C h leb em ła m a n y m d la ś w ia ta . K a r d y n a ł T h i a n d o u r n w sw o im w s tę p n y m p r z e m ó w ie n iu p rz y p o m n ia ł u c z e s tn ik o m ż y c z e n ie J a n a P a w ł a II, b y s k u p ili u w a g ę i w s z y s tk ie w y s iłk i n a d o d n o w ie n ie m p r z e ż y w a n ia E u c h a r y s tii w n a s z y c h c z a sa c h , po c z y m p o s ta w ił p y ta n ie : „ J e ś li c h rz e ś c ija ń s tw o n ie z d o ła o c a lić ś w ia t a i c y w iliz a c ji od g ro ż ą c y c h ic h n ie b e z p ie c z e ń s tw , to k to te n ś w ia t i c y w ilia z c ję o c a li? ” W o b r a d a c h s ta r a n o się u w y d a tn ić w a ż n y p r o b le m te o lo g ic z n o m o ra ln y , m ia n o w ic ie j a k p o g łę b ić w ię ź E u c h a r y s tii z ż y c ie m . T e m a t t e n w r a c a ł w c o d z ie n n y c h o b r a d a c h sy m p o z ju m .

P ie rw s z e g o d n ia p r z e d s ta w ic ie le r ó ż n y c h k r a jó w ze w s z y s tk ic h k o n ty n e n tó w , b io r ą c za p u n k t w y jś c ia p r e z e n to w a n e ś w ia d e c tw a w p rz e ż y w a n iu E u c h a r y s tii w sw o im k r a j u , u w y d a tn ia li s p e c y fic z n e a s p e k ty ż y c ia e u c h a ry s ty c z n e g o w r a z z im p lik a c ja m i d la ż y c ia c o d z ie n n e g o . W y p o w ie d z i b y ły b a rd z o z ró ż n ic o w a n e . P i e r r e t t e A t t o u o (A fry k a ) p o d k r e ś liła , że tr z e b a k o n ie c z n ie z d y n a m iz o w a ć i z a k tu a liz o w a ć ży cie z E u c h a r y s tii, b y w w ie lu w y p a d k a c h z n ie k s z ta łc o n y i b o le s n y o b ra z A f r y k i, s ta ł się o b ra z e m p r z e m ie n io n e g o C h r y s tu s a . P r z e d s ta w ic ie l A m e r y k i Ł a c iń s k ie j, M a rc e llo de C a r v a lh o A z e V o d o s tw ie rd z ił m ię d z y in n y m i, że J e z u s C h r y s tu s , ja k o c h le b ła m a n y d la n o w eg o ś w ia ta , g w a r a n tu je je d n o ś ć w s z y s tk ic h lu d z i z z a c h o w a n ie m ró ż n o ro d n o ś c i i n ie p o w ta r z a ln o ś c i k a ż d e j in d y w id u a ln o ś c i. O jc ie c D. S. A m a l o r p a v a d a s s (A zja) p rz y p o m n ia ł, że E u c h a r y s tia je s t tw ó r czą siłą , k tó r a p o g łę b ia św ia d o m o ść n a s z e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j za to, b y k a ż d y m ia ł c h le b , u z a s a d n ia c elo w o ść d z ie le n ia się p o s ia d a n y m c h le b e m , o ra z p o b u d z a n a s i a n g a ż u je do z m ia n y d o ty c h c z a s p r z y j ę ty c h s c h e m a tó w m y ś le n ia . D la p r z e d s ta w ic ie la S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h E u c h a r y s tia j e s t ta k ż e ź ró d łe m p ra w d z iw e g o i b o g a te g o ż y c ia w s p ó ln o to w e g o , k tó re g o t a k b a rd z o p o tr z e b u ją n a w e t ci lu d z ie , k tó r y m p o d w z g lę d e m m a t e r i a l n y m n ie b r a k niczego. W ie lo a s p e k to w o ś ć p r o b le m u E u c h a r y s tii b y ła p rz e d m io te m o b ra d d r u g ieg o d n ia sy m p o z ju m . B y ła to je d n a k r e f le k s ja , od s tr o n y n a u k o w e j, d o j rz a ła i p o g łę b io n a . K a ż d e m u z p r e le g e n tó w c h o d z iło g łó w n ie o w y d o b y c ie e le m e n tó w u k a z u ją c y c h b liż sz y z w ią z e k E u c h a r y s t ii z ż y c ie m c h r z e ś c ija ń sk im .

F ilo z o f J . L a d r i e r e z a z n a c z y ł, że E u c h a r y s tia i u m ie ję tn o ś ć d z ie le n ia się id ą ze so b ą w p a r z e i s tą d c z ło w ie k o w i, k tó r y je d n o c z y się z B o g iem n i k t n ie m o że b y ć obcy. N a to m ia s t b is k u p A. S a n o n (G ó rn a W o lta) w o p a rc iu o a n a lo g ię m ię d z y s p o ż y w a n ie m p o s iłk u w ro d z in ie a f r y k a ń s k ie j a U c z tą E u c h a r y s ty c z n ą w y d o b y ł a s p e k t a n tr o p o lo g ic z n y E u c h a r y s tii m ó w ią c , że K o śc ió ł je s t m a tk ą n o w e j lu d z k o ś c i, k tó r a ro d z i się i r o z w ija , b io  rą c za p o d s ta w ę ży cie e u c h a ry s ty c z n e . P o d o b n ą m y ś l p r z e k a z a ł te o lo g O le- g a rio G o n z a le z de C a r d e d a l z S a la m a n k i s tw ie r d z a ją c , iż E u c h a r y s tia w ła ś c iw ie r o z u m ia n a i w p e łn i p rz e ż y w a n a , d a je s z e rsz ą m o żn o ść z a a n g a ż o w a n ia się K o śc io ła w e w s p ó łc z e s n y m św ie c ie i d la k o n k r e t n y c h lu d z i.

Z a d a n ie m o s ta tn ie g o d n ia s y m p o z ju m b y ło w y p r a c o w a n ie k ilk u p r a k ty c z n y c h p r o p o z y c ji w y p ły w a ją c y c h z p r z e ż y w a n ia E u c h a r y s tii d la e g z y s te n c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j. Z n a la z ły o n e sw o je w ła ś c iw e m ie js c e w k o ń c o w e j części o rę d z ia s k ie ro w a n e g o p rz e z o b e c n y c h n a s y m p o z ju m do u c z e s tn ik ó w K o n g re su E u c h a ry s ty c z n e g o i do w s z y s tk ic h c h rz e ś c ija n . K a ż d e g o d n ia u c z e s tn ic z ą c y w w y k ła d a c h s p o ty k a li s ię ta k ż e d w a ra z y d z ie n n ie , b y w 2 0 -o so b o w y c h g r u p a c h p rz y g o to w y w a ć p e łn y te k s t w s p o m n ia n e g o w y ż e j o rę d z ia . P ie r w o tn a je g o w e r s j a u le g ła g r u n to w n e j p rz e r ó b c e 5*

(7)

p o b u r z liw y c h d y s k u s ja c h . U w z g lę d n io n o k a ż d ą w y p o w ie d ź , k tó r a p a d ła w c z a sie o b ra d . P r z y o s ta te c z n e j r e d a k c j i o r ę d z ia c h o d z iło o to, b y p r o b le m a ty k ę te o lo g ic z n o m o ra ln ą d o ty c z ą c ą ż y c ia E u c h a r y s tią , u k a z a ć w s z e c h

s tro n n ie .

W o p a rc iu o w y p o w ie d z i p re le g e n tó w , a ta k ż e b io r ą c p o d u w a g ę w y n ik i a n a liz y rz e c z y w is to ś c i d z is ie js z e g o ś w ia ta , w y d o b y w a o rę d z ie sp rz e c z n o ść m ię d z y p o s tę p o w a n ie m a sło w a m i i d e k la r a c ja m i c h r z e ś c ija n o w ie rz e . O to b o w ie m , m ó w i d o k u m e n t, s p r a w u j e m y E u c h a r y s tię , k tó r a je s t d a r e m i z n a k ie m je d n o ś c i, a ż y je m y w ś w ie c ie c o ra z b a r d z ie j r o z b ity m i p o d z ie lo n y m . J a k m o ż n a w ię c s p r a w o w a ć E u c h a r y s tię z c z y s ty m su m ie n ie m , k ie d y s e tk i m ilio n ó w m ężc zy zn , k o b ie t i d ziec i ż y ją w n ie k tó r y c h r e jo n a c h ś w ia ta w s k r a j n e j n ę d z y . I s tn ie j e n a d a l z a le ż n o ść e k o n o m ic z n a je d n y c h od d r u g ich , n ie s p r a w ie d liw y i n ie r ó w n y p o d z ia ł d ó b r a b o g a ty w w ie lu w y p a d k a c h n ie p o tr a f i d z i e l i ć się w ła s n y m i z a s o b a m i, a c zęsto d a j e b ie d n e m u z t e go, co m u z b y w a . Z a d a n ie m c h r z e ś c ija n in a w d o b ie o b e c n e j je s t p o z n a ć te f a k ty , a n a s tę p n ie , p o ic h p r z e a n a liz o w a n iu z ro b ić k r o k d a le j, p o d e jm u ją c t r u d p r z e t w a r z a n ia te j rz e c z y w is to ś c i n a lep szą.

O rę d z ie p o d e jm u je te ż z a g a d n ie n ie g ło d u w z n a c z e n iu sz e rsz y m . D z is ie j szy c z ło w ie k je s t g ło d n y n ie ty lk o c h le b a , a le je s t ta k ż e g ło d n y p ra c y , w o l n ości, s p r a w ie d liw o ś c i, m iło śc i, s z a c u n k u d la s w o je j k u lt u r y , n a d z ie i n a le p szą p rz y s z ło ś ć . W p o c z u c iu o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a to , b y n i k t n ie c ie r p ia ł t a k ie g o g ło d u , d o k u m e n t w z y w a n a s w s z y s tk ic h do z m ia n y m e n ta ln o ś c i i do p o p ra w n e g o u ło ż e n ia r e l a c ji m ię d z y lu d z k ic h n a c a ły m św ie c ie i w k a ż d e j sp o łeczn o ści.

W o rę d z iu m o ż n a te ż o d n a le ź ć o p ty m is ty c z n ą n u tę : w d o b ie o b e c n e j s ą lu d z ie , k tó r z y ju ż z m ie n ili lu b z m ie n ia ją sp o só b w ła s n e g o ż y c ia o tw ie r a ją c się n a p o tr z e b y in n y c h , n a p r a w ia j ą c sw ó j sp o só b m y ś le n ia , z w a lc z a ją c e g o iz m i k o n s u m p c y jn e n a s ta w ie n ie do ży cia . W y ra z e m teg o je s t p o w s ta w a n ie o rg a n iz a c ji o c h a r a k t e r z e o g ó ln o ś w ia to w y m w c e lu r e g u lo w a n ia b a rd z ie j s p r a w ie d liw e g o p o d z ia łu d ó b r i u s t a la n i a s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h o p a rty c h n a m iło ś c i b liź n ie g o . W sz y s tk o p o d e jm u je się p o to , b y ż a d n e g o c z ło w ie k a n ie p o z o s ta w ić w s y tu a c ji n ie lu d z k ie j. T e n w s p ó łu d z ia ł w n ie s ie n iu pom o cy w z a je m n e j, z w ła sz c z a n a jb a r d z e j p o tr z e b u ją c y m , s tw ie r d z a o rę d z ie , p o w i n ie n b y ć r e a liz o w a n y w w y m ia r z e św ia to w y m , n ie z a le ż n ie od p rz y n a le ż n o ś c i, s t a n u p o s ia d a n ia czy p rz e k o n a ń .

W z b liż e n iu E u c h a r y s tii do ż y c ia m o ż e n a m p o m ó c a n a lo g ia z ż y c ie m co d z ie n n y m w ro d z in ie . N a le ż a ło b y w ię c w y k o rz y s ta ć p r a k t y k o w a n i e g o śc in n ości, w sz e lk ie g o r o d z a ju p rz y ję ć , sło w e m teg o w s z y s tk ie g o , co w w ię k s z o ści k u l t u r w ią ż e się z p o s iłk ie m . P o d k r e ś la li to w sz czeg ó ln y sp o só b n a si b r a c ia z A fry k i, s tw ie r d z a ją c : „ b ra ć , p ić i jeść, w s p o m in a ć — są to a k ty c o d z ie n n e , k tó r e je d n o c z ą c z ło w ie k a ze s tw o r z e n ie m , c z ło w ie k a z c z ło w ie k ie m , a z w ła sz c z a lu d z i z d a ra m i, k tó r e p o c h o d z ą od B o g a ” . W z a k o ń c z e n iu o rę d z ia z n a jd u j e m y k il k a szc z e g ó ło w y c h w s k a z a ń p r a k ty c z n y c h d o ty c z ą c y c h z w ią z k u E u c h a r y s tii z ż y c ie m . T y c h , k tó r z y ją p r z y j m u ją , J e z u s w z y w a do d z ie le n ia się o c h o tn ie z in n y m i o ra z do s p r a w ie d li w o śc i i m iło śc i w o tw a r c iu n a ic h p o trz e b y . T o te n s a m D u c h Ś w ię ty , k tó r y p r z e m ie n ia c h le b i w in o , o w o ce z ie m i i p r a c y r ą k lu d z k ic h w C ia ło i K re w J e z u s a C h r y s tu s a , p r z e m ie n ia ta k ż e w s z y s tk ic h , k tó r y c h B óg z a p ra s z a do sw eg o S to łu . P e łn e z je d n o c z e n ie z C h r y s tu s e m ro d z i a k c e p ta c ję i c h ę ć u w a ż a n ia za b r a t a k a ż d e g o c z ło w ie k a , a w k o ń c u a n g a ż u je go n a rz e c z b u d o w y n o w e g o ś w ia ta . D z ie le n ie się ty m s a m y m c h le b e m p rz e z w s z y s tk ic h c h rz e ś c i j a n je s t s to p n io w y m re a liz o w a n ie m o b ie tn ic y je d n o c z e n ia lu d z i w C h r y s t u sie i w z a je m n ie m ię d z y so b ą. C z ę s ty k o n ta k t z C h r y s tu s e m E u c h a r y s ty c z n y m d o d a je c z ło w ie k o w i siły i o d w a g i, b y n ió s ł i re a liz o w a ł m i ł o ś ć ta m , g d z ie d ru g i c z ło w ie k c ie r p i lu b je s t w p o tr z e b ie . N ie m o ż n a w ię c p r a k t y k o w a ć E u c h a ry s tii, je ś li m a się z a m k n ię te o czy n a n ie s p r a w ie d liw o ś ć czy u c is k b ie d n y c h .

(8)

n a z a k o ń c z e n ie s y m p o z ju m w o d n o w io n e j b a z y lic e S a in t S e rn in . W k o n c e le b r z e w z ię li u d z ia ł ta k ż e k a p ła n i T u lu z y , a lic z n ie z g ro m a d z e n i w ie r n i teg o m ia s ta w y p e łn ili ś w ią ty n ię po b rz e g i. H o m ilię w c z a sie M szy św . w y g ło sił a r c y b is k u p D o m H e ld e r C a m a r a z B ra z y lii, n a w ią z u ją c je s z c z e r a z do w a ż n ie js z y c h m y ś li o rę d z ia . P o w ie d z ia ł o n m ię d z y in n y m i, że lu d z ie , k tó r z y p r z y j m u j ą K o m u n ię św . są, p r z y n a j m n i e j . p o w in n i być, lu d ź m i m o d litw y i c z y n u , k o n te m p la c ji i z a a n g a ż o w a n ia o ra z łą c z ą się z ty m i, k tó r z y c z y n ią ś w ia t n o w y m . I s tn ie j e je d n a k je s z c z e w ie le do z ro b ie n ia w K o śc ie le , b y E u c h a r y s tia o z n a c z a ła n a p r a w d ę t e n n o w y ś w ia t.

W ięk szo ść u c z e s tn ik ó w sy m p o z ju m , p o je g o z a k o ń c z e n iu , u d a ła się n a K o n g re s E u c h a r y s ty c z n y do L o u rd e s , b y ta m w s z e r s z y m g ro n ie i w u r o c z y s ty c h c e le b r a c ja c h p rz e ż y w a ć ta je m n ic e E u c h a r y s tii. k s . A n d r z e j S w ią tc z a k , Ł ó d ź 2. I n f o r m a c ja a s u m ie n ie K o n g re s te o lo g ó w m o r a lis tó w o b s z a r u ję z y k a n ie m ie c k ie g o Co d w a l a t a m o r a liś c i w y k ła d a ją c y w ję z y k u n ie m ie c k im w w y ż sz y c h z a k ła d a c h n a u k o w y c h s p o ty k a ją się n a k o n g re s ie p o ś w ię c o n y m a k tu a ln y m p ro b le m o m m o r a ln y m . K o n g re s w r o k u 1981 o d b y ł się w d n ia c h 21— 25 w r z e ś n ia w H a m b u r g u , w g m a c h u K a th o lis c h e A k a d e m ie , z a słu ż o n y m w d z ie d z in ie p o g łę b ie n ia k o n ta k tó w k u lt u r a l n y c h m ię d z y n a r o d a m i. W c h a

r a k t e r z e g o ści od d łu ż sz e g o ju ż c z a su z a p r a s z a n i są do u d z ia łu w k o n g r e sa c h ró w n ie ż p o ls c y m o ra liś c i. W H a m b u r g u w z ię ło u d z ia ł o śm iu p o ls k ic h w y k ła d o w c ó w : k s. d r B o g u s ła w I n l e n d e r , ks. doc. d r H e lm u t J u r o s, k s. d r G rz e g o rz O k r o y , k s. p ro f, d r S ta n is ła w O l e j n i k i k s. doc. d r J a n P r y s z m o n t z· W a rs z a w y , k s. d r J a n K o w a l s k i ' i k s. d r J a n T e l u s z K r a k o w a o ra z k s. d r Z b ig n ie w T e i n e r t z P o z n a n ia . K o n g re s h a m b u r s k i b y ł p o ś w ię c o n y p r o b le m a ty c e ś r o d k ó w m a so w e g o p r z e k a z u w o d n ie s ie n iu do s u m ie n ia (I n f o r m a tio n u n d G e w isse n ). T e m a te m p ie rw s z e g o d n ia o b ra d , 22 w rz e ś n ia , b y ły ś r o d k i m a so w e g o p r z e k a z u w a s p e k c ie so c jo lo g ic z n y m (D ie M a c h t d e r I n fo r m a tio n ) . Z a s a d n i

czy r e f e r a t w y g ło s ił p ro f. d r F. H u n z i k e r z I n s t y t u t u S o c jo lo g ii u n i w e r s y t e tu w K o n s ta n c ji, p r ó b u ją c w y d o b y ć n o w e a s p e k ty sp o łe c z n e j f u n k c ji m a s s -m e d ia . S a m p ro b le m , w e d łu g n ieg o , n a r o d z ił się ju ż w w ie k u X V II I w r a z z p o w s ta n ie m p r a s y , p r z y b i e r a ją c od te g o c z a su c ią g le n o w ą p o sta ć . W d o b ie o b e c n e j ic h z n a c z e n ie u ja w n ia się w szc z e g ó ln y sp o só b . D o b rą k u te m u i l u s t r a c ję m o że s ta n o w ić d y s k u s ja p r z e d w y b o r a m i n a p r e z y d e n ta U S A m ię d z y N ix o n e m a K e n n e d y m , ja k a to c z y ła się w s tu d io te le w iz y jn y m w r o k u 1960. P o z w o liła o n a p rz e k o n a ć się, iż te le w iz ja .stała się ju ż d z is ia j w a ż n ą , a n ie k ie d y n a w e t d e c y d u ją c ą s c e n ą w ie lu w y d a r z e ń p o lity c z n y c h , ty m b a r d z ie j, że po r o k u 1960 d o k la s y c z n e g o ju ż n ie ja k o ze sp o łu ś r o d k ó w m a s o w e g o p r z e k a z u d o szły z u p e łn ie n o w e, j a k m . in. te le w iz ja p rz e w o d o w a , s a t e lita r n a , w id e o te k s to w a czy k o m u n ik a c ja ś w ia tło w o d o w a .

Z d a n ie m p r e le g e n ta , o ce n y n a t e m a t w p ły w u ś r o d k ó w m a so w e g o p r z e k a z u n a o-pinię sp o łe c z n ą o p ie r a ją się z w y k le n a u p ro s z c z o n y c h , a n ie k ie d y n a w e t b łę d n y c h s c h e m a ta c h m y ś lo w y c h . J e s t to do p e w n e g o s to p n ia z ro z u m ia łe , g d y ż b a d a n ia so c jo lo g ic z n e n a d w p ły w e m m a s s - m e d ia b y ły ja k d o  tą d n ie p e łn e , c z ą stk o w e , b r a k ło im ta k ż e k o m p le k s o w o ś c i i u w z g lę d n ie n ia sz e rsz e g o sp o łeczn eg o k o n te k s tu . W y p ro w a d z e n ie p e łn ie js z y c h o c e n b ę d z ie m o ż liw e d o p ie ro p o p rz e p r o w a d z e n iu b a r d z ie j ro z le g ły c h b a d a ń . P r e le g e n t p o d j ą ł je d n a k p ró b ę r e w iz ji is tn ie ją c y c h o p in ii o ra z u o g ó ln ie n ia s ą d ó w , z a s tr z e g a ją c się je d n o c z e ś n ie , że je g o d o c ie k a n ia n ie m a ją c h a r a k t e r u o sta te c z n e g o .

P o d k r e ś lił w d a ls z y m c ią g u sw eg o in te r e s u ją c e g o r e f e r a tu , że d y sp o n e n c i ś r o d k ó w m a s o w e g o p r z e k a z u m a j ą b a rd z o często n a o k u w ła s n e cele i ta k

(9)

BIULETY N TEOLOGICZNOMORALNY m a n i p u lu j ą p o z o s ta ją c ą w ic h d y s p o z y c ji s ilą p r o p a g a n d y , b y „ u c h ro n ić ” o d b io r c ę od rz e te ln e j i w s z e c h s tr o n n e j in f o r m a c ji. O d b io rc y zaś są n a jc z ę ś c ie j źle p rz y g o to w a n i do o d b io r u p rz e k a z y w a n e j tr e ś c i. Z w ró c o n o u w a g ę , że w a ż n ą r o lę o d g ry w a t u t a j sa m o n a s ta w ie n ie „ k o n s u m e n ta ” ś r o d k ó w m a so w e g o p r z e k a z u (o k re ś le n ie z a k w e s tio n o w a n e p ó ź n ie j w d y s k u s ji) n a k o r z y s ta n ie z je d n e g o w y b ra n e g o p rz e z sie b ie i z a a k c e p to w a n e g o ź ró d ła in f o r m a c ji. B ę dzie to n a p r z y k ła d w y b r a n a g a z e ta , p r o g r a m te le w iz y jn y lu b ra d io w y . O w o n a s ta w ie n ie s p r z y ja ć m a r a c z e j u tr w a l a n i u p o g lą d u n a ś w ia t ( „ k u m u la ty w n e m u w z m o c n ie n iu o p in ii” — ja k to n a z w a ł H u n z i к e r ) n iż jeg o z m ia n ie czy c h o ć b y p o s z e rz e n iu .

N ie k tó r e s tw ie r d z e n ia a u to r a w y d a ją się sz c z e g ó ln ie in te r e s u ją c e . P r a s a i te le w iz ja — n a jb a r d z ie j z n a c z ą c e ś r o d k i p r o p a g a n d y — u w a g ę sw ą s k u p i a ją p r z e d e w s z y s tk im n a p r o b le m a c h k r a j ó w u p rz e m y s ło w io n y c h , w n i k ły m ty lk o s to p n iu z a jm u ją c się tzw . T rz e c im Ś w ia te m . P r a s a lo k a ln a zaś z a m ie sz c z a in f o r m a c je w a ż n e d la o d b io rc ó w m ie js c o w y c h . T e le w iz y jn e p r o g r a m y ro z r y w k o w e , z w ła sz c z a w te le w iz ji k o m e r c y jn e j U S A , p r o p a g u ją c g łó w n ie p rz e m o c i g w a łt, m a j ą n a c e lu „ u tr z y m a n ie ” te le w id z a p rz e d e k r a n e m a ż do m o m e n tu ro zp o c z ę c ia p r o g r a m u re k la m o w e g o . T r u d n o w p ra w d z ie s tw ie rd z ić z a le ż n o ść m ię d z y p rz e m o c ą n a e k r a n i e i p rz e m o c ą w ży ciu , j e d n a k n ie c h y b n ie s a m s ty l p r o g r a m ó w ro z ry w k o w y c h , (do k tó r y c h n a le ż ą i f ilm y k ry m in a ln e ) w p ły w a b e z w ą tp ie n ia w y ja ła w ia ją c o i o tę p ia ją c o n a sp o łe c z e ń stw o .

P ro f . H u n z i k e r z w ró c ił te ż u w a g ę n a s te r e o ty p y m o r a ln e p ro p a g o w a n e w te le w iz ji, j a k m iło ść, w ła d z a , p ie n ią d z e , c ie r p ie n ie . W E u ro p ie p o ja w ia się n o w e z ja w is k o : p r z e c ię tn a ro d z in a z a c z y n a p rz y jm o w a ć p o d w p ły w e m te le w iz ji a m e r y k a ń s k i s ty l ż y c ia i w a rto ś c io w a n ia , n ie zaw sz e sp ó jn y z e u r o p e js k ą k u l t u r ą m o r a ln ą . M o żn a o c zy w iście d o strz e c i p o z y ty w n e s t r o n y teg o z ja w is k a , ja k n a p r z y k ła d w z ro s t in t e g r a c j i s p o łe c z n e j, ch o ć n a tle ro z w o ju k u l t u r y e u r o p e js k ie j n ie z a w sz e je s t to p ro c e s p o z y ty w n y .

P r e l e g e n t z a s ta n a w ia ł się d a le j, d lacz eg o tr e ś c i p ły n ą c e z o d b io r n ik ó w są p rz e z w ię k sz o ść lu d z i t a k b e z k ry ty c z n ie p r z y jm o w a n e ? P rz y c z y n ą m oże b y ć b r a k r ó w n o w a g i in f o r m a c y jn e j m ię d z y p r o d u c e n ta m i a o d b io rc a m i. Ci p ie r w s i są s tr o n ą a k ty w n ą , w y p o s a ż o n ą w s u p e r n o w o c z e s n ą te c h n o lo g ię i o rg a n iz a c ję p ra c y , o d b io rc y zaś — ja k o s t r o n a b ie r n a w p ro c e s ie in f o r m a c y jn y m — są n ie z o r g a n iz o w a n i i p o d w ie lu w z g lę d a m i n ie p r z y g o to w a n i do k ry ty c z n e g o o d b io ru , p o z b a w ie n i n a d to z n a jo m o ś c i te c h n ik i tr ik ó w p r o p a g a n d o w y c h . V/ k o r e f e r a c ie p ro f, d r G. W. H u n o 1 d z u n iw e r s y te tu w T y b in d z e z w ró c ił u w a g ę m. in. n a d w a p ro b le m y w y n ik a ją c e z „ p ro w o k a c y jn e g o ” c h a r a k t e r u ś r o d k ó w m a s o w e g o p r z e k a z u w o b e c te o lo g ii m o r a ln e j. P r o b le m y te, o g ó ln ie m ó w ią c , w y n ik a ją z n a p ię c ia m ię d z y p r z e k a z y w a n y m i w a rto ś c ia m i m o r a ln y m i a m o ż liw o ś c ią ic h re a liz a c ji.

P ie r w s z y p ro b le m , to „ n ie w y s ta rc z a ln o ś ć ” c z ło w ie k a , p rz e p a ś ć m ięd zy tr e ś c ią in f o r m a c ji a św ia d o m o ś c ią o d b io rc y . Ilo ść in f o r m a c ji d o c ie r a ją c y c h do w sp ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a p rz e w y ż s z a z n a c z n ie jeg o z d o ln o ść p r z y s w a ja n ia i a k c e p ta c ji, a ic h n a tło k z d a je się u n ie m o ż liw ia ć w y d a w a n ie o cen w a r to ś c iu ją c y c h , k tó r e są p rz e c ie ż is to tą s u m ie n ia w c h r z e ś c ija ń s k im u ję c iu . O d b io rc a c o ra z c z ęściej g o rz k o p rz e ż y w a św ia d o m o ść sw e j n ie k o m p e te n c ji w k w e s tia c h m o r a ln y c h .

D ru g i p ro b le m to ro la , ja k ą s p e łn ia w ie d z a m o r a ln a w ż y c iu w s p ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a . W e d łu g k la s y c z n e j te o lo g ii m o r a ln e j n o rm y ze sw e j is to ty p o ś r e d n ic z ą m ię d z y w ie d z ą a cz y n e m . N a tle ży w io ło w e g o ro z w o ju te c h n ik in f o r m a c ji, o d b io r c a n ie z aw sze n a d ą ż a z ro z w ią z y w a n ie m p ra k ty c z n y c h p ro b le m ó w ż y c io w y c h . E ty k a k a to lic k a s ta je z a te m p r z e d n o w y m p r o b le m e m : r o z b u d o w a n ie m te o r ii n o r m m o r a ln y c h sto s o w n ie do n o w y c h sy tu a c ji, w ja k i c h z n a jd u j e się w sp ó łc z e s n y czło w ie k .

(10)

z E r f u r tu , m ó w ią c o k a to lic k im u ję c iu s u m ie n ia , p o d k r e ś lił d y s k u s y jn o ś ć sa m e j p r o b le m a ty k i s u m ie n ia i w ogóle s u m ie n ia ja k o v z ja w s k a . D a w n ie j 0 s u m ie n iu m ó w iła ty lk o te o lo g ia , k tó r a z d o ła ła w y p ra c o w a ć p re c y z y jn ą 1 je d n o z n a c z n ą te r m in o lo g ię m o r a ln ą . D ziś s u m ie n ie s ta ło się p r z e d m io te m m a te r ia ln y m w ie lu n a u k p o z a te o lo g ic z n y c h (m. in. p sy c h o lo g ii, so cjo lo g ii), co s p r a w iło w ie le z a m ie s z a n ia w p o g lą d a c h n a m e to d y b a d a w c z e i n a tre ść . N o w sze z a ś w y p o w ie d z i k o ś c ie ln e z d a ją się u jm o w a ć su m ie n ie ja k o „ o rg a n w y p r o w a d z a ją c y n o r m y ” .

P r e l e g e n t p o d k r e ś lił tr z y c h a r a k te r y s ty c z n e c e c h y to m is ty c z n e j k o n c e p c ji s u m ie n ia : 1. W s to s u n k u do s ta r o c h r z e ś c ija ń s k ie j n a u k i o s u m ie n iu św . T o- m a s z p r z e s u n ą ł a k c e n t z p u n k tu w id z e n ia re lig ijn o - b ib lijn e g o n a m o ra ln y , id ą c w 'ty m z r e s z tą w ja k im ś s to p n iu za t r a d y c ją O jc ó w ła c iń s k ic h . 2. N a s t ą p i ło u w y d a tn ie n ie p o ję ć s y n d e r e s is i c o n s c ie n tia o ra z m ie js c a p o śre d n ie g o d la s c ie n tia m o r a lis . 3. S u m ie n ie u ję to ja k o p r in c ip iu m e x e c u tio n is p r a w a m o ra ln e g o , p rz y cz y m n a c is k p o ło żo n o n a s z e ro k ie k o m p e te n c je su m ie n ia w z a k re s ie o ce n y m o r a ln e j c z y n u lu d z k ie g o .

K o n c e p c ja s u m ie n ia w e ty c e I. K a n t a , z d a n ie m p r e le g e n ta , o d p o w ia d a z n a c z n ie b a r d z ie j u ję c iu k a to lic k ie m u n iż p r o te s ta n c k ie m u czy r a c jo n a lis ty c z n e m u . K a n t p r z y z n a je b o w ie m c z ło w ie k o w i w y ją tk o w e m ie js c e w ś ró d b y tó w w ła ś n ie ze w z g lę d u n a to, iż „głos p r a w a ” ( S tim m e d e s G ese tze s) u c z ło w ie k a d o c ie r a do św ia d o m o śc i p o p rz e z w e w n ę tr z n y „ t r y b u n a ł” (G e r ic h ts h o f) — m a n im b y ć w ła ś n ie su m ie n ie , k tó r e , w e d łu g k ró le w ie c k ie g o filo z o fa , je s t z a s a d ą o b ie k ty w n ą i r e p r e z e n ta n t e m B oga, ch o ć n ie b e z p o ś r e d n im g ło s e m B ożym . P o k r ó t k im n a k r e ś le n i u w s p ó łc z e s n y c h te n d e n c ji p e rs o n a lis ty c z n y c h i n ie k tó r y c h e le m e n tó w p s y c h o lo g ii g łę b i, p ro f . E r n s t p o d ją ł p ró b ę o d p o w ie d z i n a tr a d y c y jn ie s ta w ia n e , a c ią g le jesz c z e n ie r o z w ią z a n e p y ta n ie , co je s t w ła ś c iw ą p o d s ta w ą o s ą d u s u m ie n ia . J a k m ia n o w ic ie in t e r p r e to w a ć s u m ie n ie ja k o n o rm ę s u b ie k ty w n ą , sk o ro b y w a ono p rz e c ie ż b łę d n e n ie tr a c ą c p rz e z to siły w ią ż ą c e j. Id ą c za o p in ią w y r a ż o n ą w je d n e j z p u b li k a c ji o b e c n eg o n a s a li B. S c h f i l l e r a , a u to r r e f e r a tu p o d ją ł p ró b ę ro z w ią z a n ia te j tr u d n o ś c i w o p a rc iu o a n a liz ę k a to lic k ie j k o n c e p c ji d z ia ła n ia m o ra ln e g o .

P r o t e s ta n c k ą k o n c e p c ję s u m ie n ia o m ó w ił d r J. R i n g l e b e n z W y d z ia łu T e o lo g ii E w a n g e lic k ie j w K ilo n ii. T r u d n o z re s z tą m ó w ić w o g ó ln o ści o u ję c iu p r o te s ta n c k im , g d y ż te o lo g ia w ty m w y z n a n iu n ie je s t u zn an a^ za d z ie ło K o śc io ła , lecz p rz y p is a n a p o sz c z e g ó ln y m teo lo g o m . O g ó ln ie m ó w ią c , c e c h ą c h a r a k te r y s t y c z n ą te o lo g ii p r o t e s ta n c k ie j je s t śc isłe p o w ią z a n ie e ty k i z d o g m a ty k ą w ty m se n s ie , że k o n c e p c je d o g m a ty c z n e z a w sz e słu ż ą za p o d s ta w ę u ję ć e ty c z n y c h . R i n g l e b e n , n ie m a ją c do d y s p o z y c ji u je d n o lic o n e j p r o te s ta n c k ie j k o n c e p c ji s u m ie n ia , ro z w in ą ł sw ą m y ś l n a p o d s ta w ie te o lo g ii s u m ie n ia p ro f. G e r h a r d a E b e l i n g a z B e rlin a , k tó r y o b o k E. H i r s c h a m a n a leżeć do n a jb a r d z ie j r e p r e z e n ta ty w n y c h s p e c ja lis tó w w K o śc ie le p r o t e s ta n c kim . Y /iążą c s u m ie n ie z te z a m i d o g m a ty c z n y m i, z g o d n ie ze w s p o m n ia n ą w y ż e j m e to d o lo g ią p r o te s ta n c k ą , E b e 1 i n g u w y d a tn ia z n a c z e n ie w ia r y d la m o r a l n eg o p o s tę p o w a n ia . O g ra n ic z e n ie k o n c e p c ji s u m ie n ia do c z y ste j e ty k i te o lo g ic z n e j (je s t to p r o t e s ta n c k i o d p o w ie d n ik te o lo g ii m o r a ln e j) p o z b a w iło b y su m ie n ie , ja k p o d k r e ś lił R i n g 1 e b e n, p e łn e g o z n a c z e n ia teo lo g iczn eg o .

M y śl E b e l i n g a z o s ta ła w r e f e r a c ie r o z w in ię ta w tr z e c h p u n k ta c h : p o ję c ie s u m ie n ia , m ie js c e s u m ie n ia w te o lo g ii o ra z z n a c z e n ie i k o n s e k w e n c je te j k o n c e p c ji d la teo lo g ii.

p i a słu c h a c z a p rz y w y k łe g o do k a to lic k ie g o sp o s o b u m y ś le n ia r e f e r a t z a w ie r a ł te z y dość n ie o c z e k iw a n e . J u ż sam o p o ję c ie s u m ie n ia , w e d łu g E b e l i n g a — z a k o rz e n io n e w tr a d y c ji p r o t e s ta n c k ie j, je s t w y p ro w a d z o n e z a n tro p o lo g ic z n e j is to ty c z ło w ie k a . K s z ta ł tu j e się ono n ie w e d łu g m o d e lu s u b s ta n c ji, j a k w to m is ty c z n y c h k a te g o r ia c h filo z o fic z n y c h , lecz r e l a c j i i je s t c zy m ś w r o d z a ju „ p le c io n k i s to s u n k ó w s k u p ia ją c y c h się n a j a ź n i”. B y t lu d z

(11)

k i, „ j a ” , r e a liz u j e się w o k re ś lo n e j z e w n ę tr z n e j s y tu a c ji, k tó r ą E b e 1 i n g u jm u je d ia le k ty c z n ie , id ą c w ty m za H e i d e g g e r e m (ja k o in - d e r - W e lt - -S e in ). R e la c y jn o ś ć b y tu lu d z k ie g o w y r a ż a się te ż w s fe rz e sp o łe c z n e j (ja k o fü r - a n d e r e - S e in ) . I s to ta c z ło w ie k a to w e d łu g E b e 1 i n g a n a p ię c ie m ię d z y s y tu a c ją k o n k r e t n ą a f u n d a m e n ta l n ą (G r u n d s itu a tio n ). I s to ta s u m ie n ia zaś, to o d p o w ie d z ia ln o ść c z ło w ie k a za sw ó j w ła s n y b y t (D er M e n s c h m u ss... se in S e in „ v e r a n tw o r te n ”).

J e s t to z a te m ty p o w o o n to lo g ic z n a , a n ie e ty c z n a , k o n c e p c ja s u m ie n ia , z g o d n ie z re s z tą z o g ó ln y m i te n d e n c ja m i p r o te s ta n ty z m u . S u m ie n ie n ie je s t c z y m ś w r o d z a ju „ o r g a n u ” , j a k w n a u c z a n iu k o ś c ie ln y m , czy w m y ś li K a n ta , lecz „ u c h w y c e n ie m p rz e z sie b ie w ła s n e g o is tn i e n ia ” (s e lb s th a fte s W a h r  n e h m e n d e s S e lb s ts e in s ), d z ia ła ją c y m n a sp o só b i n te r p r e ta c ji , ż ą d a n ia czy o s k a r ż e n ia . C z ło w ie k n ie ty le „ p o s ia d a ” s u m ie n ie , ja k w filo z o fii i te o lo g ii to m is ty c z n e j, co „ je s t” s u m ie n ie m .

P o ję c ie s u m ie n ia m a d e c y d u ją c e z n a c z e n ie w te o lo g ii lu t e r a ń s k i e j, co E b e 1 i n g d o k u m e n tu je f a k te m , iż w p is m a c h L u t r a z w ro t in c o n s c ie n  tia w łą c z n o ś c i ze sło w e m „ th e o lo g ic e ” w y s tę p u je o k o ło 4.000 ra z y . K o n c e p  c ja E b e lin g a , w y ja ś n ił R i n g 1 e b e n , a c z k o lw ie k z g ru b s z a b io r ą c w y p ro w a d z o n a z filo z o fii H e i d e g g e r a (g łó w n ie z je g o S e in u n d Z e it), n ie je s t a n i a te is ty c z n a , a n i w e w ła ś c iw y m s e n s ie te o lo g ic z n a , a n i te ż w sz e rsz y m z n a c z e n iu r e lig ijn a . D la E b e l i n g a su m ie n ie je s t po p r o s tu a n tr o p o lo g ic z n y m „ m ie js c e m w ia r y ” , cz y li d o ś w ia d c z e n ie m B oga w c z ło w ie k u (O r t d e r E r fa h r u n g d e ss e n , voas „ G o tt” h eisst). W y p ro w a d z a ją c w n io s k i z p r z e d s ta w io n e j k o n c e p c ji s u m ie n ia , R i n g l e ta e n p o d k re ś lił, iż je s t o no — w m y ś l E b e l i n g a — p o d s ta w o w ą in s t a n c ją , w k tó r e j się w y r a ż a rz e c z y w is to ś ć lu d z k ie j e g z y s te n c ji (G e w is s e n a u c h d e r O rt is t, w o sic h d ie S p r a c h lic h k e it d e s M e n s c h e n s o z u s a g e n als G r u n d  in s ta n z s e in e r W ir k lic h k e it e r w e is t). D la e ty k i te o lo g ic z n e j n ie z m ie r n e z n a  c z e n ie p o s ia d a i te n f a k t, że k o n c e p c ja E b e l i n g a z a jm u je o k re ś lo n e s t a n o w isk o w o b e c p o d s ta w o w e g o p r o b le m u e ty c z n e g o — s to s u n k u P r a w a do E w a n g e lii w e d łu g f o r m u ły lu te r s k i e j, co w in t e r p r e t a c j i k a to lic k ie j o k re ś la się ja k o s to s u n e k n a t u r y do ła s k i. P rz y c z y n k ie m b e rliń s k ie g o p r o f e s o r a do k ilk u w ie k o w e j d y s k u s ji w ło n ie p r o te s ta n ty z m u m a by ć — w e d le o cen y R i n g l e b e n a — u m ie js c o w ie n ie is to ty p r o b le m u w ła ś n ie w z ja w is k u s u m ie n ia .

W d y s k u s ji n a d r e f e r a ta m i sz c zeg ó ln e z a in te r e s o w a n ie w z b u d z ił głos p ro f . В. S с h ü 1 1 e r a, k t ó r y la n s o w a ł tezę , ja k o b y p rz e d z ia ły w p o g lą d a c h n a s u m ie n ie p rz e b ie g a ły n ie w e d łu g w y z n a ń , lecz m ię d z y w y z n a n ia m i i b y ły z a le ż n e od p r z e k o n a ń czy p o g lą d ó w p o sz c z e g ó ln y c h teo lo g ó w . O p in ia ta s p o tk a ła się z ż y w ą r e a k c j ą u c z e s tn ik ó w k o n g re s u . W tr z e c im d n iu o b ra d p rz e d p o łu d n ie m m ia ła m ie js c e tzw . d y s k u s ja p a n e lo w a n a te m a t w y c h o w a n ia su m ie n ia . P ie r w s z y n a p o d iu m w y s tą p ił p ro f. d r H . B a u s c h z ro z g ło ś n i w S t u t t g a rc ie . U w a g ę s k o n c e n tr o w a ł w o k ó ł p ro b le m u o so b is te j o d p o w ie d z ia ln o śc i lu - .d z i k s z t a łt u ją c y c h o p in ię p u b lic z n ą za tr e ś ć i m o r a ln y w a lo r p rz e k a z u . Z a u

w a ż y ł, że sk o ń c z y ł się ju ż o k re s w ie lk ic h o so b o w o ści d z ie n n ik a r s k ic h i ż a d n e w y b itn e n a z w is k o n ie p r z y c ią g a ju ż o p in ii te le w iz y jn e j. T ę fu n k c ję , k tó r ą d a w n ie j s p e łn ia li z n a n i d z ie n n ik a rz e , dziś w y k o n u ją zesp o ły . C zy żb y z ja w is k o to m ia ło b y ć w id o m y m z n a k ie m u c ie c z k i p rz e d in d y w id u a ln ą o d p o w ie d z ia ln o ś c ią d z ie n n ik a r z a w o b e c o p in ii p u b lic z n e j? O d p o w ie d ź tw i e r d z ą c ą n a to p y ta n i e z d a w a łb y się su g e ro w a ć f a k t, ż e te o lo g o w ie m o r a liś c i n ie w y k a z u ją z b y t w ie lk ie g o z a in te r e s o w a n ia e ty k ą ś r o d k ó w p rz e k a z u . B a u s c h zg ło sił w z w ią z k u z ty m p o s tu la t, b y p o w o ła ć coś w r o d z a ju k o m is ji m ie s z a n e j z ło ż o n e j z p ra c o w n ik ó w r a d i a i te le w iz ji o ra z te o lo g ó w m o r a lis tó w d la o k re ś le n ia p r a w id e ł e ty c z n y c h z a w o d u d z ie n n ik a rs k ie g o i z asad o d p o w ie d z ia ln o śc i m o r a ln e j za p rz e k a z . W o b e c n e j b o w ie m s y tu a c ji — k o n ty n u o w a ł B a u s c h — w y b ó r m a te r i a łu , k tó r y m a p ó jś ć w e te r czy n a e k r a n o ra z o c e n a je g o w a r to ś c i m o r a ln e j, sp o c z y w a z a z w y c z a j w r ę k u ty lk o

(12)

je d n e g o c z ło w ie k a , re ż y s e r a p r o g r a m u , k tó r y , je ś li m a w y o s tr z a n e p o c z u c ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i m o r a ln e j, z n a jd u j e się w b e z u s ta n n y m s tre s ie . P rz e ż y w a d r a m a t sw e j s a m o tn o ś c i i o p u sz c z e n ia p rz y d o k o n y w a n iu s e le k c ji m a t e r i a łu a n te n o w e g o , a je ś li d o c h o d z i do teg o i n ie z n a jo m o ś ć k r y te r ió w m o r a ln y c h , w ó w c z a s w y n ik i je g o p r a c y m o g ą b y ć u f o r m o w a n e p rz e z z u p e łn ie n ie is to tn e c z y n n ik i, np. s y tu a c ję ro d z in n ą , z d ro w ie n a jb liż s z y c h , n a s t r ó j p sy c h ic z n y . S y tu a c j a k o m p lik u je się n ie p o m ie r n ie w o b e c p o w s ta w a n ia n o w y c h te c h n ik p rz e k a z u . Z c h w ilą p o ja w ie n ia się d r u k u , w g rę w c h o d z iła ty lk o o d p o w ie d z ia ln o ś ć za słow o, p ó ź n ie j, z n a s t a n ie m r a d ia , sło w o z o sta ło „ o p a k o w a n e ” w m u z y k ę , te le w iz ja z aś d o d a ła do teg o o b ra z . Co b ę d z ie w p rz y s z ło śc i? J u ż d ziś r o z t e r k i tw ó r c y p o g łę b ia św ia d o m o ść , iż o d b io rc a n ie z a w sz e je s t in t e le k t u a ln i e i m o r a ln ie p rz y g o to w a n y do p r z y ję c ia p r o g r a m u , a je m u s a m e m u — re ż y s e ro w i — z a g ra ż a w z r a s t a ją c e n ie b e z p ie c z e ń s tw o św ia d o m e g o lu b n a w e t m im o w o ln e g o d z ia ła n ia w d u c h u in d o k tr y n a c ji. P r o f . d r H . S t e i n к a m p, te o lo g p a s t o r a lis t a z M o n a s ty ru , z w ró c ił u w a g ę n a p o tr z e b ę s p r e c y z o w a n ia p o ję c ia i tr e ś c i teg o , co się n a z y w a „ m e - t a k o m u n ik a c j ą ” . J e s t to p o d s ta w o w y w a r u n e k u je d n o lic e n ia ję z y k a m o r a ln e go w te j d z ie d z in ie i s k u te c z n e g o o d d z ia ły w a n ia n a tw ó rc ó w p r o g r a m u . P r o f . d r D. M i e t h, . te o lo g m o r a lis ta z T y b in g i, k o n c e n tr u ją c sw ą u w a g ę n a e le m e n ta c h k s z ta łtu ją c y c h s u m ie n ie o d b io rc y , w y o d r ę b n ił c z te r y r o d z a je b łę d n y c h z a s a d m o r a ln y c h , p r o p a g o w a n y c h w ś r o d k a c h m a s o w e g o p rz e k a z u . P o d ło ż e m ic h b łę d u je s t p r z e s a d n y in d y w id u a liz m . O to o n e: 1. K o n f l ik t y p r z e d s ta w ia się n a jc z ę ś c ie j w z a fa łs z o w a n y m k o n te k ś c ie ż y cio w y m , n p . k o n f l ik t y m a łż e ń s k ie w film a c h w y s tę p u j ą w ta k ie j p o s ta c i, j a k g d y b y n ie w c h o d z ił w g r ę w ogóle p r o b le m o d p o w ie d z ia ln o śc i za p o c z ę te życie. 2. S z c zęście w e d łu g m o d e lu m a s s - m e d ia p o le g a n a m o ż liw o śc i z a s p o k o je n ia w sz y stk ic h , s łu s z n y c h i n ie s łu s z n y c h , d ą ż e ń i n a o d r z u c e n iu w s z e lk ie j ascezy . 3. D o b ro m ia ło b y b y ć s a m o r e a liz a c ją je d n o s tk i w d u c h u cz y ste g o egoizm u, w c a łk o w ity m o d e r w a n iu od d o b r a sp o łeczn eg o . 4. P o s t u lu j e się n a ty c h m ia s to w e ro z w ią z y w a n ie p o w s ta ją c y c h k o n f lik tó w o s o b isty c h i sp o łe c z n y c h , co w y p a c z a se n s c n o ty c ie rp liw o śc i. Z a s a d n ic z y m z a d a n ie m te o lo g ó w m o r a lis tó w b ę d z ie k o ry g o w a n ie b łę d n y c h z a sa d i z a ło ż e ń p r o g r a m o w y c h . P a r a le ln i e do r e f e r a tó w i d y s k u s ji p le n a r n y c h , p r o b l e m a t y k a k o n g re s u b y ła r o z tr z ą s a n a w c z te re c h g r u p a c h ro b o c z y c h : 1. K o n f l i k t s u m ie n ia n a p r z y k ła d z ie o d m o w y s łu ż b y w o js k o w e j (p rz e w o d n ic z y li p ro f, d r F . В ö с к 1 е i d r J. N a g e 1) ; 2. P r o b le m a ty k a e ty c z n a ś r o d k ó w m a s o w e g o p r z e k a z u (p rz e w . p ro f , d r A. A u e r i p ro f. d r D. , M i e t h ) ; 3. M a g is te r iu m K o śc io  ła a w o ln o ś ć s u m ie n ia (p rz e w . p r o f d r В. F r a l i n g i d r A. R i e d e l ) ; 4. P o d o b ie ń s tw a i ró ż n ic e w w y z n a n io w e j k o n c e p c ji s u m ie n ia (p rzew . d r K. H. D u c k e i d r J. R i n g l e b e n ) . O to k ilk a w y b r a n y c h z a g a d n ie ń z ty c h d y s k u s ji.

W p ie r w s z e j g ru p ie p ro f. В ö с к 1 е z a g a ił d y s k u s ję p y ta n ie m , czy czło w ie k m a w ogóle p ra w o s ta w ia ć b liź n ic h w tr u d n e j s y t u a c ji i w ja k im e w e n tu a ln ie p r z y p a d k u b y ła b y to p r ó b a u z a s a d n io n a . A z w ła sz c z a : czy i w j a k ie j m ie rz e w ła d z e p a ń s tw o w e u p o w a ż n io n e są do s ta w ia n ia o b y w a te la na ro z d r o ż u m o r a ln y m ? O p in ie b y w a ją w te j k w e s tii p o d z ie lo n e , j a k p o d k re ś lo n o w d y s k u s ji: w e d łu g je d n y c h n ig d y n ie p o w in n o się s ta w ia ć b liź n ic h w z b y t tr u d n y c h s y tu a c ja c h i to z o b ie k ty w n y c h p o w o d ó w m o r a ln y c h , w e d łu g in n y c h z aś p a ń s tw o i ty lk o ono m a p ra w o s to so w a ć coś w r o d z a ju „ p ró b y s u m ie n ia ” . Z g o d n ie z d r u g ą o p in ią b y łb y to sw ego r o d z a ju „ p rz y m u s s t r u k t u r a l n y ” , m o r a l n a z a ś p ra w o m o c n o ś ć te g o p r z y m u s u ro d z iła b y p y ta n ie · o g r a n ic e d e m o k r a c ji w e w s p ó łc z e s n y m ' s p o łe c z e ń stw ie . P r o b le m m o ż n a ro z w ią z a ć ty lk o w te d y , g d y uprzed n io · p r z y jm ie się je d n o z n a c z n ą k o n c e p c ję s to s u n k u o b y w a t e l a do p a ń s tw a . W to k u d y s k u s ji ro z s z e rz o n o p ła s z c z y z n ę p ro b le m u , p o s tu lu ją c k o n ie c z n o ść r o z w o ju ta k ic h s t r u k t u r sp o łe c z n o -p a ń s tw o w y c h , k tó r e b y u m o ż liw ia ły K o śc io ło w i r e a l iz a c j ę d ą ż e ń p o k o jo w y c h w d u c h u e ty k i c h rz e ś c i ja ń s k ie j.