Biuletyn katechetyczny

Władysław Kubik, Bożena

Domańska

Biuletyn katechetyczny

Collectanea Theologica 56/4, 109-130

56(1986) fase. IV

B I U L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y

Z a w a r to ś ć : I. O D M O D L IT W Y DO Ś W IA D E C T W A Ż Y C IA . 1. W ia r a o tw a r ­ cie m się n a n o w ą fo r m ę ży cia . — 2. M o d litw a ż y c ie m w b lisk o śc i B oga. — 3. W ia r a p rz e p o jo n a m o d litw ą i m o d litw a p e łn a w ia r y p o d s ta w ą s k u te c z n e ­ go ś w ia d e c tw a . ·— 4. C zy m o ż n a się n a u c z y ć m o d litw y ? II . Ś R O D K I D Y D A K ­ T Y C Z N E W S Z K O L E I W K A T E C H E Z IE . 1. P o ję c ie i p o d z ia ł ś r o d k ó w d y ­ d a k ty c z n y c h . — 2. F u n k c je i z n a c z e n ie śro d k ó w a u d y ty w n y c h . — a) F u n k c je r a d i a w p ro c e s ie k s z ta łc e n ia , b) R o d z a je n a g r a ń m a g n e to fo n o w y c h p rz y g o ­ to w a n y c h w szk o le. — c) F u n k c ja n a u c z y c ie la i u c z n ia w p ro c e s ie w y tw a ­ r z a n ia n a g r a ń a u d ia ln y c h . — 3. R o la i z n a c z e n ie d y d a k ty c z n e ś r o d k ó w a u d y ­ ty w n y c h w p ro c e s ie k a te c h iz a c ji *. I. OD M O D L IT W Y D O Ś W IA D E C T W A Ż Y C IA * * C o ra z c z ęściej p o d e jm u je się k r y t y k ę p o d a d r e s e m je d n o s te k i w s p ó ln o t c h rz e ś c ija ń s k ic h . M ów i się o sw e g o ro d z a ju z m ę c z e n iu i o s ła b ie n iu siły ż y ­ w o tn e j K o śc io ła p rz y je d n o c z e s n y m z a c h o w a n iu d o s k o n a łe j o rg a n iz a c ji. W lic z n y c h a p e la c h , a z w ła sz c z a p o d c z a s o rg a n iz o w a n y c h n a sz e ro k ą s k a lę k o n g re s ó w d o s trz e g a się n ie p o k o ją c e n ie k o n s e k w e n c je c h rz e ś c ija ń s k ie g o ży -. cia, ch ce się je p rz e z w y c ię ż y ć , a le w s z y s tk ie „ u z d r a w ia ją c e ” d z ia ła n ia są p o ­ w ie rz c h o w n e i k r ó t k o tr w a łe . W sz czeg ó ln y sp o só b m a r tw i o s ła b io n a ż y w o t­ n o ść c h rz e ś c ija n w p r z e k a z y w a n iu w ia ry , i to p rz y r o s n ą c y m z a in te r e s o w a ­ n iu m ło d z ie ż y s p r a w a m i re lig ii. S z y b k o z m ie n ia ją c e się te r a p ie (d o s k o n a le n ie m e to d d y d a k ty c z n y c h , r e f o r m a s t r u k t u r o rg a n iz a c y jn y c h , p o g łę b ie n ie w ie d z y o w ie rz e ) n ie u m ie ją się p rz e c iw s ta w ić ja k ie jś ja w n e j n ie m o c y *.

C zy z a te m fo r m y c h rz e ś c ija ń s k ie g o ż y c ia n a le ż y u z n a ć z a b e z s k u te c z n e , m a ło p r z y d a tn e i za z b y te c z n e ? W ż a d n y m w y p a d k u ! D o z a p rz e c z e n ia n ie s k ł a n ia chęć s a m o u s p r a w ie d liw ie n ia się czy n ie p o p r a w n y o p ty m iz m , lecz o p a r te n a B ib lii p rz e ś w ia d c z e n ie , że z a tr o s k a n y o c z ło w ie k a B óg Iz r a e la w ży c iu i d z ia ła ln o ś c i J e z u s a z N a z a r e tu p rz y n o s i je d y n ą o f e r tę ży cia , k t ó ­ r a je d n a k n ig d y d o tą d n ie z o sta ła w p e łn i z re a liz o w a n a . O ty m o s ta tn im p r z e k o n u je m ię d z y in n y m i w g lą d w h is to rię p ie r w o tn e g o c h rz e ś c ija ń s tw a . G m in a , do k tó r e j z o sta ł s k ie ro w a n y lis t do H e b ra jc z y k ó w , p rz e ż y w a ła p o ­ d o b n ą s y tu a c ję , j a k ą d z is ia j w ie lu c h rz e ś c ija n . U w ik ła n e w p ro b le m y co­ d z ie n n e życie tłu m iło to „ n o w e ż y c ie ” z w ia r y (H b r 12,3— 12). J e z u s d la w ie ­ lu p r z e s ta w a ł b y ć R a d o s n ą N o w in ą (H b r 1,1). W ia r a n ie w y d a w a ła ow oców . W s e r c a c h rz e ś c ija n w k r a d a ły się z m ę c z e n ie i r e z y g n a c ja (H b r C, 6 i 12,2). N ie z n a n y a u to r lis tu do H e b ra jc z y k ó w w ła ś n ie w te d y p r a g n ie o b u d z ić w ia r ę c h rz e ś c ija n , d o d ać im o d w a g i w ia ry . N a p rz y k ła d z ie A b r a h a m a p rz y p o m in a is to tę c h r z e ś c ija ń s k ie j w ia r y (H b r 6,1 0 —20), w z y w a do n o w e j p r a k t y k i w ia r y (H b r 10,22—27). Z a c h ę c a do w y trw a łe g o n a ś la d o w a n ia J e z u s a (H b r 10,36—37), * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. W ła d y s ła w K u b i k S J, W a rs z a w a -K ra k ó w . ** R e f e r a t w y g ło sz o n y p rz e z G o ttf r ie d a B it te r a C S S P w o b e c p r a c o w n i­ k ó w i s tu d e n tó w s p e c ja liz a c ji k a te c h e ty c z n e j w A k a d e m ii T eo lo g ii K a to li­ c k ie j w W a rs z a w ie . 1 P o r. J . W e r b i c k , G la u b e im K o n te k s t. P r o le g o m e n a u n d S k iz z e n zu e in e r e le m e n ta r e n T h e o lo g ie , Z ü ric h - E in s ie d e ln -K ö ln 1983, 43 i n n .

do w ie rn e g o w y p e łn ia n ia J e g o w o li, bo m a n a d z ie ję , że n a te j d ro d z e w ia r a c h rz e ś c ija ń s k a m o że n a n o w o s ta ć się s k u te c z n ą .

W ja k i sp o só b n a s z a w ia r a m o że n a n o w o s ta ć s ię s k u te c z n ą ? P y ta n i e to m a w ie le o d c ie n i : te o lo g ic z n y , p sy c h o lo g ic z n y , so c jo lo g ic z n y , a ta k ż e p a s to r a ln y i re lig ijn o p e d a g o g ic z n y . Z a jm ie m y się ty lk o o d c ie n ie m te o lo g ic z ­ n y m w w y m ia r z e p a s t o r a ln y m i re lig ijn o p e d a g o g ic z n y m , d o k ła d n ie j m ó w ią c , s p r ó b u je m y d o s trz e c w s p ó łz a le ż n o ść p o m ię d z y w ia r ą , m o d litw ą i ś w ia d e ­ c tw e m ży cia . N a le ż y s ię b o w ie m liczy ć, że n a s z a w ła s n a n ie c h r z e ś c ija ń s k a p r a k t y k a ż y c ia m o że n a s s a m y c h p ro w a d z ić do b łę d n e g o p o ję c ia w ia r y i o b u ­ m a r c ia m o ty w ó w p ły n ą c y c h z w ia ry , a ty m s a m y m do s k a r ło w a c e n ia n a s z e j m o d litw y ; g d y z aś z a n ik a s e n s i ra d o ś ć p ły n ą c a z w ia r y , b e z s k u te c z n y m je s t ta k ż e ś w ia d e c tw o ż y c i a 2.

1. W ia r a o tw a rc ie m się n a n o w ą fo r m ę ż y c ia

K to śled zi b ib lijn ą i c h rz e ś c ija ń s k ą tr a d y c ję , k to o b s e r w u je p o s ta w ę lu d z i w o b e c B oga, w k tó r e g o w ie rz ą , i p o s ta w ę B oga w o b e c lu d z i, d o ch o d zi do z a s k a k u ją c e g o o d k ry c ia , m ia n o w ic ie że B óg A b r a h a m a , B óg J e z u s a C h r y s tu ­ sa d a je 's i ę p o z n a ć p o m im o s w e j n ie d o s tę p n o ś c i. W g łę b i J e g o m ilc z e n ia m o ż n a u sły sz e ć J e g o w e z w a n ie . Z a ró w n o Ż y d zi, ja k i c h rz e ś c ija n ie są p r z e ­ k o n a n i, że B óg p r z e m a w ia do lu d z i, że J e g o czy n y s ą J e g o sło w a m i (Iz 9,7), k tó r e ś w ia d k o w ie p r z e k a z u ją d a le j.

J e z u s g ło si tę „ D o b rą N o w in ę ” ja k o S ło w o B oga, i to w s w e j w ła s n e j osobie — z g o d n ie z n a u k ą : „A S ło w o s ta ło się c ia łe m i z a m ie sz k a ło w ś ró d n a s. I o g lą d a liś m y J e g o c h w a łę , c h w a łę , j a k ą J e d n o r o d z o n y o tr z y m u je od O jca, p e łe n ła s k i i p r a w d y ” (J 1,14).

J e z u s p o sy ła ś w ia d k ó w w im ię B o g a („Id źcie w ię c i n a u c z a jc ie w s z y s t- k i n a ro d y , u d z ie la ją c im c h r z tu w im ię O jc a i S y n a , i D u c h a Ś w ię te g o ” — M t 28,19). P o s y ła ic h „ a b y k u c h w a le J e g o im ie n ia p o z y s k iw a li w s z y s tk ic h p o g a n d la p o s łu s z e ń s tw a w ie r z e ” (Rz 1,5). D la te g o Ż y d z i i c h rz e ś c ija n ie m ó ­ w ią u fn ie : „B óg n a s z p rz y c h o d z i i n ie m ilc z y ” (P s 50, 3). T o S ło w o B oże, w k ra c z a ją c e w lu d z k ą h is to rię , je s t sło w e m s k u te c z n y m , „ n ie w r a c a do B oga bezo w o cn e, z a n im w p ie rw - n ie d o k o n a teg o , co O n z e c h c ia ł” (Iz 55, 11): ono w z y w a i osąd za, s ta w ia w y m a g a n ia i o b ie c u je , w p ro w a d z a a d r e s a tó w w d o ­ ś w ia d c z e n ie w ia ry .

— W ia r a w y ra ż e n ie m z g o d y n a w k ro c z e n ie w n a s z e ż y c ie B oga

P ie r w s z e sło w o zaw sze m ó w i B óg — n ie r a z w d łu g im p ro c e s ie żm u d n e g o p o s z u k iw a n ia c z ło w ie k a , c z a se m n ie o c z e k iw a n ie i p rz y n a g la ją c o . D o c ie ra p o ­ p rz e z ś w ia d k ó w lu b z a s k a k u ją c e s y tu a c je . C z ło w ie k o d p o w ia d a p o c z ą tk o w o z jeszcze n ie w p e łn i u ś w ia d o m io n ą p e w n o ś c ią , że B óg do n ie g o m ó w i i do n ie g o p rz y c h o d z i. I t a k ro z p o c z y n a się d ialo g , b o s k o - lu d z k a h is to ria . I to Bóg je s t w ła ś n ie s p r a w c ą , że t a h is to r ia się z a c z y n a , p o n ie w a ż O n p r z y c h o ­ dzi, O n p o z w a la s ię sły sz e ć . W ia r a je s t w ty m w y p a d k u d o jr z e w a ją c ą zgo­ d ą na, to, że B óg p rz y c h o d z i, że B óg m ó w i, że B óg n a n a s z e j d ro d z e w ia r y d z ia ła . N o w o te s ta m e n to w e ś w ia d e c tw a w y r a ź n ie w s k a z u ją n a t ę s p r a w ę . Z a ­ p ro s z e n ie J e z u s a do w s tą p ie n ia n a d ro g ę w ia r y k ie r o w a n e do lu d z i s ta n o w i c e n tr u m J e g o d z ia ła ln o ś c i. J e s t to - z a p ro s z e n ie , k tó r e m u — n a g ru n c ie w ia r y w n a d c h o d z ą c e K ró le s tw o B oże — n a le ż y w y jś ć n a p r z e c iw p o p rz e z d e c y z ję n a w ró c e n ia i n a ś la d o w a n ia („C zas się w y p e łn ił i b lis k ie je s t K ró le s tw o Boże. N a w ra c a jc ie się i w ie rz c ie w E w a n g e lię !” — M k 1,15).

2 E u g e n B i s e r n a z y w a o b e c n ą s y tu a c ję „ g o d z in ą E m a u s ” : g łę b o k i je s t n ie p o k ó j se rc , s m u te k n a p e łn ia z b y t w ie lu , k tó r z y w s z y s tk o s tr a c ili. A le T e n N ie z n a n y ju ż s ię d o łącz y ł... T a k p isz e w : G la u b e n u r ! G o tt v e r s te h e n le r n e n , F r e i b u r g 1980, 22.

P rz e d e w s z y s tk im E w a n g e lia św . M a r k a je s t ja k b y s z k o łą d ró g w ia r y i d z ia ła n ia w ia r y . S w . M a r e k w s p o s ó b d o b itn y ś w ia d c z y o ż y c io d a jn e j sile w ia ry . W ia r a u z d r a w ia k o b ie tę c ie r p ią c ą n a k r w o to k (M k 5,34) i c ó rk ę S y ro - f e n ic ja n k i (M k 7,29). W ia r a p r z y w r a c a w z ro k n ie w id o m e m u B a rty m e u s z o - w i („ Je z u s m u rz e k ł: Id ź, tw o ja w ia r a cię u z d ro w iła . N a ty c h m ia s t p r z e jr z a ł i sz e d ł za N im d r o g ą ” — M k 10,52). C ó rk ę J a i r a p r z y w o łu je do ż y c ia (M k 5, 36). E w a n g e lia św . M a r k a p o k a z u je , że w sz y sc y , k tó r z y p o d e jm u ją ry z y k o w ia ry , d o św ia d c z a ją je j ż y c io d a jn e j i s k u te c z n e j siły , w y p ły w a ją c e j z n ie ­ p o ję te j m iło ści B o g a do k a ż d e g o z o so b n a i do w s z y s tk ic h lu d z i: „ W sz y stk o b o w ie m je s t m o ż liw e d la te g o , k to w ie r z y ” (M k 9,23). I o d w ro tn ie , b r a k o d w a g i w ia r y s ta n o w i z a g ro ż e n ie ż y c ia („W ted y r z e k ł do n ic h : « C zem u ta k b o ja ź liw i je s te ś c ie ? J a k ż e w a m b r a k w ia ry ? » ” — M k 4,40). S w . M a r e k je s t w ie r n y t r a d y c j i p ro r o k ó w , k tó r z y n a w o ły w a li do o d w a g i w ia ry , ja k o o d w a g i do ż y c ia („K to w ie rz y , n ie p o tk n ie s ię ” — Iz 28,16; „ S z u k a jc ie m n ie , a b ę d z ie c ie ż y li” — A m 5 , 4 .6), i o s trz e g a li p r z e d ś m ie rc ią s p o w o d o w a n ą p rz e z n ie w ia r ę ; „ J e ż e li n ie u w ie rz y c ie , n ie o sto ic ie s ię ” — Iz 7,9).

W ia r a s ta n o w i w ię c n o w ą fo r m ę ży cia , w k tó r ą w k r a c z a B óg i je s t o b e c n y w lu d z k ie j h is to rii. O n w c h o d z i n ie ja k o w s a m ś r o d e k lu d z k ie j h i ­ s to rii, i d la te g o „ w s z y stk o je s t m o ż liw e d la tego, k to w ie r z y ” (M k 9,23), bo „ u B oga w s z y s tk o je s t m o ż liw e ” (M k 10,27). T e o lo g ia w ia r y w E w a n g e lii św . M a r k a m a w ię c c h a r a k t e r zb a w c z y , s o te rio lo g ic z n y 3.

— W ia r a n o w y m s p o jrz e n ie m n a w ła s n e ży cie

S k u te c z n a s iła ż y c ia p ły n ą c a z w ia r y n a d a je n o w y s e n s ży ciu , n o w e s p o jrz e n ie n a w ła s n e ż y c ie i h is to rię . M ów i o ty m p rz e d e w s z y s tk im e w a n ­ g e lia św . J a n a . C el je j n a p is a n ia p o d a je św . J a n p o d k o n ie c s w o je j e w a n ­ g elii. P is z e ją p o to , „ a b y śc ie w ie rz y li, że J e z u s je s t M e s ja sz e m , S y n e m B o­ ży m , i a b y ś c ie w ie r z ą c m ie li życie w im ię J e g o ” (J 20,31). O d z y sk a n ie ż y ­ cia z w ia r y je s t w ię c p o d s ta w ą n o w e g o s p o jr z e n ia n a ży cie i jeg o h is to rię , a w k o n s e k w e n c ji je s t ta k ż e u m ie ję tn o ś c ią n o w eg o ży cia .

Ś c is łą z a le ż n o ść s k u te c z n o ś c i w ia r y od s p o jrz e n ia n a ży cie z w ia r ą p o ­ k a z u je c z w a r ta e w a n g e lia w sw o ic h c e n tr a ln y c h p u n k ta c h , u w y d a tn ia ją c z w ią z e k , ja k i z a c h o d z i p o m ię d z y s łu c h a n ie m — p a tr z e n ie m — w ia r ą — p o ­ z n a n ie m . W p ro lo g u e w a n g e lii c z y ta m y , że te n , k to p o z n a je i p r z y jm u je p ra w d z iw e ś w ia tło r o z p r a s z a ją c e c ie m n o śc i, k to w ie rz y w J e g o im ię, te n d o r a s ta do o g lą d a n ia w s p a n ia ło ś c i B oga i s ta je s ię ś w ia d k ie m o b ja w io n e j w J e z u s ie o b ecn o ści B oga: „ B y ła św ia tło ś ć p ra w d z iw a , k tó r a o św ie c a k a ż d e ­ go c z ło w ie k a , g d y n u ś w ia t p rz y c h o d z i. N a św ie c ie b y ło S ło w o , a ś w ia t s ta ł się p rz e z n ie, le c z ś w ia t go n ie p o z n a ł. P rz y s z ło do s w o je j w ła sn o ś c i, a sw o i go n ie p rz y ję li. W s z y s tk im ty m je d n a k , k tó rz y je p rz y ję li, d a ło m oc, a b y się s ta li d z ie ć m i B o ż y m i” (J 1 ,9 i n n ).

J e z u s często z a p r a s z a sw o ic h p rz y ja c ió ł do n a ś la d o w a n ia : „ P rz y jd ź c ie a zo b a c z c ie !” ; „C h o d ź i zo b acz!” (J 1,39.46). W ty m p ó jś c iu za J e z u s e m o tw ie r a ją się d o p ie ro oczy, ja k to m a m ie js c e w p o w o ła n iu N a ta n a e la (J 1, 47— 51). N a d ro d z e „ p ó jś c ia za J e z u s e m ” m o ż n a ro z p o z n a ć n ie ja k o ta j e m n i ­ cę B oga i ś w ia ta . P o d k o n ie c o p o w ia d a n ia o ro z m n o ż e n iu c h le b a n a t r a f i a ­ m y n a sło w a : „T o b o w ie m je s t w o lą O jc a M ego, a b y k a ż d y , k to w id z i S y n a i w ie rz y w N iego, m ia ł ży cie w ie c z n e ” (J 6,40). W p rz y p o w ie ś c i o p a s te r z u i je g o o w c a c h J e z u s m ó w i o sw o ic h p rz y ja c io ła c h „ J a je s te m d o b ry m p a ­ s te rz e m i z n a m ow ce m o je , a m o je M n ie z n a ją ” (J 10,14). N a p ro ś b ę F ilip a : 5 P o ję c ie w ia r y w E w a n g e lii św . M a rk a : J . R o 1 f f, D as K e r y g m a u n d d e r ir d is c h e J e s u s , G ö ttin g e n 2 1972, 172— 173; R. P e s c h , D as M a r ­

„ P o k a ż n a m O jc a !” J e z u s o d p o w ia d a : „ K to M n ie zo b aczy ł, zo b a c z y ł ta k ż e i O jc a ” (J 14 ,8 n n ). W re s z c ie p o d k o n ie c p e r y k o p y o T o m a s z u d o w ia d u je ­ m y się, że „ b ło g o s ła w ie n i, k tó r z y n ie w id z ie li, a u w ie r z y li” (J 20,29).

J u ż ty c h n ie w ie le m ie js c w s k a z u je , że w ie rz y ć , żyć i p o z n a ć w e w a n g e lii św . J a n a , s ą c z y n n ik a m i ściśle ze so b ą p o w ią z a n y m i. W id z e n ie je s t u z d o ln ie ­

n ie m p ły n ą c y m z w ia ry , p o z w a la ją c y m o d k ry ć d z ia ła n ie i se n s ży cia , ja k i m u n a d a je B óg d z ia ła ją c y c ią g le n a k o rz y ś ć c z ło w ie k a . P o z n a ć to z n a c z y z ro ­

zu m ieć, że życie z w ia r y je s t m o żliw e, że je s t n a m z a o f ia r o w a n e „życie w o b ­ fito ś c i” (J 10, 10), p o n ie w a ż B óg je s t w ty m św iecie. K to g o tó w je s t p o z w o ­ lić B o g u z a w ła d n ą ć s w o im d o ty c h c z a so w y m ż y cie m w y g r y w a p o z n a n ie s w e ­ go ży cia , ż y c ia w o g ó le 4. M ó w ią o ty m z g o d n y m c h ó re m p rz y ja c ie le J e z u s a w o d p o w ie d z i n a m o w ę p o ż e g n a ln ą J e z u s a : „ T e ra z w ie m y , że w sz y stk o w iesz (...), d la te g o w ie rz y m y , że od B oga w y s z e d łe ś ” (J 16,30). W - t a k i s p o ­ só b e w a n g e lia św . J a n a p rz e d s ta w ia ży cie w ia r ą ja k o p o z n a n ie n a d ro d z e w i a r y 5.

J e ś li je d n a k c h r z e ś c ija ń s k a w ia r a m a p rz e n ik a ć p r a k t y k ę ży cia , o sią ­ g n ą ć sk u te c z n o ś ć w co d z ie n n o śc i, tr z e b a z a p y ta ć , g d z ie i w ja k ic h w a r u n ­ k a c h w ia r a u rz e c z y w is tn ia się ja k o g o to w o ść p r z y ję c ia B ożego z a p ro s z e n ia i ja k o n o w e r o z u m ie n ie w ła s n e j i o g ó ln o lu d z k ie j h is to rii? O d p o w ied ź je s t p ro s ta . T u ta j w N. je s t m ie js c e d la w ia r y , w o b e c n e j s y t u a c ji ż y c ia ro k u ..., w te j części m ia s ta , w ty c h sp o łe c z n y c h , k u ltu r a l n y c h , p o lity c z n y c h w a r u n ­ k a c h , w ty c h b io g r a fia c h , w ty c h u z d o ln ie n ia c h , lę k a c h i n a d z ie ja c h ; tu t a j m a d o jść d o g ło su w ia r a p o w o d u ją c a n a w ró c e n ie , p rz e m ia n ę , r u c h o d n o w y . W te j o d n o w io n e j p r a k t y c e ż y c ia m a się p r z e ja w ia ć w ia r a c h r z e ś c ija n i g m in . M a s ta n o w ić p o c z u c ie b e z p ie c z e ń s tw a d la w ie rz ą c y c h i św ia d e c tw o c z y n u d la n ie w ie rz ą c y c h . W r y z y k u w ia r y w c o d z ie n n e j p r a k ty c e w ia r y p o w in n o się o b ja w ia ć n a d e jś c ie K r ó le s tw a B o ż e g o 6. P o ty m f r a g m e n ta r y c z n y m p o k a z a n iu n ie ja k o is to ty w ia r y p rz e jd ź m y do s p r a w y w sp ó łz a le ż n o śc i w ia r y i m o d litw y . Z a p y ta jm y , n a czy m p o le g a m o d li­ tw a p e łn a w ia ry ?

2. M o d litw a ży cie m w b lis k o ś c i B o g a

K la sy c z n e o k re ś le n ie m o d litw y ja k o „ ro z m o w a z B o g ie m ” czy o stro ż n ie j ja k o „ p o d n ie s ie n ie s e r c a do B o g a” 7 n ie tr a c i sw eg o z n a c z e n ia . J e ż e li je d n a k m a m y m ó w ić o p o w ią z a n iu w ia r y i m o d litw y n a le ż y , n a jp i e r w p o d k re ś lić z d u m ie w a ją c ą in ic ja ty w ę B oga w jeg o s t o s u n k u do c z ło w ie k a .

P o d o b n ie ja k n a d ro d z e w ia r y lu d z ie o d k r y w a ją , że B oży głos, B oża O p a trz n o ś ć n a g le w y c h o d z i im n a p rz e c iw i k r o k w k r o k id ą z N im ra z e m , t a k sa m o p o d czas m o d litw y n a jp i e r w c z e k a ją n a B oga, n a J e g o głos, ja k S a m u e l (1 S a m 3,10), n a J e g o o becność, j a k E lia sz (1 K r i 19,11 n n ) czy n a J e g o b ło g o s ła w ie ń stw o , ja k J a k u b (R dz 32, 27 n n ).

4 W ty m s e n s ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , że w ia r a c h r z e ś c ija n s t a je się „ p o z n a ­ n ie m ż y c ia ”, p o r. J. W a r b i c k , D er G la u b e als „ L eb en s w is s e n ”, K a te c h e - tis c h e B lä t te r 107 (1982) 326— 333. 5 P o r. Z w ią z e k w ia r y i p o z n a n ia w E w a n g e lii św . J a n a : H . S c h l i e r , G la u b e n , e r k e n n e n , lie b e n im J o h -E v ., w : B e s in n u n g a u f d a s N e u e T e s ta ­ m e n t, F r e i b u r g 1964, 279—293; F. P о r s с h , P n e u m a u n d W o r t, F r a n k f u r t M a in 1974, z w ła sz c z a 289— 303. 6 N a tę s p r a w ę s z c z e g ó ln ą u w a g ę z w ra c a p a p ie ż P a w e ł V I w a d h o r - ta c ji E v a n g e lii n u n tia n d i (1975), a r t. 21. 7 J u ż m n ic h E w a g r i u s z P o n ty js k i (346—399) o k re ś la m o d litw ę ja k o „ w z n ie s ie n ie d u c h a do B o g a ” (P G 79, 1173). S z c z e g ó ln e z n a c z e n ie p o s ia d a ■dla n a s : K . R a h n e r , E r m u tig u n g z u m G e b e t, D ia k o n ia 11 (1980) 78— 81.

113

— M o d litw a d z ię k c z y n n o -c h w a le b n a

W ierząceg o , k tó r y p r a g n i e iść p rz e z ży cie z B o g iem , z d u m ie w a n a jp ie r w z a in te re s o w a n ie , ja k ie m u B óg o k a z u je , o ra z in ty m n o ś ć B oga, k tó r y „ m n ie w o ła, m n ie z a p ra s z a , m n ie p r a g n ie ”. W ty m z d u m ie n iu n a d in ic ja ty w ą B oga, n a d J e g o „ b lis k o ś c ią ” (E f 2,17) d o jr z e w a g o to w o ść p ó jś c ia ra z e m z N im i śm ia ło ś ć o d z y w a n ia się do B oga, do „ b y c ia z N im n a t y ” . T a k a m o d litw a z a c z y n a d o s trz e g a ć „ c u d a ”, k tó r e B óg d z ia ła d la sw o ic h w y b r a n y c h „W id z i­ cie, że P a n m i o k a z u je c u d o w n ie s w ą ła s k ę , P a n m n ie w y s łu c h u je , ile k ro ć Go w z y w a m ” (Ps 4,4; p o r. P s 138). T a k a m o d litw a p r z e r a d z a s ię w d z ię k c z y ­ n ie n ie .

N a le ż a ło b y so b ie i d z is ia j ży czy ć c ie rp liw e g o c z e k a n ia n a B oga, w y ­ tr w a łe g o s p o d z ie w a n ia się w y la n ia D u c h a , k tó r y b y u c z y n ił „ p sa lm y , h y m ­ n y i p ie ś n i” n a s z ą m o d litw ą w J e g o D u c h u , ja k to c z y ta m y n a w ie lu m i e j­ sc a c h P is m a Ś w ię te g o (Ef 5, 19; K o l 3, 16; Rz 8, 26).

M o d lący się p rz e ż y w a p rz y g o d ę s w o je j w ia ry ; p a tr z y n a sw o je ży cie ja k o w y d a rz e n ie ro z g r y w a ją c e s ię w b lis k o ś c i B oga. D o św ia d c z a w so b ie je d n o ­ c z e śn ie lę k u i p ra w d z iw e j o d w a g i. D o strz e g a w so b ie lic z n e z a k ła m a n ia i tę p r a w d ę , k tó r a go t e r a z o d ra d z a , że B óg Iz r a e la , B óg J e z u s a C h r y s tu s a d a je m u „ n o w e s e r c e ” — z g o d n ie ze s ło w a m i p r o r o k a E z e c h ie la : „I d a m w a m s e r c e n o w e i d u c h a n o w e g o tc h n ę do w a szeg o w n ę tr z a , o d b io r ę w a m se rc e k a m ie n n e , a d a m w a m s e r c e z c ia ła ” (Ez 36,26). D o św ia d c z a lic z n y c h s ła ­ b o ści i c z e rp ie m o c z s a m e g o J e z u s a C h ry s tu s a , ja k św . P a w e ł, k tó r y p isze: „L ecz (P an ) m i p o w ie d z ia ł: « W y sta rc z y ci m o je j ła s k i. M oc b o w ie m w s ła ­ bości się d o sk o n a li» . N a jc h ę tn ie j w ię c b ę d ę się c h lu b ił z m o ic h sła b o śc i, a b y z a m ie s z k a ła w e m n ie m o c C h r y s t u s a ” (2 K o r 12,9). P rz e ż y w a w o k ó ł sie b ie n ę d z ę lu d z i i w z r o s t ic h lę k u , a le s ta w ia n a B oga, k t ó r y „ w sz y stk o m o że” (M k 10,27).

— M o d litw a b ła g a ln a

W ia r a u r z e c z y w is tn ia ją c a się n a m o d litw ie i m o d litw a p e łn a w ia r y n ie p o p rz e s ta je n a ro z w a ż a n iu k o n k r e t n y c h d o b ro d z ie js tw B o ży ch w h is to rii I z r a e la i J e z u s a , w h is to r ii c h rz e ś c ija ń s k ic h K o śc io łó w , w lu d z k ic h h is to ­ r ia c h c a łk ie m k o n k r e t n y c h lu d z i. M o d litw a je s t te ż k r y ty c z n y m o s ą d e m o b e c ­ n y c h w a r u n k ó w życia.

M o d litw a b ła g a l n a sp o w o d o w a n a n ę d z ą n a sz e g o ż y c ia i n a sz e g o ś w ia ta p o w o łu je się n a o b ie tn ic e d la n a s i n a sz e g o ś w ia ta . W m o d litw ie b ła g a ln e j w o ła m y do B ożego S e r c a ; w p o w s z e c h n e j m o d litw ie w s ta w ie n n ic z e j w im ię B oga s ta je m y p rz y n ę d z y te g o św ia ta .

S łu s z n ie m o d litw ę b ła g a ln ą n a z y w a się „ p o w a ż n ą s y tu a c ją w ia r y” 8

(E r n s tfa ll des G la u b e n s ), g d y ż k o n c e n tr u je c a łą siłę w ia r y n a w ie rn o ś c i i m i­

ło s ie rd z iu B oga. M o d litw a b ła g a ln a b ie r z e B oga za sło w o . W ie rz ą c , m o d lą c y się p rz y p o m in a so b ie d o b ro ć B oga w p rz e s z ło ś c i (zob. p s a lm y 77,78 i 89) i w o b lic z u s w o je j w ła s n e j i o b cej n ę d z y p rz y w o łu je so b ie n a p a m ię ć o b ie t­ n ic ę B oga „ J a n ie z a p o m n ę o to b ie !” (Iz 49,15) i ż y w i n a d z ie ję n a u z d r a w ia ­ ją c ą p rz y s z ło ść z g o d n ie z w o lą w ie rn e g o i m iło s ie rn e g o B oga, „bo J e g o m iło ­ s ie rd z ie tr w a n a w ie k i” (por. r e f r e n P s 118). M o d litw a b ła g a ln a je s t j a k n ie ­ c ie r p liw e c z e k a n ie n a „ P a n a — b a r d z ie j n iż s tr a ż n ic y o c z e k u ją ś w itu ” (Ps 130, 6); bo m o d litw a b ła g a ln a j e s t/ tr z y m a n ie m s tr a ż y n a d p o s tę p e m n aszeg o św ia ta .

C zęsto z b r a k u w ia r y o p u sz c z a m y b ła g a ln ą m o d litw ę i m o d litw ę w ie r ­ 8G. G r e s h a k e — G. L o h f i n k , E r n s tfa ll d e s G la u b e n s, M ain z 1978. W ła ś n ie w m o d litw ie p ro ś b y m o ż n a d o strz e c , ja k w r a ż liw a je s t w ia r a c h r z e ś c ija n n a p r o b le m y o ta c z a ją c e g o ic h ży cia , p o r. O. F u c h s . G e b e t: sp r a c h lic h e B e g e g n u n g m i t G o tt, K a te c h e tis c h e B lä t te r 104(1979) 854— 866.

n y c h . W p ra w d z ie z d a rz a się, że m a g ic z n e w y o b r a ż e n ia d o c h o d z ą do g ło su w b ła g a ln y c h m o d litw a c h , le c z o w ie le czę śc ie j n a s z e d e is ty c z n e w ą tp liw o ś c i n a te m a t z a in te r e s o w a n ia i m o c y B o g a p o w o d u ją z a n ik a n ie m o d litw y b ła g a l­ n e j. Z a c h o w u je m y się , j a k k r ó l A c h a z w m o m e n c ie , g d y p r o r o k Iz a ja s z w z y ­ w a go do u p ro s z e n ia so b ie z n a k u z n ie b a . K ró l o d p o w ia d a : „N ie b ę d ę p ro s ił i n ie b ę d ą w y s ta w ia ł P a n a n a p r ó b ę ” (Iz 7,12). S w o ją n ie w ia r ę m a s k u je k ró l b o ja ź n ią B oga. — M o d litw a s k a r g i

G dy c h rz e ś c ija n ie u w a ż n ie i w y tr w a le p r z y g lą d a ją się s w o je m u ży c iu i s w o je m u ś w ia tu , m u s z ą k rz y c z e ć i p ro te s to w a ć , m u ? z ą się ż a lić p rz e d B o­ g ie m n a te m a t s t a n u ś w ia ta . T a k a s k a r g a p o w in n a się n a jp i e r w z w ró cić p rz e c iw k o n a m — c h rz e ś c ija n o m : p rz e c iw k o n a s z e m u n ie d o w ia r s tw u , n a sz e j n ie w ra ż liw o ś c i — k tó r e p o w o d u ją , że z a n ik a n a s z a p r o ś b a i s k a r g a . P is m o Ś w ię te m ó w i tu o „ z a tw a rd z ia ło ś c i s e r c ” (por. M k 1 0 ,5 i 16,14). T a s k a r g a m u s i s ię s k ie ro w a ć p rz e c iw k o n a s z e j le tn io ś c i, p o w in n a n a s s k ło n ić do n a ­ w ró c e n ia .

S k a r g ę tr z e b a te ż p o d e jm o w a ć p rz e c iw k o n a s z e m u ś w ia tu i p rz e c iw k o n a s z e m u K o ścio ło w i, n o w e m u J e r u z a le m z g o d n ie z M a te u s z o w y m : „ J e r u z a ­ lem , J e r u z a le m ! T y z a b ija s z p ro r o k ó w i k a m ie n u je s z ty c h , k tó r z y do cieb ie są p o sła n i. Ile r a z y c h c ia łe m z g ro m a d z ić tw o je d zieci, j a k p ta k sw e p is k lę ta z b ie r a p o d s k r z y d ła , a n ie c h c ie liś c ie ” (M t 23, 47 nn).

D o s k a r g i p o w in n y n a s p o b u d z a ć t e 40 000 d ziec i, k tó r e c o d z ie n n ie u m ie ­ r a j ą z g ło d u z p o w o d u n a s z y c h fa łs z y w y c h w y o b r a ż e ń b e z p ie c z e ń s tw a n a W sch o d zie i Z a c h o d z ie . Z a b ie r a m y im c h le b d la ro z w o ju te c h n ik i zag ła d y .

W reszcie, ż a lić s ię m a m y n a n a sz e g o B oga, k tó r y je d n y c h o c z a ro w u je sw o ­ im sło w e m , j a k J e r e m ia s z a („U w io d łeś m n ie , P a n ie , a j a p o z w o liłe m się u w ieść; u ja r z m iłe ś m n ie i p rz e m o g łe ś ” — J r 2 0 ,7 n n ), a p r z e d in n y m i z a ­ k r y w a sw o je słow o.

N a le ż a ło b y so b ie życzyć o d ro d z e n ia m o d litw y ż a lą c e j się p rz e c iw n a ­ szej ja w n e j a p a ti i i p r z e c iw k o p r z e jm u ją c e j lę k ie m b ie r n o ś c i B oga w o b e c n a szeg o ro z c z a r o w a n ia N im s a m y m i w o b e c n a s z y c h w ła s n y c h b e z s iln y c h p ro te s tó w 9.

— M o d litw a C h r y s tu s a w e z w a n ie m s k ie ro w a n y m do n a s

P o d o b n ie ja k L is t do H e b ra jc z y k ó w n a z y w a J e z u s a ty m , „ k tó r y n a m w w ie rz e p rz e w o d z i i ją w y d o s k o n a la ” (H b r 12,2), t a k d ziś je s t O n ty m , k tó r y p rz e w o d z i i d o s k o n a li n a s z ą m o d litw ę . J e z u s b o w ie m p ro w a d z i do n o ­ w ej m o d litw y , k tó r a je s t J e g o ży ciem , b ę d ą c y m n ie r o z d z ie ln ą je d n o ś c ią d z ia ­ ła n ia i m o d litw y . P r z e d e w s z y s tk im E w a n g e lia św . Ł u k a s z a p rz e d s ta w ia tę j e d n o ś ć 10. P o z w a la d o strz e c , że d z ia ła ln o ś ć J e z u s a n ie ja k o w y r a s t a z m o d li­ tw y . I ta k m e s ja n is ty c z n e p o w o ła n ie J e z u s a w c h rz c ie m a m ie js c e p o d c z a s m o d litw y („K ied y c a ły l u d p r z y s tę p o w a ł do c h rz tu , J e z u s ta k ż e p r z y ją ł c h rz e s t. A g d y się m o d lił o tw o rz y ło się n ie b o ” — Ł k 3, 21).

P o w o ła n ie d w u n a s tu ta k ż e p o p rz e d z a m o d litw a („W ty m czasie J e z u s w y sz e d ł n a g ó rę , a b y się m o d lić, i c a łą n o c s p ę d z ił n a m o d litw ie do B oga. Z n a s ta n ie m d n ia p rz y w o ła ł sw o ic h u c z n ió w i w y b r a ł sp o ś ró d n ic h d w u n a ­ stu , k tó r y c h te ż n a z w a ł a p o s to ła m i” — Ł k 6, 12— 14). S w o je m e s ja ń s k ie w y ­ z n a n ie w o b e c u c z n ió w p o p rz e d z a m o d litw ą („G d y r a z się m o d lił n a o so b n o -9 O. F u c h s p r z e d s ta w ił sz e ro k o z a g a d n ie n ie m o d litw y — s k a r g i, p o r. O. F u c h s , D ie K la g e a ls G eb et. E in e th e o lo g is c h e B e s in n u n g a m B e i­

sp iel d es Ps. 32, M ü n c h e n 1982.

30 P o r. G. S c h n e i d e r , D as E v a n g e liu m n a c h L u k a s , G ü te r s lo h - W ü r z ­ b u rg 1977, t. II 262 n n .

ści, a b y li z N im u c z n io w ie z w ró c ił się do n ic h z z a p y ta n ie m : «Z a k o g o u w a ­ ż a ją M n ie tłu m y ? » ” — Ł k 9,18). P o d c z a s m o d litw y J e z u s u k a z u je się s w o im p r z y ja c io ło m w c h w a le p r z e m ie n ie n ia , w b la s k u z w y c ię s tw a w ie lk a n o c n e g o (Ł k 9, 29). T a k ż e p o d c z a s lę k u p rz e d ś m ie rc ią „ u p a d ł n a k o la n a i m o d lił się ty m i s ło w a m i: «O jcze, je ś li ch cesz, z a b ie rz o d e M n ie te n k ie lic h ! J e d n a k n ie m o ja w o la , le c z T w o ja n ie c h się s ta n ie !» ” (Ł k 22,42). I w re sz c ie , m o d lą c się, o d d a je J e z u s sw o je ży cie w rę c e O jc a (Ł k 23,46).

Z y c ie J e z u s a je s t w ię c m o d litw ą . P r a k t y k a m o d litw y J e z u s a je s t z a r a ­ z e m J e g o p r z y k ła d e m , r a d ą , w e z w a n ie m do m o d litw y . W lę k u p rz e d z b liż a ­ ją c ą się ś m ie rc ią i je d n o c z e ś n ie w o d w a d z e p r z y ję c ia s w e j ś m ie rc i, z w ra c a się J e z u s do s w o ic h p r z y ja c ió ł z w e z w a n ie m : „ M ó d lcie się , a b y ś c ie n ie u le g li p o k u s ie ” (Ł k 22, 40,46). D o s trz e g a m y t u t a j w y ra ź n ie , cz y m je s t m o d litw a d la J e z u s a : je s t o d d a n ie m się w rę c e O jc a -B o g a , o d d a n ie m się „ o jc o w s k ie m u B o g u ”. D o św ia d c z a ją c o jc o w s k ie j d o b ro c i B oga, k t ó r a z a k r y t a je s t p rz e d ro z ­ tr o p n y m i a o b ja w io n a p ro s ta c z k o m (Łk 10,21) J e z u s o d k r y w a czas, m oc, n a d e jś c ie d z is ia j K r ó le s tw a B ożego (Ł k 17,20 n n ) i d la te g o o d d a je się do d y sp o z y c ji B o g u 11: z a ró w n o w s w o je j m o d litw ie , ja k i w sw o im d z ia ła n iu ; d la te g o w z y w a d o p r z y ję c ia B ożego z a p ro s z e n ia do n o w e g o ży c ia . G o to w o ść do p r a k t y k i ta k ie g o ż y c ia m a b y ć n a m o d litw ie ro z w a ż a n a , z d o b y w a n a i u m a c n ia n a . P r a k t y k a m o d litw y J e z u s a je s t w e z w a n ie m do m o d litw y s k ie ro w a n y m do w s p ó ln o ty J e z u s a . W e w a n g e lii św . Ł u k a s z a c z y ta m y : „ G d y J e z u s p rz e b y w a ł w ja k im ś m ie js c u n a m o d litw ie i sk o ń c z y ł ją , r z e k ł je d e n z u c z n ió w do N ie­ go: « P a n ie , n a u c z n a s m o d lić się, j a k i J a n n a u c z y ł s w o ic h u czn ió w » . A O n rz e k ł d o ' n ic h : « K ied y się m o d lic ie m ó w c ie : O jcze, n ie c h się św ięci T w o je im ię ; n ie c h p r z y jd z ie T w o je k ró le s tw o ! N a sz e g o c h le b a p o w sz e d n ie g o d a w a j n a m n a k a ż d y d z ie ń i p rz e b a c z n a m n a s z e g rz e c h y , bo i m y p rz e b a c z a m y k a ż d e m u , k to n a m z a w in i; i n ie d o p u ść, b y ś m y u le g li p o k u s ie » ” (Łk 1 1 ,1 —4). P o w ie d z ia ł im te ż p rz y p o w ie ś ć o ty m , że z a w sz e p o w in n i się m o d lić i n ie u s ta w a ć (Łk 18, 1—8), a n a in n y m m ie js c u c z y ta m y : „I J a w a m p o w ia d a m : p ro ś c ie a b ę d z ie w a m d a n e ; s z u k a jc ie a z n a jd z ie c ie ; k o ła ę z c ie a o tw o rz ą w a m . K a ż d y b o w ie m k to p ro s i, o tr z y m u je ; k to sz u k a , z n a jd u je ; a k o ła c z ą ­ c e m u o tw o rz ą . J e ż e li k tó r e g o z w a s, o jcó w , s y n p o p ro s i o c h łe b , czy p o d a m u k a m ie ń ? A lb o o ry b ę , czy z a m ia s t r y b y p o d a m u w ę ż a ? L u b g d y p ro s i o ja jk o , czy p o d a m u s k o r p io n a ? J e ś li w ię c w y , ch o ć źli je s te ś c ie , u m ie c ie d a w a ć d o b re d a r y s w o im d ziec io m , o ileż b a r d z ie j O jc ie c z n ie b a d a D u c h a Ś w ię te g o ty m , k tó r z y G o p r o s z ą ” (Ł k 1 1 ,9 — 13).

J e z u s a — że t a k p o w ie m y — e k s p e r y m e n t z o jc o w sk ą m iło ś c ią B oga, p r z e ­ sz e d łsz y p rz e z śm ie rć , o s ią g n ą ł p e łn ię w c h w a le w ie lk a n o c n e g o ży cia. J e g o d z ia ła n ie i Je g o m o d litw a z o s ta ły p o tw ie r d z o n e p rz e z s a m e g o B oga w fa k c ie w s k rz e s z e n ia . T e n B óg o k a z u je się n a p r a w d ę B o g ie m -O jc e m , k tó r y J e m u o d d a n e ży cie w p ro w a d z a w sw o je b o sk ie życie. W ie lk a n o c n e d o św ia d c z e n ie je s t B ożą r a t y f ik a c ją w ie lk o p ią tk o w e j m o d litw y J e z u s a . D z ię k i n ie j m o g ą zw o le n n ic y J e z u s a z w ie lk a n o c n ą p e w n o ś c ią p o d ją ć p r a k t y k ę m o d lite w n ą Je z u s a .

— N asz a m o d litw a je s t m o d litw ą „p rz e z J e z u s a C h r y s t u s a ”

Swr. P a w e ł id z ie je s z c z e je d e n k r o k d a le j. Z w r a c a u w a g ę , że m o d litw a , d z ię k c z y n ie n ie , p ro ś b a c h rz e ś c ija n d o k o n u ją się „p rz e z J e z u s a C h r y s tu s a ”. P o d k r e ś la tę s p r a w ę w w ie lu m ie js c a c h sw eg o li s t u do R z y m ia n (Rz 1, 8; 5, 11; 16, 27). W D u c h u J e z u s a C h r y s tu s a w o ła ją c h rz e ś c ija n ie do B o g a „ A b b a , O jc z e ” (Rz 8, 15 i G a 4, 6). Z a p o ś r e d n ic tw e m J e z u s a C h r y s tu s a z w r a c a ją się do 11 G d y ch o d z i o s to s u n e k J e z u s a do B oga p o r. H . M e r k l e i n , J e su B o ts c h a ft v o n d e r G o tte s h e r s c h a ft, S t u t t g a r t 1983, 83— 91. 8*

B oga i O jc a J e z u s a C h r y s t u s a 12. T ę c h a r a k te r y s ty c z n ą je d n o ś ć , w ię ź p o m ię ­ dzy m o d litw ą i d z ia ła n ie m w ż y c iu J e z u s a n a le ż y , z d a n ie m św . P a w ła , u z n a ć z a sp e c y fic z n y s ty l ż y c ia c h rz e ś c ija n . M a to b y ć „ży cie d la B oga w C h r y s t u ­ s ie J e z u s ie ” (por. R z 6,11). M o d litw a n ie m a b y ć ty lk o ja k im ś sz c z e g ó ln y m o b o w ią z k ie m c h r z e ś c ija n l u b e le m e n te m w c o d z ie n n y m p ro g r a m ie , lecz p r a k ­ ty k a ż y c ia z p r a k t y k ą m o d litw y m u s z ą s ię w z a je m n ie p rz e p la ta ć .

M o d litw a p e łn a w ia r y p rz e m ie n ia się w u w ie lb ie n ie . S k o ro b o w ie m w ia ­ r a w y p ły w a ją c a z o b d a r o w a n ia D u c h e m J e z u s a je s t z n a s z e j s tr o n y o d w a ż ­ n y m p rz y z w o le n ie m n a w k ro c z e n ie B o g a w n a s z ą h is to rię , w n a sz e życie, d o jr z e w a w te j o d w a d z e w ia r y z g o d a n a b lis k ie p rz e b y w a n ie z B ogiem . W ia ­ r a m ó w i B ogu „ t a k ”, w y r a ż a zgodę n a J e g o ta je m n ic e , n a J e g o orędzie^ n a J e g o d z ia ła n ie . N ie k o n ie c n a ty m . Z p o g łę b ia ją c e g o się p o z n a n ia n a g ru n c ie w ia r y w y r a s ta z d u m ie n ie , ra d o ś ć , d z ię k c z y n ie n ie za d u ż e i m a łe „ n ie s p o ­ d z ia n k i” . R odzi się p o tr z e b a w y ś p ie w a n ia M a g n ific a t i T e D e u m .

W a rto p rz y p o m n ie ć so b ie t u t a j h is to rię p o w o ła n ia p r o r o k a Iz a ja s z a . J e g o p o w o ła n ie je s t n ie ja k o w p rz ę g n ię te w n ie b ia ń s k ą litu r g ię u w ie lb ie n ia (zob. Iz 6, 1 — 11). Iz a ja s z p rz e ż y w a u w ie lb ie n ie B o g a -J a h w e (Iz 6,1 — 4). Je g o w a r ­ g i z o s ta ją o czyszczone ż a rz ą c y m się w ę g le m (Iz 6, 5 n n ), a on o tr z y m u je z a ­ d a n ie p r z e p o w ia d a n ia (Iz 6,8— 11). P r o r o k z o s ta je w y p o s a ż o n y do s p e łn ie n ia sw o je g o z a d a n ia w d o św ia d c z e n ie , k tó r e z a m y k a się w sło w a c h : „N iebo i z ie m ia u w ie lb ią T ego, k tó r e g o ja k o p r o r o k m a m p rz e p o w ia d a ć , g ło s ić ”. W te o r ii i p r a k ty c e n a sz e g o p rz e p o w ia d a n ia z a w ie ru s z y liś m y d o x o lo g ię 13. N ie ­ z w y k le w a ż n ą s p r a w ą d la n a s z e j c h rz e ś c ija ń s k ie j p r a k t y k i ż y c ia j a k i d la g ło s z e n ia je s t o d k ry c ie n a n o w o z a d a n ia o d d a w a n ia B o g u g łę b o k ie j czci i u w ie lb ie n ia .

3. W iara p rzepojona m o d litw ą i m o d litw a p ełn a w ia ry p o d sta w ą sk u teczn ego św ia d e c tw a

P rz y p o m n ijm y jesz c z e r a z u p rz e d n io p o s ta w io n ą te z ę : c h rz e ś c ija ń s k a w ia ­ ra , k tó r e j n ie z a s ila m o d litw a , szy b k o k a r ło w a c ie je i p o w o d u je , że c zło w ie k a n i s a m e m u so b ie, a n i in n y m n ie je s t w s ta n ie p r z e d s ta w ić p r z e k o n y w a ją c e j fo r m y ż y c ia — ś w ia d e c tw a . I o d w ro tn ie , w ia r a p rz e p o jo n a m o d litw ą i m o ­ d litw a p e łn a w ia ry , s ta n o w ią c rz e c z y w is to ś ć k s z t a łt u ją c ą życie, s a m a p rz e z się s ta je się s k u te c z n y m ś w ia d e c tw e m . P o d o b n ie ja k r o z w a ż a n ia o w ie rz e i m o d litw ie u d o k u m e n to w a liś m y t e k ­ s ta m i b ib lijn y m i, ta k ż e i te r a z w o p a rc iu o te k s ty n o w o te s ta m e n ta ln e p o s t a ­ r a m y się w sk a z a ć , ja k p rz e k o n y w a ją c e p r z e p o w ia d a n ie — św ia d e c tw o w y ­ r a s ta w ła ś n ie z w ia r y i m o d litw y . W z a k re s złożonego p o ję c ia „ p rz e p o w ia d a n ie ” w c h o d z ą d z is ia j e le m e n ty in f o rm a c ji, k o m u n ik a c ji, ja k i n a u c z a n ia o ra z p rz e k o n y w a n ia . W n a s z y c h ro z w a ż a n ia c h s k u p im y się p rz e d e w s z y s tk im n a z a g a d n ie n iu z a p ro s z e n ia i w y z n a n ia , k tó r e d o c h o d z ą do g ło s u w p ro c e s ie d a w a n ia ś w ia d e c tw a . — „M y n ie m o ż e m y n ie m ó w ić...” (Dz 4, 20) Ś w ia d k o w ie J e z u s a n ie m o g ą n ie p rz e k a z y w a ć d a le j, n ie głosić, n ie o p o ­ w ia d a ć teg o , co s a m i o d k r y li i czego d o św ia d c z y li. „T o, co się s ta ło z J e z u ­ se m N a z a re jc z y k ie m , k tó r y b y ł p r o r o k ie m p o tę ż n y m w cz y n ie i sło w ie w o ­ b ec B oga i całe g o lu d u ” : (Ł k 24, 19) je s t m o ty w e m g ło s z e n ia . W szy stk o , co 12 S z e rz e j n a te n te m a t p isze W . T h i i s i n g , P e r C h r is tu m in D e u m .

S tu d iu m z u m V e r h ä ltn is v o n C h r is to z e n tr ik u n d T h e o z e n t r ik in d e n P a u li­ n is c h e n H a u p tb r ie fe n , M ü n s te r 1965, z w ła sz c z a 174— 183.

13 P o r. G. B i t t e r , „V o r s e in e m A n g e s ic h t s o lle n n ie d e r fa lle n a lle G e ­

sc h le c h te r ...”, w : G. B i t t e r , N. M e t t e (w yd.), L e b e n m i t P s a lm e n , M ü n ­

s ię s ta ło , co d z ię k i w ie rz e z o sta ło u z n a n e ja k o B oże d z ia ła n ie , ja k o s p e łn ie ­ n ie się n a d z ie i (p o r. Ł k 24,21) p r z y n a g la do p r z e k a z y w a n ia d a le j. T a n o w a m o ż liw o ść ży cia , k t ó r a w d z ia ła ln o ś c i J e z u s a je s t „ o g lą d a n a i s ł u c h a n a ” (zob. D z 4,2 0 ) o ra z w w ie r z e u z n a n a za w y d a r z e n ie o z n a c z e n iu p o w sz e c h n y m , m u s i b y ć w s z y s tk im o g ła s z a n a . O d k ry c ie , że „ P a n rz e c z y w iś c ie z m a r tw y c h ­ w s ta ł” (Łk 24,34) p o tw ie r d z a z je d n e j s tro n y J e g o św ia d e c tw o , u m a c n ia J e g o o rę d z ie ; „ K ró le s tw o Boże p o ś r ó d n a s ” (p o r. Ł k 17,20), a je d n o c z e ś n ie p o z w a ­ l a „ o tw o rz y ć s ię ” n a w ie lk a n o c n ą w ia r ę (por. Ł k 24,31). O d w a g a w ia ry , m o ż n o ść w ia r y w p r z y jś c ie B oga w w ie lk a n o c n y c h w y d a r z e n ia c h i d o s trz e ­ ż e n ie w ty m p ro p o z y c ji n o w e g o s t y lu ż y c ia d la k a ż d e g o cz ło w ie k a , s ta n o w i p o d s ta w ę c h rz e ś c ija ń s k ie g o o rę d z ia . A w ię c z w ia r y i u fn o ś c i w n ie p o ję tą ż y czliw o ść i d o b ro ć B oga w y r a s t a z b aw cze o rę d z ie , w zm o ż o n a p e w n o ś ć j e ­ d y n e j w s w o im r o d z a ju p ro p o z y c ji ż y c ia n ie p o z o s ta w ia ją c e j in n e g o w y b o ru , k tó r a m u s i b y ć g ło sz o n a z w o li B o g a i p rz e z w z g lą d n a d o b ro lu d z i. „ B ia d a m i, g d y b y m n ie g ło s ił E w a n g e lii!” — m ó w i św . P a w e ł (1 K o r 9,16 n). — „ W ie rz y m y i d la te g o m ó w im y ” (2 K o r 4,13)

W ia r a w e d łu g św . P a w ła je s t o d p o w ie d z ią n a g ło sz o n e sło w o , p rz y ję c ie m e sc h a to lo g ic z n e j p ro p o z y c ji ż y c ia d a n e j p rz e z B oga, „ k tó r y o ż y w ia u m a r ły c h i to, co n ie is tn ie je , p o w o łu je do is tn ie n ia ” (Rz 4,17). B ę d ą c c a łk o w ity m d a ­ r e m („W am b o w ie m z ła s k i d a n e je s t to d la C h r y s tu s a n ie ty lk o w N iego w ie rz y ć , a le i d la N iego c ie r p ie ć ” — F lp 1,29) je s t ró w n o c z e ś n ie ze s tro n y w ie rz ą c e g o w o ln y m w y b o re m ż y c ia z B oga (Rz 1,16). T a d e c y z ja n ie je s t a k te m je d n o ra z o w y m , le c z c ią g ły m , sto p n io w y m p rz y w d z ie w a n ie m się „ w p a n ­ c e rz w ia r y i m iło ś c i o ra z h e łm n a d z ie i z b a w ie n ia ” (por. 1 T es 5 ,8). W ty m p ro c e s ie d e c y z ji w ia r y „to, co d a w n e p rz e m ija , a oto w sz y stk o s t a je się n o w e ” (2 K o r 5 ,1 7 ; p o r. Iz 43,19) i m a b y ć d a le j g ło szo n e, p rz e p o w ia d a n e , z w ia s to w a n e — ze w z g lę d u n a c h w a łę B ożą i d o b ro lu d z i. Z u w a g i n a n a ­ d e jś c ie „now ego s tw o r z e n ia ” (por. 2 K o r 5,17) n ie m o ż n a p rz e c ie ż m ilczeć. O d k ry w a się to „ n o w e s tw o r z e n ie ” p o d c z a s p e łn e j w ia r y m o d litw y , a z w ia ­ s t u je się je ś w ia d e c tw e m sło w a i ży c ia . W ia r a u m o c n io n a n a m o d litw ie je s t w s ta n ie p rz e d e w s z y s tk im w y tr w a ć w tr u d z ie d o św ia d c z e n ia . T e n t r u d w y ­ n ik a z f a k tu , że n o w e s tw o r z e n ie je s t te r a z w c a le n ie d o s trz e g a ln e i n ie - ń c h w y tn e . J e g o is tn ie n ia tr z e b a się sp o d z ie w a ć . W ia r a d z ię k i m o d litw ie o p ie­ r a się m o cn o o f u n d a m e n t z m a r tw y c h w s ta n ia J e z u s a , o B oga i o cz e k u je , że te n , „ k to w ie rz y w N ieg o , n ie b ę d z ie z a w s ty d z o n y ” (Rz 9, 33; 10, 11; Iz 28,16) u . — „ G ło sim y w a m J e z u s a C h r y s t u s a ” (2 K o r 4, 5) Z w ia r ą p rz y jm o w a n e d z ia ła n ie Boże w ż y c iu , ś m ie rc i i z m a r tw y c h w s ta ­ n iu J e z u s a je s t w ła ś n ie E w a n g e lią , je s t k o s z to w n ą n o w in ą „ je s t b o w ie m ow ą m o cą B ożą k u z b a w ie n iu d la k a ż d e g o w ie rz ą c e g o ” (Rz 1,16). T a E w a n g e lia je s t z a ra z e m m o ty w e m i je d n o c z e śn ie tr e ś c ią c h rz e ś c ija ń s k ie g o o rę d z ia , bo p o k a z u je s y tu a c ję lu d z i, ic h h is to rię i n ie p o ję te z a k o c h a n ie się B oga w l u ­ d z ia c h o ra z w ic h h is to rii.

E w a n g e lia p o k a z u je s ą d B oży i ła s k ę B ożą („T y m b a r d z ie j w ię c b ę ­ d z ie m y p rz e z N iego z a c h o w a n i od k a rz ą c e g o g n ie w u , g d y ż te r a z p rz e z k r e w Je g o z o s ta liś m y u s p r a w ie d liw ie n i” — R z 5 ,9 . „A le n ie t a k sa m o m a się rzecz z p rz e s tę p s tw e m j a k z d a re m ła s k i. J e ż e li b o w ie m p rz e s tę p s tw o je d ­ nego sp ro w a d z iło n a w s z y s tk ic h śm ie rć , to o ileż o b fic ie j s p ły n ę ła n a n ic h w s z y s tk ic h ła s k a i d a r B oży, ła s k a w ie u d z ie lo n y p rz e z je d n e g o C zło w iek a, J e z u s a C h r y s tu s a ” — Rz 5,15).

N a jd o b itn ie j g łę b ia m iło ś c i i je d n o ś c i ła s k i i s ą d u o b ja w ia s ię w k r z y ­ żu J e z u s a . D la te g o św . P a w e ł p r a g n ie „n ie z n a ć n ic z e g o w ię c e j j a k ty lk o Je z u s a C h ry s tu s a , i to u k rz y ż o w a n e g o ” (1 K o r 2, 2). „ N a u k a b o w ie m k rz y ż a g łu p s tw e m je s t d la ty c h , co id ą n a z a tr a c e n ie m o c ą B o żą z aś d la n a s, k t ó ­ rz y d o s tę p u je m y z b a w ie n ia ” (1 K o r 1, 18). T a n a u k a k rz y ż a w e d łu g św . P a ­ w ła s ta n o w i c e n tr u m p rz y jm o w a n e g o z w ia r ą z b a w ie n ia . K rz y ż ja k o czy n B oga — „O n, k tó r y n a w e t w ła sn e g o S y n a n ie o szczęd ził, a le G o za n a s w s z y s tk ic h w y d a ł” (Rz 8,32) — i ró w n o c z e ś n ie ja k o c z y n J e z u s a , k tó r y o d ­ d a je się B ogu a ż p o ś m ie rć („U niżył sam e g o sie b ie , s ta w s z y s ię p o słu sz n y m aż do ś m ie rc i — i to ś m ie rc i k r z y ż o w e j” — F lp 2, 8) s tw a r z a w z m a r tw y c h ­ w s ta n iu J e z u s a z u p e łn ie n o w ą s y tu a c ję ż y c io w ą ; „O to t e r a z czas u p r a w n io ­ n y , oto te r a z d z ie ń z b a w ie n ia ” (2 K o r 6 ,2 ; p o r. Iz 4 9 ,8; 61,2 n n ; p o r. Ł k 4, 19).

W ty m „czasie ła s k i” c h rz e ś c ija n ie ż y ją ja k o w ie rz ą c y . W w y trw a ło ś c i ic h p e łn e j n a d z ie i w ia r y m o g ą z d o b y w a ć n o w ą p e w n o ś ć (Rz 5 ,2), a ta k ż e w y trw a ło ś ć w c o d z ie n n y c h ro z c z a r o w a n ia c h (2 T es 3, 4; p o r. G a 5, 10) o ra z o d w a g ę n a p rz y s z ło ść , w k tó r e j w ie rz ą c y „żyć b ę d z ie ” (R z 1, 17) i to żyć „z C h r y s tu s e m ” , b o „ je ż e li u m a r liś m y ra z e m z C h ry s tu s e m , w ie rz y m y , że z N im ró w n ie ż ży ć b ę d z ie m y ” (Rz 6,8). T a w ła ś n ie o d w a g a p rz e d e w s z y s t­ k im d o jr z e w a n a p e łn e j w ia r y m o d litw ie o s o b is te j i w s p ó ln o to w e j o ra z w ś w ia d e c tw ie lu d z i p o d o b n y c h z a p a tr y w a ń , d o c h o d z i z aś do g ło s u w p r z e ­ p o w ia d a n iu . — „ P o je d n a jc ie się z B o g ie m !” (2 K o r 5, 20) S w . P a w e ł p o jm u je s w o je z a d a n ie p r z e p o w ia d a n ia n ie w se n s ie p rz e k a z y w a n ia w ia d o m o ś c i, lecz ja k o d z ie le n ie s ię czy p o u c z e n ie o d z ia ła n iu B oga i s ta n ie ś w ia ta . W ro z u m ie n iu św . P a w ła je s t to „ n a u k a m ą d r o ś c i” (1 K o r 2 ,1). P o p rz e z s w o je g ło s z e n ie św . P a w e ł p r a g n ie p rz e d e w s z y s tk im d o p ro w a d z ić do s y tu a c ji w y b o ru , do ro z s trz y g n ię c ia , czy ch ce się p o le g a ć n a B ogu, czy n a s a m y m so b ie, z d a ć się n a ła s k ę B oga a lb o z a u fa ć s w o je j w ła s n e j m ą d ro śc i. D zięk i te m u p rz e p o w ia d a n ie s t a je się z a p ro s z e n ie m , a b y „ te r a z ” (por. 2 K o r 6, 2) p r z y ją ć o fe r tę n o w eg o ży cia , t e r a z p o zw o lić się p r z e ­ m ie n ić p rz e z „ D u c h a P a n a ” , te r a z z a ry z y k o w a ć n a B oga, bo „ ż a d e n k to w ie ­ rz y w N iego, n ie b ę d z ie z a w s ty d z o n y ” (por. R z 9 ,3 3 ; 10,11).

S w . P a w e ł w r o z u m ie n iu g ło sz e n ia id zie jeszcze d a le j: w p r z e p o w ia d a ­ n iu s a m Bóg o f ia r o w u je p o je d n a n ie . „ T a k w ię c w im ie n iu C h ry s tu s a s p e ł­ n ia m y p o s ła n n ic tw o ja k b y B o g a sam eg o , k tó r y p rz e z n a s u d z ie la n a p o m n ie ń (...) p o je d n a jc ie się z B o g ie m !” (2 K o r 5,20). B óg s a m w p rz e p o w ia d a n iu z a o fia ro w u je p o je d n a n ie . B o ża in ic ja ty w a s tw a r z a n o w ą s y tu a c ję ży cio w ą lu d z i — n ie n a p o d s ta w ie p rz e s z ły c h o siąg n ięć, n a w e t n ie n a p o d s ta w ie d o ­ z n a ń z w ia r y „ G d y śm y jesz c z e b y li n ie p r z y ja c ió łm i B o g a ” (Rz 5, 10 n n). O n s a m w y c h o d z i n a m n a p r z e c iw — i p o z w a la p o ś re d n ic z y ć w s łu ż b ie g ło szen ia. W p o w y ż sz y c h s tw ie r d z e n ia c h tk w i ty lk o p o d s ta w a d la te o lo g ii p r z e p o ­ w ia d a n ia w s łu ż b ie p o je d n a n ia , le c z jeszcze r a z z o s ta je u w y d a tn io n a je d n o ś ć w ia ry , m o d litw y i p rz e p o w ia d a n ia . P r ó b y w ia r y , p ró b y m o d litw y , k tó r e z m ie rz a ją do z b liż e n ia się do n ie p o ję te j m iło ś c i B oga, k t ó r y sw eg o w ła sn e g o S y n a w y d a ł za b e z b o ż n y c h (Rz 8,32; 5,6) — m o g ą s p o w o d o w a ć z a ż e n ó w ą - n ie n a k s z ta łt ją k a n i a się, a le p rz e c ie ż m o g ą t a k ż e , p ro w a d z ić do p r z e m a ­ w ia n ia „ w e d łu g m ia r y , j a k ą Bóg k a ż d e m u w w ie rz e w y z n a c z y ł” (Rz 12, 3).

T a k w ię c je szcze r a z p o w tó rz m y , że n a le ż a ło b y so b ie ży czy ć o d k ry c ia n a n o w o sa m e j p rz e z się z ro z u m ia łe j je d n o ś c i p o m ię d z y w ia r ą , m o d litw ą i ś w ia ­ d e c tw e m ls, bo w ó w c z a s m o g ło b y d o jść do teg o , że z a c z n ą tr y s k a ć ź ró d ła 15 W ty m k o n te k ś c ie tr z e b a d o s trz e c d u c h o w ą o d n o w ę w k o ła c h n a u c z y ­ c ieli re lig ii. P o r. A . E x e i e r , D er R e lig io n s le h r e r a ls Z e u g e , K a te c h e tis c h e B lä t te r 106 (1981) 3— 14; H . H a 1 b f a s, D e r S p r u n g in d e n B r u n n e n . E in e

w ia ry , r a d o ś c i w ia r y , ź ró d ła , k tó r e p rz y o b ie c a ł J e z u s s a m a r y ta ń s k ie j k o b ie c ie p rz y s t u d n i J a k u b o w e j, g d y m ó w ił: „ K to z aś b ę d z ie p ił w o d ę , k t ó r ą J a m u d a m , n ie b ę d z ie p r a g n ą ł n a w ie k i, le c z w o d a , k t ó r ą J a m u d a m , s t a n ie się w n im ź ró d łe m w o d y w y tr y s k u ją c e j k u ż y c iu w ie c z n e m u ” (J 4,14). C h o d zi t u o ź ró d ła d a ją c e m o c ś w ia d e c tw a w ia ry . 4. C zy m o ż n a się n a u c z y ć m o d litw y ? S p o so b u ż y c ia , a t y m b a r d z ie j ż y c ia p o c h rz e ś c ija ń s k u , u c z y m y się g łó w n ie p rz e z o b s e r w a c ję , p rz e z u w a ż n e p rz y g lą d a n ie się ż y c iu . Z d o b y w a n ie u m ie ję tn o ś c i, k t ó r e m o ż n a o k re ś lić s ło w a m i „w id z ie ć , sły sz e ć i c z u ć ”, s t a ­ n o w i p o d s ta w ę ż y c ia i w s z e lk ie j k o m u n ik a c ji. D o ty c z y to ta k ż e m o d litw y . J e ż e li u c z y m y d z ie c k o w id z ie ć i p o d z iw ia ć k w ia ty , g ła s k a ć k o ta i s łu c h a ć ś p ie w u s ło w ik a — u p r a w ia m y ty m s a m y m p r o p e d e u ty k ę m o d litw y . M ło d zież i d o ro ś li p o w in n i c ią g le u c z y ć się le p ie j p o s trz e g a ć i d o z n a w a ć . O k a z ję k u te m u s tw a r z a z a ró w n o c z e k a n ie n a d w o rc u , ja k i ra d o ś ć z p o ra n n e g o p r y s z ­ n ic a czy u ś m ie c h u k o c h a n e j, a ta k ż e k o m e n ta r z p o lity c z n y .

D ru g im w a ż n y m e le m e n te m d y d a k ty k i m o d litw y j e s t u m ie ję tn o ś ć m ó ­ w ie n ia . M u s im y się n a u c z y ć m ó w ić o rz e c z a c h , s y tu a c ja c h , w ra ż e n ia c h , o d ­ c z u c ia c h — m ó w ić o ż y c iu , i to b a rd z o k o n k r e tn ie , t a k w ła ś n ie , j a k się to w y r a ż a w m o d litw ie M o jż e sz a o p rz e b a c z e n ie czy T o m a sz a M o ru s a o d o b re tr a w ie n ie . T a m , g d zie d o c h o d z i do o b s e r w a c ji ż y c ia i u jm o w a n ia go w sło w a , n a ­ s tę p u je te ż i n t e r p r e t a c j a ży c ia , jeg o d o św ia d c z e ń , o d k ry ć , n a d z ie i, lę k ó w . S k o ro ży cie z J e z u s e m C h r y s tu s e m je s t w o ln y m w y b o re m p e r s p e k ty w y ż y ­ c io w e j, sk o ro w ia r a c h r z e ś c ija ń s k a s ta je się ja k b y s o c z e w k ą , p o p rz e z k tó r ą p a tr z y m y n a ży cie, m o ż n a z a te m z lu d ź m i p o d o b n e g o p o k r o j u (d u c h a ) p r ó ­ b o w a ć w y ra ż a ć to ż y c ie w e w s p ó ln e j m o d litw ie : p r z y sto le , w m o d litw ie w ie ­ c z o rn e j w g ro n ie ro d z in y , w g r u p ie m ło d z ie ż o w e j. T a k ć w ic z y m y m o w ę w ia ­ r y , p ró b u je m y ży ć m o c ą D u c h a J e z u s a C h ry s tu s a .

U cząc m o d litw y , s t a r a j m y się, a b y w y s tę p o w a ła w n ie j h is to r ia , n a s z a w ła s n a h is to r ia , i to w e w s z y s tk ic h tr z e c h w y m ia r a c h ja k o p rz e s z ło ść (np. u z m y s ło w ie n ie so b ie n a n o w o z d a ń z K się g i W y jś c ia l u b w y d a r z e ń z p o ­ w s ta n i a w G e tc ie W a rs z a w s k im ), ja k o te r a ź n ie js z o ś ć (p la n o w a n ie k o n k r e t ­ n e g o d n ia ) i ja k o p rz y s z ło ść (d ą ż e n ie do z m ia n y i p r o ś b a o le p s z e czasy). M o d litw a d o m a g a się p e w n e j re g u la r n o ś c i z a ró w n o o d p o c z ą tk u ją c e g o , ja k i o d z a a w a n s o w a n y c h ; k o n ie c z n a je s t w y trw a ło ś ć i n a r z u c e n ie sobie r y ­ g o ró w , g d y ż w p r z e c iw n y m r a z ie „ n ie u s ta n n a m o d litw a ” (1 T es 5,17) n ie b ę ­ dzie m o żliw a.

Do s p r a w w a ż n y c h n a le ż ą : s ta łe p o r y m o d litw y (m o d litw a m o że b y ć k r ó tk a , a le b e z w z g lę d n ie n a le ż y p rz e s trz e g a ć u s ta lo n y c h te r m in ó w ); w ła s n a , n ie n a r z u c o n a p o s ta w a p r z y m o d litw ie ; te k s ty ja k o p o m o c l u b p rz e d m io t m e d y ta c ji: w y trw a ło ś ć n a m o d litw ie .

M o d litw a m a z b a w ie n n y w p ły w — n a w e t c h w ila m o d litw y p rz y n o s i u lg ę — p o n ie w a ż je s t p rz e d e w s z y s tk im n a jw ię k s z y m d o b re m i ła s k ą . D a r m o d litw y o tr z y m u je m y b e z s p e c ja ln y c h s ta r a ń : „ D u c h p rz y c h o d z i z p o m o c ą n a s z e j sła b o ś c i” (Rz 8,26). K to teg o d o św ia d c z y , d la te g o m o d litw a s ta n ie s ię sp o s o b e m in te g r a c ji z J e z u s e m C h ry s tu s e m , ro z m o w ą o ży c iu , o w ie rz e , a n a w e t s ty le m ż y c ia le.

p r z y g o to w a ł k s . W ła d y s ła w K u b ik S J , W a r s z a w a - K r a k ó w G e b e ts s c h u le , D ü s s e ld o rf 1981, 4 1983; H .-J . S i l b e r b e r g , V o n B e r u f R e ­

lig io n s le h r e r o d e r d ie H e r a u s fo r d e r u n g v o n I d e n tit ä t, S p ir itu a li tä t u n d S a c h - k o m p e te n z , D ü s s e ld o rf 1982; J . H . S c h n e id e r (w yd.), S a n d in d e n S c h u le n . V o m G la u b e n d e r R e lig io n s le h r e r , M ü n c h e n 1983.

N a t e m a t r o li ś r o d k ó w d y d a k ty c z n y c h w p ro c e s ie n a u c z a n ia — u c z e n ia się, a ta k ż e w p ro c e s ie k a te c h iz a c ji z a b ie ra n o ju ż głos n a ła m a c h B iu l e ty n u

k a te c h e ty c z n e g o h C h c e m y p o w ró c ić do te g o z a g a d n ie n ia z u w a g i n a c ią g łą jeg o a k tu a ln o ś ć . N ie c h c ą c się p o w ta rz a ć — p o k r ó t k im z a p re z e n to w a n iu p o ­ ję c ia i k la s y f ik a c ji ś r o d k ó w d y d a k ty c z n y c h — s k o n c e n tr u je m y się n a te m a ­ cie p r a w ie d o tą d n ie p o r u s z a n y m w p o p rz e d n ic h o p ra c o w a n ia c h , a m ia n o ­ w ic ie n a ro li i z n a c z e n iu ś r o d k ó w a u d y ty w n y c h w p ro c e s ie d y d a k ty c z n o - -w y c h o w a w c z y m .

1. P o jęcie i p od ział środ k ów d y d a k ty czn y ch

P rz e z ś r o d k i d y d a k ty c z n e , w z g lę d n ie ś r o d k i n a u c z a n ia lu b k s z ta łc e n ia ro z u m ie się p rz e d m io ty , k tó r e d o s ta r c z a ją u c z n io m o k re ś lo n y c h b o d ź c ó w s e n ­ s o ry c z n y c h , o d d z ia ły w a ją n a w z ro k , słu c h , d o ty k , i t a k u ła tw i a ją im b ez p o ­ ś r e d n ie i p o ś r e d n ie p o z n a w a n ie rz e c z y w is to śc i. P r z y ty m sło w o „ p rz e d m io t” , z a sto so w a n e w p o w y ż sz e j d e fin ic ji, o d n o si się z a ró w n o do p rz e d m io tó w o ry g i­ n a ln y c h , ja k i z a s tę p n ik ó w p rz e d m io tó w : m o d e lo w y c h , o b ra z o w y c h , sło w ­ n y c h lu b sy m b o lic z n y c h 2.

W o s ta tn im c zasie p r ó b u je się d e fin io w a ć ś r o d k i d y d a k ty c z n e ró w n ie ż z p u n k tu w id z e n ia te o r ii k o m u n ik a c ji. I ta k , z d a n ie m H . С o p p e n a, ś r o d ­ k i d y d a k ty c z n e są w iz u a ln y m i i d ź w ię k o w y m i k o m u n ik a ta m i, k tó r e u z u p e ł­ n ia ją l u b w y ja ś n ia ją w e r b a ln y k o m u n ik a t n a u c z y c ie la lu b s ta n o w ią s a m o ­ d z ie ln e źró d ło u c z e n ia s i ę 3. J e s t to p r o p o z y c ja c ie k a w a , a le z w ę ż a ją c a p o ję ­ cie ś ro d k ó w .

P o s łu g u ją c się o g ó ln ie n a z w ą „ ś ro d k i d y d a k ty c z n e ” m u s im y zaw sz e d o ­ s trz e g a ć ic h w ie lo e le m e n to w y c h a r a k te r . U w z g lę d n ia ją c tę w ła śc iw o ś ć n a ­ le ż y p rz y ją ć , że w z a k re s p o ję c ia ś ro d e k d y d a k ty c z n y w c h o d z ą n a s tę p u ją c e s k ł a d n i k i 4: a) tr e ś ć k o n k r e tn e g o śro d k a , p r z e k a z y w a n a ja k o zesp ó ł b o d źcó w se n s o ry c z n y c h i n a z y w a n a d z is ia j często k o m u n ik a ta m i; b) p o d ło ż e m a t e r i a l­ ne, n a k tó r y m z o s ta ła z a p is a n a o k re ś lo n a tre ś ć , czy li n o ś n ik k o m u n ik a tu , n p. p a p ie r , fo lia , ta ś m a m a g n e to fo n o w a itp .; c) ś r o d e k te c h n ic z n y u m o ż li­ w ia ją c y n a d a n ie k o m u n ik a tu o d b io rc y , czy li u rz ą d z e n ie te c h n ic z n e słu ż ą c e do o ż y w ie n ia k o m u n i k a tu z a p is a n e g o n a n o ś n ik u m a te r ia ln y m , n p . p r o je k to s k o p , m a g n e to fo n , p r o je k to r film o w y itp . P o s łu g u ją c się n a z w ą „ ś ro d e k d y d a k ty c z n y ” m a m y z a te m n a m y ś li ś r o ­ d e k ja k o całość, w s z y s tk ie tr z y w y m ie n io n e w y ż e j e le m e n ty . J a k z p o w y ż ­ szego w y n ik a , z a k re s p o ję c ia „ śro d k i d y d a k ty c z n e ” je s t b a rd z o sz e ro k i, s tą d zach o d zi p o tr z e b a k la s y f ik a c ji ś ro d k ó w . P r o b le m a ty k a k la s y f ik a c ji ś r o d k ó w d y d a k ty c z n y c h je s t je d n a k zło żo n a i k o n tr o w e r s y jn a . P r z e d s ta w im y n a jp i e r w p o d z ia ł z a p ro p o n o w a n y p rz e z W. O k o n i a * s p o rz ą d z o n y w e d łu g k r y t e r i u m złożoności. 1 T. C h r o m i k , Ś r o d k i sp o łe c zn e g o p r z e k a z u w a s p e k c ie d u s z p a s te r - s k o - k a te c h e t y c z n y m , C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 147 (1977) z. 2, 126— 132; t e n ż e , M ię d z y n a r o d o w y K o n g r e s Ś r o d k ó w A u d io w iz u a ln y c h — M o n a c h iu m 1977, C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 48(1978) z. 4, 140— 145; W . G r a b s k i , Z a g a d n ie n ie ś r o d k ó w d y d a k ty c z n y c h w p o ls k ie j lite r a tu r z e p e d a g o g ic z n e j la t s ie d e m d z ie ­ s ią ty c h , C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 50 (1980) z. 4, 123— 129. 2 P o r. Cz. K u p i s i e w i c z , P o d s ta w y d y d a k t y k i o g ó ln e j, W a rs z a w a 1982, 98. 3 H . С o p p e n , A id s to T e a c h in g a n d le a r n in g , L o n d o n 1966. C y t. za J. K o b l e w s k ą , P o g lą d o w o ść w k s z ta łc e n iu u s t a w i c z n y m , W a rs z a w a 1975, 61. 4 J . S k r z y p c z y k , Z a ło ż e n ia m o d e lo w e a u d io w iz u a ln e g o p o d r ę c z n ik a c h e m ii, P o z n a ń 1978, 91. 5 W. O k o ń , P o d s ta w y w y k s z ta łc e n ia o g ó ln eg o , W a rs z a w a 1976, 78.