ROCZNIKI NAUK PRAWNYCH Tom XXIV, numer 1 – 2014
ANNA SŁOWIKOWSKA
Katedra Prawa Sakramentów i Instytutów
ĩycia Konsekrowanego KUL
PAWEŁ ZAJ
ĄC
Katedra Ko
Ğcielnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego KUL
II OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA
„KODEKS PRAWA KANONICZNEGO
W BADANIACH MŁODYCH NAUKOWCÓW”
LUBLIN, 1 CZERWCA 2013 R.
Dnia 1 czerwca 2013 r. w Collegium Iuridicum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II odbyła siĊ po raz drugi Ogólnopolska Konferencja naukowa pt. „Kodeks Prawa Kanonicznego w badaniach młodych naukowców”, której organizatorami byli: Katedra KoĞcielnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego KUL, Instytut Prawa Kanonicznego KUL, Wydział Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana WyszyĔskiego w Warszawie, Komisja Prawnicza Polskiej Akademii Nauk Oddział w Lublinie, Wydział Nauk Prawnych Towarzystwa Naukowego KUL oraz Stowarzy-szenie Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa KUL.
Otwarcia konferencji dokonał ks. dr hab. Mirosław Sitarz, prof. KUL – kierownik Katedry KoĞcielnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego KUL, pomysłodawca
i inicjator, który witając prelegentów i uczestników, podziĊkował za tak liczny i
pozytyw-ny odzew ze stropozytyw-ny Ğrodowisk naukowych na ideĊ organizacji konferencji, na której
młodzi naukowcy mogą zaprezentowaü wyniki swoich badaĔ. Wydarzenie to – jak
wskazał Ksiądz Profesor – jest w głównej mierze odpowiedzią na zapotrzebowanie młodszych pracowników naukowych i doktorantów, którzy zobowiązani są do wystąpie-nia na konferencji w ramach studiów doktoranckich, a Uniwersytet jest do tego
najlep-szym miejscem. JuĪ na początku podziĊkował doktorantom zaangaĪowanym w
przygoto-wanie tego wydarzenia. WĞród nich byli: ks. mgr lic. Grzegorz Delmanowicz, ks. mgr lic.
Michał Grochowina, mgr lic. Sylwia Maziarczuk, mgr lic. Aneta Piątkowska, mgr lic.
Słowikowska, mgr lic. Urszula Wasilewicz, mgr lic. Paweł Zając. Zaznaczył równieĪ, Īe wszystkie koszty związane ze stroną organizacyjną konferencji, z własnej inicjatywy, pokryły wymienione osoby.
NastĊpnie głos zabrał prof. dr hab. Jan GliĔski – Wiceprezes Oddziału PAN w Lub-linie, który dziĊkując za zaproszenie, wyraził zadowolenie, Īe młodzi naukowcy wykazują siĊ olbrzymim zapałem do poszerzania swoich horyzontów, a co za tym idzie, przyczyniają siĊ do rozwoju nauki w Polsce.
Ks. prof. dr hab. Józef Krukowski – Prezes SAWP KUL / Wiceprezes TN KUL, podziĊkował organizatorom za to, Īe konferencja juĪ po raz drugi odbywa siĊ w Lublinie. Zwrócił równieĪ uwagĊ, iĪ jej temat jest bardzo aktualny, gdyĪ zmiany, jakie niesie ze sobą Īycie, wymagają niekiedy odczytania kanonów Kodeksu Prawa Kanonicznego na nowo. Zwracając siĊ do prelegentów, przypomniał, iĪ sukces przy redagowaniu wszelkie-go rodzaju materiałów naukowych zaleĪy przede wszystkim od wyboru właĞciwej metody naukowo-badawczej.
Dr hab. Urszula Nowicka, prof. UKSW – adiunkt II Katedry KoĞcielnego Prawa MałĪeĔskiego i Rodzinnego UKSW, reprezentując Dziekana WPK UKSW, podziĊkowała za moĪliwoĞü współorganizacji konferencji i Īyczyła wszystkim prelegentom sukcesów na ich drodze naukowej.
Ks. dr hab. Krzysztof Burczak, prof. KUL – Prodziekan ds. studiów doktoranckich WPPKiA KUL, przytaczając łaciĔską paremiĊ Scire volunt omnes, studiis incumbere
pauci (wiedzieü chcą wszyscy, przykładaü siĊ do nauki nieliczni), wyraził wdziĊcznoĞü za
chĊü rozwijania swoich pasji naukowych przez prelegentów, którzy pomimo wielu trudnoĞci i wyrzeczeĔ, jakie niesie ze sobą rozwój naukowy, nie ustają w poszukiwaniu Prawdy.
Konferencja składała siĊ z siedmiu sesji (jednej wspólnej i szeĞciu odbywających siĊ równolegle). W 20-minutowych referatach wyniki swoich dotychczasowych badaĔ zaprezentowało 35 prelegentów z szeĞciu oĞrodków naukowych w Polsce i zagranicą. Po kaĪdej sesji miała miejsce Īywa i twórcza dyskusja z udziałem prelegentów, samo-dzielnych pracowników naukowych oraz przybyłych na konferencjĊ uczestników. Głos zabierali miĊdzy innymi: ks. dr hab. Leszek Adamowicz, prof. KUL – Dyrektor Instytutu
Prawa Kanonicznego KUL, ks. prof. K. Burczak, prof. J. GliĔski, ks. mgr lic.
M. Grochowina, ks. dr hab. Sylwester Kasprzak, prof. KUL, ks. prof. J. Krukowski, ks. dr Krzysztof Mikołajczuk, prof. U. Nowicka, ks. prof. M. Sitarz, mgr lic. A. Słowikowska, dr hab. Dorota ĝliwa, prof. KUL, ks. dr Wojciech Witkowski, mgr lic. Zbigniew Wojciechowski, s. mgr lic. Mary Van Scott. W ramach przerw miĊdzy poszczególnymi sesjami organizatorzy zapewnili wszystkim kawĊ i poczĊstunek, a po sesji III obiad w Mensa Academica.
Podczas I sesji, której przewodniczył prof. J. Krukowski, wygłoszone zostały trzy referaty. Jako pierwsza wystąpiła dr Monika Menke (Uniwersytet Palackiego w Oło-muĔcu), przedstawiając referat pt. „Udział Ğwieckich w potestas regiminis KoĞcioła rzymskokatolickiego”. W swojej prelekcji poruszyła kwestiĊ związaną z moĪliwoĞciami zawartymi w KPK/83 w odniesieniu do współpracy wiernych Ğwieckich z duchownymi
we władzy rządzenia. Autorka zwróciła uwagĊ, iĪ przed Soborem WatykaĔskim II praktycznie nie istniała moĪliwoĞü partycypacji Ğwieckich w potestas regiminis Ecclesiae. Dopiero Vaticanum II, na nowo odczytując nauczanie KoĞcioła, doprowadziło do aktywizacji wiernych Ğwieckich, a KPK/83 prawnie uwarunkował zasady tego uczesz-nictwa. Dr Menke, analizując poszczególne kanony, wskazała na sposoby współpracy, która najpełniej realizowana jest w sądownictwie koĞcielnym.
Kolejny referat, pt. „OdpowiedzialnoĞü za czynnoĞci niewaĪnie podjĊte przez zarządców w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku”, zaprezentował ks. dr Paweł Kaleta (KUL). Autor skupił siĊ na zagadnieniach związanych z tym, kto i na jakich zasadach odpowiedzialny jest za czynnoĞci nadzwyczajnego zarządzania w diecezji, a takĪe jakie sankcje nakłada prawo kanoniczne na zarządcĊ dóbr koĞcielnych za niedopełnienie obowiązków związanych z ich prawidłowym zarządzaniem, oraz co dzieje siĊ w sytuacji, kiedy dany akt został wydany z naruszeniem prawa. Prelegent zwrócił równieĪ uwagĊ na moĪliwoĞci, jakie przewiduje KPK/83 w sytuacji, gdy osoba fizyczna lub koĞcielna osoba prawna poniesie szkodĊ w wyniku złego gospodarowania przez zarządcĊ majątkiem koĞcielnym.
Ostatni referat w tej sesji, pt. „Problematyka ochrony małĪeĔstwa i rodziny w konkor-datach z paĔstwami Europy ĝrodkowo-Wschodniej w latach 1990-2012”, wygłosiła mgr Emilia Chojnowska (UKSW). Prelegentka zauwaĪyła, Īe tematyka małĪeĔstwa jest przedmiotem zainteresowania dwóch systemów prawnych – koĞcielnego i Ğwieckiego. NastĊpnie przybliĪyła definicjĊ konkordatu oraz postanowienia wszystkich umów zawartych przez StolicĊ Apostolską z paĔstwami Europy ĝrodkowo-Wschodniej we wskazanym przez nią przedziale czasowym, odnoszące siĊ do regulacji związanych z ochroną małĪeĔstwa i rodziny.
Sesji II A przewodniczyła dr hab. Marta Greszata-Telusiewicz, prof. KUL – kierownik Katedry KoĞcielnego Prawa Procesowego KUL. Pierwszy referat, pt. „Sprawy wpadkowe w kanonicznych procesach o orzeczenie niewaĪnoĞci małĪeĔstwa”, przedstawiła mgr lic. Magdalena Kołbuc (KUL). WyjaĞniła, Īe przez sprawĊ wpadkową naleĪy rozumieü sprawĊ poboczną, która wynikła w czasie trwania sprawy głównej, a od której rozstrzygniĊcia uzaleĪnione jest wyrokowanie w sprawie głównej. Autorka przeanalizo-wała przepisy zawarte w KPK/83 oraz w instrukcji procesowej Dignitas connubii, które uszczegóławiają postanowienia kodeksowe. Wykazała takĪe innowacje instrukcji, jak np. jej art. 220, zgodnie z którym przewodniczący trybunału moĪe od razu odrzuciü sprawĊ wpadkową, jeĞli nie jest związana ze sprawą główną lub jest ewidentnie pozbawiona jakiejkolwiek podstawy (tzw. odwołanie wpadkowe).
Kolejną prelekcjĊ, pt. „MałĪeĔstwo katolika z wiernym KoĞcioła ChrzeĞcijan Baptys-tów”, wygłosiła mgr Aleksandra Czapnik (UKSW). Autorka syntetycznie omówiła historiĊ powstania KoĞcioła ChrzeĞcijan Baptystów i jego główne załoĪenia teologiczne. MałĪeĔstwo – związek dwóch osób o odmiennych płciach, jest uwaĪane przez baptystów za związek nierozerwalny. Wskazała jednak dwa wyjątki od tej reguły: 1) nawrócenie jednego z wiernych KoĞcioła baptystycznego na inną religiĊ; 2) cudzołóstwo – jeĞli jedna ze stron dopuĞciła siĊ zdrady, to druga ma prawo siĊ z nią rozwieĞü. W odniesieniu do
małĪeĔstwa katolika z baptystą A. Czapnik stwierdziła, Īe zgodnie z KPK/83, bĊdzie to małĪeĔstwo mieszane, na zawarcie którego wymagane jest zezwolenie ordynariusza miejsca (kan. 1125). Strona katolicka powinna złoĪyü rĊkojmiĊ, iĪ oddali od siebie niebezpieczeĔstwo utraty wiary i wychowa dzieci w wierze katolickiej, a akatolik ma zostaü o tym poinformowany.
Doktorantka mgr lic. Monika Zając (KUL) wygłosiła referat pt. „MałĪeĔstwo i rodzina w statutach I Synodu Diecezji DrohiczyĔskiej”. Autorka zauwaĪyła, Īe statuty I Synodu Diecezji DrohiczyĔskiej, odbywającego siĊ w latach 1994-1997, ukazują małĪeĔstwo i rodzinĊ jako instytucjĊ o szczególnym znaczeniu dla duszpasterstwa diecezjalnego. Prawodawca synodalny wzywa duszpasterzy do podejmowania nowych działaĔ na rzecz ochrony godnoĞci rodziny. Pierwszym z nich ma byü przygotowanie do małĪeĔstwa, drugim – katechizacja, a trzecim – specjalistyczna posługa duszpasterska, która w diecezji drohiczyĔskiej realizowana jest w formie piĊtnastu róĪnych duszpasterstw. WĞród nich M. Zając zwróciła uwagĊ na duszpasterstwa rodzin, dzieci i młodzieĪy. Rodzina katolicka jest sanktuarium Īycia, a jej problemy mają byü przedmiotem rozwaĪaĔ i działalnoĞci duszpasterzy. Oni zobowiązani są do udzielania pomocy rodzicom w rozwijaniu zdolnoĞci i postaw moralnych ich dzieci.
Ostatni referat w tej sesji, pt. „Inwokacja w wyroku wezwaniem do uczestnictwa w Īyciu Trójcy ĝwiĊtej”, wygłosił ks. mgr lic. Marcin Królik (KUL). W wystąpieniu wskazał na umiejscowienie prawa kanonicznego i wydawania zgodnie z jego normami wyroku sądowego w ImiĊ Trójcy PrzenajĞwiĊtszej w duchu eklezjologii Soboru WatykaĔ-skiego II. Po przedstawieniu pojĊcia wyroku zaznaczył, Īe rozstrzygające decyzje rozpoczynają siĊ od przywołania Imienia BoĪego. Wynika to ze specyfiki władzy w koĞcielnej posłudze sprawiedliwoĞci, która pochodzi od Chrystusa, a wiĊc w Bogu ma swoje podstawy. Prelegent wyjaĞnił, Īe pominiĊcie tego elementu wyroku nie czyni go niewaĪnym, ale jego umieszczenie podkreĞla doniosłoĞü wyroku i wskazuje, jakie jest jego miejsce i godnoĞü sprawowanego urzĊdu przez sĊdziego w ekonomii zbawienia. W odniesieniu do wiernych, przywołanie Imienia BoĪego wzywa ich do przyjĊcia w pokorze sprawiedliwego wyroku.
Sesji II B przewodniczył prof. K. Burczak. Pierwszy wystąpił mgr Ryszard Pan-kiewicz (WyĪsza Szkoła Zarządzania i Administracji w ZamoĞciu), który zaprezentował referat pt. „Relikty prawa patronatu w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku”. Prelegent przedstawił ewolucjĊ norm dotyczących patronatu na przestrzeni dziejów. Najbardziej kompleksowo kwestiĊ tĊ uregulował Sobór Trydencki. KoĞciół dąĪy jednak do ograniczenia tego przywileju, czego przykładem jest dekret Soboru WatykaĔskiego II
Christus Dominus. R. Pankiewicz zauwaĪył, Īe aktualnie prawo patronatu jest instytucją
„martwą”, poniewaĪ w obowiązujących przepisach prawnych nie ma bezpoĞrednich odniesieĔ do niego, choü jego pozostałoĞci są zauwaĪalne m.in. w kan. 377 § 3 i kan. 524 KPK/83.
Mgr lic. K. Przepiórka wygłosiła referat pt. „Wpływ Lumen gentium na obowiązki
i uprawnienia wiernych Ğwieckich w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku”.
WatykaĔskiego II i ukazała jego recepcjĊ w zakresie obowiązków i praw Ğwieckich zawartych w KPK/83. WyjaĞniła, dlaczego prawodawca przyznał pierwszeĔstwo obo-wiązkom. NastĊpnie przeanalizowała obowiązki i uprawnienia wiernych Ğwieckich zawarte w II KsiĊdze KPK/83 pt. De obligationibus et iuribus christifidelium laicorum, wyjaĞniając które z odnoĞnych przepisów na etapie prac rewizji CIC/17 i ostatecznej redakcji KPK/83 były inspirowane postanowieniami konstytucji Lumen gentium.
Kolejny prelegent, ks. mgr lic. Piotr Szczygielski (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie), przedstawił opracowanie pt. „Funkcja wychowawcza i uĞwiĊcająca proboszcza według kan. 528 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku”. Swoje wystąpienie podzielił według nastĊpujących punktów: 1) proboszcz jako własny pasterz parafii; 2) funkcja wychowawcza, czyli nauczycielska; 3) funkcja uĞwiĊcająca. Ks. Szczygielski nie pominął takĪe kwestii troski proboszcza o Īycie modlitewne i liturgiczne w rodzinach oraz dbałoĞci o liturgiĊ w parafii. W podsumowaniu zauwaĪył, Īe proboszcz z racji swojego urzĊdu spełnia waĪną rolĊ wĞród powierzonego mu ludu BoĪego. Kierując wspólnotą parafialną, naleĪy do grona głównych współpracowników biskupa diecezjal-nego, uczestnicząc w ten sposób przez swoją posługĊ w Īyciu KoĞcioła partykularnego i powszechnego.
Ks. G. Delmanowicz (KUL) w referacie pt. „Recepcja doktryny Soboru
WatykaĔ-skiego II o Ğrodkach społecznego przekazu w uchwałach II Polskiego Synodu
Plenar-nego” ukazał wpływ soborowego dekretu Inter mirifica na statuty synodu partykularnego, który odbył siĊ w Polsce w latach 1991-1999, zawarte w dokumencie II Polskiego Synodu
Plenarnego pt. Ewangelizacja kultury i Ğrodków społecznego przekazu. Prelegent
zauwa-Īył, Īe w kaĪdej diecezji powinien zostaü ustanowiony urząd delegata koĞcielnego ds. Ğrodków społecznego przekazu, który wspomagałby w tym zakresie biskupa diecezjal-nego.
Sesji III A przewodniczyła prof. U. Nowicka. Referat pt. „ZarĊczyny według Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku” przedstawiła mgr lic. A. Piątkowska (KUL). PodkreĞ-liła, iĪ Ĩródłem zarĊczyn w KoĞciele katolickim jest wielowiekowa tradycja, zgodnie z którą stanowiły one waĪny element kaĪdego nowo zawieranego małĪeĔstwa. Instytucja zarĊczyn powoduje, Īe narzeczeni czują siĊ moralnie zobowiązani powziĊtym postanowieniom do zachowania lojalnoĞci wzglĊdem siebie. ZarĊczyny są umową o właĞciwej sobie naturze, tzn. umową warunkowaną pomyĞlnym wynikiem poznania wzajemnego, które powinno byü lepsze i niezbĊdne do podjĊcia dojrzałej decyzji. Stanowi ona kolejny etap na drodze do Īycia w małĪeĔstwie.
W wystąpieniu pt. „BezpoĞrednie przygotowanie do małĪeĔstwa według Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku i Kodeksu rodzinnego i opiekuĔczego” mgr Agata Grabowska (KUL) scharakteryzowała podobieĔstwa i róĪnice w procesie przygotowania do zawarcia związku małĪeĔskiego w prawodawstwie KoĞcioła katolickiego i paĔstwa polskiego. ZauwaĪyła, Īe małĪeĔstwo zarówno w prawie kanonicznym, jak i cywilnym jest doniosłym wydarzeniem, do którego naleĪy byü dobrze przygotowanym i dołoĪyü wszelkich staraĔ, aby zostało waĪnie zawarte. Wskazała m.in, Īe prawo koĞcielne wymaga od nupturientów odbycia katechez oraz wizyt w poradni rodzinnej. Natomiast
prawo polskie nie stawia takich wymagaĔ, ale de lege ferenda postuluje rozmowy z psychologiem bądĨ lekarzem dotyczące przyszłego wspólnego poĪycia. Ponadto obydwa systemy prawne przewidują i regulują sytuacje wyjątkowe, łagodzące wymagania przygotowania do małĪeĔstwa, pozostawiając w tym zakresie niezbĊdne minimum.
Ks. mgr lic. Krzysztof Pokorski (KUL) wygłosił referat pt. „SĊdziowska dyskusja
przedwyrokowa w kanonicznym procesie o niewaĪnoĞü małĪeĔstwa”. RozwaĪania
dotyczące wskazanej w temacie wystąpienia problematyki prelegent rozpoczął od charakterystyki procedury, jaka ma miejsce przed sformułowaniem wyroku. ZauwaĪył, Īe zanim sĊdzia sformułuje swoje wotum zobowiązany jest do gruntownego przeanalizo-wania akt sprawy. Analiza ta jest równieĪ wynikiem procesu myĞlowego, odbywającego siĊ według reguł logiki, dziĊki którym moĪna wnioskowaü. W ten sposób przygotowane opinie i wnioski są przedmiotem dyskusji przedwyrokowej. Fazą drugą etapu wyroko-wania jest sesja sĊdziowska, podczas której nastĊpuje odczytanie wotów, dyskusja nad zgromadzonymi wotami oraz głosowanie nad sprawą. Dyskusja sĊdziowska ma dwa cele: 1) prezentacjĊ argumentów, które znajdują siĊ w wotach poszczególnych sĊdziów, oraz 2) dobór argumentów, które zostaną uĪyte podczas redagowania wyroku.
Kolejna sesja, III B, odbyła siĊ pod przewodnictwem ks. prof. Sitarza. Pierwszy referat, pt. „Formy rezygnacji z urzĊdu Biskupa Rzymu”, wygłosiła mgr lic. Magdalena Staworko (KUL). Na wstĊpie zaznaczyła, Īe na uczynienie z tej problematyki przedmiotu badaĔ naukowych, niewątpliwie znaczący wpływ miały wydarzenia zapoczątkowane 11 lutego 2013 r., kiedy to papieĪ Benedykt XVI ogłosił swoją rezygnacjĊ z posługi Piotrowej. Prelegentka szczegółowo przeanalizowała Ĩródła historyczne i przedstawiła okolicznoĞci, motywy oraz skutki ustĊpowania papieĪy z urzĊdu. Wskazała, Īe instytucja rezygnacji znana była w KoĞciele niemal od początku papiestwa. U podłoĪa jej przyczyn znajdowały siĊ najczĊĞciej powody polityczne, szczególnie w okresie cezaropapizmu, w związku z czym w wielu przypadkach nie ma pewnoĞci co do dobrowolnoĞci rezygnacji przez biskupów Rzymu. Odnosząc siĊ do obowiązującego stanu prawnego, M. Staworko wyjaĞniła, Īe do waĪnoĞci zrzeczenia KPK/83 w kan. 332 § 2 wymaga, aby zostało ono dokonane w sposób wolny (libere fiat) i było odpowiednio ujawnione (rite manifestetur).
W prelekcji pt. „Dochodzenie wstĊpne w przypadku dimissio de statu clericali” ks. M. Grochowina (KUL) odniósł siĊ do uregulowanej w KPK/83, a takĪe w motu proprio papieĪa Jana Pawła II Sacramentorum sanctitatis tutela oraz w normach Kongregacji Nauki Wiary Normae de gravioribus delictis kwestii karnego wydalenia ze stanu duchownego. Dochodzenie wstĊpne okreĞlił jako integralną czĊĞü koĞcielnego procesu karnego dotyczącą podjĊcia czynnoĞci przygotowawczych, mających na celu wykrycie przestĊpstwa, okolicznoĞci jego popełnienia i zbadania poczytalnoĞci sprawcy. WyjaĞnił, Īe przeprowadzenie takiego postĊpowania ma siĊ charakteryzowaü szczególną ostroĪnoĞcią i roztropnoĞcią, z zachowaniem prawa kaĪdego wiernego do dobrego imienia (kan. 220 i 1717 § 2).
Temat „Dyspensa od celibatu prezbiterów w KoĞciele łaciĔskim” stanowił przedmiot dociekaĔ naukowych ks. mgr. lic. Krzysztofa Ossowskiego (UKSW). Autor wyjaĞnił, Īe problematyka dyspensy od celibatu kapłaĔskiego naleĪy do kwestii Īywo dyskutowanych
wĞród duchownych i wiernych Ğwieckich, zwłaszcza zaĞ cieszy siĊ ogromnym zainteresowaniem mediów i opinii publicznej. Prelegent analizie poddał przepisy KPK/83 i praktykĊ Stolicy Apostolskiej w zakresie udzielania dyspensy na proĞbĊ prezbitera od obowiązków wynikających z przyjĊtych ĞwiĊceĔ, nie wyłączając obowiązku zachowania celibatu. OkreĞlił kompetencje do przeprowadzenia procedury dyspensy, tytuły prawne, a nastĊpnie jej poszczególne etapy, czyli procedowanie wobec własnego ordynariusza oraz postĊpowanie na szczeblu Kongregacji ds. DuchowieĔstwa. W podsumowaniu wymienił i scharakteryzował skutki prawne reskryptu udzielonego prezbiterowi przez StolicĊ Apostolską.
Ostatnim w tej sesji prelegentem był mgr lic. Bartłomiej Czech (UPJPII), który wygłosił referat pt. „Ewolucja koncepcji nierozerwalnoĞci małĪeĔstwa”. Swoje rozwaĪa-nia rozpoczął od fragmentu Ewangelii według Ğw. Mateusza (19,9), na kanwie którego – jak zaznaczył – we wczesnym chrzeĞcijaĔstwie powstały spory doktrynalne oraz niejednolita praktyka KoĞcioła w odniesieniu do moĪliwoĞci rozwiązania wĊzła małĪeĔ-skiego. ZauwaĪył, Īe wyjaĞnienia tekstu Ewangelii znajdują siĊ juĪ w listach apostolskich, natomiast rozwiniĊcie koncepcji nierozerwalnoĞci małĪeĔstwa zawarte zostało w pismach Ojców KoĞcioła. RównieĪ rozstrzygniĊcie tej kwestii było przedmiotem synodów w Elwirze, Arles i Kartaginie. TakĪe papieĪe wieków Ğrednich nie byli obojĊtni wobec tak istotnego zagadnienia dla wiernych KoĞcioła katolickiego. Jednak wyraĨne potwierdzenie nierozerwalnoĞci wĊzła usankcjonowane zostało postanowieniami Soboru Trydenckiego. Uzasadnienia tej koncepcji dokonał prawodawca w KPK/83, okreĞlając małĪeĔstwo jako nierozerwalną wspólnotĊ całego Īycia.
W dwóch ostatnich równoległych sesjach konferencji, IV A i IV B, którym przewodniczyli odpowiednio: ks. prof. L. Adamowicz i ks. prof. dr hab. Stanisław PaĨdziór – Katedra KoĞcielnego Prawa MałĪeĔskiego i Rodzinnego KUL, wygłoszonych zostało siedemnaĞcie referatów.
W pierwszym z nich, pt. „PojĊcie recognitio w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku”, mgr lic. Mariola Lewicka (KUL) przedstawiła problematykĊ, którą kanoniĞci rzadko podejmują w swoich badaniach. Szczegółowo przeanalizowała przepisy KPK/83
i stwierdziła, Īe termin recognitio wystĊpuje w nich dwadzieĞcia dwa razy, w róĪnych
formach jĊzykowych i kontekstach prawnych. Autorka dokonała ponadto rozgraniczenia róĪnych pojĊü stosowanych przez prawodawcĊ, konkludując, Īe recognitio jest czymĞ wiĊcej niĪ approbatio, confirmatio i nihil obstat. Postawiła pytanie: czy recognitio jest aktem kontroli czy nadzoru? W odpowiedzi okreĞliła recognitio jako akt administracyjny Stolicy Apostolskiej, który wydawany jest w procesie nadzoru nad aktami normatywnymi stanowionymi przez prawodawców partykularnych.
Referat pt. „Struktura i kompetencje Papieskiej Rady ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji” mgr lic. A. Romanko (KUL) zaprezentowała na podstawie analizy motu proprio Ubicumque et semper oraz Fides per doctrinam papieĪa Benedykta XVI.
Wskazała, Īe na mocy pierwszego z nich papieĪ utworzył nową RadĊ, jako organ
pomocniczy Biskupa Rzymu, o charakterze ekspercko-promocyjnym i słuĪebnym dla dobra całego KoĞcioła. Zgodnie z postanowieniami zawartymi w drugim z papieskich
dokumentów, kompetencje, które w zakresie formacji katechetycznej naleĪały do Kongregacji ds. DuchowieĔstwa (art. 94 konstytucji Pastor bonus), zostały przeniesione do nowo powstałej Rady. WĞród podstawowych kompetencji Rady znajdują siĊ: 1) pogłĊbianie teologicznego i duszpasterskiego znaczenia nowej ewangelizacji; 2) pro-mowanie i popieranie, we współpracy z konferencjami biskupów, nauczania Magisterium KoĞcioła w zakresie nowej ewangelizacji; 3) upowszechnianie i wspieranie inicjatyw podejmowanych na rzecz nowej ewangelizacji; 4) wykorzystywanie nowoczesnych form przekazu, jako narzĊdzi nowej ewangelizacji; 5) promowanie Katechizmu KoĞcioła Katolickiego wĞród wiernych; 6) formacja katechetyczna.
Mgr lic. U. Wasilewicz (KUL) w referacie pt. „Organizacja funkcjonowania KoĞcioła we francuskim porządku prawnym” wskazała, Īe w zakresie relacji KoĞciół-paĔstwo we Francji obowiązuje zasada ĞwieckoĞci paĔstwa. Mimo to jednak na terytorium Francji funkcjonują róĪne systemy relacji. Na przewaĪającej czĊĞci kraju i w trzech zamorskich
departamentach (Gwadelupa, Martynika i Reunion) obowiązuje ustawa z 1905 r.
o rozdziale KoĞciołów od paĔstwa, która pozbawia KoĞcioły i koĞcielne jednostki organizacyjne osobowoĞci prawnej. W trzech wschodnich departamentach kraju (Dolny Ren, Górny Ren i Mozela) obowiązuje konkordat Napoleona z 1801 r., który dzieli wyznania na „uznane” i „nie uznane” przez paĔstwo. Na niemal wszystkich terytoriach zamorskich obowiązują tzw. dekrety Mandela z 1939 r., na mocy których powstały rady administracyjne zajmujące siĊ zarządzaniem majątkiem KoĞciołów i innych związków wyznaniowych. Z kolei na Gujanie Francuskiej wystĊpują dwa systemy. Wyznanie katolickie jest jedynym kultem „uznanym” przez paĔstwo i bezpoĞrednio przez nie finansowanym na podstawie rozporządzenia królewskiego Karola X z 1828 r., a wobec pozostałych wyznaĔ zastosowanie mają dekrety Mandela.
„Troska o osobĊ samotną w prawie polskim i w prawie kanonicznym” stanowiła przedmiot wystąpienia mgr Karoliny Majewskiej (KUL). RozpoczĊła je od charaktery-tyki przyczyn bycia osobą samotną. NastĊpnie zwróciła uwagĊ na to, Īe aktualnie czĊsto naduĪywane pojĊcie „singiel” wywodzi siĊ z cech społeczno-prawnych. Prelegentka powołała siĊ na Katechizm KoĞcioła Katolickiego. Zgodnie z nauczaniem w nim zawartym, dziewictwo i wdowieĔstwo konsekrowane stanowi stan osób samotnych. NaleĪą do niego takĪe pustelnicy i pustelnice. K. Majewska sformułowała pytanie: czy kapłani i osoby Īyjące we wspólnotach zakonnych są osobami samotnymi? NastĊpnie przedstawiła moĪliwoĞci, z jakich osoby samotne mogą korzystaü w zakresie ĞwiadczeĔ socjalnych, pieniĊĪnych i niepieniĊĪnych. Przytaczając orzeczenie Trybunału Konstytu-cyjnego stwierdziła, Īe mają one prawo do Īycia układanego według własnej woli, bez ingerencji zewnĊtrznej.
Kolejny referat, pt. „Pasterska posługa biskupa w diecezji w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku”, wygłosił ks. dr Maciej Staszak (KUL). Autor analizując nauczanie Soboru WatykaĔskiego II zauwaĪył, Īe zwłaszcza dekret Christus Dominus na nowo pogłĊbia refleksjĊ teologiczną nad rolą biskupa w KoĞciele, który ma pełniü pasterską posługĊ, wyraĪającą siĊ w nauczaniu, uĞwiĊcaniu i kierowaniu ludem BoĪym. Za prawodawcą powtórzył, Īe biskup jest moderatorem, promotorem i stróĪem Īycia
liturgicznego w diecezji (KPK/83, kan. 835 § 1), dlatego jego zadaniem jest dbaü o utrzymanie karnoĞci i dyscypliny wspólnej całemu KoĞciołowi. Zadanie uĞwiĊcania wiernych jest Ĩródłem i szczytem nauczania i kierowania, dlatego winny byü mu one podporządkowane. Ks. Staszak całą działalnoĞü duszpasterską biskupa streĞcił w słowach Ğw. Pawła: „MiłoĞü Chrystusa przynagla nas” (2 Kor 5,14), które wyznaczają jej właĞciwy kierunek i stają siĊ miarą wszystkich obowiązków biskupa.
W referacie pt. „Uzyskanie reskryptu według norm Kodeksu łaciĔskiego” ks. dr W. Witkowski (KUL) zauwaĪył, Īe nadanie reskryptom natury aktu administracyj-nego zakłada, iĪ udzielanie łaski jest czynnoĞcią właĞciwą dla koĞcielnej władzy rządze-nia, jeĞli dokonuje siĊ w granicach wyznaczonych przez prawo. W pojĊciu reskryptu wyróĪnił dwie grupy elementów: 1) wspólnych dla wszystkich aktów administracyjnych oraz 2) właĞciwych tylko dla reskryptów. W reskrypcie wyodrĊbnił z kolei element obiektywny (udzielona łaska) i formalny (forma zewnĊtrzna, która moĪe byü róĪna od uroczystej), na który składają siĊ: czĊĞü objaĞniająca, motywy wydania i czĊĞü decyzyjna. Prelegent wskazał, Īe reskrypty mogą byü udzielane zarówno w forum internum, jak i forum externum. NastĊpnie szczegółowo omówił reguły odnoszące siĊ do waĪnoĞci wydania reskryptu udzielanego przez StolicĊ Apostolską, ordynariusza miejsca i ordy-nariusza personalnego.
Ks. dr Adam Kaczor (KUL) prelekcjĊ pt. „Papieska Rada Tekstów Prawnych” rozpoczął od genezy tej dykasterii Kurii Rzymskiej. Zwrócił uwagĊ na fakt, Īe interpre-tacja prawa kanonicznego została ujĊta w system prawny praktycznie dopiero w XX wieku. Zgodnie z systemem norm obowiązujących w KoĞciele katolickim, charaktery-zował poszczególne zadania Rady, które prawodawca zawarł w konstytucji apostolskiej
Pastor bonus (art. 154-158). NastĊpnie w kolejnoĞci chronologicznej wymienił wszystkie
interpretacje autentyczne, jakich dokonała Papieska Rada Tekstów Prawnych. W podsu-mowaniu zauwaĪył, Īe maksymĊ interpretacyjną dla prawa kanonicznego stanowi duch
Vaticanum II, a sam KPK/83 nie został spisany raz na zawsze, ale jest dziełem
tymczasowym i podlegającym zmianom.
Referat pt. „OdpowiedzialnoĞü proboszcza za intencje mszalne” wygłosił ks. mgr lic. Piotr Grzybek (Akademia Prawa Kanonicznego w Brnie). W wystąpieniu odniósł siĊ przede wszystkim do problematyki przekazywania intencji za msze ĞwiĊte binowane, trynowane i koncelebrowane. Regulacje KPK/83 w odniesieniu do tej materii pozosta-wiają swobodĊ przyjmującemu intencjĊ, aby zadoĞüuczynił jej osobiĞcie bądĨ teĪ przekazał ją innemu kapłanowi do odprawienia. JeĞli jednak wolą wiernego bĊdzie, aby mszĊ sprawował prezbiter przyjmujący intencjĊ lub ma ona zostaü odprawiona w miejscu jej ofiarowania, naleĪy ją uszanowaü. Nad realizacją tych postanowieĔ we własnej wspólnocie parafialnej winien czuwaü proboszcz. On z kolei jest współpracownikiem biskupa w pasterskim posługiwaniu, dlatego teĪ w KoĞciele partykularnym odpowiedzial-noĞü za prawidłowe wykonywanie intencji mszalnych spoczywa na biskupie diecezjal-nym.
Wystąpienie pt. „Kodeks Kanonów KoĞciołów Wschodnich kodeksem ekumen-nicznym” zaprezentował ks. mgr lic. Tomasz KwiecieĔ (KUL). Autor ukazał KKKW jako
kodyfikacjĊ wierną tradycji KoĞcioła niepodzielonego oraz otwartą na aktualną sytuacjĊ eklezjalną przy poszanowaniu prawdy o rozwoju prawa kanonicznego. Zaznaczył, Īe mimo iĪ wschodnia ekonomia koĞcielna przenika cały Kodeks, to jednak na etapie prac redakcyjnych ostatecznie postanowiono nie włączaü jej do niego. W referacie ks. KwiecieĔ przedstawił takĪe staroĪytne prawo KoĞciołów wschodnich wraz z regulacjami i póĨniejszym wpływem na ekumenicznoĞü prawodawstwa wschodniego synodu w Trullo. W dalszej analizie dokonał porównania KKKW ze spetryfikowanymi normami prawa cerkiewnego, które są w duchu ekonomii eklezjalnej poszerzane i dostosowywane do
potrzeb i warunków Īycia. ZauwaĪył równieĪ brak miarodajnego systemu prawa
kanonicznego w KoĞciele prawosławnym, a kodyfikacjĊ dla katolickich KoĞciołów wschodnich ocenił jako otwartą na rozwój i stwarzającą szansĊ dialogu ekumenicznego na płaszczyĨnie prawa kanonicznego.
We wprowadzeniu w problematykĊ swojego referatu pt. „Kompetencje braci zakonnych w zarządzaniu instytutem” mgr lic. P. Rogalski (KUL) ustalił pojĊcie „braci zakonnych”, okreĞlając ich jako zakonników, którzy nie przyjĊli ĞwiĊceĔ. W niektórych instytutach zakonnych nazywani są oni takĪe kooperatorami lub koadiutorami. Bracia zakonni, tak jak wszyscy wierni, partycypują w potrójnej misji Chrystusa, ale odpo-wiednio do własnego stanu posiadają właĞciwe im obowiązki i prawa, które realizują na zewnątrz i wewnątrz instytutu. Munus regendi mogą sprawowaü w kapitułach wszystkich stopni lub poprzez pełnienie okreĞlonych funkcji w konkretnym domu instytutu. Na równi z członkami instytutu mającymi ĞwiĊcenia, przynaleĪą do rad Ğwiadczących pomoc przełoĪonym zakonnym lub włączają siĊ w dzieło apostolstwa w diecezji. MoĪliwoĞü ich uczestnictwa w wykonywaniu władzy rządzenia w KoĞciele regulowana jest przepisami KPK/83 oraz konstytucjami.
Kolejny referat, pt. „Obowiązki członków Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego dotyczące zarządzania i dysponowania prywatnymi dobrami doczesnymi”, wygłosił ks. mgr lic. Paweł Orpik (KUL). Autor, dokonując analizy przepisów prawa własnego Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego (pallotyni) regulujących zarządzanie i dysponowanie dobrami doczesnymi jego członków, stwierdził, Īe dyscyplina prawna w tej materii podyktowana jest pragnieniem zabezpieczenia praktyki ewangelicznego ubóstwa. MoĪliwe jest to w szczególnoĞci przez: przekazanie zarządzania swoimi dobrami własnym przełoĪonym, dokonanie dyspozycji o ich uĪywaniu i uĪytkowaniu, sporządzenie testamentu, uzyskanie zgody przełoĪonego na zaciągniĊcie poĪyczki, brak roszczeĔ za wykonaną pracĊ w Stowarzyszeniu w przypadku odejĞcia bądĨ wydalenia.
Z referatem pt. „Darowizny przeznaczane na cele kultu religijnego i działalnoĞü charytatywno-opiekuĔczą instytutów zakonnych”, wystąpiła mgr lic. Marta Łuczak (KUL). Autorka w pierwszej kolejnoĞci skupiła swoją uwagĊ na zagadnieniach związanych z definicją darowizn na działalnoĞü charytatywno-opiekuĔczą, która jest pojĊciem szerszym niĪ darowizny na cele kultu religijnego. NastĊpnie wskazała podstawy
prawne przyjmowania darowizn przez instytuty zakonne. W prawie kanonicznym
wyznaczają je m.in. dyspozycje zawarte w kan. 113 § 2; 1254; 1260. Natomiast według prawodawstwa paĔstwowego, podstawĊ taką stanowi np. art. 40 pkt 2 ustawy o stosunku
PaĔstwa do KoĞcioła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Prelegentka zaakcento-wała, iĪ darowizny mogą byü przeznaczane m.in. na prowadzenie szpitali czy zakładów dla sierot oraz innych zakładów leczniczych i aptek. ZauwaĪyła, Īe darowizny te, w niektórych przypadkach, stanowią jedyny sposób finansowania działalnoĞci statutowej instytutów zakonnych.
W referacie pt. „PrzestĊpstwa przeciwko Īyciu człowieka jako przyczyna obligatoryj-nego wydalenia z instytutu zakonobligatoryj-nego” mgr lic. Aneta Kociuba (KUL) podkreĞliła, Īe Īycie ludzkie jest najwiĊkszym darem, jaki człowiek otrzymał od Boga, dlatego teĪ powinno byü ono bezwzglĊdnie chronione zarówno na płaszczyĨnie religijnej, jak i prawnej. Obowiązek poszanowania Īycia ludzkiego spoczywa na wszystkich. Jednak z racji realizacji doskonałoĞci chrzeĞcijaĔskiej i charyzmatu instytutów zakonnych, w sposób szczególny zobowiązane są do niego osoby konsekrowane. W przypadku popełnienia przez nie przestĊpstwa przeciwko Īyciu (zabójstwa, eutanazji i aborcji), prawo kanoniczne przewiduje sankcje, spoĞród których jedną jest obligatoryjne wydalenie z instytutu, a co za tym idzie – ustanie wszelkich praw i obowiązków wynikających ze złoĪonej profesji zakonnej.
Referat pt. „Odmowa koĞcielnego pogrzebu według Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku” wygłosiła mgr lic. Maria Uryü (KUL). Prelegentka przedstawiła okolicznoĞci, w których prawo wiernego do pogrzebu koĞcielnego moĪe zostaü ograniczone. Odpowiednie regulacje w tym zakresie prawodawca zawarł w kan. 1184 KPK/83. Na ich podstawie, jeĞli przed Ğmiercią nie okazali Īadnych oznak pokuty, pogrzebu koĞcielnego powinni zostaü pozbawieni: notoryczni apostaci, heretycy i schizmatycy; osoby, które wybrały spalenie swojego ciała z motywów przeciwnych wierze chrzeĞcijaĔskiej; a takĪe inni jawni grzesznicy, którym nie moĪna przyznaü pogrzebu bez niebezpieczeĔstwa publicznego zgorszenia wiernych. M. Uryü zwróciła jednak uwagĊ, aby kaĪdą sytuacjĊ,
w jakiej znalazł siĊ wierny, duszpasterze rozpatrywali indywidualnie. Natomiast
w szczególnych przypadkach, w których mają wątpliwoĞü i nie wiedzą, jak powinni postąpiü, zobowiązani są przedstawiü sprawĊ ordynariuszowi i podporządkowaü siĊ jego decyzji.
Wystąpienie pt. „Darowizny na rzecz koĞcielnych osób prawnych jako jeden ze sposób realizacji obowiązku z kan. 222 § 1 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku” zaprezentowała mgr lic. Agata Warmuz (KUL). Autorka wskazała na postanowienia kan. 222 KPK/83, w którym prawodawca stanowi, iĪ wierni mają obowiązek zaradzania potrzebom KoĞcioła, aby ten był wyposaĪony w odpowiednie Ğrodki do prowadzenia swojej misji w Ğwiecie. Jeden ze sposobów realizacji tej powinnoĞci stanowi moĪliwoĞü przekazania darowizny na rzecz koĞcielnych osób prawnych. JednakĪe, aby dokonaü tego w sposób waĪny, naleĪy spełniü przesłanki podyktowane ustawodawstwem paĔstwowym. W Polsce kwestie te uregulowane zostały w Kodeksie cywilnym. Prelegentka szczegóło-wo przeanalizowała dyspozycje prawa kanonicznego i cywilnego w badanym aspekcie oraz omówiła konsekwencje związane z nieprzestrzeganiem przepisów prawnych oraz korzyĞci z ich zachowywania i realizowania.
Kolejny referat, pt. „Przykłady odpowiedzialnoĞci społecznej polskich ĞwiĊtych i błogosławionych wyniesionych na ołtarze w latach 2005-2013”, przedstawiła dr Lidia Fiejdasz (KUL). Wystąpienie rozpoczĊła od wyjaĞnienia pojĊcia odpowiedzialnoĞci społecznej oraz przedstawiła przykłady wcielenia jej w Īycie przez Polaków oraz osoby związane z polskoĞcią, których beatyfikacje i kanonizacje odbyły siĊ w okresie trwania pontyfikatu papieĪa Benedykta XVI. Do grona ĞwiĊtych włączeni zostali: Józef Bilczewski, Zygmunt Gorazdowski, Szymon z Lipnicy, Zygmunt SzczĊsny FeliĔski i Stanisław Sołtys (Kazimierczyk). Do błogosławionych naleĪą: Bronisław Markiewicz, Ignacy Kłopotowski, Władysław Findysz, Stanisław PapczyĔski, Maria Luiza Merkert, Celina ChludziĔska-BorzĊcka, Marta Maria Wiecka, Michał Sopoüko, Jerzy Popiełuszko i Jan Paweł II.
Ostatni referat podczas konferencji wygłosił ks. mgr lic. Piotr Grzegorzewicz (KUL). W prelekcji pt. „Kompetencje legatów papieskich ad intra” przedstawił genezĊ stosunków dyplomatycznych i prawa legacji Stolicy Apostolskiej, scharakteryzował pojĊcie legatów papieskich i dokonał klasyfikacji przedstawicieli papieskich według okreĞlonych kryteriów. Ks. P. Grzegorzewicz przeanalizował postanowienia motu proprio papieĪa Pawła VI Sollicitudo omnium ecclesiarum i przepisy KPK/83. Na podstawie dyspozycji zawartych w dokumentach Ĩródłowych szczegółowo przedstawił kompetencje legatów papieskich w relacjach ad intra, tzn. związane z wykonywaniem misji tylko w KoĞciołach partykularnych. Chodzi w nich przede wszystkim o umacnianie jednoĞci pomiĊdzy Biskupem Rzymu i poszczególnymi KoĞciołami partykularnymi, a takĪe o dąĪenie do ich rozwoju w sprawach wiary, sakramentów i dyscypliny koĞcielnej.
ZamkniĊcia konferencji dokonał ks. prof. L. Adamowicz. PodziĊkował ks. prof. Sitarzowi za pomysł, organizacjĊ i trud włoĪony w przygotowanie tego naukowego spotkania, cieszącego siĊ duĪym zainteresowaniem i potrzebą, oraz wszystkim osobom, które mu w tym pomagały, a takĪe podmiotom bĊdącym współorganizatorami tego wydarzenia. Ks. prof. Adamowicz wyraził nadziejĊ, iĪ inicjatywa konferencji odbywającej siĊ pod hasłem: „Kodeks Prawa Kanonicznego w badaniach młodych naukowców”, na stałe zapisze siĊ w kalendarium Instytutu Prawa Kanonicznego KUL. Ponadto podziĊkował takĪe za drugi numer wznowionego czasopisma „KoĞciół i Prawo”.
Profesor Sitarz poprosił prelegentów o przygotowanie referatów do druku i nadesłanie ich do Katedry w celu rozpoczĊcia procedury recenzyjnej i zakwalifikowania tekstów do publikacji. Dokonując podsumowania całodniowych obrad stwierdził, Īe konferencja ta jest zasługą wszystkich zebranych, gdyĪ kaĪdy wniósł w nią swoją cząstkĊ, swoje
uczestnictwo, swój wysiłek intelektualny. Za trud przygotowania i prezentacji
podziĊkował prelegentom – doktorantom i doktorom, ich opiekunom naukowym i moderatorom poszczególnych sesji. Nawiązując do swojej wypowiedzi inaugurującej tĊ ogólnopolską konferencjĊ, zaznaczył, Īe komitet organizacyjny nikogo nie prosił o wsparcie finansowe, a nastąpiło ono w czasie jej trwania. Serdecznie podziĊkował wiĊc wszystkim ofiarodawcom. Na zakoĔczenie ks. prof. Sitarz Īyczył młodym naukowcom szybkiego rozwoju w zdobywaniu stopni i tytułów naukowych.
