A N N A L E S
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. XXV (2) SECTIO EE 2007
Katedra Ekologii i Hodowli Zwierz t Łownych Akademii Rolniczej w Lublinie ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
e-mail: roman.dziedzic@ar.lublin.pl marian.flis@ar.lublin.pl
ROMAN DZIEDZIC, MARIAN FLIS
Zmienno w czasie jako ci osobniczej samców saren
(Capreolus capreolus L. 1758) z Wy yny Lubelskiej
Changeability during ontogenetic quality of male roe deer (Capreolus capreolus L. 1758) from the Lublin Upland
Streszczenie. Jako osobnicz samców saren oceniano w oparciu o mas tuszy, mas poro y,
długo ci tyki lewej i prawej kozłów pozyskanych na Wy ynie Lubelskiej w dwóch sezonach ło-wieckich – 1996 i 2005. Wyniki własne zestawiono z analogicznymi badaniami z tego terenu prowadzonymi w latach 1978–1983 i 1994–1996.
W badanym okresie (1996 i 2005) nie wyst piły istotne ró nice masy tuszy w porównaniu z wy-nikami z lat 1997–1983, lecz nast piło obni enie masy ciała kozłów ze wszystkich grup wiekowych.
Masa poro y w 2005 r. była wi ksza w porównaniu z mas z 1996 r. we wszystkich grupach wiekowych. Natomiast w odniesieniu do wyników z lat 1977–1983, masa parostków kozłów 4-letnich i starszych była mniejsza.
Długo ci tyk z 1996 i 2005 r. równie nie ró niły si istotnie, chocia w 2005 r. dłu sze tyki wyst piły u kozłów 3 pierwszych grup wiekowych, a kozły 4-letnie i starsze dłu sze tyki miały w 1996 r. W odniesieniu do bada z lat 1997–1983 stwierdzono wzrost długo ci tyk w trzech pierw-szych grupach wiekowych i jej spadek u kozłów 4-letnich i starpierw-szych.
Słowa kluczowe: sarna, poro e, jako osobnicza, Wy yna Lubelska
WST P
Ocena jako ci osobniczej zwierz t najcz ciej oparta jest na analizie masy ciała, któ-ra w głównej mierze odzwierciedla kondycj poszczególnych osobników októ-raz warunki
rodowiska [Kjellander i in. 2006]. U samców z rodziny jeleniowatych dodatkowymi wska nikami s masa i elementy pomiarowe poro a. Ze wzgl du na to, e u wi kszo ci gatunków jeleniowatych wyst puje coroczny cykl zmiany poro a, mo e ono by równie wykorzystywane jako wska nik zmian warunków rodowiska, w którym yj [Pélabon i
Van Breukelen 1998]. Masa poro a – wysoko skorelowana z mas tuszy, rxy = 0,717
[Dziedzic i Flis 2006], rxy = 0,678 [Flis 2005] – wydaje si by najbardziej obiektywnym
elementem takiej oceny. Møller [1999] wykazał, e dodatkowym wska nikiem odzwiercie-dlaj cym jako osobnicz kozłów mo e by wielko asymetrii poro a, która równie wpływa na wzrost, płodno i prze ywalno , a współczynniki korelacji pomi dzy wymie-nionymi elementami a wielko ci asymetrii poro a s w wi kszo ci przypadków istotne.
Celem pracy było porównanie masy tuszy, masy poro y oraz elementów pomiaro-wych poro y samców saren z ró nych grup wiekopomiaro-wych, pozyskanych na Wy ynie Lubel-skiej w dwóch sezonach łowieckich (1996 i 2005 r.) oraz odniesienie ich do publikowa-nych analogiczpublikowa-nych wyników z tego regionu z lat 1977–1983 i 1992–1996.
MATERIAŁ I METODY
Materiał do bada stanowiły poro a saren pozyskanych w dwóch okresach, tj. w 1996 i 2005 r. w nadle nictwach Puławy, Lubartów, widnik i Kra nik. Wszystkie oce-niane osobniki zostały pozyskane na Wy ynie Lubelskiej, która charakteryzuje si licz-nym wyst powaniem gleb typu czarnoziemy na podło u lessowym oraz niewielk lesi-sto ci , wynosz c ok. 21% [Kondracki 2000]. Region ten jest zaliczany do naj y niej-szych w Polsce, a ogólny wska nik rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 77,3 pkt i jest jednym z najwy szych w całym makroregionie rodkowo-wschodniej Polski [Witek 1991]. Na obszarze tym w decyduj cej mierze uprawia si pszenic i buraki cukrowe, równie rzepak ozimy, a w ostatnich latach coraz cz ciej kukurydz , zarówno na ziarno, jak i na kiszonk . Jednocze nie region ten charakteryzuje si niezbyt du intensyfikacj produkcji rolnej oraz znacznym rozdrobnieniem u ytków rolnych, co owocuje du mo-zaikowato ci upraw, a tym samym dobrymi warunkami zarówno erowymi, jak i osło-nowymi dla funkcjonowania populacji saren.
Ł cznie oceniono 377 osobników, z których 192 pozyskanych zostało w 1996 r., a 185 w roku 2005. Oceniano mas tuszy, mas poro a i długo tyk. Wiek zwierz t był okre lany na podstawie stopnia zu ycia uz bienia, co jest powszechne w praktyce go-spodarowania łowieckiego [Pielowski 1999], a masa tuszy była podawana przez my li-wych z dokładno ci do 1 kg na podstawie wa enia zwierz t przy ich sprzeda y. Zgodnie z formuł wyceny długo tyk mierzono z dokładno ci do 0,1 cm, od dolnej kraw dzi ró y do ko ca grotu, a mas poro a – z dokładno ci do 1 g [Trense 1981]. Z zebranego materiału wyodr bniono pi grup wiekowych, z których cztery pierwsze odpowiadaj rocznikom, a ostatnia obejmuje kozły w wieku od 5 do 9 lat. Dla porównania warto ci masy tuszy i masy poro a, długo ci tyk lewej i prawej oraz warto ci redniej tej cechy w obr bie tych samych grup wiekowych wykonano analiz wariancji, a istotno ró nic pomi dzy rednimi obliczono testem Tukeya dla nierównych liczebno ci.
WYNIKI
W obydwu okresach obj tych ocen masa tuszy kozłów powi kszała si wraz z wie-kiem, przy czym przyrosty pomi dzy poszczególnymi grupami wiekowymi były zró ni-cowane (tab. 1). Kozły najmłodsze pozyskane w 1996 r. wa yły rednio 14,8 kg, kozły
za tej samej grupy wiekowej pozyskane w 2005 r. były nieznacznie l ejsze (14,4 kg). W kolejnych dwóch grupach wiekowych wyst piła przewaga masy tuszy kozłów pozyska-nych w 2005 r., ale ró nice masy tuszy były statystycznie nieistotne. Czteroletnie kozły pozyskane w 1996 r. były rednio o 1 kg ci sze ni kozły pozyskane w 2005 r., lecz równie ró nica ta okazała si statystycznie nieistotna. W ostatniej grupie wiekowej nieznacznie ci sze były kozły pozyskane w roku 2005, przy czym ró nica na poziomie 0,3 kg była statystycznie nieistotna.
Tabela 1. Masa tuszy (kg) kozłów Table 1. Body weight (kg) of roebucks
Okres – Period Wiek
Age Dziedzic 1991 1977–1983 Dziedzic i in. 1999 1994–1996
1996 badania własne own research 2005 badania własne own research n 1001 562 87 82 x 15,1 15,1 14,8 14,4 1 SD 2,5 2,7 2,9 2,3 n 607 192 31 34 x 17,1 16,3 16,0 16,9 2 SD 2,3 2,3 2,0 2,1 n 1410 236 37 26 x 18,1 16,7 17,2 17,6 3 SD 2,3 2,5 2,5 2,1 n 1256 139 10 11 x 18,5 17,2 19,0 18,0 4 SD 2,3 2,6 3,8 2,1 n 2497 238 27 32 x 18,9 17,6 18,2 18,5 5 lat i starsze 5-year-old and older SD 2,1 2,4 2,2 2,2 n – liczebno – number x– rednia – mean
Wraz z wiekiem zwi kszała si równie masa poro a ocenianych osobników (tab. 2) i w dwóch najmłodszych grupach wiekowych ró nice pomi dzy rednimi były staty-stycznie istotne (P 0,05). Kozły najmłodsze pozyskane w 1996 r. miały poro a o ponad 30 g l ejsze ni pozyskane w 2005 r., a w grupie kozłów 2–letnich ró nica ta była jesz-cze wi ksza i wynosiła ok. 60 g. W kolejnych grupach wiekowych rednie były zbli one i ró nice były statystycznie nieistotne.
Współczynnik korelacji rxy pomi dzy mas tuszy a mas poro a w grupie kozłów
pozyskanych w 1996 r. wyniósł 0,714, a pozyskanych dziesi lat pó niej 0,613. W oby-dwu przypadkach był on statystycznie istotny.
Tabela 2. Masa brutto parostków (g) Table 2. Weight (g) of antlers in roe deer
Okres Period Wiek Age 1977–1983 Dziedzic 1991 1994–1996 Dziedzic i in. 1999 1996 badania własne own research 2005 badania własne own research n 996 562 87 82 x 146,3 162 140,6a 171,4b 1 SD 42,8 78,0 57,6 48,1 n 615 192 31 34 x 248,0 204 202,3a 261,5b 2 SD 59,7 72,6 50,6 59,5 n 1415 236 37 26 x 291,9 232 268,5a 310,6a 3 SD 67,5 74,1 86,0 54,5 n 1251 139 10 11 x 320,6 269 280,0a 293,6a 4 SD 72,3 99,3 98,0 73,0 n 2502 238 27 32 x 342,1 282 305,0a 341,4a 5 lat i starsze 5-year-old and older SD 76,6 91,4 65,9 65,4
a, b – rednie masy poro y oznaczone t sam liter w grupach wiekowych nie ró ni si statystycznie istot-nie P 0,05
a, b – mean weight of antlers marked with the same letter in age groups do not differ significantly at P 0.05 n – liczebno – number x– rednia – mean cz a i rys 1 a) 1 -roczne, 1-year 0 5 10 15 20 1 9 77 -8 3 1 99 6 O k res - Period 20 05 L ew a tyka L eft beam P raw a tyka R ight beam b) 2-letnie, 2-years 0 5 10 15 20 1977-83 1996 Okres - Period 2005 Lewa tyka Left beam Prawa tyka Right beam
cz c d e rys 1 + podpis
Ryc. 1. Długo tyki lewej i prawej (w cm) w poszczególnych okresach i grupach wiekowych kozłów
Fig. 1. The length of the left and right beams (in centimetres) in particular periods and age groups of roebucks
rednia długo lewej tyki ocenianych osobników zwi kszała si wraz z wiekiem, przy czym najwi kszy przyrost w obu okresach zaobserwowano pomi dzy pierwsz i drug grup wiekow ; w 1996 r. warto przyrostu wyniosła ponad 5 cm, a w roku 2005 była jeszcze wi ksza i wynosiła ponad 6,5 cm (ryc. 1). W pozostałych grupach wieko-wych warto ci te były mniejsze i nie przekraczały 3 cm. U kozłów w wieku do 4 lat dłu-go lewej tyki była wi ksza dla osobników pozyskanych w 2005 r., lecz była ona staty-stycznie nieistotna. W grupie kozłów najstarszych długo lewej tyki z obu okresów była identyczna, a jej rednia warto wynosiła 20 cm. rednia długo tyki prawej wskazuje, e u kozłów z trzech najmłodszych grup wiekowych pozyskanych w 2005 r. wyst powała wi ksza warto tej cechy w porównaniu z kozłami z tych samych grup wiekowych pozy-skanych w 1996 r., lecz ró nice były statystycznie nieistotne. W dwóch najstarszych
c) 3-letnie, 3-years 0 5 10 15 20 1977-83 1996 Okres - Period 2005 Lewa tyka Left beam Prawa tyka Right beam d) 4-letnie, 4-years 0 5 10 15 20 1977-83 1996 Okres - Period 2005 Lewa tyka Left beam Prawa tyka Right beam e) 5-letnie i starsze 5-years old 0 5 10 15 20 1977-83 1996 Okres - Period 2005 Lewa tyka Left beam Prawa tyka Right beam Okres – Period
grupach wiekowych dłu sze prawe tyki wyst piły u osobników pozyskanych w 1996 r., przy czym ró nice równie były statystycznie nieistotne.
Porównanie warto ci redniej długo ci tyk w ocenianych okresach wskazuje, e w młodszych grupach wiekowych (od roku do 3 lat) wyst puje przewaga tej cechy u ko-złów pozyskanych w 2005 r., a najwi ksza ró nica jest u osobników 2–letnich, u których tyki dłu sze były rednio o 2,3 cm (tab. 3). U osobników starszych grup wiekowych ró nice redniej długo ci tyk w ocenianych okresach były niewielkie, 0,2–0,4 cm, przy czym w obydwu grupach rednio dłu sze tyki miały osobniki pozyskane w 1996 r., lecz we wszystkich grupach wiekowych ró nice te były statystycznie nieistotne.
Tabela 3. rednia długo (cm) tyk kozłów Table 3. Mean length (cm) of antlers of roebucks
Okres Period Wiek Age 1977–1983 Dziedzic 1991 1996 badania własne own research 2005 badania własne own research n 996 87 82 x 7,5 9,2 10,2 1 SD 4,4 4,7 4,1 n 615 31 34 x 15,6 14,6 16,9 2 SD 3,8 3,5 3,6 n 1415 37 26 x 17,8 17,5 18,7 3 SD 4,1 3,8 2,5 n 1251 10 11 x 19,1 18,7 18,3 4 SD 4,0 5,2 3,9 n 2500 2,7 32 x 19,8 20,3 20,1 5 lat i starsze 5-year-old and older SD 3,9 3,1 2,5
Symbole jak w tab. 1 Symbols like in Table 1
DYSKUSJA
Porównuj c wyniki z pi miennictwa z tego samego terenu nale y stwierdzi , e w la-tach 1994–1996 masa tuszy kozłów wszystkich grup wiekowych z wyj tkiem kozłów najmłodszych była ni sza ani eli kozłów pozyskanychw latach 1977–1983 maksymal-nie o 1,4 kg, co stanowiło ok. 8%. Natomiast aktualne wyniki dowodz , e nast piło podwy szenie masy tuszy w stosunku do okresu 1994–1996 z wyj tkiem kozłów 1-rocznych, a najwi ksze ró nice (ok. 0,9 kg) były u osobników 3-letnich i starszych [Dziedzic 1991, Dziedzic i in. 1999]. Najwi ksze tempo przyrostu masy tuszy w obu analizowanych okresach wyst piło pomi dzy najmłodszymi grupami wiekowymi.
Ander-sen i Linnell [2000], prowadz c badania populacji saren w centralnej Norwegii, podali tempo przyrostu masy ciała na poziomie 0,409 oraz wymienili mas ciała saren jako czynnik wyra nie wpływaj cy na płodno .
Dziedzic i Flis [2006], prowadz c ocen jako ci osobniczej samców saren pozyska-nych na pocz tku XXI w. w tym samym rejonie co pozyskane do niniejszych bada , wykazali, e rednia masa poro y najstarszej grupy wiekowej wynosiła 332 g. Flis [2005], prowadz c badania w trzech regionach Lubelszczyzny, podał redni mas
poro-a kozłów z nporo-ajstporo-arszej grupy wiekowej w przedziporo-ale od 201 do 241 g. Oceniporo-aj c zmiporo-any masy poro y w ci gu 30 lat, nale y stwierdzi , e pocz tkowo uległa ona obni eniu, od roku 1996 za nast piło powolne jej zwi kszanie i w najstarszej grupie wiekowej jest ona niemal identyczna jak 30 lat temu [Dziedzic 1991]. Współczynnik korelacji pomi dzy mas tuszy a mas poro a u kozłów pozyskanych w latach 1977–1983 (n = 6771) dla całej próby wynosił rxy = 0,338 i najwy szy był u osobników 1-rocznych 0,406, a warto
poni ej 0,3 wyst powała u kozłów 5-letnich i starszych [Dziedzic 1991].
Porównuj c wyniki niniejszych bada w zakresie długo ci tyk z wynikami podanymi przez Dziedzica [1991] nale y zauwa y , e u kozłów rednich grup wiekowych (2–4-letnie) w ci gu 30 lat nast piło obni enie i powtórny wzrost długo ci tyki lewej. U ko-złów najmłodszych warto tej cechy wzrosła o 2,8 cm, natomiast w najstarszej grupie wiekowej cecha ta charakteryzowała si najwi ksz stabilno ci . W tym samym okresie u kozłów z najmłodszych grup wiekowych (od roku do 3 lat) rednia długo tyki prawej zwi kszyła si , u kozłów 4-letnichbyła ni sza o 1,5 cm, a u osobników najstarszych nast pił wzrost warto ci tej cechy rednio o 0,4 cm. Porównuj c oba oceniane okresy pod wzgl dem długo ci tyk lewych i prawych z wynikami uzyskanymi przez Dziedzica i Flisa [2006] na pocz tku XXI w., nale y zauwa y , e ró nice w długo ci tyk wynosz 0,1–0,2 cm.
Kozły z młodszych grup wiekowych (1–3-letnie) pozyskane w 2005 r. miały rednio dłu sze tyki w porównaniu z kozłami pozyskanymi na pocz tku naszego wieku [Dziedzic i Flis 2006]. Z kolei w dwóch najstarszych grupach wiekowych rednia długo tyk osobników pozyskanych obecnie nie odbiega od rednich warto ci tej cechy u kozłów pozyskanych na pocz tku XXI w. Z kolei porównuj c wyniki niniejszych bada z wyni-kami Dziedzica [1991] prowadzonymi na Lubelszczy nie w latach 1977–1983, nale y zauwa y , e w młodszych grupach wiekowych (od roku do 3 lat) nast piło zwi kszenie redniej długo ci tyk kozłów, a najwi kszy przyrost 2,7 cm – wyst pił u kozłów naj-młodszych. Z kolei w grupie kozłów 4-letnich dłu sze tyki miały kozły pozyskane w latach 1977–1983, a w ród kozłów najstarszych najwi ksza warto tej cechy wyst piła u kozłów pozyskanych w 1996 r., przy czym w tej grupie wiekowej wyst powało najmniej-sze zró nicowanie, wynosz ce 0,5 cm.
Przedstawione wyniki nie do ko ca potwierdzaj tezy ró nych autorów [Solberg i Saether 1993, Pélabon i Van Breukelen 1998, Pélabon i Joly 2000] o istnieniu kierun-kowej asymetrii poro a u samców jeleniowatych, która zmniejsza si wraz z wiekiem. Pélabon i Van Breukelen [1998] w 18-letnich badaniach jednej populacji saren wykazali, e wielko asymetrii poro y spada wraz z wiekiem oraz wykazuje tendencj spadkow wraz z wielko ci poro a. Pélabon i Joly [2000], prowadz c badania jednej populacji danieli przez okres 4 lat, wykazali istnienie kierunkowej asymetrii dla prawej cz ci poro a, która zwi kszała si wraz z wiekiem. Z kolei dwudziestotrzyletnie badania popu-lacji łosi w centralnej Norwegii wykazały, e wielko asymetrii poro a spada wraz z
wiekiem i wzrostem masy ciała, co mo e sugerowa , e starsze byki, b d ce w lepszej kondycji, lepiej radz sobie z presj rodowiska i nakładaj bardziej symetryczne poro a [Solberg i Saether 1993]. Wyniki własne wskazuj , e u kozłów pozyskanych w 1996 r. we wszystkich grupach wiekowych z wyj tkiem kozłów najmłodszych wyst piła przewaga długo ci tyki prawej, a najwi ksza dysproporcja pomi dzy tyk lew i praw wyst -powała u kozłów 4-letnich. Z kolei u osobników pozyskanych w 2005 r. kozły najmłodsze miały identyczn długo tyki lewej i prawej. Tylko u kozłów 4letnich rednio dłu -sze były tyki lewe, a u kozłów w pozostałych grupach wiekowych tego okresu – tyki prawe.
WNIOSKI
1. Porównywana masa tuszy kozłów w tym samym wieku z lat 1996 i 2005 była zró nicowana, przy czym warto ci rednie tej cechy nie ró niły si statystycznie istotnie.
2. Masa poro a powi kszała si wraz z wiekiem osobników. Wi ksza była masa po-ro y kozłów pozyskanych w 2005 r. ni w 1996, przy czym istotne ró nice (P 0,05) wyst piły tylko w dwóch najmłodszych grupach wiekowych.
3. Współczynniki korelacji pomi dzy mas tuszy a mas poro a w obu analizowa-nych okresach były wysokie i istotne. W 1996 r. rxy = 0,714, a w roku 2005 rxy = 0,613.
4. Najwi ksze dysproporcje w redniej długo ci tyk pomi dzy porównywanymi okresami wyst powały u kozłów w wieku 1–3 lata i dłu sze tyki miały osobniki pozy-skane w 2005 r., a u kozłów starszych dysproporcje te zmniejszały si .
5. W ci gu 30-letniego okresu na Lubelszczy nie nast piło obni enie masy tuszy ko-złów we wszystkich grupach wiekowych, a masa poro y u osobników 1–3-letnich jest obecnie wy sza ni 30 lat temu.
6. Na podstawie przedstawionych wyników trudno jest jednoznacznie wnioskowa o wyra niej jednokierunkowej asymetrii poro y, niemniej w 1996 r. w czterech spo ród pi ciu grup wiekowych przewa ała długo tyki prawej, a w 2005 r. długo tyki prawej wi ksza była w trzech grupach wiekowych. We wszystkich grupach wiekowych ró nice w długo ci tyki lewej i prawej nie były statystycznie istotne.
PI MIENNICTWO
Andersen R. and Linnell J.D.C. 2000. Irruptive potential in roe deer: density-dependent effects on body mass and fertility. J. Wildlife Management, 64, 698–706.
Dziedzic R. 1991. Ocena wybranych cech fenotypowych samców saren (Capreolus capreolus L.) oraz wpływ na nie czynników rodowiskowych na przykładzie makroregionu rodkowo-wschodniej Polski. Rozpr. nauk. AR w Lublinie, Wyd. AR Lublin.
Dziedzic R., Flis M. 2006. Charakterystyka wybranych cech jako ci osobniczej samców saren (Capreolus capreolus L. 1758) z Wy yny Lubelskiej. Annales UMCS, sec. EE, XXIV, 415– 422.
Dziedzic R., Flis M., Wójcik M., Beeger S., Olszak K. 1999. Zmiany jako ci osobniczej samców saren (Capreolus capreolus L.) na Lubelszczy nie. Annales UMCS, sec. EE, XVII, 318– 325.
Flis M. 2005. Funkcjonowanie populacji kopytnych w wybranych kompleksach le nych Lubelsz-czyzny. Cz II – Ocena jako ci osobniczej samców jeleniowatych. Annales UMCS, sec. EE, XXIII, 221–229.
Kjellander P., Gaillard J.M., Hewison A.J.M. 2006. Density-dependent responses of fawn cohort body mass in two contrasting roe deer populations. Oecologia 146, (4), 521–530.
Kondracki J. 2000. Geografia regionalna Polski. PWN Warszawa.
Møller A. P. 1999. Asymmetry as a predictor of growth fecundity and survival. Ecology Letters 2 (3), 149–156.
Pélabon C., Joly P. 2000. What, if anything, does visual asymmetry in fallow deer antlers reveal? Anim. Behaviour 59 (1), 193–199.
Pélabon C., Van Breukelen L. 1998. Asymmetry in antler size in roe deer (Capreolus capreolus): An index of individual and population conditions. Oecologia 116 (1–2), 1–8.
Pielowski Z. 1999. Sarna. Wyd. wiat. Warszawa, 9–136.
Solberg E. J., Saether B.E. 1993. Fluctuating asymmetry in the antlers of moose (Alces alces): Does it signal male quality? Proceedings of the Royal Society of London – Biol. Sci. 254 (1341), 251–255.
Trense W. 1981. The game-trophies of the world. Hamburg und Berlin. Verlag Paul Parey. Witek T. 1991. Warunki przyrodnicze produkcji rolnej – woj. lubelskie. IUNG, Puławy.
Summary. Ontogenetic quality of male roe deer was evaluated on the basis of the mass of carcass,
mass of antlers, the length of the left and right beams of roebucks gained on the Lublin Upland during two open hunting seasons of 1996 and 2005. The authors’ own results were juxtaposed with analogical research of this area carried out in the years 1978–1983 and 1994–1996. In the analysed years (1996 and 2005), there were no significant differences in the mass of carcass in comparison with the results from the years 1997–1983, but a decrease in the body mass of roe-bucks in each age group was visible. The mass of antlers in 2005 was higher in comparison with the mass from 1996 in each age groups. But in comparison with the results from the years 1977– 1983, the mass of spikes of four-year-old and older roebucks was lower. The length of beams between 1996 and 2005 did not differ significantly, either, although in 2005 longer beams ap-peared among roebucks from the first three age groups, and four-year-old and older roebucks had longer beams in 1996. With reference to the research from the years 1997–1983, an increase in the length of beams in the first three age groups and a decrease among four-year-old and older roe-bucks were observed.
