Dariusz Tarasiuk
Polacy w radzie miejskiej Mińska w
latach 1917-1918
Echa Przeszłości 9, 181-195
2008
D ariusz Tarasiuk
In s ty tu t H istorii
U niw ersytet M arii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
POLACY W RADZIE M IEJSK IEJ M IŃSK A
W LATACH 1 9 1 7 -1 9 1 8
R e w o lu c ja lu to w a b y ła je d n y m z p rz e ło m o w y c h m o m e n tó w w d z ie ja c h p a ń s tw a ro sy jsk ie g o . Z d e c y d o w a n a w ię k sz o ść s p o łe c z e ń s tw a z n a d z ie ją w ita ła n o w y d e m o k ra ty c z n y u s tr ó j, k tó r y u m o ż liw ia ł le g a ln ą d z ia ła ln o ś ć k u l t u r a ln ą , s p o łe c z n ą i p o lity c z n ą w s z y s tk ic h o b y w a te li1. W śró d P o la k ó w od ży ły n a d z ie je n a o d b u d o w ę n ie p o d le g łe g o p a ń s tw a p o lsk ie g o i m o żliw o ść p o w ro tu w y g n a ń c ó w w ro d z in n e stro n y . O c z e k iw a n ia u m a c n ia ła o d e z w a R z ą d u T y m czaso w eg o w s p r a w ie p o lsk ie j, k t ó r ą p rz y ję to z d u ż y m i n a d z ie ja m i2. W e w s z y s tk ic h w ię k s z y c h s k u p is k a c h p o ls k ic h o d b y w a ły się w ó w czas z g ro m a d z e n ia , n a k tó ry c h d e b a to w a n o n a d z a d a n ia m i c z e k a ją c y m i sp o łe c z n o ść p o ls k ą w n o w y m u s tr o ju .
W z m ie n io n e j s y tu a c ji p o lity c z n e j d z ia ła ln o ś ć is tn ie ją c y c h w c z e śn ie j i n s ty tu c ji i u rz ę d ó w s t a ł a się n ie m o ż liw a . D oty czy ło to m .in . c e n z u so w y c h s a m o r z ą d ó w m ie js k ic h , p o w s ta ły c h w g u b e r n i a c h z a c h o d n ic h w 18 9 2 r .3 1 Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej: AAN), Centralna Agencja Polska w Lozan nie, pudło 201, k. 897, Wycinek prasowy z „Dziennika Polskiego” z 22 V 1917.
2 W Mińsku Polacy wzięli udział w tworzeniu struktur administracyjnych podporządko wanych Rządowi Tymczasowemu, m.in.: Wiktor Janczewski, Stanisław Chrząstowski, Wacław Cywiński oraz Ernest Ambroszkiewicz weszli do Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego w Miń sku; Konstanty Demidecki-Demidowicz i Kazimierz Petrusewicz należeli do Komitetu Guber- nialnego przy Komisarzu Gubernialnym w Mińsku; Nacyjanalny Archiu Respubliki Biełaruś u Mińsku (dalej: NAB), f. 616, op. 1, d. 1, k. 43, Żurnał zasiedanija Minskogo gubiernskogo komitieta pri gubiernskom kommisarie... 8 IV 1917; Sobranije Komitieta obszczestw. poriadka i biezopasnosti, „Minskij Gołos”, 1917, nr 2373, s. 3; M. J. Siamienczyk, Hramadska-palityczna- je iyccio u Mińsku (sakawik-kastrycznik 1917 h.), Mińsk 1994, s. 7, 11; I. M. Ihnatienko,
Fiewralskaja burzuazno-diemokraticzeskaja riewolucija w Biełorussii, Mińsk 1986, s. 109. 3 Niektóre kwestie związane z udziałem Polaków w samorządzie miejskim Mińska przed rewolucją lutową przedstawił, D. Tarasiuk, Między nadzieją a niepokojem. Działalność społecz no-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905-1918, Lublin 2007, s. 168-170; NAB, f. 622, op. 3, d. 76, k. 33, Telegramma Lw ow a.
W w ię k sz o śc i m i a s t P o la c y p o d e sz li do d e m o k ra ty z a c ji s a m o r z ą d u sp o k o jn ie , gdyż t a k j a k w c z e śn ie j n ie w ie rz y li w m o żliw o ść w ię k sz e g o w p ły w u n a je g o d z ia ła ln o ść . W y ją te k s ta n o w ił M iń s k , k tó re g o c e n z u s o w a r a d a m ie js k a b y ła z d o m in o w a n a p rz e z P olaków . T a m sp o łeczn o ść p o ls k a p o tr a k to w a ła n o w e w y b o ry n a d z w y c z aj p o w ażn ie . W z a sa d z ie było to d ą ż e n ie do o b ro n y po lsk ieg o s t a n u p o s ia d a n ia . S tą d te ż k w e s tia t a z a słu g u je n a n a u k o w e p r z e d s ta w ie n ie 4.
N a w s tę p ie n a le ż y zw ró cić u w a g ę , że d e m o k r a ty z a c ja o rg a n ó w s a m o r z ą d u m ie jsk ie g o w tzw . g u b e r n ia c h z a c h o d n ic h n a s tę p o w a ła sto p n io w o . N a j p ie r w ty m c z a so w o , do c z a s u p rz y g o to w a n ia i p r z e p r o w a d z e n ia d e m o k ra ty c z n y c h w yborów , u z u p e łn ia n o is tn ie ją c e r a d y p r z e d s ta w ic ie la m i n ie r e p r e z e n to w a n y c h w n ic h d o tą d śro d o w is k sp o łe c z n y c h . W M iń s k u p ro p o z y c ja p o s z e r z e n ia z d o m in o w a n e j p rz e z P o la k ó w c e n z u so w e j r a d y m ie js k ie j p o ja w iła się ju ż w m a r c u 1917 r.5 W w y n ik u n eg o c ja c ji p o sta n o w io n o o s ta te c z n ie d o k o o p to w a ć do n ie j 31 p rz e d s ta w ic ie li sp o łe czn o ści ż y d o w sk iej i 63 r e p r e z e n ta n tó w in n y c h o rg a n iz a c ji, w ty m 14 P o la k ó w 6. P o ls k ie ś ro d o w is k a d e m o k r a ty c z n e z o rg a n iz o w a ły 25 k w ie tn ia tr. p o s ie d z e n ie p rz e d s ta w ic ie li 20 o rg a n iz a c ji n a ro d o w y c h , n a k tó r y m W a c ła w C y w iń s k i p r z e d s ta w ił p o s t u l a t p rz e p r o w a d z e n ia w y b o ru r e p r e z e n ta n tó w p o ls k ic h „ k la s p ra c u ją c y c h , rz e m ie śln ik ó w , s łu ż by, lo k a to ró w i w ła śc ic ie li d ro b n y c h n ie ru c h o m o ś c i” do r a d y m ie js k ie j7. Ze w z g lę d u n a p o w s z e c h n ą św ia d o m o ść , że to ty lk o ty m c z a so w e ro z w ią z a n ie , w y b o ry te p r z e p ro w a d z o n e 11 m a ja 1917 r. n ie c ie sz y ły się w ię k s z y m z a in te re s o w a n ie m e le k t o r a t u 8.
N o w i r a d n i z a c z ę li b r a ć u d z ia ł w p o s ie d z e n ia c h od p ołow y m a ja 1917 r. J e d n y m z w id o c z n y c h p rz e ja w ó w z m ia n w s a m o r z ą d z ie , b y ło p o w s ta n ie
4 Autor niniejszego artykułu ograniczył się w nim do zaprezentowania kwestii politycz nych związanych z działalnością Polaków w mińskim samorządzie, pomijając problematykę gospodarki miejskiej.
5 Większość rad cenzusowych została wówczas uzupełniona przedstawicielami środowisk demokratycznych, np. w Witebsku 17 III 1917 r. sama rada miejska wystąpiła z inicjatywą powiększenia swojego składu o 15 demokratycznych radnych. W niektórych ośrodkach doszło jednak do ich likwidacji, np. w Dryssie, gdzie wobec oskarżeń samorządu o bezczynność zlikwi dowano go i powołano Tymczasową Miejską Komisję Społeczną, która miała sprawować władzę do czasu przeprowadzenia demokratycznych wyborów do rady miejskiej, NAB, f. 626, op. 1, d. 10, k. 1, Witiebskaja gorodskaja uprawa w Witiebskij gorodskij obszczestwiennyj komitiet... 20 III 1917; NAB, f. 631, op. 1, d. 1, k. 7, Postanowlenije... 6 IV 1917; Popołnienije sostawa minskoj gorodskoj dumy, „Minskij Gołos”, 1917, nr 2384, s. 3.
6 Wśród przedstawicieli Żydów do rady miejskiej w Mińsku zabrakło praktycznie przed stawicieli robotników, gdyż ci nie wzięli w większości udziału w wyborach, Kronika, „Nowy Kurier Litewski”, 1917, nr 95, s. 4; P. Baszko, Sowiety raboczich, sołdatskich i kriestianskich dieputatow Biełorussii (mart-oktiabr 1917), Mińsk 1987, s. 71.
7 Limity miejsc dla poszczególnych grup narodowych, ustalono na podstawie zakładanej struktury narodowej ludności miasta, Zebranie przedstawicieli związków polskich, „Nowy Ku rier Litewski”, 1917, nr 106, s. 2.
8 W maju 1917 r. wśród radnych znaleźli się m.in. przedstawiciele Polskiego Zjednoczenia Demokratycznego i Polskiego Zjednoczenia Socjalistycznego, AAN, Polska Komisja Historii Partii przy CK WKP(b) 1925-1929 (dalej: PKHP), sygn. 60/VI, k. 152, Wycinek prasowy z „Echa Polskiego” z 22 VI 1917.
w n im fra k c ji s o c ja ld e m o k ra ty c z n e j. D z ia ła ln o ś ć r a d y m ie js k ie j u p ły w a ła o d t ą d n a c o ra z o s trz e js z e j w a lc e p o lity c z n e j, p o m ię d z y s o c ja lis ta m i i p o z o s ta ły m i r a d n y m i. W p e w n y m s e n s ie to c z y ła się ta m ju ż k a m p a n ia w y b o rc z a p rz e d z b liż a ją c y m i się n o w y m i w y b o ra m i do s a m o rz ą d ó w 9 z g o d n ie z z a ło ż e n ia m i „T ym czasow ego p o s ta n o w ie n ie a o p r z e p r o w a d z e n iu w y b o ró w do sa m o rz ą d ó w lo k a ln y c h ” w y d a n e g o 15 k w ie tn ia 1917 r. p rz e z R z ą d T ym czasow y. D o p u s z czało ono do u d z ia łu w g ło s o w a n iu w s z y s tk ic h o b y w a te li p a ń s tw a r o s y js k ie go, k tó rz y u k o ń c z y li 20 la t, n ie z a le ż n ie od płci, w y z n a n ia i n a ro d o w o śc i. W iele k o n tr o w e r s ji w z b u d z a ł z a p is p o z w a la ją c y n a u d z ia ł w w y b o ra c h osób z a m ie s z k u ją c y c h je d y n i e ty m c z a s o w o w d a n y m o ś r o d k u m ie js k im , n p . u ch o d źcó w i żo łn ierzy , co z u w a g i n a p rz y fro n to w y c h a r a k t e r z ie m b ia ło r u s k ic h m ia ło d u ż e z n a c z e n ie 10. W t e n sp o só b m ia ła się d o k o n a ć r e w o lu c ja w d o ty c h c z a so w y m s y s te m ie w y ła n ia n ia o rg a n ó w p rz e d s ta w ic ie ls k ic h . E lity p o lity c z n e c h c ą c o s ią g n ą ć s u k c e s w yborczy, m u s ia ły w c ią g n ą ć do p ra c y j a k n a js z e r s z e w a r s tw y sp o łe c z n e . W p r z y p a d k u P o la k ó w o z n a c z ało to z e rw a n ie z e lita r n y m d o ty c h c z a s c h a r a k te r e m ic h a k ty w n o ś c i s p o łe c z n e j11. D o m in u ją cy w c z e śn ie j a n ta g o n iz m p o ls k o -ro s y js k i ta k ż e o d c h o d z ił n a d a ls z y p la n . P o ja w ia li się n o w i k o n k u r e n c i - so cja liśc i o ra z B ia ło r u s in i. To w y m a g a ło w y p r a
c o w a n ia całk o w ic ie n o w ej s tr a te g ii p o lity c z n e j.
Z a in te r e s o w a n ie p ie rw s z y m i w p e łn i d e m o k ra ty c z n y m i w y b o ra m i było d u ż e . Ś w ia d c z y ła o ty m ch o c ia ż b y lic z b a li s t w y b o rc z y c h w y s ta w io n y c h p rz e z p a r t i e p o lity c z n e , g r u p y o b y w a te li, j a k te ż b lo k i n a ro d o w e 12. W M iń s k u zgło szono ic h 1 4 13.
9 B., Posiedzenie rady miejskiej, „Nowy Kurier Litewski”, 1917, nr 118, s. 2.
10 Postanowlenije Wriemiennogo Prawitielstwa o proizwodstwije wyborow głasnych gorod- skich dum i uczastkowych gorodskich uprawlenij... 15 IV 1917, NAB, f. 616, op. 1, d. 1, k. 33-34; Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie (dalej: CAW), Formacje Wschodnie, sygn. 122.2.61, bp., Wriemiennoje prawiła o proizwodstwije wyborow... 21 V 1917; O szczegółach powstawania demokratycznej ordynacji wyborczej do samorządów, Dierżawnyj Archiw Kijow- skoj Obłasci w Kijowie, f. 1716, op. 1, d. 19.
11 E. Iwaszkiewicz, Rady Polskie i ich dążenia polityczne, „Tygodnik Ilustrowany”, V-VI 1918, nr 21 i 22, s. 244.
12 Najwięcej 20 list wyborczych wystawiono w Mohylewie, a najmniej 3 w Leplu. Wyjątkowa sytuacja powstała w Mścisławiu, gdzie o 30 mandatów ubiegali się kandydaci skupieni w 18 blokach wyborczych. Trzeba jednak zauważyć, że kryteria zgłaszania list kandydatów były łatwe do zrealizowania. Wystarczyło bowiem zdobyć podpisy poparcia, w liczbie nie mniejszej niż połowa składu przyszłej rady miejskiej, np. w Mińsku było to tylko 51, a w mniejszych miejscowościach kikanaście podpisów; M. Porowski, Przed wyborami do Rady Miejskiej, „Nowy Kurier Litewski”, 1917, nr 106, s. 2; M. J. Siamienczyk, Hramadska-palitycznaje życcio na Biełarusi u pieryjad lutouskaj i kastrycznickaj rewalucyj (sakawik 1917-sakawik 1918 hh.), cz. 1, Mińsk 2001, s. 123.
13 W Mińsku na uwagę zasługiwała lista nr 12, skupiająca przedstawicieli narodowych partii socjalistycznych, tj. Białoruskiej Socjalistycznej Hromady, Białoruskiej Ludowej Partii Socjalistycznej, Ukraińskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej, Ukraińskiej Partii Socja- listów-Rewolucjonistów, Żydowskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej „Paolej Syjon”, Zjednoczonej Żydowskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej i Litewskiej Partii Ludowych Socjali stów. W pośredni sposób ukazywało to słabość ruchu białoruskiego aspirującego do roli przy wódczej całego kraju, a niemogącego wystawić nawet samodzielnej listy wyborczej, Nacyjanalny Histaryczny Archiu Respubliki Biełaruś u Mińsku, (dalej: NHAB), f. 24, op. 1, d. 3665, 3666, k. 36, Blok nacjonalnych socjalisticzeskich partii.
W b u r z liw ą i z a r a z e m b a rd z o u p o lity c z n io n ą , k a m p a n ię w y b o rc z ą w łą czyli się a k ty w n ie ró w n ie ż z a m ie s z k u ją c y t a m P o la c y 14. 14 m a ja 1917 r. d o ty c h c z a so w i r a d n i P o la cy o ra z p rz e d s ta w ic ie le licz n y ch p o lsk ic h o rg a n iz a c ji sp o łec zn y ch z o rg a n iz o w a li k o m ite t w yborczy, k tó re g o p re z e s e m z o sta ł Ig n a c y W itk ie w ic z 15. W s k ła d w e sz li p rz e d s ta w ic ie le p ra w ie w s z y s tk ic h u g ru p o w a ń , oprócz S D K P iL , o d ła m ó w p o lity c z n y c h r u c h u p o lsk ieg o . S zy b k o doszło je d n a k do r o z ła m u , k tó r y w y n ik a ł ze s ta n o w is k a p o ls k ic h so c ja listó w s k u p io n y c h w Z je d n o c z e n iu S o c ja listy c z n y m P o ls k im w M iń s k u . W y b o ry do r a d y m ie j sk ie j m ia ły im d a ć m o żliw o ść ro z w in ię c ia w ła s n e j p r o p a g a n d y i je d n o c z e ś n ie b yć t e s te m w pływ ów , j a k ie z d o ła li o s ią g n ą ć w ś ró d P o lak ó w . N ie w ie d z ia n o b o w iem , j a k z a c h o w a ją się p o lsc y ro b o tn ic y i u c h o d ź c y w c h w ili „p ró b y ”? C zy n ie p ó jd ą z a h a s ła m i n a ro d o w y m i? P ro p o z y c ja w sp ó ln e g o s t a r t u w w y b o ra c h w b lo k u p o ls k im b y ła d la p o lsk ie j lw icy n ie do p rz y ję c ia . P o w s ta n ie k o m ite tu w y b o rc z e g o Z S P p o d z ie liło s p o łe c z n o ś ć p o ls k ą n a d w a obozy, n a ro d o w y - s to ją c y n a s ta n o w is k u s o lid a ry z m u n a ro d o w e g o , i lew ico w y - u z n a ją c y p r io r y te t s o lid a ry z m u k la so w e g o . O b y d w a k o m ite ty z d a w a ły so b ie s p r a w ę , że n ie m a ją w ię k s z y c h s z a n s n a zdobycie p o p a r c ia w y b o rcó w in n y c h n a ro d o w o ści, z a c z ęły w ięc p ro w a d z ić p o m ię d z y s o b ą o s t r ą w a lk ę o w p ły w y w ś ró d P o la k ó w 16. T e m u celow i b y ła p o d p o r z ą d k o w a n a c a ła ic h k a m p a n i a w y b o rcza.
N a lic zącej 52 n a z w is k a liśc ie w y b o rczej, w y s ta w io n e j p rz e z P o ls k i K o m i t e t W yb o rczy z n a le ź li się p rz e d s ta w ic ie le ró ż n y c h g r u p sp o łe c z n y c h , w ty m w iele osób z n a n y c h ze sw o ic h d e m o k r a ty c z n y c h p r z e k o n a ń 17. C h c ą c u n ik n ą ć z a rz u tó w , że k tó r a ś g r u p a j e s t fa w o ry z o w a n a , n a czele u m ie sz c z o n o r e p r e z e n ta n tó w k a ż d e j z n ic h , a b y w y ró w n a ć s z a n s ę n a zdobycie m a n d a tó w r a d - n y c h 18. A tu te m k a n d y d a tó w z lis ty n a ro d o w e j m ia ło b yć ic h d o św ia d c z e n ie w d z ia ła ln o ś c i sp o łe c z n e j o ra z w ie lo le tn i z w ią z e k z m ia s te m i re g io n e m .
W a k c ję w y b o rc z ą P o lsk ie g o K o m ite tu W yborczego w łą c z y li się d z ia ła c z e in n y c h o rg a n iz a c ji o ra z d u c h o w ie ń s tw o k a to lic k ie . W p r o p a g a n d z ie w yborczej w iele u w a g i p o św ięco n o h a s ło m o b ro n y p o ls k ic h in te r e s ó w n a ro d o w y c h . Z a p o w ia d a n o m .in . w a lk ę o b e z p ła tn e p o w sz e c h n e n a u c z a n ie w ję z y k a c h n a r o
14 Komitet Piotrogrodzki SDPRR(b) przykładowo nakazywał swoim członkom 99% agitacji wyborczej poświęcać wojnie, a resztę sprawom miejskim, Centralnyj Gosudarstwiennyj Archiw Istoriko-Politiczeskich Dokumientow Sankt-Petersburga, f. 1, op. 1, d. 1, k. 40, Protokoł sobra- nija Piotrogrodskogo Komitieta... 6 IV 1917.
15 D. Tarasiuk, Między nadzieją..., s. 172.
16 S. Heltman, Robotnik polski w Rewolucji Październikowej na Białorusi, Mińsk 1927, s. 41. 17 Polski komitet wyborczy powstał po połączeniu komitetów wyborczych: Rady Okręgowej m. Mińska, Ludności Cenzusowej Krańców (czyli przedmieść) i PZD, Kronika, „Dziennik Miń ski”, 1917, nr 17, s. 4.
18 Kwestia ustalenia kolejności nazwisk na listach wyborczych była w tych wyborach szczególnie ważna, gdyż głosowano w nich na listy, a nie konkretnych kandydatów. Po przelicze niu odsetka głosów, które padły na poszczególne listy, ustalano liczbę przysługujących im miejsc, które zajmowały osoby z początku listy, NHAB, f. 24, op. 1, d. 3665, k. 54, Spisok kandidatow w głasnych koalicjonnogo minskogo wyborczago komitieta; M. Porowski, Przed wyborami do Rady Miejskiej, „Nowy Kurier Litewski”, 1917, nr 106, s. 2.
dow ych. S z c z e g ó ln ą u w a g ę z w ra c a n o n a k w e s tie sp o łe c z n e . D u ż ą a k ty w n o ś ć n a ty m p o lu w y k a z y w a ł p r z e d e w s z y s tk im P o ls k i Z w ią z e k D e m o k ra ty c z n y w M iń s k u , k tó r y w o d ezw ie w ję z y k u p o ls k im i b ia ło r u s k im z a p o w ia d a ł r e p r e z e n to w a n ie n a ro d o w y c h i sp o łe c z n y c h in te r e s ó w p o ls k ic h w a r s tw p r a c u ją c y c h 19. M ów iono w ięc o b e z p ła tn e j op iece le k a r s k ie j, u tw o r z e n iu m ie js k ie j g ie łd y p racy , 8 -g o d z in n y d z ie ń p ra c y itp .20 P r o g r a m t e n ty lk o w n ie w ie lk im s to p n iu ró ż n ił się od d e k la r a c ji Z S P i m ia ł p rz y c ią g n ą ć do g ło s o w a n ia n a p o ls k ą lis tę oso b y o d e m o k ra ty c z n y c h p o g lą d a c h .
N ie w sz y sc y P o la c y b y li j e d n a k w ó w c z a s w s ta n ie z ro z u m ie ć k o n ie c z n o ść p ra g m a ty c z n e g o s k o n s tr u o w a n ia k o a lic ji w y b o rczej. P rz e c iw k o n ie j p r o te s to w a li n a ro d o w i d e m o k ra c i, k tó r z y z a m ie r z a li w y k o rz y s ta ć a g ita c ję p rz e d w y b o rc z ą do k r z e w ie n ia id e i n a ro d o w e j, a w is tn ie ją c e j s y tu a c ji by ło to n ie m o ż li- w e 21. S zy b k o te ż o k a z a ło się, że k o m ite t p o ls k i m ia ł p ro b le m y ze z n a le z ie n ie m c h ę tn y c h do u d z ia łu w k a m p a n ii w y b o rczej. Z a d a n ie by ło tr u d n e . O gół s p o łe c z e ń s tw a żył h a s ła m i so c ja listy c z n y m i, a w ię k sz o ść p rzy w ó d có w r u c h u p o lsk ie g o b y ła im p rz e c iw n a .
T y m c z a se m p o ls k a le w ic a s k u p io n a w ZSP, po o p u s z c z e n iu n a ro d o w e g o k o m ite tu w y b o rczeg o m u s ia ła w p ie rw s z e j k o le jn o śc i z d ecy d o w ać czy s a m o d z ie ln ie w y s ta w ić l i s t ę w y b o rc z ą , czy te ż p ó jść do w y b o ró w w s o ju s z u z b o ls z e w ik a m i, m ie n s z e w ik a m i i B u n d e m ? K ie r u ją c się re a liz m e m w y b ra n o ro z w ią z a n ie p ie rw s z e , w y c h o d z ą c z z a ło ż e n ia , że P o la c y szybciej z a g ło su je n a lis tę p o ls k ą , n iż n a in te r n a c jo n a lis ty c z n ą 22.
Z S P p o d o b n ie j a k k o m ite t n a ro d o w y , u s t a l a j ą c lis tę sw o ic h k a n d y d a tó w n a r a d n y c h w z ią ł p o d u w a g ę p re fe re n c je w y b o rcze sp o łe c z n o śc i p o lsk ie j. N a p o c z ą tk u lis ty tr u d n o by ło z n a le ź ć n a z w is k a p rz e d s ta w ic ie li k la s y ro b o tn ic z e j czy c h ło p sk ie j, b y li t a m n a t o m i a s t rz e m ie ś ln ic y i u rz ę d n ic y . S o c ja liśc i liczy li w t e n sp o só b n a o d e b ra n ie cz ęści g łosów p o ls k ie m u k o m ite to w i d e m o k r a ty c z n e m u . Ic h k a n d y d a c i w w ię k sz o śc i n ie b y li rd z e n n y m i m ie s z k a ń c a m i ty c h z ie m , ty lk o w y g n a ń c a m i z K ró le s tw a P o lsk ie g o . Z r e g u ły b y li to lu d z ie m ło dzi, w w ie k u 3 0 - 4 5 l a t 23.
Z d a ją c so b ie s p ra w ę z m a łe g o p o p a r c ia id e i so c ja liz m u w ś ró d P o la k ó w b ia ło r u s k ic h , d z ia ła c z e Z S P n ie n a s ta w ia li się n a w ie lk i s u k c e s w yborczy, liczy li n a zdobycie 1 - 3 m a n d a tó w . B ra k o w a ło im ró w n ie ż ś ro d k ó w n a p ro w a
19 M. J. Siamienczyk, Hramadska...u Minsku..., s. 71.
20 CAW, Formacje Wschodnie, sygn. 122.100.13, k. 83, Odezwa Polskiego Związku Demo kratycznego.
21 D., Rada Polska Z. M. a społeczeństwo, „Na Straży”, Mińsk 1918, s. 6.
22 W skali kraju polscy socjaliści postępowali różnie. W niektórych miejscowościach wysta wiali własną listę (np. Mińsk, Witebsk), w innych wchodzili w koalicję z różnymi rosyjskimi i żydowskimi partiami lewicowymi. Przy tym PPS Lewica najczęściej blokowała się z miensze wikami i Bundem (np. w Charkowie i Petersburgu), lub z SDKPiL i bolszewikami (np. Mo skwa), Majewski, Sprawozdanie sekcji, „Robotnik w Rosji”, 1917, nr 5, s. 7; I., Wybory do Rady Miejskiej, „Trybuna”, 1917, nr 13, s. 1; Korespondencje. Moskwa, „Trybuna”, 1917, nr 7, s. 4.
23 Mediana wieku kandydatów z listy ZSP wynosiła 37 lat, NHAB, f. 24, op. 1, d. 3666, k. 14, Spisok nr 13 (Socjalisticzeskogo obiednanija).
d z e n ie k a m p a n ii w y b o rc zej, s to s o w a li w ię c n ie z b y t u czciw e m e to d y a g ita c ji, m .in . s t a r a l i się w y s tę p o w a ć n a w ie c a c h n a ro d o w e g o k o m ite tu w ybo rczeg o , re d a g o w a li do z łu d z e n ia p rz y p o m in a ją c e u lo tk i lis ty n r 7. W p ro w a d z a ło to z a m ę t w ś ró d P o la k ó w 24.
S p r a w n e p rz e p ro w a d z e n ie w yborów , w ty m n ie s p o k o jn y m o k r e s ie d z ie jó w m ia s ta , n a p o tk a ło n a w ie le p rz e s z k ó d . W M iń s k u n ie z d o ła n o n a w e t w y d ru k o w a ć sp isó w w yborców . N a p rz y g o to w a n y c h lis ta c h b ra k o w a ło n a z w isk ty s ię c y w yborców . O lb rz y m i z a s ię g p r z y b r a ła a k c ja s p r a w d z a n ia lis t w y b o rczy ch . W yborcy m u s ie li c z ę sto s ta ć w d łu g ic h k o le jk a c h . W s u m ie do m ie js k ie j k o m is ji w yb o rczej w M iń s k u w p ły n ę ło p r a w ie 10 ty s . in d y w id u a l n y c h z a ż a le ń , z te g o około 6 ty s . u z n a n y c h z a s łu s z n e , z p o w o d u p o m in ię c ia k o g o ś n a l i s t a c h w y b o rc z y c h . P o w s ta w a ły p r o b le m y n a t u r y f o r m a ln e j, n p . o k a z a ło się, że część b a r a k ó w m ie s z k a ln y c h m ia s to w y b u d o w a ło p o z a sw o im i a d m in is tr a c y jn y m i g ra n ic a m i, w ię c ic h m ie s z k a ń c y n ie m ie li p r a w a u d z ia łu w w y b o ra c h m ie js k ic h . B ra k o w a ło te ż in fo rm a c ji o tr y b ie p r z e p r o w a d z e n ia g ło s o w a n ia 25.
P rz e b ie g w y b o ró w p o k a z a ł, że około p o ło w a s p o łe c z e ń s tw a n ie s k o r z y s ta ła z m o żliw o ści u d z ia łu w d e m o k ra ty c z n y m g ło so w a n iu . W M iń s k u fr e k w e n c ja b y ła ś r e d n ia , g ło so w ało 57 689 cyw ili, tj. 53,1% i 13 7 1 6 żo łn ierzy , tj. 56,8% o g ó łu u p r a w n io n y c h 26. W iele k o n tr o w e r s ji w z b u d z ił u d z ia ł w g ło so w a n iu liczn e g o g r o n a ty m c z a s o w y c h m ie s z k a ń c ó w m ia s t: żo łn ie rzy , u r z ę d n ik ó w i uchodźców . U c z e s tn ic tw o osób n ie z w ią z a n y c h n a s ta łe z m ia s te m , n ie w ą t p liw ie rz u to w a ło n a w y n ik w yborów , g dyż ż o łn ie rz e i, w m n ie js z y m s to p n iu , u c h o d ź c y o g a rn ię c i b y li re w o lu c y jn y m i n a s tr o ja m i27. W M iń s k u w y b o ry p r z e b ie g ły b e z w ię k s z y c h z a k łó c e ń , a le w in n y c h m ia s ta c h d o ch o d ziło do ró ż n y c h n ie p ra w id ło w o śc i. N a jw ię k s z e r o z m ia r y p r z y b r a ły o n e w P o ło c k u , g d z ie k o n ie c z n e było a n u lo w a n ie g ło s o w a n ia w c a ło śc i28.
U n ie s ie n ie d e m o k ra ty c z n e s p o łe c z e ń s tw a , ju ż p rz e d w y b o ra m i z a p o w ia d a ło s u k c e s u g r u p o w a ń s o c ja listy c z n y c h . W y n ik i g ło s o w a n ia s a m o rz ą d o w y c h w w ię k sz o śc i o śro d k ó w p o tw ie rd z iły t e o c z e k iw a n ia . Z ty m , że m o ż n a było z a u w a ż y ć p e w n ą p ra w id ło w o ść , czy m d a le j n a z a c h ó d , czyli b liż e j fr o n tu , ty m le p s z y w y n ik u z y s k iw a ły lis ty s o c ja ld e m o k ra ty c z n e . W y n ik a ło to z u d z ia łu w w y b o ra c h w ię k sz e j liczb y żo łn ierzy , o g a r n ię ty c h p ra w ie w cało ści id e a m i so c ja liz m u .
24 S. Heltman, Robotnik..., s. 43-44.
25 Komisje wyborcze odrzucały natomiast wszystkie skargi zbiorowe, np. komitetu pol skiego w Mińsku, o niewłączaniu na listy wyborcze 11 tys. uchodźców, Kronika, „Dziennik Miński”, 1917, nr 6, s. 4; Kronika, „Dziennik Miński”, 1917, nr 7, s. 3.
26 O różnicach we frekwencji wyborczej świadczy chociażby jej porównanie w Nieświeżu, gdzie wyniosła blisko 92%, Witebsku głosowało tam około 43% i Słucku gdzie do urn wybor czych poszedł tylko niewielki odsetek uprawnionych do głosowania; Nieświż, „Wolnaja Bieła- ruś”, 1917, nr 19, s. 3; M. J. Siamienczyk, Hramadska... na Biełarusi..., s. 124; AAN, PKHP, sygn. 60/VI, s. 147, Wycinek prasowy z „Gazety Polskiej” z 30 VI 1917.
27 D. Tarasiuk, Między n adzieją., s. 174-175.
Ze w z g lę d u n a z a k r e s t e m a t u n ie p o d a ję w y n ik ó w w y b o rczy c h p o sz c z e g ó ln y c h lis t, s k o n c e n tr u je się je d y n ie n a s u k c e s a c h i p o r a ż k a c h P o lak ó w , ch o cia ż tr z e b a p a m ię ta ć , że część z n ic h s ta r to w a ła z in n y c h u g ru p o w a ń . P o ls k ie k o m ite ty n a ro d o w e , w y s tę p u ją c e s a m o d z ie ln ie lu b w s o ju s z u z in n y m i u g r u p o w a n ia m i n a ro d o w y m i, n a jw ię k s z e s u k c e s y o s ią g n ę ły w H o rk a c h , g d zie u z y s k a n o 12 m a n d a tó w z 23, N ie ś w ie ż u 8 z 2 3 , I h u m e n iu 7 z 20 i M iń s k u 12 z 102. N a to m ia s t p o lscy so c ja liśc i u z y s k a li m a n d a ty r a d n y c h m .in . w M iń s k u - 8, B o b r u js k u - 5, H o m lu - co n a jm n ie j 6, M o h y lew ie, W ite b s k u , C h a rk o w ie i K ijo w ie po 129.
D la sp o łe c z n o śc i p o lsk ie j tzw . z ie m z a b r a n y c h n a jw ię k s z e z n a c z e n ie m ia ły w y b o ry w M iń s k u , k tó r e o d b y ły się 30 lip c a 1917 r.30
T ab e la 1 W yniki w y borów do r a d y m ie jsk iej w M iń sk u w 1917 r.
Nr listy Liczba głosów Liczba mandatów 1. narodowa rosyjska 1880 3 2. bezpartyjnych socjalistów 123 -3. bloku żydowskiego 11426 16 4. socjalistów-rewolucjonistów 22684 33 5. socjaldemokratów 15506 22 6. ... 66
-7. polskiego komitetu wyborczego 8805 12 8. stronnictwa pracy z przedmieść 101
-9. kadetów 2295 3
10. drobnych sklepikarzy 120
-11. plutokracji żydowskiej 908 1
12. bloku narodowych partiisocjalistycznych 2625 4
13. PZS 5675 8
14. ludności żydowskiej przedmieść 188
-Razem 72402 102
Źródło: Kronika, „Dziennik Miński”, 1917, nr 28, s. 4.
29 Trzeba jednak pamiętać, że niektóre ugrupowania, np. PPS Frakcja Rewolucyjna, w niektórych ośrodkach startowały z listy narodowej, np. Mińsk, w innych z socjalistycznej, a np. w Kijowie z odrębnej, Korespondencje. Kijów, „Głos Robotnika i Żołnierza”, 1 IX 1917, nr 4, s. 4; Nieświż, „Wolnaja Biełaruś”, 1917, nr 19, s. 3; Al-ski, Po wyborach, „Jedność Robotni cza”, 1917, nr 19, s. 4; s. 1-2; D. Tarasiuk, Między n a d zie ją ., s. 175; Przebieg wyborów do rady miejskiej przedstawił w przygotowywanej do druku rozprawie habilitacyjnej M. Korzeniowski, Polacy w Kijowie w latach 1905-1918.
J a k w y n ik a z ta b e lk i w y b o ry w M iń s k u p rz y n io s ły z d e c y d o w a n e z w y cię stw o u g ru p o w a n io m so c ja listy c z n y m , k tó r z y zd o b y ły w s u m ie 67 m iejsc. I n t e r e s u ją c ą i n te r p r e ta c ję s u k c e s u lew icy p r z e d s ta w ił p o ls k i s o c ja lis ta A n to n i P a ń s k i, k tó r y z a u w a ż y ł, że n a w e t g d y b y n ie g ło so w a li ż o łn ie rz e , to i t a k so c ja liśc i w M iń s k u z d o b y lib y 5 3 - 5 4 m a n d a tó w . J e d n o c z e ś n ie tw ie rd z ił, że p a r t i e lew ico w e p o w in n y z d a w a ć so b ie s p ra w ę , że ic h s u k c e s w y n ik a ł n ie ty le z a tra k c y jn o ś c i h a s e ł s o c ja liz m u , ile z s z e ro k ie g o p o p a rc ia d la id e i s p r a w ie d li w ości s p o łe c z n e j31.
N a lis tę p o lsk ie g o k o m ite tu w y b o rczeg o o d d a n o 88 0 5 głosów , czyli około 12% , a n a lis tę w y s ta w io n ą p rz e z ZSP, co b y ło d u ż y m z a s k o c z e n ie m , a ż 5675 głosów , czyli około 7,5% w s z y s tk ic h g ło su ją c y c h 32. C zę ść g ło só w o d d a n y c h n a lis ty p o ls k ie b y ła n ie w a ż n a , g d y ż w y b o rcy z a z n a c z y li n a n ic h o b y d w ie lis ty p o lsk ie . W y n ik i te k o m ite ty p rz y ję ły z m ie s z a n y m i u c z u c ia m i. S o c ja liśc i k tó rz y u z y s k a li 8 m a n d a tó w , n ie k ry li ra d o śc i. T y m c z a se m P o ls k i K o m ite t W y borczy, k tó r y u z y s k a ł 12 m a n d a tó w , n ie k r y ł sw ego ro z c z a ro w a n ia , g d y ż liczy ł n a d w a r a z y ty le 33. Z aczęło się s z u k a n ie p rz y c z y n . Z a g łó w n ą u z n a n o u d z ia ł w w y b o ra c h z re w o lu c jo n iz o w a n y c h m a s ż o łn ie r s k ic h 34.
O c e n ia ją c w y n ik w y b o rczy l i s t p o lsk ic h , n a le ż y p rz y ją ć te z ę , że o d z w ie r c ie d la ły p o ls k i „ s ta n p o s ia d a n ia ”. O d d a n o n a n ie w s u m ie ok. 19,5% o g ółu głosów , a s p is lu d n o ś c i p r z e p ro w a d z o n y 23 V III 1917 r. w M iń s k u , w y k a z a ł ta m około 23% P o la k ó w 35. P rz y jm u ją c z a ło ż e n ie , że p o szc z e g ó ln e g r u p y n a r o dow ościow e w z ię ły je d n a k o w y u d z ia ł w g ło so w a n iu , m o ż n a w y s u n ą ć w n io se k , że w ię k sz o ść P o la k ó w z a g ło s o w a ła n a k o m ite ty p o lsk ie . T ru d n o było o c z e k i w ać, a b y w ty c h re w o lu c y jn y c h c z a s a c h , w sz y sc y P o la c y z a g ło so w a li n a lis tę a n ty re w o lu c y jn ą . S tą d p o d z ia ł g ło só w n a d w ie listy . W ie le w s k a z u je n a to , że d o b ry w y n ik p o ls k ic h s o c ja listó w to z a s łu g a u ch o d źcó w 36.
P ie r w s z e u ro c z y s te p o s ie d z e n ie r a d y m ie js k ie j w M iń s k u o dbyło się w s a li t e a t r u 9 s ie r p n ia 1917 r. M iało p o d n io sły c h a r a k t e r i w z b u d z a ło w iele em ocji, g d y ż oto ro z p o c z ę ła d z ia ła ln o ś ć p ie r w s z a i n s ty tu c ja w y b r a n a w d e m o k r a ty c z n y c h i p o w sz e c h n y c h w y b o ra c h . S tą d te ż w y n ik a ło je j s iln e u p o lity c z n io n e . J u ż n a w s tę p ie r a d n i p o d z ie lili się n a fra k c je p o lity c z n e (eserow ców , m ie n sz e w ik ó w , b o lszew ik ó w , P Z S , B u n d u , k a d e tó w i d w ie n a ro d o w e - p o ls k a i ż y d o w sk a ). D e m o k r a ty c z n ą r a d ę m ie js k ą w ita li z r a d o ś c ią p rz e d s ta w ic ie le w ie lu in s ty tu c ji i o rg a n iz a c ji p o lity c z n y c h , m .in . m iejsco w ej R a d y D e le g a tó w R o b o tn icze j i Ż o łn ie rs k ie j, B ia ło ru s k ie j S o c ja listy c z n e j H ro m a d y - A r k a d y S m o licz, B ia ło ru s k ie j P a r t i i S o c ja listó w L u d o w y c h S te p a n Z aje c (Z ajcew ).
31
Gosudarstwiennyj Archiw Rossijskoj Fiedieracji w Moskwie, f. 1198, op. 1, d. 8, k. 18, Wycinek z „Dziennika Mińskiego”, 1917, nr 37.32
P. K., Wybary u Minskuju haradskuju dumu, „Wolnaja Biełaruś”, 1917, nr 13, s. 2; Kronika, „Dziennik Miński”, 1917, nr 28, s. 4.33
Nasz obowiązek, „Dziennik Miński”, 1917, nr 25, s. 1.34
B. S., Wybory i wyborcy, „Dziennik Miński”, 1917, nr 29, s. 2.35
Biblioteka Publiczna Miasta Stołecznego Warszawy, Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich, sygn. 1677, k. 32, Zarys Ziem Północno-Zachodnich. Studia statystyczne.W im ie n iu p o ls k ic h u g r u p o w a ń w y s tę p o w a li m .in . E m a n u e l O b r ą p a ls k i z Z S P i Z y g m u n t N a g ó rs k i z P Z D 37. N a k o le jn y m p o s ie d z e n iu r a d y w y b ra n o n o w e w ła d z e m ie js k ie . D z ię k i p o ro z u m ie n iu ese ro w c ó w i so c ja ld e m o k ra tó w , p o s ia d a ją c y c h w ię k sz o ść w r a d zie, je j p rz e w o d n ic z ą c y m r a d y z o s ta ł A ro n W a jn s z te jn (B u n d ), a je g o z a s tę p c ą w y b ra n o K o w a lik a (esero w ie c). D o z a r z ą d u m i a s t a w e sz li z a ś N . Z a łm a - now , G. B ie łk in d , L. S k a r ż y n s k i (9 IX - z o s ta ł r a d n y m z lis ty s o c ja ld e m o k ra ty c z n e j, po u s t ą p i e n i u K w ia tk o w sk ie g o ) i S te f a n H e ltm a n . N a p r e z y d e n ta m i a s t a w y b ra n o , p o ch o d ząceg o z g u b e r n i tw e rs k ie j, P io tr a K a s z c z e n k ę (e s e ro w iec)38. P rz e c iw k o te j k a n d y d a tu r z e p ro te s to w a ły n ie ty lk o u g r u p o w a n ia n a ro d o w e , a le i p o lsc y socjaliści. W y su w a n o a r g u m e n t, że s ta n o w is k o to p o w in ie n o b jąć k to ś m iejscow y, b a r d z ie j d o św ia d c z o n y 39. P ó ź n ie j, z in ic ja ty w y p rz e w o d n ic z ą c e g o ra d y , p o w o łan o k o n w e n t sen io ró w , zło żo n y z p r z e d s ta w ic ie li 6 n a jw ię k s z y c h fra k c ji. W eszli do n ie g o W . M in in ( lis ta 1), J . C h u r g in (2), M. F r u m k in a - W ic h m a n (4), M ie c z y sła w P o ro w s k i (7), S. B a łk o w ie c (9) i S. H e ltm a n (1 3 )40. P o w s ta ły k o m isje m e ry to ry c z n e , g d zie do p ra c y a k ty w n ie w łą c z y li się p rz e d s ta w ic ie le p o ls k ic h f ra k c ji41.
R a d n i P olacy, j a k m o ż n a było się te g o sp o d z ie w a ć , u tw o rz y li d w ie fra k c je - n a ro d o w ą 42 i s o c ja lis ty c z n ą 43. P ie r w s z a z n ic h , k tó re j p rz e w o d n ic z ą c y m b y ł M. P o ro w sk i, b y ła n ie je d n o lita p o d w z g lę d e m p o lity c z n y m . P o w o d o w ało to c z a s a m i p ro b le m y z d y s c y p lin ą g ło so w a n ia , n p . M a r ia n J a n k o w s k i s y m p a ty z u ją c y z b lo k ie m so cja listy c z n y m , c z a s a m i g ło so w ał r a z e m z r a d n y m i z lis ty Z S P 44. N a to m ia s t p rz y w ó d c ą p o lsk iej fra k c ji so cjalisty czn ej b y ł S. H e ltm a n 45.
37 NAB, 60, 3, 744, k. 2, Protokoł zasiedanija Minskoj Gorodskoj Dumy (dalej: MGD)... 9 VIII 1917.
38 P. Kaszczenko otrzymał 56 głosów za, przy 1 wstrzymującym się i 28 przeciw), NHAB, 24, 1, 3659, k. 19-23, Żurnał zasiedanija M G D . 14 VIII 1917. Z perspektywy czasu Kaszczen kę pozytywnie oceniał, jeden z działaczy polskich w Mińsku Stanisław Dobraszczyc, Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas, f. 1135, ap. 21, b. 64, k. 241, List S. Dobraszczyc.
39 Kaszczenko miał ok. 30 lat, NHAB, 24, 1, 3659, k. 19-23, Żurnał zasiedanija M G D . 14 VIII 1917; Kronika, „Dziennik Miński”, 1917, nr 38, s. 4; K.L., Skład nowej rady miejskiej, „Dziennik Miński”, 1917, nr 40, s. 4.
40 Kronika, „Dziennik Miński”, 1917, nr 71, s. 3.
41 NHAB, f. 24, op. 1, d. 3659, Tam zestawy poszczególnych komisji.
42 Radnymi z listy Polskiego Komitetu Wyborczego zostali: prezes komitetu żywnościowe go, adwokat Ignacy Witkiewicz (28 IX 1917 r. zrezygnował z mandatu, a jego miejsce zajął urzędnik Józef Święcicki); konduktor tramwajowy Feliks Kryżan; adwokat Edmund Iwaszkie wicz; dyrektor Syndykatu Rolniczego Mieczysław Porowski; nauczyciel szkoły polskiej Marian Jankowski; ksiądz Lucjan Żołądkowski (szybko zastąpił go Stanisław Dobraszczyc); adwokat Ernest Ambroszkiewicz; kandydat przedmieść Józef Pawłowicz; adwokat Wiktor Janczewski; prezydent miasta Stanisław Chrząstowski; pomocnik komisarza gubernialnego, adwokat Kon stanty Demidecki-Demidowicz i inżynier Władysław Korzon.
43 Z listy socjalistycznej do rady mińskiej weszli: agronom Stefan Heltman, rymarz Paweł Jakubowski, geodeta Witold Falkowski, agronom Stanisław Zaniewski, urzędnik Julian Bassak (28 IX 1917 r. zrezygnował z mandatu, a jego miejsce zajął Stanisław Jankowski), rzemieślnik Michał Świdziński, kierowca Stanisław Berson i rzemieślnik Jan Kowalewski.
44 AAN, PKHP, sygn. 60/VI, k. 309, Wycinek prasowy z „Gazety Polskiej” z 23 VIII 1917. 45 Kronika, „Dziennik Miński”, 1917, nr 71, s. 3.
W p r z e c iw ie ń s tw ie do c e n z u so w y c h sa m o rz ą d ó w , n o w e b y ły s iln ie u p o li ty c z n io n e 46. P o tw ie rd z a ły to ju ż d e k la ra c je p o sz c z e g ó ln y c h fra k c ji o d c z y ta n e n a p ie r w s z y m p o s ie d z e n iu r a d y m ie js k ie j. N a jw ię c e j m ie js c a z a jm o w a ły w n ic h p ro b le m y p o lity k i o g ó ln ej, a n ie s p r a w y m ie js k ie . K a ro l L a n d e r, k tó r y w y g ło sił o ś w ia d c z e n ie w im ie n iu so c ja ld e m o k ra tó w , w z y w a ł p rz e d e w s z y s t k im do w y rz e c z e n ia się z a b o ró w i z a w a r c ia p o k o ju b e z a n e k s ji i k o n try b u c ji. K a d e c i z a ś s k u p ili się n a p o d w a ż a n iu w y n ik ó w w y b o ró w do r a d y tw ie rd z ą c , że z o s ta ły o p a r te n a złej o rd y n a c ji w y b o rczej. P o sz c z e g ó ln e g r u p y z aczęły d o p o m in a ć się o p r a w a n a ro d o w e . N a jm n ie j m ó w io n o o s p r a w a c h m ie js k ic h .
D e k la r a c ja r a d n y c h P o la k ó w z lis ty n a ro d o w e j o d c z y ta n a p rz e z Ig n a c e g o W itk ie w ic z a m ó w iła , że ic h g łó w n y m c e le m b ę d z ie d ą ż e n ie do „o b ro n y i ro z w o ju n a ro d o w y c h , k u ltu r a ln y c h , re lig ijn y c h i s p o łe c z n y c h in te r e s ó w p o lsk ic h , a z w ła sz c z a w a r s tw p ra c u ją c y c h n a s z e j lu d n o ś c i”47. N a to m ia s t S. H e ltm a n w im ie n iu fra k c ji r a d n y c h Z S P m ó w ił: „ D e m o k ra ty z a c ja s p o łe c z e ń s tw a w y p r o w a d z a n a w id o w n ię s z e ro k ie m a s y p r a c u ją c e , ja k o n o w y c z y n n ik tw ó rc z y do k tó re g o n a le ż y p rz y sz ło ść . M a ją c m a n d a t p o lsk ie j k la s y p ra c u ją c e j, p ó j d z ie m y d ro g ą , j a k ą w s k a z u je n a m z ro z u m ie n ie je j p o trz e b , in te r e s ó w i ro li d ziejow ej. [...] O d c in a ją c się od w s z y s tk ic h , n ie lic z ą c y ch się z w y m o g a m i ży cia, s t a r a j ą się u tr z y m a ć je w d a w n y c h fo rm a c h i łą c z ą c się w e w sp ó ln y m w y s iłk u z n o w y m i tw ó rc z y m i p ie r w ia s tk a m i, w id z im y w ty m n a jle p s z e z a b e z p ie c z e n ie p r a w i in te r e s ó w z a ró w n o p o lsk ie j k la s y p ra c u ją c e j, j a k i całego N a r o d u P o lsk ie g o ”48.
W k w e s tia c h p o lity k i o g ó ln o k ra jo w e j, j a k w y n ik a z p ro to k o łó w p o s ie d z e ń r a d y m iń s k ie j, p rz e d s ta w ic ie le o b y d w u fra k c ji p o ls k ic h m ie li zw y k le o d m ie n n e z d a n ie . K ie d y p o lsc y so cja liśc i p o p a rli id e ę w y s ła n ia p rz e d s ta w ic ie li r a d y m ie js k ie j n a N a r a d ę D e m o k r a ty c z n ą w P io tro g ro d z ie (12 IX 1917 r.), to r a d n i w f r a k c ji n a ro d o w e j o s tro p r o te s to w a li p rz e c iw k o te m u , w y s u w a ją c a r g u m e n t, że s a m o r z ą d lo k a ln y n ie p o w in ie n a n g a ż o w a ć się w d z ia ła n ia ż a d n y c h p a r t i i p o lity c z n y c h 49.
Z a d a n ie m s k ro m n e j r e p r e z e n ta c ji P o la k ó w w s a m o rz ą d z ie m iń s k im b y ła o b ro n a p o ls k ic h in te re s ó w . N a w e t n a ty m p o lu d z ia ła n ia o b y d w ie fra k c je p o ls k ie n ie p o tr a f iły się p o ro z u m ie ć . O ile je s z c z e b y ły o n e z w o le n n ik a m i w p ro w a d z e n ia s z k o ln ic tw a m ie jsk ie g o w ję z y k a c h n a ro d o w y c h , o ty le z a ta r g i p o w o d o w a ła ju ż k w e s tia , czy je j św ie c k o ść m a p o le g a ć n a w y ru g o w a n iu n a u c z a n ia re lig ii. R a d n i z f ra k c ji n a ro d o w e j u w a ż a li, że k s ię ż a m u s z ą uczyć
46
Już na pierwszym posiedzeniu okazało się, że bolszewicy mieli nadzieję wykorzystać radę miejską do rozszerzenia wpływów Rady Delegatów Robotniczyc i Żołnierskich i miejsce konfrontacji ze strukturami Rządu Tymczasowego. K. Lander protestował wówczas przeciwko wysyłaniu przedstawicieli rady na Naradę Państwową w Moskwie zwołane przez tenże rząd, czyli de facto nie uznawanie go. Wniosek ten został jednak odrzucony. NHAB, 24, 1, 3659, k. 34, Protokoł wnieoczeriednogo zasiedanija MGD... 9 IX 1909.47
Pierwsze posiedzenie nowej rady miejskiej, „Dziennik Miński”, 1917, nr 36, s. 2; Oświad czenie polskie w radzie miejskiej, „Dziennik Miński”, 1917, nr 37, s. 3.48
NHAB, f. 24, op. 1, d. 3668, k. 5, Przemówienie S. Heltmana.re lig ii, bo in n e j sz k o ły n ie z a a k c e p tu ją ro d zice. S o c ja liśc i z a ś o s tro p r o te s to w a li p rz e c iw k o te m u . 11 w r z e ś n ia 1917 r. n a w n io s e k M . P o ro w sk ie g o p o s ta n o w io n o p o w o łać w k o m isji do s p r a w o ś w ia to w y c h p o d k o m isje n a ro d o w e . B ył to p o ło w iczn y su k c e s , g d y ż s o c ja lis ty c z n a w ię k sz o ść „ o d p o w ied n io ” p o d z ie liła m ie jsc a . P o la c y z fra k c ji n a ro d o w e j m ie li o trz y m a ć d w a m ie js c a , a so cja liśc i aż 4. M. P o ro w s k i w y s tą p ił z p ro p o z y c ją , a b y p o d z ie lić się m ie js c a m i po ró w n o , czyli po 3. G d y u g o d a z o s ta ła o d rz u c o n a , koło p o ls k ie n a z n a k p r o te s t u n ie d e le g o w a ło do p o d k o m isji p o lsk ie j sw o ich p rz e d s ta w ic ie li. W te j s y tu ac ji w e sz li do n ie j je d y n ie p o lscy so cjaliści: S. H e ltm a n , J a d w ig a M o sz y ń sk a , J u l i a n B a s s a k z lis ty Z S P o ra z L. S k a r ż y ń s k i z lis ty s o c ja ld e m o k ra ty c z n e j50. N a ty m s a m y m p o s ie d z e n iu M. P o ro w s k i b ro n ił ró w n ie ż , ty m r a z e m s k u te c z n ie , p r a w a B ia ło ru s in ó w do o tw ie r a n ia s a m r z ą d o w y c h sz k ó ł b ia ło ru s k o ję - zy czn y ch , p rz e c iw k o c z e m u p r o te s to w a li r a d n i z lis ty ro sy jsk ie j. W lis to p a d z ie 1917 r. w r a d z ie m ie js k ie j p o w s ta ł s p ó r w k w e s tii ję z y k ó w u rz ę d o w y c h . O s ta te c z n ie p o sta n o w io n o , że s p ra w y u rz ę d o w e b ę d z ie m o ż n a z a ła tw ia ć w k a ż d y m , je ś li m ó w i n im co n a jm n ie j 5% m ie sz k a ń c ó w . Z a t a k ą o p c ją o p o w ie d z ia ły się o b a k lu b y p o lsk ie . H e ltm a n p o d k r e ś la ł p rz y ty m , że z p r a w a te g o n a le ż y k o r z y s ta ć z r o z s ą d k ie m , a b y n ie d e z o rg a n iz o w a ć p r a c ró ż n y c h in s ty tu c ji51.
R a d n i P o la c y n a fo ru m r a d y m ie js k ie j p r o te s to w a li p rz e c iw k o ł a m a n iu p r a w sp o łe cz n o ści p o lsk ie j, n p . 31 s ie r p n ia 1917 r. M. P o ro w s k i w y ra z ił o b u rz e n ie z p o w o d u k o n f is k a ty „ G a z e ty P o ls k ie j”52.
P o re w o lu c ji p a ź d z ie rn ik o w e j, 27 p a ź d z ie r n ik a 1917 r. m iń s c y b o lszew icy w y s to s o w a li z a p ro s z e n ie do r a d y m ie js k ie j, a b y t a w y s ła ła sw o ich p r z e d s t a w icieli do R a d y D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h , k t ó r a o g ło siła p r z e ję cie p e łn i w ła d z y w M iń s k u . Z d e c y d o w a n a w ię k sz o ść ra d n y c h , ró w n ie ż z g ro n a so cjalistó w , w y p o w ie d z ia ła się j e d n a k w rogo w obec te j in s ty tu c ji. I. M ie- t l i n m ó w ił w ó w cz as, że ty lk o r a d a m ie js k a m a m a n d a t do s p r a w o w a n ia w ładzy, g d y ż z o s ta ła w y b r a n a w d e m o k ra ty c z n y c h w y b o ra c h , w p rz e c iw ie ń s tw ie do R a d y D e le g ató w . A. F o m in z k o le i u z n a ł b o lsz e w ik ó w z a zw y k ły c h a w a n tu rn ik ó w . N a w e t p r z e d s ta w ic ie l m ie n s z e w ik ó w L. S k a r ż y ń s k i u z n a ł R a d ę D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h z a w ro g a d e m o k ra c ji, k tó re g o n a le ż y z lik w id o w a ć 53. W y stę p u ją c y ty m r a z e m w e w ła s n y m im ie n iu M. P o ro w s k i, n a w o ły w a ł do p o p a r c ia K o m ite tu O c a le n ia R e w o lu c ji F r o n t u Z a c h o d n ie g o w M iń s k u . Co c ie k a w e ty m r a z e m w p o d o b n y m to n ie w y p o w ia d a ł się S. H e ltm a n , k tó r y b y ł r e p r e z e n ta n te m p o g lą d ó w P P S - L ew ica. S tw ie rd z ił, że n ie j e s t z w o le n n ik ie m k o le jn e j re w o lu c ji, g d y ż ro z b ija f r o n t re w o lu c y jn y
50 NAB, f. 60, op. 3, d. 744, k. 10, Protokoł zasiedanija MGD... 11 IX 1917; Negatywnie o stosunku rady miejskiej w Mińsku do instytucji polskich wypowiadał się m.in. Michał Korwin Kossakowski, Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, sygn. III—4, Diariusz Michała Stanisława Kossakowskiego, t. 2; D. Tarasiuk, Między nadzieją..., s. 176—177.
51 NHAB, f. 24, op. 1, d. 3659, k. 183, Protokoł zasiedanija M G D . 20 XI 1917. 52 Ibidem, k. 31—32, Protokoł zasiedanija M G D . 31 VIII 1917.
i u m a c n ia pozycję b u r ż u a z ji. W z w ią z k u z ty m z a p ro p o n o w a ł, a b y r a d a m ie j s k a w y s ła ła sw o ich p r z e d s ta w ic ie li do w s p o m n ia n e g o ju ż K o m ite tu O c a le n ia R ew o lu cji, k tó r y m ia ł p rz y c z y n ić do z o r g a n iz o w a n ia r z ą d u o p a rte g o n a ś ro d o w is k a c h re w o lu c y jn o -d e m o k ra ty c z n y c h . N a in n y m s ta n o w is k u s t a l i z w o le n n i cy S D K P iL , k tó ry c h r e p r e z e n ta n te m w ra d z ie m i a s t a b y ł S. B e rs o n . T en z r a d o ś c ią w ita ł p rz e ję c ia w ła d z y p rz e z b o lszew ik ó w . O s ta te c z n ie r a d a m ie j s k a d e le g o w a ło sw o ic h p rz e d s ta w ic ie li (A. W a jn s z te jn a i P. K a s z c z e n k ę ) do K o m ite tu O c a le n ia R e w o lu c ji54. N ie m ia ło to j e d n a k w ię k sz e g o z n a c z e n ia , gdyż w s p o m n ia n y k o m ite t u p a d ł w c ią g u ty g o d n ia . P o m im o to r a d a m ie js k a n ie u z n a ł a w ła d z y b o ls z e w ic k ie g o K o m i t e t u W o je n n o -R e w o lu c y jn e g o 55. M. P o ro w s k i n a p o c z ą tk u 1918 r. z a u w a ż y ł, że re w o lu c ja r o s y js k a m ia ła d w ie s tr o n y p o lity c z n ą , z k t ó r ą id e n ty fik o w a li się P o la c y i so c ja ln ą , k tó re j b y li
56 p rz e c iw n i .
K o n ty n u a c ją te g o a n ty b o lsz e w ic k ie g o k i e r u n k u p o lity k i s a m o r z ą d u było z o rg a n iz o w a n ie 2 8 lis to p a d a 1917 r. u ro c z y ste g o p o s ie d z e n ia r a d y m ie jsk ie j z o k a z ji p ie rw sz e g o p o s ie d z e n ia D u m y P a ń s tw o w e j. M. P o ro w s k i r e p r e z e n t u ją c y koło p o ls k ie m ó w ił w ted y , iż P o la c y w ią ż ą d u ż ą n a d z ie ję z d z ia ła ln o ś c ią te j now ej in s ty tu c ji, k t ó r a ja k o je d y n a m o g ła u c h ro n ić k r a j od a n a r c h ii. W sła b o śc i R o sji w id z ia ł te ż n ie b e z p ie c z e ń s tw o , iż P o la c y w o d b u d o w ie n ie p o d le g ło ści b ę d ą m u s ie li p o d p o rz ą d k o w a ć się N iem co m . P rz e c iw k o re z o lu c ji n a w o łu ją c e j do o b ro n y K o n s ty tu a n ty w y s tą p ili je d y n ie b o lsz e w ic y o ra z po lscy so c ja liśc i57. K o le jn y m s ta r c ie m r a d n y c h z b o ls z e w ik a m i, b y ł p r o te s t p rz e c iw ko r o z p ę d z e n iu w g r u d n iu 1917 r. I Z ja z d u W s z e c h b ia ło ru s k ie g o w M iń s k u 58. B o lsze w icy z a c z ęli b o jk o to w a ć r a d ę m ie js k ą w M iń s k u . To stw o rz y ło w r a ż e n ie , że n a b r a ł a o n a b a rd z ie j p ra w ic o w e g o c h a r a k t e r u . 4 s ty c z n ia 1918 r. w p o s ie d z e n iu , n a k tó r y m w y b ie r a n o je j p r z e d s ta w ic ie li do Z ie m s tw a G u- b e r n ia ln e g o u c z e s tn ic z y ło je d y n ie 50 r a d n y c h , z te g o ty lk o 15 s o c ja ld e m o k rató w . D z ię k i te m u w śró d c z te re c h w y b ra n y c h d e le g a tó w z n a la z ł się p rz e d sta w ic ie l p o lsk ie j fra k c ji n a ro d o w e j, W ik to r J a n c z e w s k i, chociaż o trz y m a ł ty lk o 7 głosów 59.
W te j s y tu a c ji od s ty c z n ia 1918 r. b o lsz e w ic y p r z y s tą p ili do s y s te m a ty c z n eg o lik w id o w a n ia ty c h r a d m ie js k ic h , n a d k tó r y m i n ie m ie li p e łn e j k o n tro - li60. W M iń s k u r a d ę m ie js k ą ro z w ią z a n o n a m ocy d e k r e tu p rz e w o d n ic z ąc e g o M iń sk ie j R a d y D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h K. L a n d e r a z 2 2 s ty c z n ia 1918 r. J e j z a d a n ia p r z e ją ł s p e c ja ln y ty m c z a so w y s p e c ja ln y k o m is a rz
54 NAB, f. 60, op. 3, d. 744, k. 22-26, Protokoł zasiedanija MGD... 27 X 1917. 55 Ibidem, k. 42, Protokoł zasiedanija M G D . 6 XI 1917.
56 NHAB, f. 24, op. 1, d. 3672, k. 22v, Protokoł zasiedanija M G D . 8 I 1918.
57 NHAB, f. 24, op. 1, d. 3659, k. 217, Protokoł torżestwiennogo zasiedanija M G D . 28 XI 1917.
58 NHAB, f. 24, op. 1, d. 3672, k. 22v, Protokoł zasiedanija M G D . 18 XII 1917. 59 Ibidem, k. 10-10v, Protokoł zasiedanija M G D . 4 I 1918.
60 I. Ihnacienka, Kastrycznickaja rewalucyja na Biełarusi, „Białoruski Histaryczny Czaso- pis”, 1997, ssz. 4, s. 30.
W a sz k ie w ic z, m a ją c y do p om ocy 11-osobow e k o le g iu m do s p r a w m ie js k ic h 61. P r e te k s te m do z a m k n ię c ia b y ł z a r z u t z b y tn ie g o u p o lity c z n ie n ia i k o n trre w o - lu c y jn o śc i. P r o te s ty r a d y i w ie lu o rg a n iz a c ji n ie m o g ły p rz y n ie ś ć ż a d n e g o s k u tk u , g d y ż s iła s t a ł a po s tr o n ie b o lsz e w ik ó w 62.
19 lu te g o 1918 r. b o lsz e w ic y w p o ś p ie c h u o p u ś c ili M iń sk . P o w s ta ły s p r z y ja ją c e o k o liczn o ści do w z n o w ie n ia d z ia ła ln o ś c i s a m o r z ą d u m ie jsk ie g o . B yło to dosyć ła tw e , g d y ż p rz e d s ta w ic ie le p o ls k ic h i b ia ło r u s k ic h fo rm a c ji w o jsk o w y ch , k tó r e k o n tro lo w a ły w ó w czas s y tu a c ję w m ie śc ie , u z n a ły r a d ę m ie js k ą z a je d y n ą le g a ln ą w ła d z ę c y w iln ą w m ie śc ie . J a z e p W a ro n k a , p rz e w o d n ic z ą c y B ia ło ru s k ie g o K o m ite tu W y k o n aw czeg o R a d y I Z ja z d u W s z e c h b ia ło ru s k ie g o , w y s tę p u ją c y 20 lu te g o n a fo ru m r a d y m ie js k ie j s tw ie rd z ił, że w ła d z a w m ie ście p o w in n a n a le ż e ć do d o ty c h c z a so w e g o s a m o r z ą d u , a le p o w ię k sz o n e g o 0 p rz e d s ta w ic ie li o rg a n iz a c ji b ia ło r u s k ic h . W p o d o b n y m d u c h u w y p o w ie d z ia ł się p rz e d s ta w ic ie l in n y c h o rg a n iz a c ji b ia ło r u s k ic h P a w e ł A le k s iu k . P o w o łu ją c się n a f a k t, iż g o s p o d a rz e m te g o k r a j u j e s t n a r ó d b ia ło r u s k i p r o s ił o z w ię k s z e n ie r e p r e z e n ta c ji b ia ło ru s k ie j w r a d z ie m ie js k ie j o 6 ra d n y c h .
R a d a m ie js k a M iń s k a u tw o r z y ła te g o d n ia K o m ite t B e z p ie c z e ń s tw a P u b liczn eg o , w s k ła d k tó re g o w e sz li ró w n ie ż P o la c y ( S ta n is ła w C h rz ą s to w s k i 1 S ta n is ła w Z a n ie w s k i)63.
N a s tę p n e g o d n ia , 21 lu te g o , n a w ią z a n o k o n ta k ty w p r z e d s ta w ic ie la m i w o jsk n ie m ie c k ic h , k tó r e w k ro c z y ły do M iń s k a i zezw o liły n a d a ls z ą d z ia ła l n o ść is tn ie ją c e j r a d y m ie js k ie j. W y słu c h a n o ró w n ie ż A. S m o lic z a , k tó r y p o in fo rm o w a ł o p o w s ta n iu b ia ło ru s k ie g o S e k r e t a r i a t u L u d o w eg o i w y d a n iu p rz e z n ie g o tzw . p ie r w s z ą h r a m o tę „Do n a ro d ó w B ia ło r u s i”64. O b e c n i n a s a li Polacy, K o n s ta n ty D e m id e c k i-D e m id o w ic z , M. J a n k o w s k i w ita li z r a d o ś c ią r u c h b i a ło ru s k i, je d n o c z e ś n ie n ie z a b a rd z o o r ie n tu ją c , w czy im im ie n iu w y s tę p o w a ł A. S m o licz 65.
P o n o w n ie k w e s tią b ia ło ru s k ą r a d a m ie js k a zajm o w a ła się 18 m a rc a 1918 r. K. D e m id e c k i-D e m id o w ic z m ó w ił w ó w czas, że „P o lacy z a w sz e u w a ż a li n a r ó d
61
Kronika, „Goniec Miński”, 1918, nr 1, s. 4; Dekret o rozpuszczeniu Mińskiej Dumy Miejskiej (22 I 18 r.), „Polska Prawda”, 1918, nr 65, s. 4; K rospusku gor. dumy, „Utriennaja Minskaja Gazeta”, 1918, nr 1942; Pobieda socjalisticzeskoj riewolucji i uprocznienije sowietskoj własti w Biełorussii, t. 2, (oktiabr 1917-mart 1918), Mińsk 1957, 813-816; E. I. Niestierienko, W. P. Osmołowskij, Sowiety Biełorussii. Oktiabr 1917-janwar 1919, Mińsk 1989, s. 37. Tam spis rad miejskich zlikwidowanych przez bolszewików.62
Z rady miejskiej, „Goniec Miński”, 1918, nr 1, s. 2; NHAB, f. 24, op. 1, d. 3672, k. 54v, Protokoł zasiedanija MGD... 22 I 1918.63
NHAB, f. 24, op. 1, d. 3672, k. 94-95, Protokoł zasiedanija M G D . 20 II 1918; Bibliote ka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, sygn. 9818 III, J. Osmołowski, Wspomnienia z lat 1914-1921, t. 2, s. 483; Wczera w Mińskie, „Minskij Gołos”, 1918, nr 2646, s. 1; W radzie miejskiej, „Goniec Miński”, 1918, nr 12, s. 2.64
D. Tarasiuk, Kwestia białoruska w poglądach mińskich Polaków (1917-1918) (w:) Nacy- janalnyja pytanni: Materyjały III Miinarodnaha kanhresa biełarusistau „Biełaruskaja kultura u dyjalohu cywilizacyj" (Mińsk, 21-25 maja, 4-7 śnieznia 2000 h.), red. E. Dubieniecki i in., Mińsk 2001, s. 191.b ia ło r u s k i z a g o s p o d a rz y te g o k r a ju . P o la c y m a ją n a d z ie ję , że B ia ło r u s in i p r z y z n a ją p r a w a m n ie jsz o śc io m n a ro d o w y m ”. W śró d 10 w y b ra n y c h do r a d y b ia ło r u s k ie j z n a le ź li się m .in . W. J a n c z e w s k i i W . K o rz o n 66.
Po o g ło s z e n iu n ie p o d le g ło śc i p rz e z B ia ło ru sin ó w , p o p s u ły się s to s u n k i r a d y m ie js k ie j w M iń s k u z w ła d z a m i B ia ło r u s k ie j R e p u b lik i L u d o w e j. N a p rz e ło m ie k w ie tn ia i m a ja 1918 r. k o n w e n t s e n io ró w o d w o ła ł sw o ich p r z e d s ta w ic ie li z R a d y B R L 67.
W z n o w ie n ie d z ia ła ln o ś c i r a d m ie js k ic h w y b r a n y c h w 1917 r. n ie p o d o b ało się w ie lu P o la k o m . P r z e s z k a d z a ł im ic h lew ico w y c h a r a k te r . W y su w a n o a r g u m e n t, że r a d a n ie m a p r a w a d e c y d o w a n ia o s p r a w a c h m ie js k ic h , g d y ż lew ico w i r a d n i r e p r e z e n t u j ą je d y n ie ż o łn ie rz y i u ch o d źcó w 68. S zcze g ó ln e o b u rz e n ie części sp o łe c z n o śc i p o lsk ie j w y w o łało z o rg a n iz o w a n ie p rz e z ta m te js z y s a m o r z ą d m ie js k i obch o d ó w ro c z n ic y re w o lu c ji lu to w e j69.
W te j s y tu a c ji d z ia ła ln o ś ć s a m o r z ą d u b y ła w z n a c z n y m s to p n iu u t r u d n i o n a . D o ch o d ziło do a r e s z to w a ń r a d n y c h , m .in . w m a r c u 1918 r. ż o łn ie rz e p o lscy w ra z z n ie m ie c k im i z a tr z y m a li r a d n y c h z p o lsk ie j f ra k c ji so c ja lis ty c z n ej S. H e l t m a n a i W ito ld a F a lk o w sk ie g o . P r o te s ty w ła d z m ie js k ic h n ie b y ły tr a k to w a n e p o w a ż n ie p rz e z d o w ó d ztw o p o ls k ie j a k i n ie m ie c k ie 70.
W k o ń c u s p o ry w M iń s k u ro z s tr z y g n ę li N iem cy. 2 5 m a ja 1918 r. z m u s ili o n i P. K a sz c z e n k ę do u s t ą p i e n i a ze s ta n o w is k a . J e g o m ie jsc e z a ją ł S. C h rz ą - s to w s k i ja k o k o m is a rz w ła d z n ie m ie c k ic h p r z y s a m o rz ą d z ie m ie js k im z p r a w a m i p r e z y d e n ta m i a s t a 71. W o d p o w ie d z i n a p r o te s ty N ie m c y ro z w ią z a li s a m o r z ą d 31 V 1918 r. J e g o m ie jsc e z a ję ła m ia n o w a n a p rz e z w ła d z e o k u p a cy jn e R a d a Z a u f a n ia 72. R e a s u m u ją c r o z w a ż a n ia n a t e m a t d e m o k ra ty z a c ji s a m o r z ą d u m ie jsk ie g o w M iń s k u , m o ż n a s tw ie rd z ić , iż P o la c y w z ię li w n im u d z ia ł n a m ia r ę sw o ich m o żliw o ści. O b y d w a p o ls k ie k o m ite ty w y b o rcze u z y s k a ły r e p r e z e n ta c ję a d e k w a t n ą do n a s tr o jó w p a n u ją c y c h w t a m ty m o k r e s ie w ś ró d sp o łe czn o ści. W d z ia ła ln o ś c i s a m o rz ą d o w e j, w k tó re j o lb r z y m ią ro lę o d g ry w a ła p o lity k a ,
66
Ibidem, k. 178, Protokoł zasiedanija MGD... 18 III 1918.67
Biełaruskaja Rada i Mienskaja garadzkaja duma, „Wolnaja Biełaruś”, 1918, nr 16, s. 127.68
W. O., Władze miejscowe, „Dziennik Miński”, 1918, nr 35, s. 1; Mińska municypalność, „Placówka”, 1918, nr 49, s. 3; CAW, Formacje Wschodnie, sygn. 122.2.51, k. 28, Proszenije gospodinu komiendantu goroda Bobrujsk... 23 III 1918.69
NHAB, f. 24, op. 1, d. 3672, k. 173, Żurnał M G D . 11 III 1918; Wierni synowie rewolucji rosyjskiej, „Placówka”, 1918, nr 52, s. 1; Wierni synowie rewolucji rosyjskiej, „Placówka”, 1918, nr 52, s. 1.70
NAB, f. 1, op. 1, d. 7066, k. 4, Pismo gorodskoj gołowy g. Mińska P. K aszczenki. 19 III 1918; k. 16, Pismo Polskiej Komendantury w M iń sk u . 20 III 1918.71
Wainyja pieremieny w Mińsku, „Wolnaja Biełaruś”, 1918, nr 20-21, s. 158. Tygodnik ten z radością przyjął usunięcie P. Kaszczenki. Pisano „musimy powiedzieć jemu na pożegnanie: Idźcie sobie! Jedźcie tam, skąd przyjechaliście. (...) przez Orszę do Rosji”. Białorusini liczyli też, że S. Chrząstowski zwiąże się z ich ruchem.72
NAB, f. 60, op. 3, d. 746, k. 78, Żurnał M G D . 27 V 1918.; NHAB, f. 1, op. 1, d. 7059, k. 26, Der Deutsche Stadthauptmann; k. 30, Rasporażenije ot 31 V 1918 g. O rospuskie MGD.w ię k sz o ść r a d n y c h P o la k ó w s t a ł a n a s ta n o w is k u o b ro n y in te r e s ó w n a r o d o w ych. K o n flik ty p o m ię d z y n im i ro d z iły n a t o m i a s t k w e s tie z w ią z a n e z w y d a r z e n ia m i re w o lu c ji ro s y js k ic h i ic h s to s u n k ie m do bolszew ików .
SU M M A R Y
Betw een 1917 and 1918, Poles p articip ated on the City Council of M insk as m uch as they could, obtaining a rep rese n tatio n appropriate to th e feelings prevailing a t th a t period am ong th e Polish community. As far as the activity of th e self governm ent is concerned, in w hich an enorm ous role w as played by politics, m ost of the Polish councillors took positions defending n ational in terests. Conflicts betw een th em were caused by issues related to the events of th e R ussian revolution and by th e ir a ttitu d e tow ards the Bolsheviks.
