HIER O N IM K U K U R EN D A
PRZYDATNOŚĆ NIEKTÓRYCH ROZTWORÓW EKSTRAKCYJNYCH DO OZNACZANIA W GLEBIE BORU PRZYSWAJALNEGO
PRZEZ ROŚLINY
K atedra U p raw y i N aw ożen ia R oli W SR w P ozn an iu
Do oznaczania w glebie boru dostępnego dla roślin stosuje się naj częściej wyciąg wodny z 5-minutowym gotowaniem według B e r g e r a - - T r u o g a (za [11]). Zaleca się również bufor octanowy według B a r o n a [1], 1/30-molarny roztwór wodny H3P 0 4 o pH 2.8 według P h i- 1 i p s o n a [13] oraz 0,02n roztwór wodny H2S 0 4 według C o o k a i M i l l a r a [18]. Ilości boru oznaczone każdą z tych m etod są różne. Aby dać odpowiedź na pytanie, który z roztworów ekstrakcyjnych daje wyniki najbardziej zgodne z testem roślinnym, przeprowadzono czteroletnie do
świadczenia wazonowe i polowe na 15 lekkich i średnich glebach. Do boru gleb dokonano uwzględniając jak największe zróżnicowanie zawar tości zarówno ogólnych ilości boru [15], jak i jego frakcji przechodzących do wyciągu:
— wodnego według B e r g e r a - T r u o g a [11], — octanowego według B a r o n a [1].
— 20-procentowego HC1 [14].
Przy doborze gleb brano pod uwagę ponadto ich odczyn, procentową zawartość substancji organicznej i ich skład mechaniczny, a więc te czynniki, które mogą mieć w pływ na dostępność boru dla roślin.
Przy zakładaniu doświadczeń wegetacyjnych w glebach, poza bada nym i frakcjami boru. oznaczono:
— skład chemiczny metodą Bouyoucosa w modyfikacji Prószyńskie go.
— procentową zawartość próchnicy metodą Tiurina, — odczyn w H20 i KC1 metodą elektrometryczną.
Rośliną testową był bobik (Fioletowy Czyżowskich, Major THZ) i rze pak jary (Bronowski IHAR).
Oceny zastosowanych roztworów ekstrakcyjnych dokonano na pod stawie:
— współzależności między ilością badanych frakcji boru w glebach a koncentracją boru w roślinach testowych, uprawianych na tych gle bach,
— reakcji roślin testowych na nawóz borowy (kwas borowy i bo raks), wyrażonej w suchej masie plonu.
W Y N IK I I D Y S K U S JA
W tabeli 1 zestawiono badane gleby kolejno według wzrastającej za wartości boru rozpuszczalnego w wodzie. Dla przyjętej kolejności
pozo-T a b e l a 1 N ie k tó r e f i z y c z n e i chem iczne w ła ś c iw o ś c i g le b
pH F r a k c j a m e c h an ic z n a % P ró c h n i c a % N ie k tó re f r a k c j e b o ru w w s.m . g le b y ppm 1 ! b7 j HgO SCI c z ę ś c i 0,02 mm c z ę ś c i od 0 ,1 do 1 ,0 mm A В С D ! ! ! 6 ,4 5 6 ,2 3 0 ,0 9 8 ,5 0,00 0 ,0 4 0 0 ,10 0 ,3 0 ,7 i 2 ! 6 ,5 0 6 ,2 5 2 ,1 9 4 ,3 0 ,1 5 0 ,0 6 0 0,10 1 ,0 2 ,4 6 ,6 1 6 ,2 9 5 ,1 88,0 0 ,5 3 0,090 0,20 1 ,7 5 ,0 4 i 6 ,6 0 6 ,2 8 5 ,2 8 7 ,9 0 ,5 3 0,100 0,20 1 ,9 5 ,2 ! 5 ! 5 ,6 5 4 ,6 0 5 ,0 88,0 0 ,9 6 0,120 0 ,4 0 1 .0 3 ,0 6 5 ,3 7 4 ,4 3 8,0 6 7 ,7 0 ,9 3 0,120 0 ,70 1 ,5 6,0 : 7 6 ,7 5 5 ,8 2 8,8 72 ,6 1 ,0 5 0 ,1 4 0 0 ,4 0 2 ,0 6,0 1 8 5 ,7 2 4 ,6 5 4 ,5 8 5 ,7 1 .3 1 0 ,1 6 0 0 ,6 0 1 ,0 3 ,0 9 5 ,7 5 4 ,6 9 4 ,5 8 5 ,3 1 ,10 0 ,1 6 0 0 ,6 0 1 .0 3 ,0 10 6 ,7 5 6 ,3 3 1 0 ,3 7 7 ,5 0 ,7 9 0,310 0 ,5 0 3 ,5 5 .7 11 6 ,7 7 6 ,3 6 1 0 ,3 7 7 ,9 0 ,8 1 0 ,3 3 0 0 ,9 0 3 ,1 5 ,2 12 6 ,9 3 6 ,4 3 1 5 ,5 6 6 ,9 1 ,0 7 0,500 1 ,10 4 ,1 6,8 13 7 ,1 0 6 ,5 0 2 0 ,7 5 6 ,3 1 ,6 0 0,700 1 ,8 0 6,0 10,2 i 14 7 ,3 0 6 ,8 0 1 5 ,5 66,0 1 ,4 6 0,760 0 ,8 0 3 ,0 4 ,3 ! 15 7 ,0 6 6 ,4 5 20,7 5 6 ,9 1 ,6 0 0,760 1 ,8 0 6,8 10,8 l a * / 7 ,1 6 6 ,4 6 0 ,0 0 7 0 ,0 3 0 ,1 2a 7 ,7 5 7 ,3 7 0 ,0 0 8 0 ,0 3 0,2 4 a 7 ,7 5 7 ,3 5 0,050 0 ,1 3 4 , 0 10a 7 ,3 5 6 ,8 0 0 ,0 6 0 0 ,2 5 4 , 4 15a 7 ,1 0 6,50 0,120 0 ,8 0 7 ,2
* / - G leby n r l a , 2 a , 4 a , 1 0 a , 15a o d p o w ia d ają zwapnowanym glebom n r 1 , 2 , 4 , 10 i 15 A - Bor ro z p u s z c z a ln y w w odzie w edług B e rg e ra -T ru o g a
В - Bor ro z p u s z c z a ln y w ro z tw o rz e octanowym w edług B arona С - Bor ro z p u s z c z a ln y w 20% HC1
i D - Bor r o z p u s z c z a ln y w stężonym H2S0^ w edług R in k is a ! Id e n ty c z n e o z n a c z e n ia f r a k c j i b o ru zasto so w an o w t a b . 2 , 3 , 5
T a b e l a 2 W sp ó łz a le żn o ść m iędzy z a w a r to ś c ią w g l e b i e n i e k t ó r y c h f r a k c j i b o ru W sp ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i F r a k c je b o ru f r a k c j e b o ru A В С A - В ro z p u s z c z a ln y w w odzie w edług B e r g e ra -T ru o g a
В - В ro z p u s z c z a ln y w ro z tw o rz e octowym w edług B arona + 0 ,8 6 2
С - E ro z p u s z c z a ln y w 2Cfc HC1 +0 ,8 7 5 +0 ,9 0 2
D - Б r o z p u s z c z a ln y w stężonym H^SO^ w edług R in k is a +0 ,7 6 2 +0 ,9 0 8 + 0,935
stałe badane frakcje boru z nielicznym i wyjątkami utworzyły również szereg o wzrastającej zawartości boru (tab. 1, kolumny 8, 9 i 10). Usze regowanie to wskazuje na ilościową zależność między zawartością w po równawczych glebach badanych frakcji boru i znajduje potwierdzenie w dodatnich i statystycznie istotnych wartościach współczynników kore lacji (tab. 2, kolumny А, В i C). Wartości liczbowe współczynników ko relacji dla tych zależności wzrastają w kierunku od boru rozpuszczalne go w wodzie do boru rozpuszczalnego w 20-procentowym HC1 (tab. 2, szeregi С i D).
Najniższą wartość liczbową mają współczynniki dla boru rozpuszczal nego w wodzie, a najwyższą dla boru rozpuszczalnego w 20-procento wym HC1 (tab. 2, kolum ny A i C). Im łatwiej rozpuszczalna jest badana frakcja boru, tym słabiej skorelowana jest z jego ogólnymi zasobami, w glebie.
Gleby o składzie mechanicznym piasków luźnych (nr 2, 5, 8 i 9) i piasków słabo gliniastych (nr 3, 4, 6 i 7), jak wynika z tab. 1, są uboż sze w badane frakcje boru od piasków gliniastych lekkich (nr 10 i 11) i piasków gliniastych mocnych (nr 12 i 14) oraz glin lekkich silnie spłasz czony ch (nr 13 i 15). W piaskach luźnych i słabo gliniastych, ujętych łącznie, istnieje także najszerszy stosunek boru rozpuszczalnego w stę żonym H2S 0 4 do pozostałych badanych frakcji tego mikroskładnika. Średnio wynosi on 33,7 dla boru rozpuszczalnego w wodzie, 11,4 dla boru rozpuszczalnego w buforze octanowym i 1,7 dla boru rozpuszczal nego w 20-procentowym HC1, przy wahaniach wynoszących odpowied nio: 32,0— 60,0, 8,6— 24,0 i 1,8— 3,0.
W piaskach gliniastych i glinach stosunek ten jest węższy. W pias kach gliniastych lekkich wynosi średnio dla boru rozpuszczalnego: w wodzie — 17.0, w buforze octanowym — 8.6, w 20-procentowym HC1 —
1,6. W piaskach gliniastych mocnych i glinach lekkich silnie spłaszczo nych, ujętych łącznie, wynosi on odpowiednio: 12,0, 5,8 i 1,5. Odpowied nie wahania w piaskach gliniastych lekkich wynoszą dla boru rozpusz czalnego: w wodzie — od 15,7 do 18,4, w buforze octanowym — od 5,8 do 11,4, dla rozpuszczalnego w 20-procentowym HC1 — od 1,6 do 1,7. W piaskach gliniastych mocnych i w glinach lekkich silnie spłaszczo nych, ujętych łącznie, odpowiednio: 5.6— 14,6. 5,7— 6.2 i 1,4— 1.7.
Wraz ze wzrostem zawartości części spławialnych w badanych gle bach następuje zwężenie stosunku boru ogółem według Rinkisa do jego frakcji łatwiej rozpuszczalnych, a szczególnie w stosunku do boru roz puszczalnego w wodzie.
Stwierdzono dodatnią i statystycznie istotną korelację między zasob nością gleb w badane frakcje boru a procentowym udziałem cząstek spławialnych w składzie mechanicznym gleb (tab. 3). Zależność wska zuje na części spławialne jako m iejsce akumulacji wszystkich badanych frakcji boru.
T a b e l a 3 W s p ó łz a le ż n o ś c i m iędzy n ie k tó ry m i f r a k c j a m i b o ru
a w a ż n ie js z y m i chem icznym i i fiz y c z n y m i w ła śc iw o ś c ia m i g le b
! W sp ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i i N ie k tó re w ła ś c iw o ś c i g le b f r a k c j e b o ru A В С D pH “ 2 ° KC1 + 0 ,6 7 9 +0 ,5 1 3 + 0 ,4 0 0 + 0 ,2 2 9 +0,668 +0 ,1 7 0 + 0 ,4 4 9 + 0 ,0 8 9 P ro cen to w a z aw a rto ść c z ą s te k o ś r e d n i c y < 0 , 0 2 mm +0,920 +0 ,7 6 9 +0,952 +0 ,8 2 0 P ro cen to w a z aw a rto ść c z ę s te k o ś r e d n i c y od 1 ,0 do 0 ,1 mm - 0 ,8 2 8 -0 ,8 7 7 - 0 ,8 5 3 - 0 ,9 3 0 P ro cen to w a z aw a rto ść p ró c h n ic y + 0 ,7 5 6 +0,809 + 0 ,6 5 6 + 0 ,7 3 0
Frakcja piasku, w przeciwieństwie do części spławialnych, wykazała odwrotną i statystycznie również istotną korelację z badanymi frakcja mi boru. O odwrotnej zależności między zasobnością gleb w bor a w iel kością stosunku S i0 2 do sum y zasad donoszą W h e t s o n (za [16]) i P h i- 1 i p s o n [13].
Na próchnicę gleby, jako na m iejsce akumulacji i źródło boru, wska zuje w ielu badaczy [2, 5, 10. 17]. Podkreśla się. że w silnie w yługow a nych glebach klimatu wilgotnego łatwo rozpuszczalne frakcje połączeń boru wiązane są przede wszystkim przez próchnicę, oraz że w glebach mineralnych niealkalicznych o zbliżonej wartości pH istnieje korelacja m iędzy zawartością boru rozpuszczalnego w wodzie a ilością próchnicy.
R ys. 1. Z ależność m ięd zy zaw artością w g leb ach boru rozpuszczalnego w w od zie w ed łu g B ergera-T ru oga a k o n cen tracją boru w rzepaku jarym
A — b o r w g le b ie w p p m , В — z a w a r to ś ć b o r u w su c h e j m a s ie r z e p a k u ja r e g o w p p m , С — z a w a r to ś ć b o r u w s u c h e j m a s ie b o b ik u w p p m , D — p o b ie r a n ie b o r u p r z ez r o ś lin y w m g /w a z o n ; a — b o r w g le b a c h , b — b o r w s ło m ie , с — b o r w c a łe j m a s ie n a d z ie m n e j
r o ślin , d — b o r w n a s io n a c h , e — p o b r a n ie b o r u p r z e z r o ś lin y w m g /w ą z o n
R ys. 2. Z ależn ość m ięd zy zaw artością w gleb ach boru rozp u szczaln ego w ro ztw o rze o ctan ow ym w ed łu g Barona a k on cen tracją boru w rzepaku jarym ; ob jaśn ien ia
jak w rys. 1
Jest to zgodne z wynikam i uzyskanymi przez autora, które wskazują na dodatnią i statystycznie istotną korelację nie tylko m iędzy borem roz puszczalnym w wodzie, ale m iędzy wszystkim i badanymi frakcjami boru a procentową zawartością próchnicy (tab. 3, szereg 5).
Na silnie kwaśnych i kwaśnych piętnastu lekkich glebach nie wapno wanych stwierdzono również dodatnią i statystycznie istotną korelację m iędzy ich odczynem w H20 i In KC1 a ilością boru przechodzącego do wyciągu wodnego.
Na większą zasobność w bor rozpuszczalny w wodzie gleb na polet kach system atycznie wapnowanych w porównaniu z nie wapnowanymi wskazują również В a r s z c z a к [2] oraz G ó r a l s k i i współpracowni-c y [6].
Ogólnie znaną odwrotną zależność m iędzy odczynem środowiska a dostępnością boru dla roślin należy odnosić przede wszystkim do gleb kwaśnych, świeżo wapnowanych.
Rys. 3. Z ależność m ięd zy zaw artością w gleb ach boru rozpuszczalnego w 20% HC1 a koncentracją boru w rzepaku jarym ; ob jaśn ien ia jak w rys. 1.
Rys. 4. Z ależność m ięd zy zaw artością w gleb ach boru rozp u szczaln ego w stężon ym H 2S 0 4 w ed łu g R inkisa a k o n cen tracją boru w rzepaku jarym ; ob jaśn ien ia jak
w rys. 1
R ys. 5. Z ależność m ięd zy za w a r tością w glebach boru rozp u sz czalnego w w o d zie w ed łu g B er- gera-T ru oga o k on cen tracją boru w bobiku. P obrania boru z gleby nr 9 nie u w zględ n ion o na r y sunkach 5— 8 z pow odu m ałego plonu bobiku; o b jaśn ien ia jak w
Rys. 6. Z ależność m ięd zy za w a r tością w glebach boru rozpusz czalnego w roztw orze octan ow ym w ed łu g Barona a kon cen tracją boru w bobiku; ob jaśn ien ia jak
w rys. 1
Rys. 7. Z ależność m ięd zy za w a r tością w gleb ach boru rozpusz czalnego w 20% HC1 a k o n c e n tracją boru w bobiku; o b ja śn ie
nia jak w rys. 1
Z powyższego wynika, że rozpuszczalność boru glebowego, a więc i jego dostępność dla roślin, jest wypadkową w ielu właściwości gleb, któ rych kompleksowe ujmowanie w badaniach inwentaryzacyjnych tych form jest konieczne. Stwarza to jednak duże trudności przy wyborze
metody chemicznej i ocenie jej wyników, szczególnie p r z y ustalaniu dla
niej właściwych przedziałów krytycznych, tzw. liczb granicznych [4, 9]. Łatwiejszym i trafniejszym sposobem oceny przydatności m etody che micznej do inwentaryzacji dostępnych dla roślin frakcji połączeń boru
A 10 9 в 7 D У 6 -2,4 С 30 - 18 5
Rys. 8. Z ależn ość m ięd zy z a w a rto ścią w gleb ach boru rozpuszczalnego w stężon ym H 2S 0 4 w ed łu g R inkisa a kon cen tracją boru w bobiku;
ob jaśn ien ia jak w rys. 1
10 - 0,6
20 - 1t2
/'
3 9 11 7 12 13
Gleba
w glebie jest porównanie jej wyników ze wskazaniami metod biologicz nych [3. 8, 9. 12].
Czteroletnie badania dowiodły ścisłej i powtarzającej się u obu roślin testowych dodatniej korelacji między zawartością w glebie boru rozpusz czalnego w wodzie według Bergera-Truoga a koncentracją boru w sło m ie i w plonie części nadziemnych roślin po zakończeniu wegetacji (tab. 5). Uzyskano również bardzo dodatnią korelację m iędzy zasobnością gleb w bor rozpuszczalny w wodzie a pobraniem boru z gleby w plonie obu roślin po zakończeniu wegetacji (tab. 5). Na podobną współzależność w liściach buraków wskazuje B e r g e r i T r u o g ([3] za [11]).
Bor rozpuszczalny w wodzie, według badaczy, trafnie wskazuje po trzeby nawozowe gleb. M y s z k a [12] donosi natomiast o braku wspom nianej współzależności w glebach W yżyny Lubelskiej.
Istotną korelację stwierdzono również między koncentracją boru w rzepaku jarym i bobiku oraz jego pobraniem z gleby w plonie roślin testowych po zakończeniu wegetacji a zawartością w glebach boru roz puszczalnego w buforze octanowym według B a r o n a (tab. 5).
1. Wysoka dodatnia korelacja między ilością boru rozpuszczalnego w
wodzie według Bergera-Truoga i w buforze octanowym według Barona w piętnastu lekkich i średnich glebach a koncentracją boru w rzepaku jarym (Bronowski IHAR) i bobiku (Fioletowy Czyżowskich, Major THZ)
T a b e l a 4 Z a w a rto ść b o ru w m g/kg s u c h e j masy r o ś l i n Ur g l e by R zepak j a r y B obik n a
s i o n a słom a> */ n a s io n a + słom a * * / s i o n an a słom a n a s io n a + słom a
1 - 1 7 ,0 1 7 ,0 0 ,1 7 2 3 1 1 ,0 2 0 ,8 1 8 ,7 0 ,5 3 8 2 ,1 8 ,3 5 ,5 0 ,4 7 9 5 7 , 0 7 ,5 7 , 4 1 ,1 9 6 9 1 3 ,3 2 4 ,4 2 1 ,9 0 ,7 8 3 2 1 ,1 1 0 ,1 1 3 ,5 0 ,0 7 1 11 1 0 ,0 2 8 ,5 2 4 ,4 0 ,7 6 1 2 5 ,2 1 3 ,9 1 9 ,3 1 ,9 0 5 12 7 ,0 2 8 ,9 2 4 ,1 0,920 3 2 ,3 1 4 ,7 2 3 ,4 2 ,3 0 2 13 1 7 ,5 2 8 ,4 2 6 ,1 0 ,9 7 7 2 5 ,0 2 7 ,4 2 6 ,2 2 ,8 6 6 14 9 ,5 30,0 2 6 ,0 1 ,3 1 0 l a - 6 ,0 6 ,0 0 ,1 3 5 2 ,6 2 ,0 2 ,2 0 ,0 5 7 2 a 1 ,5 2 ,5 2 ,1 0 ,1 5 7 4 a 2 ,6 2 ,6 2 ,6 0 ,2 2 7 10а 2 ,5 6 ,2 4 ,6 0 ,4 5 5 15a 1 ,9 1 1 ,0 7 ,9 0 ,9 7 5
* / Słom a = łu s z c z y n y + ło d y g i + l i ś c i e * * / - p o b ra n ie В p r z e z rz e p a k j a r y w mg/wazon
***/ - p o b ra n ie В p r z e z b o b ik w mg/wazon
T a b e l a £ W sp ó łz a le ż n o ś c i m iędzy z a w a r to ś c ią w g le b a c h ła tw o ro z p u s z c z a ln y c h f r a k c j i b o ru
a k o n c e n t r a c j ą b o ru w rz e p a k u jary m i b o b ik u R o ś li n a Część b a d an a W sp ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i f r a k c j e b o ru A В Rzepak n a s io n a + 0 ,0 9 4 + 0 ,3 1 2 j a r y słom a /ł u s z c z y n y + ł o d y g i + l i ś c i e / + 0 ,7 8 5 + 0 ,7 5 8 n a s io n a + słom a +0 ,7 7 7 + 0 ,7 6 5 p o b ra n ie b o ru w mg/wazon + 0 ,9 0 6 +0 ,7 3 5 Bobik n a s io n a + 0 ,8 5 4 + 0 ,7 8 4 słom a / s t r ą ć z y n y + ło d y g i + l i ś c i e / +0 ,9 5 0 + 0,977 n a s io n a + s łc rra + 0,967 + 0 ,9 3 8 p o b ra n ie b o ru w mg/wazon +0 ,9 4 1 + 0 ,9 2 4 0
oraz ilością tego mikroskładnika pobraną z gleby w plonie tych roślin po zakończeniu wegetacji dowodzi, że obie frakcje połączeń boru w gle bie są dostępne dla badanych roślin.
2. Bufor octanowy według Barona, ekstrahujący z gleby od kilku do
kilkunastu razy w iększe ilości boru niż powszechnie stosowany wyciąg wodny według Bergera-Truoga może znaleźć zastosowanie w inw entary
zacji boru dostępnego dla roślin po dokładniejszym zbadaniu go w w a runkach klim atyczno-glebowych Polski.
3. Najlepszym wskaźnikiem zasobności gleb w bor dostępny dla rze paku jarego i bobiku jest koncentracja tego mikroskładnika w słomie (suma plonu łodyg, liści i strączyn lub łuszczyn) po zakończeniu w ege tacji.
4. Trafnym wskaźnikiem zasobności gleb w bor dostępny dla rzepaku jarego i bobiku jest jego ilość pobrana z gleby w plonie roślin po zakoń czeniu wegetacji.
o. Dodatnie i statystycznie istotne korelacje między zawartością w
glebach części spławialnych i próchnicy oraz odwrotna zależność między ilością w ich składzie mechanicznym frakcji piasku a zasobnością gleb w bor rozpuszczalny w wodzie i w buforze octanowym według Barona oraz w 20-procentowym HC1 i w stężonym H2S 0 4 według Rinkisa dowo dzą, że gleby cięższe i zawierające więcej próchnicy są zasobniejsze w badane frakcje połączeń boru.
6. Wraz ze zwiększeniem w glebie zawartości części spławialnych i
próchnicy następuje zawężenie stosunku boru całkowitego do jego frak cji łatwo rozpuszczalnych.
L IT ER A TU R A
[1] B a r o n H.: G em ein sam e E xtraction und ch em isch e B estim m u n g des le ic h t lö slich en A n teils der M ik ron äh rstoffen Bor, E isen, K obalt, K upfer, M angan, M olybdänium und Z ink im Boden. Landw . F orsch., 7, 2, 1955, s. 82.
[2] B a r s z c z a k T.: W p ływ n aw ożen ia m in eraln ego, organ iczn ego i w a p n o w a nia na zaw artość w g leb ie rozp u szczaln ego w w o d zie boru w św ie tle d łu g o letn ich dośw iad czeń w S k iern iew icach . Rocz. glebozn., t. 15, 1965, z. 1, s. 137— 166.
[3] B e r g e r K. C., T r u o g E.: Boron tests and d eterm in ation for soils and plants. S o il Sei., 57, 1944, s. 25.
[4] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a М.: O m etodach ch em icz nych (kolorym etryczn ych ) oznaczania zasob n ości gleb w m an gan p rzy sw a ja ln y dla roślin. Rocz. glebozn., t. 15, 1965, s. 167— 190.
[5] D o b r z a ń s k i B.: Z ależn ość zaw artości różnych form boru w b ielico w ej g leb ie lek k iej od rodzaju w ie lo le tn ie g o n aw ożen ia. Zesz. probl. P ost. N auk roi., t. 40a, 1963, s. 117— 123.
4
[6] G ó r a l s k i J., B a r s z c z a k T., J e l o n k o v i c R.: In flu en ce of sy stem a tic lim in g of so il on the co n ten t of w a ter so lu b le boron. Pol. J. S o il Sei., t. 2, 1969, 1, s. 65— 71.
[7] K u k u r e n d a H.: W p ływ zasobności gleb w bor i m an gan o różnym stop n iu rozp u szczaln ości i na rea k cję roślin n aw ożon ych tym i sk ła d n ik a m i i ich pobraniem . P raca doktorska, W SR, P ozn ań 1966.
[8] K u k u r e n d a H.: E ffica cy of som e ex tra ct so lu tio n s in d eterm in in g soil con ten t of boron read ily a v a ila b le for plan ts. Rocz. glebozn., dod. do t. 19, 1968; s. 93— 101.
[9] K u k u r e n d a H.: P rzyd atn ość n iek tórych m etod ch em iczn ych do ozn acza nia w g leb ie p rzy sw a ja ln y ch dla roślin form m anganu. P T P N , Pr. K om . N a u k roi. i K om . N au k leś., t. 27, 1969 (w druku).
[10] L e h r J. J., H e n к a u s C. H.: E ffica cy of lim in g of h u m ic san d ly soils on the so lu b ility of boron. L andbow k. T ijdsch., 74, 1962, s. 352— 357 (w ed łu g S o il and F ert. A b stact, 25, 1962, 2515).
[11] M i l l e r F. W.: S erien m ä ssig e B orb estim m u n g in B öden m itte ls der H e is w a sserex tra ctio n nach B erger-T ru og. L andw . Forch., t. 10, 1957, s. 32—35. [12] M y s z k a A.: B adania nad za w a rto ścią boru w typ o w y ch gleb ach W yżyny
L u b elsk iej. A nn. U M CS Ser. E, 15, 1962, 5, s . 99— 131.
[13] P h i l i p s o n T.: B oron in p lan ts and so ils w ith sp ecia l regard to S w ed ish a griculture. 3, 1953, 121— 242.
[14] P i p e r C. S.: A n aliza g leb y i roślin. PW N, W arszaw a 1957.
[15] R i n k i s G. J.: P iered w iżn ija łaboratorija dla o p ried ielen ija w a ło w o w o so- dierżan ija m ik ro elem ien to w (Cu, Zn, Mn, Mo, B) w ra stien ija ch i poczw ach. M ikroel. i urożaj, Izd. A N U SSR , R iga 1961.
[16] S w i ę c i c k i C. W.: Bor w typ ow ych gleb ach region ów natu raln ych P olski. Rocz. N auk roi., I l l , D, 1964, s. 155.
[17] T u c h o ł k a Z., C z e k a l s k i A., W ó j t o w s k a R.: W p ływ n aw ożen ia o rga n iczn ego na zm ian y rozp u szczaln ości boru i m an gan u w gleb ach i ich pobra n ie przez roślin y. P T P N , Pr. K om . N au k roi. i K om . N auk leś., t. 14, 1963, z 4, s. 385— 422.
[18] C o o k R. L., M i l l a r C. E.: S om e so il factors e ffe c tin g boron a v a ila b ility . S o il Sei. Soc. A m er. Proc., t. 4, 1939, s. 297— 301.
D r H ie r o n im K u k u r e n d a
K a te d r a U p r a w y i N a w o ż e n ia R o li W SR P o z n a ń , u l. W o jsk a P o l s k i e g o 71f
