52&=1,.,36<&+2/2*,&=1( QU
SPRAWOZDANIE
Z VI MI DZYNARODOWEJ KONFERENCJI
DIALOGOWEGO JA
ATENY, 30 WRZENIA-3 PADZIERNIKA 2010 ROKU
W dniach od 30 wrzenia do 3 pa dziernika 2010 roku odbyła si w Atenach VI Mi-dzynarodowa Konferencja Dialogowego Ja. Konferencje powicone problematyce dialo-gowoci organizowane s w cyklu dwuletnim. Pierwsza z nich miała miejsce 10 lat temu w Holandii na Uniwersytecie w Nijmegen, z którym zwizany był wówczas autor teorii dialogowego Ja – Hubert Hermans. Druga odbyła si w 2002 roku w belgijskim Gent, a trzeci w 2004 roku zorganizowały w Warszawie Szkoła Wysza Psychologii Społecz-nej oraz Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Kolejne miejsca spotka i dyskusji wokół teorii dialogowego Ja to Uniwersytety w Bradze (2006) i w Cambridge (2008).
Ateny, w których odbyła si ostatnia konferencja, to miejsce wyjtkowe dla zwolen-ników idei dialogowoci, miejsce symboliczne. Jako kolebka cywilizacji Zachodu, odsyła nas ono bowiem do ródeł myli europejskiej, do zrodzonej w staroytnej Grecji filozofii, która pokazuje, jak głboko i od jak dawna dialogowo zakorzeniona jest w naszej kultu-rze. Dzieje si to głównie za spraw jednej z najwybitniejszych postaci antycznej Grecji – Sokratesa. Jego maieutyka, majca doprowadzi rozmówc do tkwicej w nim prawdy, bazowała na zdolnoci do przewidywania myli rozmówcy, czyli na mechanizmie we-wntrznego dialogu. Dialogowo jest bardzo wyra nie obecna równie w pismach Pla-tona. Analogi do niektórych wtków teorii dialogowego Ja mona te znale w filozofii Heraklita i jego kontynuatorów. I nawet jeli w opozycji do mylenia łczcego filozofi sprzed ponad dwu tysicy lat z dialogowoci postawimy tez, e zapis myli wikszoci staroytnych filozofów ma charakter monologu, to na ateskiej agorze – bardziej ni gdziekolwiek indziej – uwiadamiamy sobie, e te finalnie zmonologizowane pogldy rodziły si zawsze w dyskusji, e nauka od pocztku rozwijała si w dialogu i poprzez dialog. Dokładnie ta sama idea przywieca organizatorom kolejnych „konferencji dialo-gowych”, którzy pragn stymulowa dyskusj nad problematyk dialogowoci, przekra-czajc granice poszczególnych (sub)dyscyplin w ramach psychologii i poza ni. Szósta konferencja, podobnie jak poprzednie, została zorganizowana pod auspicjami Internatio-nal Society for Dialogical Science – stowarzyszenia, które od 2002 roku skupia zaintere-sowanych problematyk dialogowego Ja badaczy oraz praktyków z ponad 25 krajów. Członkowie ISDS wywodz si z rónych dyscyplin, poczynajc od psychologii i socjo-logii, przez antropologi społeczn i psychiatri, na rónorodnych naukach humanistycz-nych, takich jak literatura, historia, filozofia, teologia czy sztuka skoczywszy.
Program konferencji był bogaty i rónorodny. Z wykładami plenarnymi wystpili profesorowie: Hubert Hermans, Robert A. Neimeyer, Shaun Gallagher, Sunil Bhatia i James Day.
Hubert Hermans (Radboud University Nijmegen, Holandia) zaprezentował „dialo-gowe Ja” jako pojcie złoone, scalajce w sobie pojcia „Ja” i „dialogu”. Ich połczenie pozwala na pogłbione rozumienie wzajemnego zwizku midzy Ja i innym. „Dialogowe Ja”, widziane jako społeczestwo umysłu, transcenduje dychotomi midzy Ja i społe-czestwem. Jako takie zakłada bowiem, e wielo pozycji istniejcych w społecznoci
zostaje odzwierciedlona w mnogoci pozycji czy głosów wewntrz Ja. Kolejne analizo-wane przez Hermansa pojcia, które charakteryzuj nie tylko relacje midzy członkami społecznoci, ale take relacje w ramach Ja, to wielorako i kontradykcja. Postawione te zostało centralne dla wykładu pytanie o to, jak wielo w Ja – postulowana przez zwolen-ników postmodernizmu – moe by uzgodniona z zakładan przez podejcie moderni-styczne jednoci Ja jako podmiotu działania. Zdaniem autora teorii dialogowego Ja mo-liwoci tego uzgodnienia stwarza pojcie pozycjonowania.
Robert Neimeyer (University of Memphis, USA) powicił swój wykład zagadnie-niom ałoby. Widziana w perspektywie dialogowej, ałoba pociga za sob nie tyle pro-ces rezygnacji z relacji ze zmarłym, ile propro-ces renegocjacji tej relacji jako nieprzerwanie obecnej i dokonujcej si w społecznoci naszego dialogowego Ja. W tym kontekcie autor wykładu omówił pojcie narracyjnego łuku traumatycznej straty, który rozpina si midzy roztrzaskaniem historii ycia a jej rekonstrukcj i przedłueniem. Zaprezento- wał równie wiele współczesnych modeli pomagania osobie w ałobie. Jak si okazało, wszystkie one zasadzaj si na modelu dialogowym, który zakłada nie tylko rozmow o zmarłym, lecz take rozmow ze zmarłym jako cz rozwijajcej si historii osoby pozostałej przy yciu. Wykład Neimeyra dotyczył równie dialogowych strategii sto-sowanych w terapii ałoby. Zademonstrowaniu wybranych technik pracy z osob prze-ywajc ałob posłuył warsztat, podczas którego uczestnicy mieli okazj przyjrze si z bliska, na czym polega pomoc w dochodzeniu do reafirmacji wiata, przy jednoczesnym przekroczeniu bariery fizycznej straty i budowaniu dalszej, pozytywnej wizi ze zmarłym bliskim.
W kolejnym wykładzie Shaun Gallagher (University of Central Florida, USA) podjł temat zakresu osobistej autonomii w kontekcie silnych wizi społecznych, zwłaszcza kwesti moliwoci osignicia absolutnej autonomii wyborów i działania w sytuacji, gdy wszelkie nasze zobowizania i formy zaangaowania kształtuj si w bezporednich lub porednich relacjach z innymi lud mi. Pojcie dialogowego Ja wydaje si bardzo po-mocne w zrozumieniu procesu rozwoju autonomicznego funkcjonowania, które pociga za sob poczucie odpowiedzialnoci i nakłada na podejmowane działania kategorie mo-ralne. Zdaniem prelegenta dialogowa struktura Ja, jako efekt społecznych interakcji i in-tersubiektywnych odniesie, umoliwia poznawczy dystans i refleksyjn kontrol nad działaniem. Tym samym rozwój osobistej autonomii jest moliwy, cho zawsze dokonuje si w kontekcie relacji z innymi lud mi, co wicej – dziki tym relacjom.
Sunil Bhatia zorganizował swój wykład wokół pytania o to, jak dialogowa psycholo-gia rozumie rozwój tosamoci w globalnym wiecie. Oprócz pozytywnych stron globali-zacji profesor z Connecticut College (USA) zwraca uwag na sytuacj „tosamoci na peryferiach” – głboko zakorzenionej w kulturze lokalnej, która czujc zagroenie w ru-chu ku globalnej nowoczesnoci, dostarcza przeciwwagi dla kosmopolitycznego ujcia kultury. Według prelegenta psychologia dialogowoci powinna koncentrowa si na głb-szym rozumieniu sposobów, za pomoc których ludzie negocjuj swój niepokój, niepew-no i moliwoci pojawiajce si na styku działania sił lokalnych i globalnych. Ten kie-runek eksploracji miałby by dla psychologii dialogowoci szans na to, by nie usta w podejmowaniu wtków istotnych z perspektywy wiata, który – z jednej strony – staje
si coraz bardziej złoony i zrónicowany w swoich czciach, a z drugiej – coraz bardziej wiadomy powiza midzy tymi czciami.
W swoim wykładzie James Day (Catholic University of Louvain, Belgia) poruszył zagadnienie procesu podejmowania moralnych decyzji i generowania sdów moralnych, zwracajc szczególn uwag na znaczenie poznawczo-rozwojowych oraz narracyjnych funkcji postrzegania dylematów moralnych. Przywołał badania, z których wynika, e im wiksza liczba postaci i perspektyw uczestniczcych w dyskursywnym procesie podej-mowania decyzji, tym wyszy poziom ocen moralnych, a w konsekwencji – dalej posu-nity rozwój moralny. Rozwaanie tego rodzaju problemów w nurcie dialogowym wydaje si niezwykle wane i potrzebne, z uwagi midzy innymi na czste wobec teorii dialogo-wego Ja zarzuty postmodernistycznego rozmycia granic i kryteriów postpowania moral-nego. Okazuje si, e przyjcie załoe o wewntrznej polifonii nie musi oznacza wy-eliminowania potrzeby i umiejtnoci moralnych sdów, decyzji i działania. Wielo przyjmowanych perspektyw moe przenosi kompetencje moralne na wyszy poziom.
Wród wykładów na uwag zasługuje równie wystpienie prof. Piotra Olesia z Ka-tolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II na temat psychologicznych funkcji wewntrznej polifonii. Wykład prezentował najciekawsze wyniki bada, realizowanych w latach 2006-2009 w ramach grantu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej „Dialogowe funkcje Ja”. Rezultaty zostały przedstawione w trzech wzgldnie autonomicznych cz-ciach, wydzielonych analogicznie do trzech rónych podej w badaniach psychologicz-nych – eksperymentalnego, korelacyjnego i fenomenologicznego. W przeprowadzopsychologicz-nych eksperymentach wzbudzano trzy typy mylenia – kategorialne, narracyjne i dialogowe – i analizowano ich wpływ na samowiedz, samoocen, afekt, organizacj i rozbienoci w systemie Ja. Stwierdzono, e dialogowe mylenie integrujce zwiksza spójno w per-cepcji siebie i dostpno pozytywnych aspektów samowiedzy, wywołuje pozytywny afekt, redukuje rozbienoci midzy realnym, idealnym i powinnociowym Ja, wzmacnia samoocen oraz redukuje negatywne konsekwencje stresu. Badania korelacyjne ujawniły z kolei, e dialogowo jako indywidualna skłonno do prowadzenia wewntrznych dialogów jest oparta na dwóch cechach – neurotycznoci i otwartoci na dowiadczenie. Wród rezultatów analiz fenomenologicznych prof. Ole omówił trzy typy wewntrznej organizacji systemu Ja u pisarzy. Cało wystpienia zakoczyła dyskusja na temat wyzwa, jakie zaprezentowane wyniki nios dla teorii dialogowego Ja.
Podczas konferencji odbywały si take równolegle sympozja i sesje referatowe. W jednej z nich, powiconej dialogowemu ujciu tosamoci, Mirela Figueiredo Santos Iriart (Estadual University of Feira de Santana) i Ana Cecília Sousa Bastos (Federal University of Bahia) z Brazylii zaprezentowały wyniki bada nad ciekami rozwoju tosamoci wród ubogich mieszkaców Salwadoru. W wystpieniu ukazany został roz-wój Ja jako narracyjna konstrukcja, oparta na procesach uwewntrzniania oraz uze-wntrzniania znacze kulturowych. Wymienione autorki wskazały równie na współza-leno osobistych i rodowiskowych czynników w kształtowaniu cigłoci Ja w pewnych obszarach oraz zrywaniu cigłoci w innych obszarach. Według przeprowadzonych bada tzw. znaczcy inni (i ich uwewntrznione głosy) staj si punktami zakotwiczenia w jako-ciowo nowych drogach osobistego rozwoju i osobistej tosamoci. W kolejnym referacie Marta Traetta i Susanna Annese (University of Bari „Aldo Moro”, Włochy) przedstawiły
dyskursywny sposób eksplorowania tosamoci, wskazujc na rónorodno ujawnianych przez jednostk twarzy w zalenoci od kontekstu społecznego. Wobec zmieniajcego si otoczenia i relacji moemy wybiera okrelony sposób autoprezentacji, ukazujc tym samym róne aspekty naszego Ja. Nie s to jednake odmienne tosamoci, ale rozmaite elementy tej samej struktury, budowanej w efekcie procesów negocjacji i wewntrznego dyskursu. Temat ten znalazł kontynuacj w wystpieniu Alejandry Salguero i Gilbero Péreza (National Autonomous University of Mexico, Meksyk), którzy wskazali na rela-cyjny i negocjarela-cyjny charakter kształtowania osobistej tosamoci. Przywołan sesj za-koczył referat Anny Batory z Katolickiego Uniwersytetu Jana Pawła II, w którym autor-ka przedstawiła wyniki szeroko zakrojonych bada nad struktur i dynamik tosamoci osobistej, ze szczególnym uwzgldnieniem znaczenia wewntrznej aktywnoci dialogo-wej. Rezultaty bada potwierdzaj motywacyjne i dialogowe podstawy zmiennoci tosa-moci. Silnym predyktorem trwałoci elementów tosamociowych okazuje si denie do zachowania cigłoci oraz do ugruntowania poczucia przynalenoci.
Niezwykle ciekawie przebiegła sesja referatowa powicona klinicznym i terapeu-tycznym zastosowaniom teorii dialogowego Ja. Nuno Miguel Proença (University of Lis-bon, Portugalia) zwrócił uwag słuchaczy na mechanizm przeniesienia, traktowany w po-dejciu psychoanalitycznym jako najwiksza przeszkoda i jednoczenie główne narzdzie terapeutyczne w klinicznym procesie analizy. Fałszywe rozpoznanie innego jako repliki znaczcej postaci dostarcza wgldu w intrapsychiczne zwizki z wanymi osobami. Ten „błd” jest czci zjawiska przeniesienia i ukazuje wzorce relacji prowadzce do wy-kształcenia patologicznych form funkcjonowania. Dialog zachodzcy midzy pacjentem a terapeut staje si odzwierciedleniem wewntrznych relacji Ja pacjenta z innymi, zna-czcymi dla niego postaciami. Jednoczenie procesy intrapsychiczne przybieraj form zjawisk intersubiektywnych i jako takie stanowi podstaw przebiegu psychoterapii anali-tycznej. O wewntrznym dialogu midzy Ja a innymi mówił take Kirill Maslov (Tallinn University, Estonia), umieszczajc swoje wystpienie w kontekcie osób niepełnospraw-nych, a dokładnie – słabo widzcych i niewidomych. Dowiadczanie własnej niepełno-sprawnoci stwarza szczególn sposobno do rozwoju intensywnego wewntrznego kon-taktu z otaczajcym wiatem. Kontakt ten jest oparty na słyszanych oraz wyobraanych głosach – własnych i innych ludzi. Wymiana głosów nastpuje nie tylko w bezporedniej relacji z kim innym, ale take – a moe przede wszystkim – w umyle jednostki. W ko-lejnej prezentacji Michal underle i Jan Zich z Akademii Muzycznej w Pradze w Cze-chach przybliyli specyfik procesu identyfikowania i „rozwietlania” momentów kluczo-wych podczas interakcji z wewntrznym partnerem. Zagadnienie zostało zobrazowane za pomoc materiału filmowego, w którym aktorka weszła w dialog z wyobraonym roz-mówc, a przy współpracy z nauczycielem moliwe było rozpoznanie momentów klu-czowych, wanych zarówno w samej psychodramie, jak równie w mogcej si na niej oprze psychoterapii. W referacie zamykajcym sesj John Rowan z Wielkiej Brytanii wskazał na znaczc przydatno podejcia dialogowego w psychoterapii. Szczególnie wartociowe okazuje si pojcie wielorakich pozycji Ja, które mog zosta uaktywnione i wprowadzone w wewntrzny, a czasem take uzewntrzniony dialog. Przytoczone przy-kłady, zaczerpnite z bogatej praktyki psychoterapeutycznej prelegenta, przekonujco dowodz uytecznoci załoe i stosowania technik dialogowych.
Uczestniczc w konferencji, nietrudno było zauway, jak ywe i autentyczne jest zainteresowanie nurtem dialogowym w pewnych krgach psychologii, a take w dyscypli-nach pokrewnych. Obok stałych uczestników spotka konferencyjnych powiconych dia-logowoci, pojawili si nowi teoretycy i badacze, których temat inter- i intrapersonalnej aktywnoci dialogowej co najmniej zaintrygował. Wnosz oni wiee spojrzenie na kwestie dialogowego Ja, a w dyskusji z uczestnikami, którzy z t problematyk zwizani s od lat, rodz si nowe pomysły i formy współpracy. Szczególnie wyra nie daje si zauway poszerzanie obszaru praktycznych zastosowa idei dialogowych, czego przejawem jest midzy innymi rozwijajca si Sie Praktyki Dialogowej (Dialogical Practice Network). Tworz j ludzie z całego wiata, którzy zastanawiaj si nad moliwociami przeniesienia inspirujcych załoe teorii dialogowego Ja na pole konkretnej działalnoci praktycznej. Przykładem tego rodzaju aplikacji jest próba zaszczepienia teorii dialogowych na gruncie formowania przywództwa i współpracy w organizacjach. Innym, chyba jeszcze bardziej widocznym dowodem zastosowania i jednoczenie rozwoju idei dialogowych jest zwikszenie rónorodnoci i intensywnoci dialogowych technik psychoterapeutycznych. Podczas konferencji problematyce tej powicono wiele miejsca, poczynajc od wykładów, koczc na warsztatach oraz ciekawych rozmowach za kulisami.
„Konferencje dialogowe” nie tylko z załoenia, ale take w praktyce słu wymianie myli i stymulacji dyskusji nad problematyk dialogowoci. Dlatego włanie Handbook
on Dialogical Self, który ma zosta opublikowany przez wydawnictwo Uniwersytetu
Cambridge ju w 2011 roku, nie bdzie monografi autora teorii dialogowego Ja, ale zbiorem tekstów uczestników tej i poprzednich konferencji – teoretyków, badaczy i prak-tyków, którzy swoj prac przyczyniaj si do rozwoju teorii. Internet, czas, wielokultu-rowo, globalizacja, migracje, edukacja, apartheid, psychoterapia – to tylko niektóre z wtków dyskutowanych w kontekcie dialogowoci przez autorów tego podrcznika, redagowanego przez Huberta Hermansa i Thorstena Giesera.
Udział w konferencji na temat dialogowego Ja w greckich Atenach obfitował nie tylko w moliwo wysłuchania wielu ciekawych wykładów i referatów. Stwarzał take okazj do inspirujcych spotka i rozmów. Obecno uczestników z najdalszych regio-nów wiata (takich jak Japonia, Brazylia, Republika Południowej Afryki czy Australia) to szansa na kontakt z naukowcami pracujcymi w rónych kontekstach kulturowych. Nie-zwykle wartociowe okazuj si spotkania, podczas których nastpuje wymiana myli oraz dowiadcze z pracy i obserwacji rodzimych rodowisk. Ponadto Ateny to take miejsce bogate w atrakcje turystyczne. Obok ruin staroytnej Grecji mona tam było po-dziwia urokliwe krajobrazy, a przyjazny, ciepły klimat dawał sposobno, by nieco od-pocz i zaczerpn słoca przed powrotem do (jesiennego ju) kraju.
Kolejna – ju siódma – Midzynarodowa Konferencja Dialogowego Ja ma odby si w dniach 13-16 wrzenia 2012 roku. I znowu w Atenach, tym razem jednak w Atenach amerykaskich, które s siedzib najstarszego publicznego uniwersytetu w Stanach Zjed-noczonych – Uniwersytetu Georgia. O jakie nowe tematy, wyniki bada, pomysły i apli-kacje wzbogaci si teoria dialogowego Ja? Trudno przewidzie, ale na pewno warto si wybra i dołczy do grona dyskutujcych nad dialogowoci.
Małgorzata Puchalska-Wasyl, Elwira Brygoła Instytut Psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
