Mechanizmy formowania się grupy społecznej

(1)

Tomasz Bajkowski

Agnieszka Nowakowska Tomasz Sosnowski

(2)

To zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą. W takiej grupie istnieje trwała struktura i względnie jednolity system norm i wartości.

Grupa społeczna z reguły podlega pewnym procesom; Jest też siecią wzajemnych powiązań, relacji, zależności,

polem konfliktów, sympatii, wywierania wpływu. Grupę łączy z reguły świadomie lub nieświadomie jakiś

CEL. CEL. CEL. CEL.

(3)

Grupa to zbi

Grupa to zbió

ó

ór jednostek, kt

r jednostek, kt

r jednostek, któ

ó

óre:

re:

Wchodzą ze sobą w interakcje i

współpracę

W określony sposób zależą od siebie

Zebrały się, aby osiągnąć wspólny cel

Starają się zaspokoić swoje cele poprzez

bycie grupą

Zachowania są regulowane przez role i

normy

(4)

W szkole pośród uczniów nieustannie toczy się

proces formowania si proces formowania si proces formowania si

proces formowania sięęęę, a także przeobrażania się i modyfikacji grup.

Grupą może być klasa szkolna, paczka uczniowska lub zespół uprawiający razem pozalekcyjnie tę samą

dyscyplinę sportową.

W procesie tworzenia się grupy ważne jest to, kto

znajduje się poza nią, kto jest wykluczony. To może nieść ze sobą negatywne konsekwencje. Często przynaleprzynależprzynaleprzynależżnożnośćnonośćśćść do do do do

grupy grupy grupy

grupy oznacza, że traktuje się osoby znajdujące się poza nią w sposób antypatyczny: z niechęcią, a czasem nawet

wrogością (np. uczniów innej klasy, osoby innej narodowości).

(5)

W grupach dochodzi do szeregu procesów, mających wpływ na jednostki:

1/

Faworyzacja

Faworyzacja „„„„swoich

swoich

swoich””””

swoich

(preferowanie osób należących do tej samej grupy)

Większa sympatia w stosunku do członków własnej grupy, silniejsza więź miedzy członkami grupy, więcej pochwał i nagród dla „swoich”

2/

Defaworyzacja

Defaworyzacja „„„„obcych

obcych

obcych””””

obcych

Słabsza sympatia, a nawet wrogość do osób spoza grupy własnej, niekorzystny podział np. dóbr.

3/

Stereotypizacja w postrzeganiu

Stereotypizacja w postrzeganiu „„„„obcych

obcych

obcych””””

Generalizowanie i niedostrzeganie różnorodności osób z grupy obcej. Spostrzeganie grupy „obcej” jako jednorodnej „masy”

(6)

Najwa

Najważ

ż

żniejsze cele istnienia grupy:

ż

niejsze cele istnienia grupy:

1/ Wykonywanie zadań, rozwiązywanie problemów, których nie można zrealizować indywidualnie

2/ Zaspokajanie potrzeby przynależności

Grupa ma potencjał pozytywny (zjawiska pozytywne) i negatywny (zjawiska negatywne).

Grupa może mieć wpływ konstruktywny na członków i destrukcyjny.

Należy zatem rozpoznać pozytywne i negatywne aspekty grupy i wspierać lub eliminować określone zjawiska.

(7)

Grupa zapewnia osobom do niej należącym szereg

profit profitprofit

profitóóóów psychologicznych:w psychologicznych:w psychologicznych:w psychologicznych:

1/ Wsparcie (emocjonalne, materialne, informacyjne) 2/ Tożsamość społeczna (własne miejsce w systemie społecznym)

3/ Pozytywna samoocena wynikająca z identyfikacji z grupą

4/ Zaspokojenie potrzeb i celów niemożliwych do realizacji w pojedynkę

(8)

Przynależność do grupy wiąże się z szeregiem potencjalnych zagrożeń:

1/ Utrata indywidualności, zagrożenie autonomii

2/ Konieczność kompromisowych rozwiązań (rezygnacja z własnych celów na rzecz celów grupy)

3/Realizacja celów sprzecznych z systemem wartości jednostki)

4/ Surowe kary w przypadku niepodporządkowania się normom grupy

(9)

O chęci przynależności do konkretnej grupy decyduje kilka czynników:

1/ AtrakcyjnoAtrakcyjnoAtrakcyjnoAtrakcyjnośćśćśćść grupygrupygrupygrupy

Ludzie starają się przystąpić do grup, w których

uczestnictwo będzie dla nich maksymalnie nagradzające i sprzyjające.

2/ Zmiany w pojmowaniu siebieZmiany w pojmowaniu siebieZmiany w pojmowaniu siebieZmiany w pojmowaniu siebie

Członkostwo w grupie wprowadzone do definicji siebie jako element tożsamości (Ja - członek danej grupy)

Wzrost poziomu samooceny – grupa zwiększa prestiż społeczny

(10)

1/ Faza orientacji

Osoby są dla siebie na ogół miłe, gdyż chcą się na początku procesu dobrze zaprezentować.

Następuje przyglądanie się sobie, oswajanie się,

sprawdzanie się, szukanie podobieństw, rozpoczęcie procesu określania swego miejsca w grupie.

2/ Faza konfliktowa

Następuje badanie granic psychologicznych, docieranie się wzajemne poprzez nieporozumienia i spory. Lęk, postawy obronne, opór, walka o władzę, spadek motywacji.

Koncentracja jednostek na własnych problemach, unikanie grupy.

(11)

3/ Faza normatywna

Po fazie konfliktów i wzajemnego docierania się grupa jest w stanie ustalić zespołowo normy grupowe, kluczowe dla dalszego

funkcjonowania. Dzięki temu grupa uzyskuje spójność, poczucie wspólnej tożsamości i wspólnego celu.

4/Faza produktywna (

wsp

wspó

ó

ółłłłpracy

pracy

))))

Jest to faza tzw. właściwa, w której możliwa jest rzeczywista wspólna praca i współpraca. Grupa ma już ustalony wspólny cel i normy,

dzięki temu panuje pozytywna, dobra atmosfera. Ustalone są i zaakceptowane są role grupowe poszczególnych członków oraz przywództwo.

5/ Faza rozstania

Grupa się rozpada, ponieważ zdołała osiągnąć swoje cele, albo

członkowie stracili zainteresowanie grupą i nie widzą sensu w dalszej przynależności.

(12)

Normy tworzone przez grup

ę

Normy określają mniej lub bardziej precyzyjne reguły, według których członkowie grupy powinni się

zachowywać. Stanowią podstawy wzajemnych oczekiwań członków grupy. Normy to również wartości ważne i

akceptowane przez członków grupy.

Cel istnienia norm grupowych: Cel istnienia norm grupowych: Cel istnienia norm grupowych: Cel istnienia norm grupowych:

1/ Pomagają jednostce odnaleźć porządek w środowisku; 2/ Środek regulacji zachowania grupy;

3/ Ułatwiają osiąganie celów grupy i wyrażanie tożsamości grupowej;

4/ Umożliwiają szybkie wykluczanie osób nierespektujących norm.

(13)

Typy struktur spo

łłłł

ecznych w grupach

1. Struktura 1. Struktura 1. Struktura

1. Struktura komunikacjikomunikacjikomunikacjikomunikacji

(za pośrednictwem lidera lub komunikacja wszystkich na równych prawach)

2. Struktura 2. Struktura 2. Struktura

2. Struktura przywprzywóprzywprzywóóództwa w grupiedztwa w grupiedztwa w grupiedztwa w grupie

- styl autorytarny

- styl demokratyczny (orientacja na ludzi, a nie na zadania)

- styl liberalny 3. Struktura

3. Struktura 3. Struktura

3. Struktura socjometryczna socjometryczna socjometryczna socjometryczna

(14)

Rola grupowa

– oczekiwania grupy wobec osoby

Dwie podstawowe role – zachowania instrumentalne i

zachowania ekspresyjne

1/ Specjaliści

zadaniowi

(„od pomysłów”, osoby

szanowane)

2/ Specjaliści

spo

społłłłeczno

eczno

eczno-

-

-emocjonalni

emocjonalni

(osoby lubiane)

Zróżnicowanie ról = podział pracy

Osiąganie grupowego celu

Zaprowadzenie porządku w życiu grupy

Rola – stanowi część tożsamości jednostki

(15)

1/ Sprawowanie kontroliSprawowanie kontroliSprawowanie kontroliSprawowanie kontroli; zdolność do spowodowania,

By ktoś wykonał to, co ty chcesz, By stało się tak, jak ty chcesz,

By stało się w taki sposób, jak sobie życzysz.

2/ Władza związana z pozycjz pozycjąz pozycjz pozycjąąą (np. nauczyciela)

Dysponowanie nagrodami Dysponowanie karami

Władza z nadania (legitymizacja)

3/ Władza związana z osobz osobąz osobz osobąąą

Władza ekspercka

Władza poprzez wykorzystywanie czyjegoś pragnienia do identyfikowania się z władzą

(16)

Przymus Przymus Przymus Przymus

Zdolność wymierzania kar za złe wykonanie zadań lub niepodporządkowanie się nakazom; niska satysfakcja z wykonywanych działań, obniżenie poczucia własnej wartości.

Nagradzanie Nagradzanie Nagradzanie Nagradzanie

Możliwość nagradzania podnosi poczucie własnej

wartości po obu stronach, podwyższa produktywność, nie sprzyja wytworzeniu poczucia sprawstwa (spadek motywacji wewnętrznej członków grupy)

Prawomocno Prawomocno Prawomocno Prawomocnośćśćśćść

Przekonanie, że przywódca ma określone prawa i obowiązki, z których wynikają prawa podwładnych

(17)

Fachowo

Fachowość

ść

Kompetencje, wiedza i umiejętności przywódcy; sprzyja satysfakcji i zaangażowaniu, rodzi dystans

Akceptacja

Poczucie, że przywódca ma pozytywny stosunek do członków grupy; grupa szanuje i podziwia przywódcę; buduje dobre relacje

Dost

Dostę

ę

ęp do informacji

p do informacji

Do takich informacji, które stawiają członków grupy w negatywnym świetle; także kluczowe informacje

związane z funkcjonowaniem grupy; brak zaufania interpersonalnego

(18)

Teorie cech kierowniczych Teorie behawioralne

Teorie komplementarne (atrybucja sytuacyjna)

Autorytet w

Autorytet włłłładzy

adzy

Administracyjny (formalny) Profesjonalny (nieformalny) Charyzmatyczny (nieformalny)

(19)

Dla nastolatka bardzo ważne i kluczowe dla kształtowania samooceny, tożsamości i osobowości jest m.in.:

1/ poczucie przynależności do grupy rówieśniczej, 2/ budowanie swojej pozycji w grupie,pozycji w grupie,pozycji w grupie,pozycji w grupie,

3/ odczuwanie wsparcia społecznego, jakie daje przynależność do grupy,

4/ uczenie się pozytywnych norm grupowych, takich jak np. lojalność, współpraca, pomoc, solidarność,