Wykorzystanie modelu wielkiej piątki w badaniu osobowości pracowników

Pełen tekst

(1)Ekonoml.znel w. Renata Winkler Katedra. Zach.wań. Organizacyjnych. Wykorzystanie modelu wielkiej piątki w badaniu osobowości pracowników l. WprowadzenIe Organizację tworzą. ludzie. Sukces firmy jest w znacznej mierze uzależniony od tego, jak będą funkcjonować zatrudnione w jej ramach osoby, w tym większym stopniu, w im bardziej zlożonym i zmiennym środowisku działa organizacja. Zatrudniając pracownika, angażuje się nie tylko posiadane przez niego kwalifikacje, umiejętności i doświadczenie, ale całego człowieka. Z punktu widzenia organizacji niezwykle przydatna może okazać się zatem wiedza na temat specyficznych i względnie stałych właściwości jednostki, które znajdują wyraz w jej zachowaniu. Tym samym w obszarze zainteresowań nauk o organizacji i zarządzaniu znalazła swoje miejsce problematyka osobowości.. 2. Poltcle. osobowoścI. Wiek dwudziesty, stawiając zagadnienie istoty człowieka w szeregu najbardziej ważkich problemów psychologicznych', może w tym względzie poszczycić się niezwykle bogatym i zróżnicowanym dorobkiem [Bartosz 1998, s. 9]. C.S. Hall i G. Lindzey w opracowaniu poświęconym teoriom osobowości zaznaczają, że w żadnej mierze zebrany przez nich materiał nie wyczerpuje tematu i stanowi zaledwie przegląd charakterystyk głównych współczesnych teorii osobowości. Zaprezentowanie według tych autorów pełnego dorobku. I Rozważanych. w aspekcie zarówno teoretycznym, jak i praktycznym..

(2) Reuata Winkle,-. w tym zakresie, z uwagi na jego obszerność, jest niemal niewykonalnc2 . Można natomiast w odniesieniu do wszystkich wspólczesnych teorii osobowości z punktu widzenia analizy ich rozwoju - wyprowadzić dwa ogólne stwierdzenia. Po pierwsze, teorie osobowości od początku zajmowały w rozwoju psychologii odrębne miejsce, pozostaj"c niejako w opoz.ycji do glównego nurtu psychologii akademickiej. Po drugie, teorie te z zalożenia zostaly ukierunkowane funkcjo nalnie, tzn . "koncentrowaly się na probłemach istotnych z punktu widzenia przystosowania organizmu i przetrwania jednostki" [Hall, Lindzey 1994, s. 151 - a zatem i zalożel; (warunków) jej optymalnego funkcjonowania. Przy omawianiu zagadnienia osobowości ,jak dowodzi B. Bartosz., pierwszą pojawiającą się trudnością jest hipotetyczny charakter samego pojęcia. Nie istnieją narzędzia czy też metody badawcze, które pozwoliłyby w jednoznaczny sposób stwierdzić, że osobowość istnieje, a tym samym, i.e nic jest wylącznie bytem stricte abstrakcyjnym . Oczywiście za istnieniem osobowości przemawiają pewne argumenty. Dwa z nich wydaj" się szczególnie znaczące . Po pierwsze, w różniących się między sobą sytu"cj"ch zachowani" indywidualne danej jednostki wykazują pewne podobiel;stwo (tzw. stalość zachowania): po drugie, w tej samej (czy też "takiej samer) sytuacji zachowania indywidualne różnych osób nie wykazują takiego podobieństwa [Bartosz 1998, s. III. Niemniej "istnienie" osobowości pozostaje wciqż głównie w obszarze spekulacji. Hipotetyczność terminu rodzi z kolei problemy związane z jego definiowaniem. Bardzo wyrażnie wśród teoretyków osobowości zarysowuj:1 się różnice pod względem sposobu pojmowania istoty zjawiska, jakim jest osobowość. Liczba znaczeń, jakie psychologowie nadali temu terminowi, sięga nawet kilkudziesięciu pozycji. Jest to o tyle istotne, że przyjęcie określonego sposobu definiowania osobowości rodzi istotne konsekwencje praktyczne. Określa zarazem możliwości, warunki i sposób jej pomiaru. Różnice pomiędzy poszczególnymi ujęciami osobowości dotyczą w szczególności określenia i zdefiniowania determinant wyznaczających postrzeganą stalość sposobów z"chowania się. Z tego względu C. Hall i G. Lindzey dowodzą, że "żadna konkretna definicja osobowości nie może być stosowana w sposób uniwersalny" 11994, s. 191. Analizując i systematyzując funkcjonuj"ce na gruncie psychologii teorie osobowości, dwaj amerykańscy psycholodzy, P.G. Zimbardo i EL. Ruch, wyróż nili cztery ich podstawowe typy: teorie popędu, teorie pola, teorie czynnikowe, teorie uczenia się [1996, s. 395 - 4121. Pierwsza grupa teorii powstala na gruncie psychoanalizy i opiera się na dorobku Z. Freuda . W ujęciu tym osobowość pojmowana jest przede wszystkim 2 Wym~ga!oby przede w~z ys (kill1 sic;gnit,'cia du koncepcji człowieka takich filozofów klasycznych. jak Hipokrates, Platon, Arystoteles, nasl~pnic omówienia poglądów wielll myślicieli ł.y.i'lcyc h w minionych wieka ch i w kotlcu wszystkich koncepcji XX-wiecznych IHitll, Lindzcy 1994, s. 131..

(3) modelu. .. jako dynamiczny obszar konfliktów pomięd zy popędami przynależnymi jednostce ludzkiej stanowi'lcej calość psycho-spoleczno-fi zjologiczną. Sposób. w jaki konkretna jednostka radzi sobie z pierwotnym antagonizmem podstawowych popędów wyznacza unikatowość danej jednostki. Poglądy takie oprócz Z. Freuda reprezentowali m.in. : C. Jung. A. Adler. E. Fromm . K. Homey. E. Erihon. H.S. Sullivan. Teorie pola przyjmują z kolei. że zachowanie indywidualne kszta1towane jest przez wypadkową interakcję sił. których układ tworzy pewien rodzaj pola . Postrzegana stałość osobowości ma być wynikiem d " żenia do .. realizacji własnego ja" przez jednostkę znajdująq się w tym polu (przyjmuje s ię. że w ludzkim zachowaniu nadrzędną rolę odgrywają centralna koordynacja i indywidualne sterowanie). Przedstawiciele tego podej ścia to m.in .: K. Goldstein . C. Rogers i A. Maslow. Teorie czynnikowe zakładają. że każdemu człowiekowi przypisane "I pewne stałe właściwości, które można obserwować lub mierzyć. Właściwości te określa się mianem cech. Stałość osobowości jest więc poehodn" ogólnego charakteru posiadanego przez jednostkę zbioru cech. Stanowisko takie zajmuj" m.in. J.P. Guilford. L.R. Goldberg, P. Costa i R. McCrae. Ostatni typ teorii - teorie uczenia się - w definiowaniu osobowości kładą nacisk na wyszukiwanie i określanie stałych relacji pomiędzy wyjściowymi warunkami bodźcowymi a obserwowalnym zachowaniem. Stałość osobowości ma być rezultatem przyswojenia sobie przez jednostkę pewnych nawyków. W obrębie tej grupy teorii zwrócić należy uwagę na dorobek 1. DoIlar. N.E. Miller i A. Bandura. Ostatecznie P.G. Zimbardo i F.L. Ruch 11996, s. 674J bardzo ogólnie definiują osobowość jako charakterystyczną dla danej jednostki ogólną sumę sposobów reagowania na innych ludzi i wchodzenia z nimi w interakcje. Również 1. Toplis, V. Dulewicz i C. Fłetcher' zajmują podobne stanowisko. W ujęciu tych autorów osobowość to "wszystkie aspekty zachowania indywidualnego oraz sposoby, w jaki podlega ono modyfikacji w trakcie interakcji jednostki z otoczeniem" (cyt. za: IAmstrong 2001 , s. 99]).. 3. Model wieiklei plqtkl 3.1. Rys historyczny. Model wielkiej piątki stanowi - obok 16-czynnikowej koncepcji R.B. Cattella i 3-czynnikowej koncepcji H.J . Eysencka - jedną z bardziej współczesnych. Au[orzy, na których przy omawianiu znaczenia osobowo ści w obrębie zarzqdzllnia zasobami ludzkimi powoi uje się M . AmSlrong 12tlOl. s. 991. 3.

(4) Renata Winkler. koncepcji struktury osobowości czlowieka w obrębie tcorii czynnikowych [Jarmuż 1998, s. 16fl. Koncepcja modelu oparta zostala na tzw. hipotczie leksykalnej, zgodnie z którą te spośród indywidualnych różnic pomiędzy ludźmi, którc w toku ewolucji okazaly się najistotniejsze z punktu widzenia przetrwania jednostki i jej spolecznego funkcjonowania, zostaly utrwalone w warstwie leksykalnej języka w postac i pojedynczych terminów (zostaly "zakodowane" w języku) . Opierając się na analizie języka, którym się poslugujemy, można zatem wyodrębnić podstawowe cechy osobowości czlowieka, przy czym bogactwo reprezentacji leksykalnej odpowiadające danej wlaściwości (różnicy indywidualnej) świadczy ojej istotności IJarmuż 1998, s. 158- 159J. Jako pierwszy zalożenie, że uważne studia nad zasobem leksykalnym języka mogą okazać się niezwykle istotne z punktu widzenia badań nad osobowością, wysun,,1 angielski przyrodnik F Gahon (cyt. za: ISza rota 1995, s. 228]). Badacz ten w 1884 r. przeprowadził pierwszą leksykain" analizę slownika szacując liczbę określeń, która poslużyc' by mogla do opisu "charakteru czlowieka". Artykul poświęcony wynikom tej analizy nie zostal jednak zauważony. Dopiero publikacja analiz leksykalnych z 1926 r. (L. Klages) zapoczątkowala wiele badań'. Na podstawie zaprezentowanych w niej założe,i F. Baumgarten w 1933 r. podjęla studia nad terminami występującymi w języku niemieckim, które opisują osobowość . W 1936 r. inspirowani opracowaniami L. Klages i F. Baumgarten, dwaj Amerykanie, GW. Allport i H.S. Odber!, rozpoczęli studia w obszar7.C języka angielskiego. Opierając się na edycji slownika Webstera z 1925 r. (New International Dictio/Jary). badacze ci wyodrębnili grupę ok. 18 tysięcy terminów odnoszących się do charakterystyki czlowieka. Kryterium doboru stanowi la zdolność danej jednostki wyrazowej do określenia różnic zachodzących pomiędzy zachowaniem dwóch ludzi . Lista tak dobranych pojęć stala się podstawą dalszej analizy. Zgromadzone wyrazy podzielono na cztery kategorie : pojęcia odnosZ<lce s ię do cech osobowych czlowieka, określenia aktywności i przejściowych stanów psychicznych (emocjonalnych), terminy związane ze spolecznym funkcjonowaniem jednostki i sferą wartości oraz "terminy melaforyczne i pozostale". W latach 1943- 1948 R.B. CalIelI ograniczył listę pojęć zaliczonych przez GW. Allporta i H.S. Odberta do kategorii cech osobowych (uzupelnioną o ok. IDO pojęć opisujących stany psychiczne) z w przybliżeniu 4500 terminów do ok. 35 (odrzucając wyrazy rzadko znajdujące zastosowanie w praktyce oraz wszystkie te, które stanowily wylącznie odmianę danego slowa). Otrzymaną w ten sposób grupę wyrazów pocIdal następnie analizie czynnikowej. lącząc je w pewne "homogeniczne pod kątem znaczeniowym" zespoły, na których podstawie skonstruowal następnie swój 16-czynnikowy model osobowości (16-PF). Model ten, pomimo początkowo ostrej krytyki środowisk psychologicznych (m.in. z uwagi na metodologicznie nieprawidlową 4. Por. hnp:llwww.psych.nwu.cdu/-scngupla/Tablc5.hlml,1 Fujita 1996) ..

(5) modelu. .. metodę wyodrębnienia. kOI1cowej listy charakterystyk), wszedl na stale do kanonu narzędzi wykorzystywanych w badaniach osobowości. W 1949 r. DW. Fiske zmodyfikowal model Cattell~l, ograniczajqc go do zaledwie pięciu czynników bazowych. Zasadność tej koncepcji potwierdzily kolejne analizy czynnikowe również sprowadzaj~c pelny opis struktury osobowości do pięc iu glównych wymiarów'" Przedmiotem sporu wśród badaczy stala się nie tyle liczba wymiarów (ostatecznie potwierdzona), ile nomenklatura proponowana do ich opisu, a co za tym idzie, ich zawartość treściowa, wielkość korelacji występującej pomiędzy wyróżnionymi czynnikami oraz wielko ść znaczenia, jakie przypisać należy zidentyfikowanym pomiędzy wymiarami obszarom wspólnym [Nosal 1997, s. 2461. W tabeli I zawarto przegląd nomenklatury wymiarów proponowanych w wybranych modelach. Przy konstrukcji modeli 5-czynnikowych,jedynie w odniesieniu do takich wymiarów, jakimi są ekstrawersja i neurotyczność , daje się zauważyć pewną zgodność pomiędzy badaczami . Z tego względu m.in . zmiennym tym nadano status czynników drugiego stopnia, czyli superczynników osobowości [Zawadzki , Szczepniak, Strelau 1995, s. 1901. Badania weryfikujące tezę o zakodowaniu różnic indywidualnych w języku, związane z 5-czynnikowym modelem osobowości, prowadzono w trzech nurtach: leksykograficznym , kwestionariuszowym i opartym na swobodnych opisach lJarmuż 1994, s. 198- 200] . W nurcie pierwszy m pierwotny material do 'lOalizy stanowily wszystkie pojęcia odnosz'lce się do charakterystyki czlowieka, zebranc ze slowników. W nurcie kwestionariuszowym analizie poddano już istniejące kwestionariusze osobowości i temperamcntu. Nurt trzeci, podobnie jak nurt leksykograficzny, odwolywal się bezpośrednio do języka, przyjmując za źródlo język naturalny. Z uwagi na fakt, że listy slownikowe nie odzwierciedlają częstotliwości stosowania poszczególnych określeń (w związku z czym ich trafność ekologiczna okazuje się bardzo niska), w nurcie tym wykorzystywano swobodne opisy osobowości [Marsza l-Wiśniewska, Jarmuż 1995, s . 1181. Wiarygodność modelu weryfikowano na zróżnicowanym pod względem pochodzenia językowego materiale, w przekroju międzykulturowym. W latach 80. prowadzono m.in. badania w Holandii (Horstede), w Niemczech (Angleiter, Ostendorf i John), na Filipinach (Church i Katigbak) oraz na wyspach Salomona i Orrisa (White). W latach 90. zaś we Wloszech (Caprara i Perugini), w Chinach (Yang i Baond), w Rosji (Shmelyov i Pokhil'ko), na Węgrzech (Szirmak i De Raad), w Czechach (Htebickovaw) i w Chorwacji (Mlacie)" Dzi<;ki tym anali-. ., Kulcjno np. modele opracowane przez takich liczonych. jak: E.C. nlpCS i R.E. Christal. (1 96 11. WT Norman (196.1,1967) ; E.F. Borgatla (1964), J.I'. Guilford (1975), P.T. Cosla, R.K Mc Crac (1985), L.R. Goldbcrg (1981, 19911, J.M . Digman (1986), O.P. John (990), por. htlp: IIwww.psych.nwu.cdu/-scngupla/Tablc5.1HmI120011; I!'ujila 19961; [pencyna 1997, s. 1791. , Por. I Fuj;.a t 9961. ISzarola 1995. s. 227 ; 2311, IJohn 1990, s. 66-100 I..

(6) ... • Tabela 1. Wymiary osobowosci. w. wybranych modelach 5-czynnikowych. Autor. Wymiary. D.W. Fiske. przystosowanie. konformizm. społeczne. (eolljorm;ty). (social adaptabiliry) •. su rgencJa. E. Thpes R. Christal. (surgecy). W.T. Norman. r.:-E.F. Borgatta ". .-.•.'---.-. .---. .. --. .. oSlągnu;cla. _.. (will to ad/iel'e). niezawodność. r~godowość. --. (dependability). __. kontrola emocjonalna. dociekliwo ść. (emotionjal contro/). lualna. stabilnoŚĆ. emocjonalna kultura .~. Gołdberg. 1.M . Digman. emocjonalność. (eu/wre). ,----_._------_.._.. kultura. ,." ,,- ,. odpowiedzialność. przyjazność. ". emocjonalność. _. ,. _". myśleniu. - ,'",. '. introwersja w. (social acth'iry). (paranoid disposition). (rhinking introl'ersion). surgencJa. ugodowość. sumienność. 'wrgecy). (agreeableness). (conscien tiou SIle ss). (ell/otional stabilit v). (intel/eer). ekstrawersja. przyjacielskie . .. nastawienie na. neurotyzm. powiązania. osiągnięcia. (neuroticism). intelekt (intelleet). ifriend/y compilance). (willro aclliel'e). ekstrawersja. ugodowość. sumienność. (extral/ersion). (agreeableness). (eon sd eIII i ousile ss. .. stabilność. __-_._... ,'. emocjonalna. (emotional srability). -. ••_.... _ ... " .... (intelligence) _--_.,--_.._._-_._.. ..._,•.._.. .... ... _.. -- ....... psychotyzm. stabilność. ~. inteligencja. towarzyskość. (extravers;on). P.T. Costa R.R. McCrae. •... (ellloriona lit\") (cllllllre) (agreeableness) ss) .. ,,_._._. -,_._-_._--,-_ .... _._ .. __.__.__ ....... _._, _... .. .......... --._-- ... _----""...-- .. ......... . . _.,... """' .. ___ '.'"_._•• " ___0"".'".'.",,_''' ._..__......_.--..•.__.------.... _,-_."..,,--_..... ._(coIIsciellriousne. --_.- ._.... _. I.P. Guilford. ---. ---. (asserliveness) (likeabili/v) (respoIIsibiJity) (emoliollalir.-r) . __ .. __ .... __ ... _---_. __ ._--._ .. .. _,_ ... ...... -,._._-_ .. _,_._--_._ ... _-_ .... _-_._-_ ...... -'._-_. __ . __ . _------_._ .. . ...... _-- ... _--_._._,_.. .. _._ ... --_.. "..... . -.. --'~-. intelek-. (inq lliril/,'J il/tellu /). (e moriollal stabilitr). -sumienność -. ugodowość. asertywność. L.R.. nastawienie na .. (agreeablelless). surgencJa (surge cy). ... osobowości. - --. emocjonalna intelekt. --. neurOl)'zm. (neJlroticism). -----. ---. --otwartość na dośw iad· .. cze ma (opem/ess 10 e.rpaiellce). .............. .. - - - - - _ .. ---. Źródło: opracowanie na podstawie: Wujita 1996], [Jarmuż ł994. s. 196J . [Szarota 1995. s. 231-236]. Filc ://A:\ big5thc.h,ml NEO·PI1200łl.. """. ::. ""::;: -.--. -"".. -.

(7) . modelu wielkiej piątki .... zom opracowano. również rozwiązanie. potwierdzające słuszność. 5-czynnikowc.. hipotezy'Tabela 2. Porównanie modelu Bi~ Five (L.R. Goldbcrg) i modelu Fivl! Faeton Modd (R.R. McCrac i P.T. Costa) Twórca Data powstani'l. ._.. _.. -_. __ ... _........ ---- ....... _......... ..... . .... ... , ..... " ... ,. ----- ,_o ______ "" _____ ... _... Nurt badawczy ..... ... . . .. .. . ... ... .. ' .. .. ................. -- ................ --------_ .. ------ . ,,--. -. .. -- .. -- ....... LR. Goldberg. R.R. McCrae, P,T ('osIa. 1976. 1985. ----_ ....... _----.."" .. --_ .. ,,,.--._, , .. --._, . _-_." ...... --- .. --.,-- .... , ... """ . -- ... podejście. Nomenklatura stosowana w odniesieniu do wymiarów. pewność, ugodowość,. .. SUllllellemocjonalna,. ność, stabilność. intelekt ........ ,. ...... _.......... -- ...... -- .. --_ .. _.. -- .. _.. _-. .. _... -- ...... , -- .. -.. -- ...... ,,_ ........ .......... -- ....... --_. .... -_ ..... _.... _---'"~--'". •. Skale stosowane do ponllaru wymwrow .......... ". ..... " ............. " . " . ... -- .. _-- .. _-. Typ mouelu. .... _--" .. --. ---. ..... ... _ . " ....... ".",'-"" -- .... _ ..... ~""_.. ....... ....... -- .... _--. _....... -- .... --- - --- .. ...... --, ....... kwestionariuszowe. ekstrawersja, u Qodowość, sumienność, neurotyzm, otwartość na doświadczenia c. (OCEAN). --_ .. -- ......... ---- .. _.... - ........ _" ........... --. Narzt;dzie wykorzystywane do International PerMmai iły Ilem . pornwru wymiarów Pool (lPIP) --._ ... -- . " ..... -- ..... _... "-",,. -- .. ".. podejście. leksykograficzne. ........ " . _.. ,...... ...... - _.. - .... _...... _..... _.. -------_ .... --_ .......... -_ .... ---. ____ o .... _____ .. __. Neuroticism, Extraversion. Openess Personal it y I nvcnlory. (NEO·PI·R). _ -----_ .. __ .... --_ ......... --_ .. -- ----. .. -- ... -- .. .. -. przymiotnikowa. ....... ----".,,----,,- . --. ...... _...".,,_.---------._ .. _-- .. ------------------------------ .. _.. _.. Model kołowy (drcumplt'x. ...... -- ... _.. -- ...... _-- .. -. opisowa. ,,-_ ------_ ---,,_ ---- -. --- . ---_.......... Model prosI y (h ierarch iczny) - każda pozYCJa testowa jest jednoznacznie przyporzqd~ kowana do jednego wymiaru. -- .. - ------_._---------- ... model) - jeuna pozycja te slowa odnosi siC; jednocześnie do dwóch czynników, stanowi::łc ich kombinację. ... ... ... ... ,,_ ........... -". ....... •. Źródło: opracowanie na podstawie: (popkin 20001.. Terminu "wielka piątka" do określenia modelu 5-czynnikowego jako pierwszy użyl L. Goldberg. Opracował on w 1976 r. model osobowości, który opuhlikował pod nazwą Big Five (B5). Współcześnie z pojęciem tym kojarzony jest jednak przede wszystkim modeł R.R. McCrac i P.T. Costy opublikowany pod nazwą Five Factors Model (FFM) prawie dziesięć lat później (1985 r.). Te obydwa konkurencyjne wobec siebie modeł e zdominowały obszar psychologii lat 80. W świetle badań prowadzonych nad ponadkulturową strukturą biologicznych wymiarów osobowości model naukowców amerykańskich uznano jednak za lepiej rozwinięty pod kątem zarówno metodologicznym, jak i psychologicz· nym jZawadzki, Szczepniak, Strelau 1995, s. 191]. Podstawowe charakterystyki obu modeli zawarto w tabeli 2. 3,2. Model wielkiej piqtki w. ulęciu. R.R. McCrae i P.T. Costy. Wynikiem pierwszych prac R.R. McCrae i P.T. Costy nad modelem osobowości (1978 r.) była koncepcja 3-czynnikowa określana mianem NEO od pierwszych liter nazw wymiarów wchodzących w jego skład: nCl/roticisll1 7. Szerzej na temat weryfikacji modelu: [Jarmuż 1994, s. 197-202; 1995, s. 12-361..

(8) Renata Winkler. (neurotyzm), extraverJ;oll (ekstrawersja) i OpelllleJ.\· to exper;ellce (otwartość na doświadcze nia) . Kolejne badania (1985 r.) przyczyniły s ię do rozwinięcia pierwotnej koncepcji o dwa dodatkowe wymiary: agreeahlelle.<s (ugodowość) oraz coll.l'cient;oameH (sumiennosć) - w rezultacie daj;}c 5 -czynnikowy model znany pod na zwą Five Fa ctor" Model (FFM). W ujęc iu R .R. McCrae i P.T. Costy treść poszczególnych wymiarów przedstawia się na stępująco [Jarmuż 1998, s. 159- 160] : - wymiar ekstrawersji dotyczy społecznego funkcjonowania człowieka, określając zarówno zakres, jak i jakość nawiązywanych przez jednostkę kontaktów społecznych,. - wymiar ugodowości związany jest z jakością ustosunkowań wobec innych ludzi, opisując rodzaj nastawienia dominującego w istniejących i tworzonych przez jednoSlkę relacjach inlerpersonalnych, - wymiar sumienności opisuje zadaniową sferę funkcjonowania człowieka, obrazując slosunek jednostki do powierzonej jej pracy i zleconych w jej obrębie zadań,. - wymiar neurotyzmu określa właściwości sfery emocjonalnego reagowania jednostki, opisując stopieli zrównoważenia, jakość przei.y wanych emocji, poziom odporności na stres oraz skalę realizmu myśłenia , - otwartość na doświadczenia wiąże się z intelektuałną sferą funkcjonowania człowieka, odzw ierciedlając jego slosunek do nowych d oś wiadczeń oraz tendencję do ich poszukiwania. Wyróżnione w ten sposób wymiary determinować mają tzw. bazowy typ osobowości, określający potencjalne ukierunkowanie', zjakim człowiek wchodzi w interakcje z otoczeniem - Izn. nie determinują one bezpośrednio treści zachowania, lecz określają jego styl i organizację. Według R.R. McCrae i P.T. Costy zmienne wyodrębnione w modelu FFM spełniają cZlery podstawowe kryteria, aby mogły być uznane za czynniki stanowiące podstawowe wymiary osobowości 9 : - charakleryzują się wysokim stopniem niezmienności, - mają podłoże biologiczne, - są uniwersalne, - pos iadają przymiot realności. Niezmienność danego wymiaru polega na tym , że zarówno na podstawie badań łek sy kograficznych, jak i kwestionariuszowych można doprowadzić do jego wyodrębnienia"', tzn ... isInieje możliwość uzyskania 5-czynnikowej strukSilne lub slabc. bardziej lub mniej wyraziste". Sam pote n cja ł ulcc może wzmocnieniu, stłumieniu, a nawet rozbiciu. w zależności od rodzaju kontekstu organizacyjnego, charakteru zadań lub leż wpływu sylUucji INosal 1997, s. 224-225). 'Por.IPccyna 1997, s. 194- 195). hltp:/lwww.pcrsonalityrcscarch.org/big five.htmI12001]. )I ... '" Zob . ISoldz, Vaillant 1999)'INosal 1997,s. 2241..

(9) ,... J. modelu. ... piąTki .... tury zachowania w analizie cech ujmowanych przez różne modele osobowości" [Zawadzki, Szczepaniak, Strelau 1995, s. 1971. Postulat posiadania przez zmienną podłoża biologicznego wynika z założenia. że podstawowe wymiary osobowości prawdopodobnie wykształciły się i utrwaliły ze względu na swą adaptacyjną wartość ułatwiaj'lcą jednostce przetrwanie w prehistorycznym środowisku [Heritahilities ol' C0Il111101/ .. ., 19981. W zwi'gku z powyższym w odniesieniu do danej jednostki ludzkiej wymiary te cechuje w dłuższych przedziałach czasowych wysoki stopień stabilności"; również ich występowanie jest niezależne od kontekstu kulturowego środowiska. z którego wywodzi się jednostka. Ponadto istnieją dowody przemawiające za ich dziedzicznym charakterem". Uniwersalność wymiarów przejawia się natomiast w podobieóstwie rezultatów badań przeprowadzanych na materiale zróżnicowanym językowo (kulturowo) [McCrae. Costa 19971. Realność oznacza możliwość diagnozy konkretnego wymiaru (jego opisu i oszacowania). jak również praktycznego wykorzystania, np. dla potrzeb terapii lub doboru zawodowego U Ze względu na inwentarzowe pochodzenie modelu, jego walidacji dokonywano głównie na podstawie badalI inwentarzowych prowadzonych w latach 1989,1992,1994 [Zawadzki, Szczepniak. Strelau 1995, s. 1921. Autorzy modelu sugerują następującą kolejność przedstawiania czynników wchodzących w jego skład: E: ekstrawersja (1), A: ugodowość (2), C: sumienność (3), N: neurotyzm (4). O: otwartość na doświadczenia (5). Układ taki podyktowany jest liczbą wariacji wyczerpywanych przez poszczególne wymiary. Pozwala zatem na przechodzenie od "najsilniejszego" wymiaru (wyczerpującego największą część wariacji) do "najsłabszego" [Pecyna 1997, s. 1701. W literaturze przedmiotu przyjęło się jednak stosowanie jednego z dwóch akronimów - CANOE lub OCEAN - będących mnemotechnicznym ujęciem angielskich nazw wymiarów wchodzących w skład modelu. Pomiaru czynników dokonuje się za pomocą inwentarza osobowości znanego pod nazwą NEO-Personality lnventory (NEO-Pl). Inwentarz ten zawiera 181 itemów diagnozujących wszystkie podstawowe cechy osobowości. Każdy wymiar opisywany jest przez sześć podwymiarów zaopatrzonych w S-stopniową skalę odpowiedzi [Jarmuż 1995. s. 27], [Pierce, Howard 2001]. W wypadku ekstrawersji są to: życzliwość (warmth), towarzyskość (gregariousness), asertywność (assertivelless), aktywność (activity), poszukiwanie doznml (excitement seeking) i pozytywne emocje (positive emotiolls). Ugodowość określana jest przez: szczerość (straightjórwardness), ufność (trust), altruizm Na przykład współczynnik stalosci dla okresu 19 lat dla takich współczynników, jak: stabilność emocjonalna, ekstrawersja i samokontrola według badań J. Conlcy, zawarł sir; w przedziale 0,3-0.5. a dla przedziału jednorocznego osi'lgnął wielkość rzędu 0,98 (Nosal 1997,5, 226], 11. 12. Zob. [Personalily and Cognitil'l' ... , 2001], [The Big. -Leveł. .... 1998J.. u Zob.ICosta. McCrac 19921.. Fil'!' ..... 19991. IHeritability q( Facel-.

(10) Ret/ata Winkla. (a/truism), ustępliwość (cOlllpi/ollce), skromność (lI1odt:sty) i delikatność (tender-m illdedllt:ss). Su m ienność wyznaczaj q: samodyscyplina (st:lfdisci p/ i Ile), obowi'IZkowość (dl/ti}ilillcss), kompetencja (cOlI/petcllct:), dążenie do osi'lgnięć (ochivt:ment strivillli), rozwaga (dclibcratioll) i porZ<ldek (order). Ncurotyzm charakteryzuje: depresja (depressioll), impulsywność (impulsil'eness), lęk (anxiety), wrogość (host ility), samośw iadol11ość (se~r- COflsóousness) oraz wrażliwość na zranienia (vlI/llerabilitv). Otwartość na doświadczenia przejawia się natomiast w: fantazji (jlintasy) , estetyce (aesthetics), uczuciach (jeelinIis) , działaniu (actiolls), ideach (idms) i wartościach (values). Przyjęto, że każ.dy. wymiar i wchodzqce w jego skład zmienne charakteryzuje dwubiegunowa rozpiętość". Tym samym w wymiarze ekstrawersji wyraz znajdują zarówno towarzyskość, jak i mizantropia; pewność siebie oraz opozycyjna względem niej nieśmialość; aktywność wcspół z biernością ~ 11 W wymiarze ugodowości np. skłonność' do dominowania i uległość. tendencja do wspóldzialania obok sklonności do rywalizacji, przychylność dla ludzi razem z obojętności'l wobec nich - podobnie w wypadku pozostalych wymiarów. Polsk,! Listę Przymiotnikow'l (PLP) dla potrzeb modelu wielkiej piątki opracowal P. Szarota [19951 w ramach Grantu Komitetu Badań Naukowych nr I I 108-91-02. W tabeli 3 zawarto listy przymiotników wyodrębnione dla poszczególnych wymiarów na podstawie samopisów (wersja se/frating) i opisów zewnętrznych (wersja peer-ratillg). Diagnozy danego wymiaru dokonuje się na podstawie łącznej sumy skal uzyskanych przez kandydata dla poszczególnych cech niższego rzędu [Frank 20(H1, Diagnozie podstawowych cech osobowości (bez podwymiarów) sluży skrócona wersja inwentarza - NEO-Five Factor Inventory (NEO-FFI). Inwentarz ten obejmuje 60 itemów (również. z wykorzystaniem skali S-stopniowej) - po 12 dla każdego wymiaru [Schaub, Tokar 19991. Prace nad adaptacją NEO-FFI do warunków polskich prowadzili B. Zawadzki, P. Szczepaniak, 1. Strelau [1995 J. 3,3. Model wielkiej. piątki. w praktyce. W literaturze przedmiotu często podkreśla się niewielką skuteczność testów osobowości lub jej brak w określaniu przydatności zawodowej kandydata. Wedlug S. Adlera taki stan rzeczy przypisać należy nie tyle faktycznej niedoskonalości dostępnych testów, ile raczej w znacznej mierze blędom popełnianym podczas ich stosowania [Adler 19941. Z uwagi na przejrzystość modelu wielkiej piątki, łatwość dokonywania pomiaru poszczególnych zmiennych oraz możliwość porównywania uzyskiwanych danych znalazl on zastosowanie również w praktyce doboru i oceny personelu. W latach 90. stał się on popularnym obiektem metaanaliz przeprowadzanych celem oceny stopnia, w jakim określone zmienne I~. Zob. [Digman 1<)901, [Neu!llan, Wagner. ChristiallSl'11 19091..

(11) Tabela 3. Zestawienie przymiotników dla poszczególnych wymiarów modelu wielkiej Dynamiczność. Ugodowość. (ekstrawersja) .. wersja peer-rating. werSja. self-rating. operatywny. obrotny. • wersja sel[-rating uczynny. werSja peer-rating wielkodusz-. Sumienność. wersja self-ratillg staranny. n)'. szybki. energiczny. wersja peer-rating systematyczny. wielkodusz- dobroduszny· solidny. sumienny. piątki. Pobudliwość. wersja self-rating. wyrozu-. Intelekt. emocjonalna. (neurotyzm). werSja. (otwartość. opanowany. werSja. na!ny. nieem~~jo- '~-p-~-"no-\\-'any-~t-i;~)~~zy-. dynamiczny unodowy c •. I wstydl iwy. l bojaźliwy. 1-. inteligentny. lrojęmy. rozważny. staranny. wywazony. emocjonalny I inteligentny. bystry • •. miłosierny. dokładny. obowiąz-. narwany. narwany. zdolny. uta\ento-. - !-p-r-z-ed-;"'si-ę-- ~t-g-oŚ-ci n biorczy. wany. ny-----j ~-~ u',;:---- ---1;u m;e~-~Y-----f-pii~-;-·----I-PObUd li w y tp~-b-~di i ~.;: --- r-by~t~;~-- ,-------. oczytany -------------------. bezinteresowny. -. ugodowy.. .. precyzyjny. solidny. ~;~Ożli-wy----t'i-ę k1";;'; -----------lbe ~-;~'gię'=' . -----r~i;-~;~y-··--. --·-.. r~h-~~'iy~';.-~):"--- dokladny dny. Istrachliwy Iniesmialy lmŚCiwy----tklótliwy1 Źródlo:. wersja peer-ratillg. śmiał y -i;ilosi~~;y---~ttrosk-i i",~Y'-1-Sk~~P~I;t~Yt~:-:~ulatny n ic~pa no-.- -tpop~ dli~, y --~~I:i::;{nY-------l~-;:~'ią~y-'--"'--. ;~ie ~~i~'1 )·----T~zyb-k-j. ! lękliwy. .. uczynny. mialy. tchórzliwy. na. doświadczenia). peer-rating self-rating nieemocjo- uzdolniony. n',' _..._._ .._..+.__._- ... j............. _.........- ..-.. _... .... ............ ............. .... ... . . . . . . . ..naln',' _.....,............ .. dynamiczny I obrotny. w polskiej wersji Językowej. niezdarny. samolubny. [Szarota 1995. s. 239-24IJ.. egoistyczny. porywczy. impulsywny. impulsywny I gv.'ahowny. I mądry. uzdolniony. zdolny•. elokwentny. t~iedokladny II~kkomyśłnywybuchOwy +------lporywczy-- --ł !l1emtelitwórczy niedbaly. niedokładny gwałtowny. .. gentny wybuchowy. niedomysiny InieZdoln)'. 3 ~ "'-. -." -.-.-. ~. ::. ;::. ".. ~. "'"'-"". --. "..

(12) R('Il(l/(l Winkla osohov,'ości. predysponuj,! cz ł owi eka do osiqgania sukcesu w życiu zawodowym.. i na tej podstawie okrcślenia trafności predykeyjnej wielkości danej cechy 1De Fruty. Mervielde 19991 . Prz.cprowadlOne analizy dowiodły, że istnieją istotne zalei.ności pomiędzy cfektywności~1 zaw()d()w~1 a niektórym i wyróinionymi w ohr~bie modelu wymiarami IRobbins 19'1S, s. 69- 701. I stotność predyktora , jakim jest sumienno';,' _. niezalci.nic od kryteri6w doboru i charakteru zawodu - potwierd zi li m .in. w swych badaniach : L.M . Hough. N.K. Eaton , M.D. Dunnc11c, J.D. Kamp. R.A McCloy (19'10); R.P. TC11, D.N . Jackson, M. ROlhst r ( 1'191); M.R Banie, M.K. Mount (1991); M.R . Barric, M.K. Mount, .1.1'. Strauss (19941; CK Wanberg, J.D. Watt, D.J. Rumscy (1996); J. Hogan. D.S. Ones (1997): T.A . .Iudge, J.J. Martocchio. ej. Thorscn (1997)". Wysoka trafność prcdykcyjna wymiaru sumienności odnosi się zarówno do. ..wewnętrznego" (m ierzonego m.in. osi'łgnn;, satysfakcj~1 7. życia l,awodowego). jak i .. zewnętrznego" s ukcesu zawodowego (określanego m .in . poprzez prestiż zajmowanego stanowi ska, jego lokali zację w hierarchii organizacyjnej i wysokość przyporz~ldkowanych mu dochodów). Teoretyczne podstawy, tlum<lCZ'ICe trafność prognostyczl1<} wymianl sumienności dla osi..,gania sukcesu zawodowego. rozwinięte zostaly w 1997 r. do liczby pięciu przyczyn, z uwagi na które wymiar tell jest tak skutecznym predyktorem 1 De I'ruty, Mervielde 1999). Po pierwsze, osoby, które w testach mierqcych natężenie poszczególnych wymiarów wielkiej pi~tki osiągaly wysokie wyniki dla wymiaru sumienności, p()św ięcaj~ więcej czasu w trakcie dnia roboczego na faktyczną realizacj ę zadania, które im powierzono. lub w którego wykonanie zostali zaangażowani, niż osoby z niższym współczynnikiem. Nie "bujaj" oni w oblokach", w związku z czym osi"gają tei. wyższy od przeciętnej poziom produktywności . Po drugie, osoby te poświęcają równici znacznie więcej czasu na nabywanie wiedzy i umiejętności przydatnyc h do realizacji powierzonych im zadań niż osoby charakteryzuj'lce się niższym poziomem tego wymiaru. Po trzecie, osoby te nie nastawiaj'l się na realizację wyl')cznie minimalnych wymagań stawianych przez stanowisko. Po czwarte. w wysokim stopniu cechuje je nastawienie na wyniki i dokladanie wszelkich starań w ccłu utrzymania stosownego poziomu wydajności. Po pi')te, osoby te w trakcie pracy unikają wszelkich bezproduktywnych. czasochlonnych zachowa,', i zajęć . Autor wlaśnie ten ostatni czynnik uzna I za najbardziej istotny. Z "zewnętrzną" karierą ISoldz. Vaillant 19991 dodatnio korcIuJe równici. niski stopień neurolyZJ11U i ugodowości 1 fJ omz wysoki poziom olwartosci na ]~. Cy t. za: [De Fruty, McrvickiL' /9991.. [Marszał · Wi ~l\icws ka.JarmuŻ. 1995J . J501dz. Vaillant. t 9991 .. Istotne statystycznie znaczeni\.' niski('go poziom u nl~uroty:t,mu dla sukces u zawodowego pOlwierd:t.ily m.in, analizy prowauzonc przez lakich autorów. jak: L.M . Hough, N.K. Eatul1, II,.

(13) Wykor;yslanie modelu. H'iclkil~i piąfki .... doświadczenia.. Ekstrawersja okazuje się dobrym predyktorcm sukcesu zawodowego \1,' odniesieniu do stanowisk o charakterze kierowniczym luh handlowym (np. sprzedawca) _. potwierdzaj'l to m.in. badania, które przeprowadzili A. Caspi, G.H. Elder, D.J. Bem (1987) oraz A. Howard i DW. Bray (1994). Z danych, które zebrali F. De Fruty i I. Mervielde na podstawie metaanaliz, które przeprowadzli M.R. Banie, M.K. Mount (1991) i JW. Salgado (1997) wynika natomiast, że wymiar otwartości na doświadczenia pozwala z du?ym prawdopodohiclistwem przewidzieć sprawność treningow .., kandydata. Model wielkiej piątki próbowano równie?, zastosować w odniesieniu do calych zespolów. Badania, które plleprowadzili G.A. Neuman, S.H. Wagner i N.D. Christiansen, dotyczące m.in. powiązań pomięozy kształtowaniem się poszczególnych wymiarów wielkiej pi'ltki u poszczególnych członków w zespole a efektywnością danego zespołu, wykazaly, że wi<;kszą efektywność osi'lgały te zespoły, których członkowie I. jednej strony tworzyli jednolitą, homogeniczną grupt; pod kątem wysokiego poziomu ugodowości, sumicnności i otwartości na doświadczenia, a z drugiej stanowili zróżnicowany. heterogeniczny zespół w odniesieniu do wymiarów ekstrawersji i stabilności emocjonalnej I Neuman, Wagner, Christiansen 1999, s. 40-451. Można to wytłumaczyć w następuj'lCY sposób: - wysoki stopieli ugodowości przyczynia się do ułatwienia funkcjonowania zespolu na poziomic socjalnym, w odniesieniu do rclacji zarówno wewnątrz-, jak i zewnątrl.zespołowych: stosunki interpersonalne cechuje m.in. niższy poziom konfliktowości, - wysoki i jednolity poziom ugodowości sprawia, że obok nastawienia na zadania członkowie grupy prezentują wysoki poziom samomotywacji, -- otwartość na doświadczenia stymuluje elastyczność całego zespołu.. 4. Podsumowanie Szerokie spektrum wykorzystania modelu, jak również znaczny stopień wiarygodności danych empirycznych uzyskiwanych w odniesieniu do trafności predykcyjnej poszczególnych wymiarów sprawiły, że podjęto próby opracowania metody szacowania zmiennych modelu wielkiej piątki wyłącznic na podstawie rozmowy kwalifikacyjnej z kandydatem ] Barrie, Patton, Haugland 2000]. Dotychczas uzyskiwane w ten sposób dane cechuje jednak bardzo niski stopień trafności. Niemniej,jak stwierdza S. Jarmuż, mimo pewnych zastrzeże!\ metodologicznych wobee modelu 5-czynnikowego, jak również nic zawsze M.D. Dunnelte, J.D. Kamp, R.A. McCloy (11.)90) oraz J.E. Salgado (1997). Istotność wymian' ugodowości I.nalazla potwierdzenie tylko w wypadku meta analizy, którą przeprowadzili R.P. Ten.. D.N. Jackson i M. Rothslcin (1991) - w świetle statystyczna istotność,. pozostałych badań. wymiaru tego nic cechuje.

(14) Renata Wit/kler. w pelni zgodnych rczultulów melaanaliz - olrzymywane dane empiryczne w dużej mierze pOlwierdzaj~ szeroki zakres i użyleczność lego modelu w opisie różnic indywidualnych miądzy ludźmi Ihrmuż 1995, s. 321. Literatura. Adlcr S.1 19941, Per.wlf/alily 7('SI for StIlefon',' Sl'ieclioll: WorO/lI Fre.,iI Look, "Rcvicw ol Business". vol. 16, SummeriFalI. Amstrong M. [20011, Zarz.qdz.anie zasobami lfld:.kimi. Oficyn~1 Ekonomiczna ABC, Kraków. B"rrie M.R., Pallon G.K., Haugland S.N. 12000 I. A' TlIracy of IlIIerviewer JlIdge/1/l'1Ils oj Job Applicalll Personality TraitJ. "Pcrsonncl PSYl'hology". Durham. vol. 53. Winter. Bartosz B. I 199X J, Osobowo.':(: (l zac/wwal/ie sir cz..Imvieka Iw: l Zachowania orgallizal.')~ne. Praktyka w pUJl'eklywil' teoretycznej. WSZiM, Wrocław- Po/.nań . The Big Fi\'t: PersoIJality Trai1.\", General Men/al Abili'.\', aud Carcer SW.;cess Acros tlle LiJ" Sl'al/ 119991, T.A . Judgc. C.A.Higgins. CJ . Thorscn, M.R. Barric, "Personncl Psychology", Durham, vol. 52, Auturnn . CO~IU P.T., McCrac R.R. 11992J, NormaI Persollalir y Assessmelll in ClinieliI Pracficl~: The NE'O Personality lI/ve1ltor.v, .. Psychological Asscssment", vol. 4. Dc Fruly F., Mcrviclde I. 119991, RIASEC T)'pe.\· alld Big Fil'e Trails as Predic/Or of Employmell/ Staw.\' alld Nature (~,. Employmel1l, "Person Ile! Psychology", Durham, vol. 52, Autumn. Digm~1O 1M . [1990). Perso1Jalily Sum'ture: Ali Emersem'e ojlhe Five -FacJor Model, "Thc Annual Revicw of Psychology". vol. 41.. Filc:/IA:\bigSlhc.hlml NEO-PI12()OII . Frank N.M. 1200!, Teall/work (II/d Trail Exlrell/lIeS Based on Iile Big Five Model of Personalit)', hl Ip:llmars .wllce .cdu/ca miAn nu a IMecl nigs/Spri lig lield 1988/Papcrs/ NacyFrank.hlmJ. Fuji'" F. 119961. Tlle Big Fi"e TlIxol/olI/y, 05 .01.1996, hllp://www.iusb.cdu /-Ifujila/ Documenls /bigS.hlml. Hall C.S ., Lindzey G. 119941, Teorie osobowo.i d, PWN, Warszawa. Heritabililies ojCommon and Measure-Specific Components oj ",e Big Fiw' Pef.'iuI/olitv Faclor 119981. J.c. Lochin, R.R. McCrac, P.T. Cosla, O.P. John , "Journal ol Rescareh in Pcrsonalily", vol. 32. HeriJability oj Facel -Level Tra;'.\" in a Cross -Cullllral Twin Sample : Support for li Hil'fllrchica/ Model oj ('ersol/alily 119981. K.L. Jang, R.R. McCrac, A. A ngleitncr, R. Ricmann, WJ. Livesicy, "Journal of Pcrsonalily and Social Psycholog y", vol. 74. hllp:/Iwww.pcrsonalilyrescareh.org/biglivc.hlml 1200 II· hllp:/Iwww.psyeh.nwu.edu/-scnguplarrableS.hlml 1200 II. Jarmu? S. 119941. MelOdoloKiczne problemy zwią zane Z wer)jikacją mOlielu .. Wielkiej Piqlki ': "Przcghld Psychologiczny", I. 37, nr 1- 2. Jarmuż S.II995], Badania wer)fikujqce //locie/Wielkiej Piąlki Iw:1 Z zagadllieJi diagllo,\'tyki psychologicznej, pod reu. J. Brzezińskiego, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań..

(15) '. modelu Jarmuż. piąTki .... ii:;. S. [1998], ZaslOsOIwmie modelu" Wielk Pią tki" HI doborze i ocenie penoul'lu Iw:] Nowoczesne metod\' doboru i ocen)' personelu, pod red. T. Witkowskiego, PSB, Kraków. John O.P. [19901. "TIu' Big Pive" Pactor Taxollomy: Dimens;on (~lPers(Jn(Jlity in tlle Natura/ Lallguagc and ill Qucsriol/aric.\·]w:] flalldlmok ofPersonality: Thcor:v and Rl'sl'archc. L.A. Pervin (red.), Guilford Press, New York. Marszał- Wiśniewska M .. Jarmuż S. !1995], S\I'o!Jodnl' opis.1,' osohowo,<:Ci i /emperamclliti dzieci alnode! "Wil'lkh~j Piątki': .. Przegląd PsycllOlogiu.ny", l. 38, nr 1!2, McCrae R.R., Costa P.T. [19971. Persona/irv lhlir S'truclllre as a flUI1Ulf/ Uni\'i'r.m/, "American Psychologist". vol. 52. Neum,m G.A., Wagner S.H., Christiansen N.D. [19991, The ReJa/iol/sllip Betwcl'll Work-team Pasonality COl1lposirio!l (IIul11le Joh PClj'onnallce ofTeams, "Group & Organizalion Management", Thollsand Oaks, vo1. 24, March. Nosal C.S. 119971, Psycl/Ologiu decy::ji kadrowych. Strategie. Kryteria. Procedury, PSB, Kraków. Pecyna M.B.lI997], ZI/aczellie mode/u wielkiej piątki hl hadaniach o.whmvo:\:cl ludzi chorych, "Prl.cglqd Psychologiczny", t. 40. nr l/l.. Personality and Cogl/iri\'c Ahility as Predictors ąl Joh Search Among Emp/oyed MallaRfYS [20011. lW. BOlIdreau. WR. Boswell, T.A. ludge, RD. Bre!z, "Personnel Psycholog y", Durham, vol. 54, Spring. Picrce HI., Howard 1.M. [20(1I], The Big Five Quickslart: Ali IlIlroduClioll to Ihe Pi\'e- Factor Modd (~r Pcrso/lality for J-lu1tlall Re.wurce pJ"(~/e.\·sj(Jlla/s. http: //www.ccntacs.com/quic-ptl.hlm. Popkin N.C. [2001], The Piw-FaclOl" Model: Emergellce (~la Taxol1omic Model.!()I" Persona l i ty P.\"yc ho!ogy, hUp: I/www.personałilyrescarch.org/papers/popkins.html. Rohbins S.P.IIY9H]. Zachowania w orgallialCji, PWE, Warszawa. Schaub M., Tokar D.M. [1999], PaTIem.\" (~l [~'xpecfation Aboul Counseling: Re/ations to the Five- Facfor Mode/ (~l Persona/ify, ,,Journal ol' Counscl ing and Dcvclopmcnt", Alcxandria, vol. 77, Spring. Soldz S., Vaillan! G.E. [19991. The Big Fiv(' Personalily Trails alld Ihe Lile Cour"e: A 45-Yl'W' LOl1giwndif/al Stud)', "Journał ofRescarch in Personality", vol. 33. Szarota P. [19951, Po/ska lista prz-ymiotnikm..,ll (PLP): flarzędzie do diagnozy pi{'ciu wie/kich czynników ()sohowo,~cj, "Studia Psychologiczne", t. 33, nr 1~2, Instytut Psychologii PAN, Warszawa. Zawadzk i B., SZCl.cpniak P.. Strclau 1. [1995], Diagnoza ps:vchometrycZl1l1 pifCiu wie/kich czynników o.\"obowo.vd: Adap!m:Ja hVl'srionariu.\'za NEO-FF/ COsf}' i McCrae do wllfllnków polskich, "Studia Psychologiczne", t. 33, nr 1~2, Instytut Psychologii PAN, Warszawa. Zimhardo P.G., Ruch F.L. [19961. P,vyclw/ogill i życie. PWN, Warszawa.. Using Ihe "Big Five" Model in Employee Personalily Analysis That firms arc operating in an cllvironmcnt cvcr Illore intricatc, complcx and changeahlc Illcans lhat Iheil" succcss is 1110rc dependent on how tl:cir employecs fUllclion, Taking on an crnploycc I11cans, arter aIJ, cmployillg a whnle person; and not ouly their skills, cxpericncc and qualificaliol1s. It !"oIJows from Ihis that those I"cspotlsible for selcction and recruitmcnt.

(16) RenaTa Willk/{!r. continuall y attcmpt 10 cmpk1y pcrsol1:tlity mcasurCnlcnt tools in llsscssing a c~mdid.ltc· s suitability for a post. Thc articlc prcscnts the "Big Fivc" model. whi ch (bcsidcs R.B. CattclJ's 2ó -factor and UJ. Eyscnck's 3-factor modcls) bclongs to the group ol' fa ctor thcorics. Thc casc with which var ious persona lity variabies C'1Il be Illcasurcd using thi s modcl. and ils confirmcd Icvcl ol' rcliabilily in mak ing concel prcd iclions. points 10 thc hi gh runctional valuc ol' the NEO -PI 4ucstionnairc as a 100 1 for selccling and cvaluating pcrsonncl..

(17)