Wiesława Kordczuk
Archiwum Rękopiśmienne Marii
Dąbrowskiej w Muzeum Literatury
im. Adama Mickiewicza
Biuletyn Polonistyczny 19/4 (62), 45-48
związane z A ndrzejem Towiańskim i grupą jego uczniów (m .in . p re z e n to wany na wystaw ie Romantyzmu p o rtre t Napoleona p ęd zla W. W ańkowicza); listy H. S ienkiew icza do W oronieckich (ok. 50 lis tó w ); ofiarow ane p rz e z W. K apera lis ty J. Tuwima (ok. 30 lis tó w ); ręko pisy sztu k T . Różew i cz a; ręk o p isy w ie rsz y i k o respondencja M. Ja stru n a : archiwum okupacyj ne "W isły"; archiwum L . K ruczkow skiego; arch iw a K. l . G ałczyńskiego i J. Z aw ieyskiego; przedw ojenne archiwum J. P rz y b o s ia . S ta ła ek sp o zy c ja Muzeum pow iększyła się o gabinet M. W ańkow icza, otw arty w m iesiąc po śm ierci p is a r z a .
Działem specjalnym i system atycznie ro z szerz an y m je s t fonoteka z a w ie ra ją c a "głosy p is a rz y polskich" - wypow iedzi, re c y ta c je w łasnych u t w orów , audycje pośw ięcone im i ich tw ó rc z o śc i, k o n certy p oezji w wy konaniu wybitnych aktorów .
Bogate i pom nażające się z roku n a ro k zbiory Muzeum, zw łaszcza dotyczące Romantyzmu i d w u d ziestolecia m iędzywojennego, stw a rz a ją
sze ro k ie m ożliw ości p ra c y naukow ej, k tó rą zam ierza się u ją ć w pewne ram y o rg a n iz acy jn e . P lanuje się zorganizow anie dwu p racow ni: O k resu Romantyzmu i L ite ra tu r y XX w ieku, k tó re prow adziłyby badania filo lo g ic z ne w o p arciu o grom adzone zb io ry . Ze względu n a c h a ra k te r tych o s ta t nich zam ierza się rów nież zorganizow ać pracow nię k o n serw acji p a p ie ru .
Muzeum kontynuuje zapoczątkow aną w latac h ubiegłych d ziałaln o ść w ydaw niczą: obok sta ra n n ie i pięknie wydanych katalogów wystaw u kazał się o statn io kolejny "B lo k-N otes" o ra z fo ld er "P o gab inetach ^.
1 Zob. BP z. 4 /7 5 / 5 8 / , s . 36 -39.
Dr Hanna Filipkow ska
ARCHIWUM RĘKOPIŚMIENNE MARII DĄBROWSKIEJ W MUZEUM IM. ADAMA MICKIEWICZA W WARSZAWIE
W r . 1966, w ro k po śm ierci M a rii D ąbrow skiej, sp ad k o b iercy , zgodnie z wolą p is a r k i, p rz e k a z a li spuścizn ę po niej Muzeum L ite ra tu ry im. Adama M ickiew icza. S p u ścizn a obejmuje przedm ioty pamiątkowe
b lisk ie autorce "Nocy i d n i", k tó re znalazły się w pokoju poświęconym jej pam ięci, k sięg o zb ió r p is a r k i, lic z ą c y ponad trz y i pół ty s ią c a w olu minów, o ra z archiwum ręk opiśm ienne. P rzedm ioty pamiątkowe i k się g o z b ió r są w łasn o ścią M uzeum, natom iast tr z e c ią c z ę ść spu ścizn y - a r c h i wum - spadkobiercy p rz e k a z a li w depozyt. M a te ria ły tu z a w a rte , znajd u jące się obecnie w stadium szczegółow ego opracow yw ania i katalogow ania, udostępniane są badaczom za zgodą i w iedzą spadkobierców .
Zdeponowane w Muzeum rę k o p isy są tylko c z ę ś c ią , acz b ard zo d użą, całego archiwum p is a r k i, gdyż w cześniej duża c z ę ść je j rękopiśm iennych zbiorów tr a f iła do B iblioteki U niw ersyteck iej w W a rsza w ie^ . Obejmują one następ u jące d ziały bogatego p is a rs tw a D ąb ro w skiej: p u b licy sty k ę, tw ó rczo ść p ro z a to rs k ą i d ra m a tu rg ic z n ą , p ra c e p rz ek ład o w e , d zien niki, a także dokumenty oso b iste i k o re sp o n d en cję.
P ub licy sty k a w yraźnie d z ie li się tem aty czn ie: n a sp o łecz n o -p o lity c zn ą, lic z ą c ą około 600 k a r t, i lite r a c k ą , w k tó re j z kolei ro z ró ż n ia s ię :
a) artyk uły o k u ltu rze i s z tu c e , gdzie znalazły się m .in . takie ty tu ły , ja k : "W obronie ideałów c y w iliz a c ji" , "T ech nika a hum anizm ", a także ro z w aża n ia o cz y te ln ic tw ie , te a tr z e , p ra c y p is a r z a ;
b) arty kuły o p is a rz a c h i k sią ż k a c h , m .in . o P r u s i e , W yspiańskim , Żerom skim , P rz y b o s iu , o poecie T adeuszu Sułkow skim , S teinb eck u, o "Nocy" A ndrzejew skiego, "Domu kobiet" N ałkow skiej, "L eśn ik u" Kunce w iczow ej; wiele z nich ukazało się w zb io rach "M yśli o sp raw ach i lu dziach" o ra z "P ism a ro z p ro s z o n e " ;
c) wypowiedzi autorki o w łasnej tw ó rc z o śc i, głównie w stępy i ko m entarze do opowiadań i dram atów (ta c z ę ść pu blicy sty ki lic z y około
1800 k a rt) ;
d) osobną g rupę stanow ią arty kuły o C o n rad z ie : an alizy jego tw ó r cz o ści i re c e n z je k siąże k o nim (ponad 300 k a r t ) ; w ięk szo ść z nich u k az ała się w k sią ż c e "S zk ice o C o n ra d z ie ";
"S zk ice z podróży krajow ych" z la t 1930-1938 (2Ó0 k a r t) z a w ie ra ją m .in . artykuły o K rynicy, K rzem ieńcu, Pom orzu (s p o ra ich c z ę ś ć d ru ko wana była w ów czesnej p ra s ie ) ; "S z k ic e z podróży zag ran iczn y ch " (370 k a rt) p rz y n o szą re fle k s je i sp o s trz e ż e n ia p is a rk i z pobytów w B elgii w 1910 i 1911 r . , w Jugosław ii w 1936 r . , w Związku
Radzieckim (po wojnie) i w NRD. R efleksje z pobytu z NRD uk azały się w formie książkow ej p t. "S zk ice z p o d ró ży ".
Z rękopisów re p re z e n tu ją c y c h tw ó rc zo ść p ro z a to rs k ą M a rii D ąbrow sk ie j, k tóre tra fiły do Muzeum, najw ięk szą c z ę ść stanow ią m ateriały i różne re d ak cje kolejnych rozdziałów pow ieści "P rzy go dy człow ieka m yś lącego" (około 1400 k a rt m aszynopisu z poprawkam i au to rskim i). Z "No cy i dni" natom iast posiadam y tylko 67 k a rt rę k o p isu - są to fragm enty tomu d rugiego, "W ieczne zm artw ienie".
W śród opowiadań (ponad 450 k a r t) znajduje się spo ro w czesnych prób p is a rs k ic h au to rk i "N ajdalszej d ro g i" , z la t 1914-1927, w w ięk sz o ś ci nie drukow anych; n iek tó re opow iadania są w p a ru naw et w e rs ja c h , k tó re , kolejno ze sobą porów nyw ane, d ają ob raz p ra cy p is a r k i, jej n ie ustannego dążen ia do p re c y z ji i ja s n o ś c i słow a.
Zachowały się też fragm enty przekładów w ie rsz y Em ila V e rh a e re n a o ra z 30 m łodzieńczych w ie rsz y D ąbrow skiej z la t 1915-1918; tylko kilka z nich było drukow anych.
D ram aty: " S tan isław i Bogumił. D ram at wysnuty z dziejów XI wieku" i "G eniusz s ie ro c y . Dram at w ysnuty z dziejów XVII w ieku", opatrzone są wypisam i i notatkam i z m ateriałów źródłow ych, a także wskazówkami dla r e ż y s e r a i aktorów (110 k a r t ) .
In te re su ją c e są - bo ukazują sty l i sposób p ra c y p is a rk i o ra z jej rz e te ln e i dokładne studiow anie tem atu - m ateriały w arsztato w e do p lan o wanego dram atu o B olesław ie Krzywoustym (43 k a rty ).
O sobna c a ło ść to "R o z d ro że . Studium n a tem at zagadnień w iejskich" i "M oja odpowiedź. R efleksje nad polem iką z > R ozdrożem « " (150 k a rt).
W śród p ra c przekładow ych c z ę ść n a jo b s z e rn ie js z ą stanow ią p ra c e dotyczące "D ziennika" Sam uela P e p y s a o ra z tłum aczeń C zechow a. Są to fragm enty p rz e k ła d u , no tatk i o au to ra ch i ep o c e , w ypisy z pom ocniczych le k tu r (około 150 k a rt).
B ard zo in te re su ją c e są "D zienniki" M a rii D ąbrow skiej, obejm ujące o k re s od 31 VII 1914 - 12 III 1958 r . O prócz o so b isty ch re fle k s ji n a ró ż n e tem aty z a w ie ra ją one w iele m ateria łu inform acyjnego o bieżących w y d arzen iach politycznych i k u ltu raln y ch , o spraw ach i lu d ziach . R ękopis lic z y około 6000 k a r t. Istn ie je też sporząd zon y p rz e z p i
s a rk ę m aszynopis "D zienników ", w pewnych p a rtia c h ro z s z e rz o n y w s t o sunku do rę k o p isu .
Około 10 000 k a rt lic z y k o re sp o n d en cja M a rii D ąbrow skiej. S ą w śró d niej lis ty do niej od n ajb liż sz e j rodzin y - od m ęża, M a ria n a D ą b ro w sk ie go, od s ió s tr i dalszy ch krew nych (najw ięcej od s io s tr y H eleny H epke), od p rz y ja c ió ł i znajomych z różnych okresów ży cia p is a r k i, od lite ra tó w i tłum aczy (m .in . lis ty C zesław a H e ra a s a , K azim iery lłłakow iczów ny, Jaro sła w a Iw aszk iew icza, Anny K o w alsk iej, Juliana P rz y b o s ia , K azim ierza W ierzy ń sk ieg o , W ojciecha Ż ukrow skiego). Jest w iele listó w od c z y te ln i ków, zarów no w k ra ju , ja k z a g ra n ic ą . O sobną p a r tię stanow ią lis ty wy daw nictw polskich i obcych o ra z lis ty ZL P i Z A iK S -u.
W archiwum p is a rk i zachow ało się 'te ż około 300 umów w ydaw niczych. W grupie dokumentów o so bistych znajdują się św iadectw a szk o ln e, k a le n d a rz y k i, n o tesy i szkicow niki p is a rk i o ra z dyplom Nagrody P a ń stw o wej 1 sto p n ia, p rzyznanej M a rii D ąbrow skiej w 1955 r . , i akt n adania jej w r . 1957 -doktoratu h o n o ris c a u sa U n iw ersytetu W arszaw sk ieg o .
Archiwum obejmuje także ry s u n k i, ak w arele (około 260 sztuk) i s z k i ce M a rii D ąbrow skiej - w p rz e w a ż a ją c e j w ięk sz o ści Są to m artwe n a tu ry z kwiatam i i p e jz a ż e . Ponadto w Muzeum znajduje się ponad 1500 foto g ra fii p is a rk i i osób jej b lisk ic h , a także m ie jsc , w k tó ry ch p rz eb y w ała .
Ogromne objętościow o je s t te ż archiwum wycinków, w dużej c z ę ś c i zgrom adzone p rz e z samą p is a rk ę .
^ Zob. "B iuletyn P o lonistyczn y" 1976/3 (61), s . 9 5-98.
O p racow ała
mgr W iesław a K ordaczuk
LITERARIA WŚRÓD NABYTKÓW RĘKOPIŚMIENNYCH BIBLIOTEKI KÓRNICKIEJ (1945-1975)
S to p ię ć d z ie sią t la t tem u, je sie n ią 1826 r . , T ytus D ziałyński s p ro w adził swe zbiory do K órnika i w tymże ro ku z a czą ł je udo stęp niać
