Trzeci sezon badań stanowiska 19 A w Chełmie, ul. Krzywa 32/34

Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. III, 1998

St a n is ł a w Go łub

Tr z e c i s e z o n b a d a ń s t a n o w i s k a

19 A

32/34

W roku 1997 kontynuow ano rozpoczęte w 1995 r. nadzory budowlane i badania w ykopaliskow e na tym sta­ now isku (S. Gołub 1996; 1997a; 1997b ). Prace prow a­ dzono we w schodniej części stanow iska. Przebadano cztery obiekty. Dwa z nich były znane w cześniej i do­ kończono ich eksplorację.

O biekt 9 - prostokątna w planie jam a gospodarcza z okresu wczesnego średniow iecza, zawierała liczny m a­ teriał ceramiczny. W yeksplorow ano jej w schodnią część. O d góry została zniszczona przez now ożytny wkop, być m oże śmietnisko. W dolnych w arstw ach w śród zabyt­ ków przew ażała ceram ika, kości zw ierzęce, kilka metali i osełka (ryc. 1: 6). S ą to m ateriały jednorodne chronolo­ gicznie, datowane na X II-X III w.

Z akończono eksplorację obiektu 10, śm ietniskow ej jam y, datowanej na X V I-X V III w. Podobną funkcję spe­ łn ia ł częściow o w yeksplorow any obiekt nr 22. P rze­ m ieszane w ypełnisko zaw ierało zabytki z okresu n o ­ w ożytnego.

N ajw ażniejszych odkryć dokonano w SE części sta­ now iska. Niestety z pow odu posadow ienia w tym m iej­ scu narożnej ławy fundam entow ej, badania były w yjąt­ kow o utrudnione. W odległości około 10 m na SE od obiektu 21 - studni odkrytej w 1996 r., znajdow ał się podobny obiekt, oznaczony nr 23 (S. Gołub 1997). N owa studnia, w planie prostokątna, na głębokości 4 m m iała w ym iary 1,4 m x 1,1 m. B yła także wykuta w kredow ym calcu, zasypisko zawierało dużą ilość m ateriału zabyt­ kow ego. Jej górną część zniszczył now ożytny śm ietnik; głębokość można rekonstruow ać tylko do 5-6 m. Z za­ sypiska wydobyto: 430 fragm entów ceram iki, 19 ułam ­ ków szkła, 3 fragmenty cegieł, 5 fragm entów kafli, 1 nie­ o k reślony przedm iot z żelaza i 11 fragm entów kości zw ierzęcych. Wśród 18 zabytków w ydzielonych domi- nująnaczynia prawie całkow icie w yklejone (ryc. 1: 3, 4). Znaleziono 1 fragment żelaznej ostrogi oraz dwa uni­ kalne zabytki. Pierwszym je s t nie m ająca analogii m i­ niatura średniowiecznej książki, w ykonana w kredzie (!), o w ym iarach 6 x 4 cm i grubości 16 mm, z w yrzeźbiony­

mi okuciam i i zaznaczonym i kartkam i (ry c.l: 5). D ru­ gim je st puchar ze szkła o w ysokości 20 cm, na pustej nóżce, zdobiony w dolnej części ornam entem guzków (ryc. 1: 1) . M ateriały te datują zasypanie obiektu na dru­ gą połow ę X VI i pierw szą połow ę XVII w. Śm ietnisko z górnej części obiektu 23 je st znacznie późniejsze.

W obec odkrycia dw óch takich specyficznych obiek­ tów, 21 i 23, położonych w pobliżu siebie, bez śladów obecności wody, zastanaw iano się nad ich inną funkcją niż nie dokończone studnie. Pod uw agę m ogły być bra­ ne loszki na żywność. Jednak obserw acje: znaczna głę­ bokość, brak śladów żyw ności i kości na dnie, kształty zw ężające się w przekroju lejkow ato do 0,9 m, nie w y­ stąpienie fundam entów dom ostw m ieszkalnych w obrą­ bie obiektów, w ykluczają tak ą hipotezę. N a razie m ożna sądzić, że były to próby w ykonania studni, przerw ane z jak ich ś powodów, na różnych głębokościach.

B a d a n ia a rc h e o z o o lo g ic z n e m a te ria łu k o stn eg o z obiektu 21 w ykonane przez A. L asotę-M oskalew ską, w ykazują, że mam y do czynienia tutaj z typem konsum p­ cji żydow skim , bez obecności w składzie gatunkow ym świni. M otyw y zdobnicze (talerz z ornam entem ryb), m ałe obrzędow e naczynka, bliskość najstarszej w C heł­ m ie synagogi (kilkadziesiąt m etrów na N W od stanow i­ ska), w skazują na przynależność obu obiektów do gm i­ ny żydow skiej (S. G ołub 1997b). B ogactw o ceram iki i w yrobów ze szkła w w y p ełn isk ach obiektów m oże w iązć się z w ym ianą zastawy, k tórą stosow ano w celach obrzędow ych w śród tej ludności.

Jednocześnie objęto ochroną konserw atorską odkryty i przebadany w cześniej obiekt 10 - dw upoziom ow e od­ cinki podziem i kredow ych (S. G ołub 1997a). Dzięki In­ w estorow i w ydzielono oddzielną piw nicą we w znoszo­ nym budynku i w ykonano w ejście z niej do korytarzy kredow ych.

Wyniki trzech sezonów prac na tym stanowisku po­ twierdziły tezę o złożoności i wielopłaszczyznowym prze­ biegu procesów osadniczych w różnych okresach chro­ nologicznych, kum ulujących się w tej części miasta.

2 2 2 St a n is ł a w Go ł u b

Tr z e c is e z o n b a d a ńs t a n o w is k a 19 A w Ch e ł m i e, u l. Kr z y w a 32/34 223

Lit e r a t u r a

D z i e ń k o w s k i T., G o ł u b S.

1997

Chełm, ul. Krzywa 32/34, stanowisko 19 A, se­

zon 1997. Dokumentacja z badań ratowniczych

wykopaliskowych i nadzorów archeologicznych,

mps PSOZ Chełm.

G o ł u b S.

1996 Badania stanowisk z okresu wczesnego średnio­ wiecza w Chełmie, APS, t. 1, s. 127-128. 1997a Drugi sezon badań stanowiska 19 A w Chełmie,

ul. Krzywa 32/34, APŚ, t. 2, s. 174-177. 1997b Badania archeologiczne chełmskich studni za­

bytkowych, R. Chełm., t. 3, Chełm, s. 369-381.

St a n i s ł a w Go ł u b

T h e T h i r d F i e l d S e a s o n a t

32/34

19A,

While continuing the excavations in the eastern part of the site, the exploration of an early Medieval pit (feature 9) was completed. The most important was the partial examina­ tion of a rectangular well (feature 23) which yielded numerous finds datable to the 16th-17th centuries. Among them there was a miniature book carved in chalk. A similar feature was

found 10 m away in 1996 (feature 21). These (probably unfini­ shed) wells could be associated with a Jewish commune. The­ re are also the earlier discovered two-levelled underground passages made in chalk, to which there was an entrance from the cellar of the present building.