D w u n a s t y s e z o n b a d a ń s t a n o w i s k a 3 5 w Ka r m a n o w i c a c h, p o w. Pu ł a w y Jo l a n t a N o g a j- Ch a c h a j
W roku 1999 kontynuow ano prace w ykopaliskow e na cm entarzysku i osadzie K PL w Karm anow icach, gm. W ąwolnica, niszczonym przez orkę i silne naturalne pro cesy erozyjne, finansow ane przez K atedrę Archeologii UM CS. C elem ich było rozpoznanie terenu przyległego od strony północnej do badanej w roku ubiegłym osady. B a d a n ia m i w y k o p a lisk o w y m i o b ję to o b sz a r o k o ło 125 m 2. Prace w ykopaliskow e m iały ograniczony cha rakter, w ynikający z gatunku upraw porastających ob szar działki. W ykopy założono jed y n ie w m iejscach w y znaczonych przez w łaściciela (ryc. 1). D odatkow o w y konano 35 odw iertów geologicznych um ożliw iających rozpoznanie układu w arstw na stanow isku.
Stanow isko 35 w K arm anow icach położone je st na stoku i w ierzchow inie rozległego garbu, otoczonego ze w szystkich stron dolinam i i rozległym i obniżeniam i. Południow a, dolna granica stanow iska w ystępuje na wy sokości około 202,0 m n.p.m. Tutaj zostało odkryte cm en tarzysko. Od kilku lat prace koncentrują się w części w ierzchow inow ej garbu, na w ysokości około 206,0-213,0 m n.p.m. gdzie zlokalizow ana została osada KPL. W ykopy zostały założone w kulm inacyjnej części wzgórza. W trakcie prac w yeksplorow ano kilka zalega jących nad sobą warstw. P ierw szą z nich stanow ił hu mus o m iąższości 20-25 cm (I). Był on barw y szarej i za w ierał niezbyt dużą dom ieszkę części organicznych. Pod nim zarejestrow ano obecność słabo w ykształconej gle by kopalnej, o m iąższości kilku do kilkunastu cm (II). Szczegółow a analiza stratygraficzna pozw ala datować ten poziom z dużym praw dopodobieństw em na wczesne średniow iecze (J. N ogaj-C hachaj 1997; 1998). G leba w ykształciła się na podłożu utw oru lessopodobnego bar wy beżow o-szarej, zw anego dalej deluw ium (III). W ar stw a ta zaw ierająca znaczną ilość różnej wielkości frag m entów ceram iki, odłupków krzem iennych i niezbyt wielkiej ilości drobin w ęgla drzew nego posiadała m iąż szość około 20-30 cm. Stanow ią j ą osady przetranspor towane z innego m iejsca stanow iska, zdeponow ane na w tórnym złożu w w yniku działania różnych czynników zew nętrznych. W trakcie badań w arstw y III (deluwium ) wykonano szczegółow ą, trójw ym iarow ą planigrafię m a teriału zabytkow ego. W je j w yniku zarejestrow ano na pow ierzchni około 100 m 2 około 350 artefaktów. W stęp ne w iercenia pozw alają w nioskow ać, że w arstw a delu wium nie tworzy jednolitej powłoki, lecz występuje w po staci rozległych płatów, szczelnie m askujących starsze podłoże. W różnych częściach stanow iska stw ierdzono istnienie obiektów archeologicznych zarów no w kopa
nych w deluw ium , ja k i zagrzebanych pod nim — są to dołki posłupow e, fragm enty jam .
W arstwa III zdeponow ana została na lessie barw y in tensywnie rudej (IV), który stanowi poziom wmywania starszej, zniszczonej (ogłowionej) gleby. Poziom jej za chow ał się także w rozległym obniżeniu na działce 68/2 oraz 75/1, został natom iast praw ie zupełnie zniw elow a ny na działce 67/1, gdzie w roku poprzednim stw ierdzo no istnienie osady KPL.
W w ykopie V, VA, VB pod deluw ium zarejestrow a no obecność utw oru barw y intensyw nie czarnej i czar- no-siw ej, silnie zglinionej (V). Początkow o został on potraktow any ja k o spetryfikow ana w arstw a kulturowa. Jednak dalsze obserw acje geom orfologiczne i archeolo giczne w skazują, że utw ór ten stanowi w ypełnisko bez odpływow ego zagłębienia typu w ym ok, charakterystycz nego dla wierzchow in lessow ych Płaskow yżu N ałęczow skiego (H. M aruszczak 1983). W zagłębieniu tym w bar dziej w ilgotnych okresach holocenu stagnow ała woda, która w trakcie istnienia osady K PL m ogła być przezna czona do pojenia zw ierząt.
O dkryty m ateriał zabytkow y je st dość bogaty, lecz znacznie rozdrobniony. Stanow ią go fragm enty wylewów i den naczyń, przęślik (ryc. 2), odłupki z krzem ienia św ie ciechow skiego, w ołyńskiego i pasiastego a także frag m enty żaren, rozkruszonych i rozw leczonych na dużej pow ierzchni. Pochodzi on zapew ne ze zniszczonej czę ści osady, położonej niegdyś na najw yższym w yniesie niu garbu lessow ego. M ogłaby być ona najm łodszym ogniw em osadnictw a pucharow ego na stanowisku.
Prace prow adzone w 1999 roku ponow nie udow od niły, że pierw otna pow ierzchnia stanow iska w yglądała zupełnie odm iennie od w spółczesnej. O dkryta kolejna w arstw a deluw ialna dostarcza cennych inform acji o pro cesach z a c h o d z ąc y c h w p rz e sz ło śc i n a stan o w isk u . W św ietle najnow szych obserw acji m ożna stwierdzić, że osada K PL je st w o w iele w iększym stopniu zniszczona, niż m ożna było początkow o przypuszczać. W yniki prac w ykopaliskow ych ostatnich sezonów pow alają w yróż nić oprócz istnienia kilku faz osadniczych K PL, także kilka etapów ich niszczenia. E tapy te są zakodow ane w osadach deluw ialnych odkryw anych w różnych czę ściach stanow iska. P ierw szy z nich, spow odow any od- lesieniem stoku przypadałby jeszcze na okres subbore- alny i rodzielałby najstarszą i środkow a fazę osadnictw a KPL. Drugi w ystąpiłby bezpośrednio po zakończeniu funkcjonow ania osady u schyłku neolitu. Trzeci należa łoby wiązać z w czesnym średniow ieczem .
Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j R y c . 1. K a rm a n o w ic e , st a n . 3 5 . P la n z b io rc z y wy k op ó w z a ło ż o n y c h w 19 99 ro ku na d z ia łc e 6 1 /1 . 1 - g ra n ic e d z ia łk i; 2 - w y k o p y z a ło ż o n e w 19 99 r. ; 3 - zas ięg w y m o k u .
5 0 Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j
Lit e r a t u r a
M a r u s z c z a k H.
1983 Procesy rzeźbotwórcze na obszarze Polski w okresie ostatniego zlodowacenia i w holoce- nie [w:] Człowiek i środowisko w pradziejach, Warszawa.
N o g a j - C h a c h a j J.
1997 Dziewiąty sezon badań na stanowisku 35 w Kar manowicach, woj. lubelskie, APŚ, t. 2, s. 16-23. 1998 Dziesiąty sezon badań cmentarzyska i osady
KPL na stanowisku 35 w Karmanowicach, woj. lubelskie, APŚ, t. 3, s. 30-35.
Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j
Th e Tw e l f t h Se a s o n o f Ex c a v a t i o n s in Ka r m a n o w i c e, Si t e 3 5 , Pu ł a w y Di s t r i c t
In 1999 the excavations at the cemetery and the settle ment from the Funnel Beaker culture in Karmanowice were continued, as land cultivation and strong natural erosion pro cesses are destroying the site. The aim for this season was to examine the area adjacent to the northern part of the settle ment, which was studied in the previous season. The excava tions covered an area of about 125 sq. m.
The trenches were set up at the culmination part of the hill. In the process of the excavations a couple of cultural lay ers were explored. These were: the humus (I), weakly develo ped fossil soil which can be dated to the early Middle Ages (II), a layer of loess deluvium containing numerous fragments
of ceramic and flint items connected with the Funnel Beaker culture (III), a level of inluvium of another fossil soil (IV). The deluvium, originating from a destroyed settlement effectively masked the former surface of the site. Under the loess-like dust a considerable indentation was found, which had been filled with water in the Sub-Boreal period. It may have served as a water source for the domestic cattle in the Neolithic. It was also possible to uncover remnants o f archaeological features under the deluvium and some which were dug into it. Further examination might determine the dating and the function of these features.
