PE31<)ME
B cTaTbe npoBeAeH aHam..n nonyYeHHbiX AO c111x nop AaHHbiX no npO.RBJleHIII.fłM MOJ11116AeHIIITOBO~ MIIIHepanlll-3al.4111111 B npeAeJlaX rpaHIIITHOrO CTWerOMCKOrO MaCCIIIBa. Oco6oe BHIIIMaHIIIe o6pall.leHO Ha pa~OH nawOBIIIL.4, rAe B n.RTIIIAeC.RTbiX roAax 6b1Jllll npoBeAeHbl reonoro-pa3-BeA0'-1Hble pa60Tbl OAHO~ TO'-IKIII MOJ11116AeHIIITOBO~ MIIIHe-pa111113al.4111 111.
Pe3YllbTaTbl aHaJ111130B noBepxHOCTHO~ reoxiiiMIIIYecKo~ CbeMKIII, a TaK>Ke pe3ynbTaTbl aHaJ111130B 6ypOBbiX KepHOB 1113 pa~OHa nawOBIIIL.4, 6b1Jllll CHOBa pa3pa60TaHbl C npiiiMeHe-HIIIeM KOMnłOTepHO~ TeXHIIIKIII. 5b1Jllll nonyYeHbl HOBble 111H<f>opMal.4111111, KOTOpble CAeJlaJllll B03MO>KHbiM OnpeAeJleHIIIe B03MO>KHOCTe~ HaXO>KAeH III .fi MeCTOpO>t<AeH III III MOJ11116Ae-HIIITa MeAHO-MOJ11116AeHOBO~ <łJopMal.4111111 B CTWerOMCKO~ rpaHIIITHOM MaCCIIIBe. Ha 3TIII B03MO>KHOCTIII yKa3biBaK>T:
cTpyKTypHa.R no31111.4111.fł pa~oHa c pacnpoCTpaHeHIIIeM MOniii-6AeHIIITa, HaXOA.Rll.leroc.R B npeAenax Kpyroo6pa3HO~ cTpyK-TYPbl PorOBHIIIL.4bl, Manoe 3p03IIIOHHoe cpe3aHIIIe rpaHIIITa B CeBepo-3anaAHO~ '-taCTIII, O '-IeM CBIIIAeTeJlbCTByeT Henon-HOe OTKpbiTłlle Ha nOBepXHOCTIII 30H MIIIHepa111113a1.4111111 B pa~O He nawOBIIIL.4, pa3BIIITIIIe MeTaCOMaTIII'-teCKIIIX npo1.4eCCOB, conyTCTBYK>ll.IIIIX MOJ11116AeHIIITOBO~ MIIIHepa111113a1.4111111 B <f>op-Me <f>eJ1bAWnaTIII3al.4111111, anb6111TIII3al.4111111, OKBapl.4eBaHIII.fł. III 6epe3111TIII3al.4111111, pacnpocTpaHeHIIIe MOJ11116AeHIIITOBO~ MIII-Hepa111113al.4111111 B .ą>opMe WTOKBepKOB, a TaK>t<e npeo6naAa-HIIIe MOJ11116AeHa III MeAIII B npeAenax MIIIHepa1111130BaHHO~ 30Hbl.
Pa~oH nepcneKTIIIBHbllii All.R Haxo>t<AeHIII.fł MecTopo>t<-AeHIII~ MOJ11116AeHa OXBaTbiBaeT Tepp111TOp111K> CeBepo-3a-naAHO~ '-taCn1 CTWerOMCKOrO MaCCIIIBa nOBepXHOCTIII OKOJlO
120 KM2•
MAREK MUSZYŃSKI, LUCYNA NATKANIEC-NOWAK
Akademia Górniczo-Hutnicza
UTWORYDYFERENCJACYJNEW DIABAZACH Z
PODŁOŻAMONOKLINY
ŚLĄSKO-KRAKOWSKIEJ.
Diabazy są stosunkowo pospolicie napotykane wierce-niami w podłożu monokliny śląsko-krakowskiej. Stwier-dzono je m.in. w otworze WB-86 w Strzegowej - około
3,5 km na NW od Wolbromia, poniżej ilasto-okruchowych utworów staropaleozoicznych (sylurskich ?) (ryc. 1). Prze-wiercono ponad 70-metrowy odcinek tych skał (387
,5- CZWARTO-RZ D (/)
:::
a:: 1-STARSZY PALEOZOIK l SYLUR?) WB-86 GŁĘBOKOŚĆ lm l o 100 200 300 l l l l l l 400 450 WB-86.
Y : ~ Y: l
-'1- -t--'< .>y Y. l
"\-.>y~
r
D STRZEGOWA WOLBROM o O 1 km ~ l:ód>l1
l =-=-1
21=-=1
3 ~4 ~5L:2J
6 • 7l
>y- 9 ~ 10 UKD 552.323 .5( 438.232+
438. 312)460,0 m), nie osiągając ich spągu. W profilu tym występują
diabazy augitowe - podobnego typu jak opisane przez T. Wiesera (8) i W. Rykę (4) z okolic Mrzygłodu-Zawier
cia.
W chemicznej klasyfikacji skał wulkanicznych (9) punkty projekcyjne diabazów ze Strzegowej układają się
w polu sodowych· trachybazaltów - w pobliżu granicy z alkalicznymi bazaltami (ryc. 2 - punkty l, 2). Skały te są barwy ciemnoszarozielonkawej, drobno- lub fragmen-tami średniokrystaliczne, ujawniające pod mikroskopem zmienną strukturę diabazową (apointersertalną, ofitową,
intergranularną), a miejscami drobnoporfirową; o zbitej i bezkierunkowej teksturze.
Zasadniczymi ich składnikami są plagioklazy ( oligo-klaz - zasadowy andezyn), chloryty oraz klinopirokseny (augity); podrzędnie występują: kwarc, uralit, minerały
rudne (magnetyt, ilmenit, śladowo rutyl, tytanit), biotyt i hydromiki (tab. I). Diabazy ze Strzegowej są ponadto fragmentami w różnym stopniu zmienione, głównie przez albityzację-, uralityzację, chlorytyzację, serycytyzację i
kal-cytyzację oraz odcinkami silnie zaburzone dynamicznie
Ryc. l. Profil otworu wiertniczego WB-86 oraz jego lokalizacja
l - piaski i żwiry, 2 - łupek ilasty, 3 - mułowiec, 4 - wapień,
5 - dolomit, 6 - diabaz, 7 - miejsca opróbowania, 8 - od-cinki badanych utworów dyferencjacyjnych, 9 - miejsca występo wania szczelinowych żyłek mineralnych, l O - strefa
zbrekcjo-wania i intensywnych przeobrażeń skał
Fig. l. Lithostratigraphica/ co/umn oj boreho/e WB-86 with a
/oca-tion sketch
- sands and gravels, 2 - clayey shale, 3 - silstone, 4 -
limestone, 5 dolomite, 6 diabase, 7 sampling points, 8 -section with examined differentiates, 9 - sites of occurrence of fissured minerał veins, l O - zone of breccia and intensive
l
Ol d ~ ;f. 18o
-:2 + 14 o J' 3 10 40 50 60 70 80 [Si20] %wag. Ryc. 2. Chemiczna klasyfikacja skal wulkanicznych (9), z nanie-sionymi punktami projekcyjnymi diabazów ze Strzegowej orazwy-odrębniających się wśród nich utworów dyferencjacyjnych l, 2 - diabazy, (próbki z głęb. 396m i 439 m), 3 - fragment skały
o wykształceniu pegmatoidalnym z czerwonymi skaleniami alka-licznymi (próbka z głęb. 443 m), 4 - żyłowa forma zawierająca
czerwone skalenie alkaliczne (próbka z głęb. 439 m); pola na dia
-gramie: I - pikrobazalt, II - tefryt i bazanit, III - fonotefryt,
IV - tefryfonolit, V - fonolit, VI - bazalt, VII - trachybazalt, VIII, IX trachyandezyt, X alkaliczny trachit i trachit, XI -bazaltoandezyt, XII - andezyt, XIII - dacyt, XIV - alkaliczny
ryolit i ryolit
Fig. 2. Diagram oj chemical classification oj igneous rocks (9). Projection points for the diabases from Strzegowa with distincted
differentiates
l, 2 - diabases (Strzegowa WB-86, depth 396m and 439 m respecti-vely), 3 - a fragment of pegmatoidal rock with red alkali feld-spars (Strzegowa WB-86, depth 443 m), 4 - vein form with red alkali feldspars (Strzegowa WB-86, depth 439 m); field s on t he diagram: I - pyrobasal te, II - tephrite and basani te, III - pho-notephrite, IV - tephriphonolite, V - phonolite, VI - basalte,
VII - trachybasalte, VIII and IX - trachyandesite, X - alkali trachyte and trachyte, XI - basaltoandesite, XII - andesite,
XIII - dacite, XIV - alkali rhyolite and rhyolite
Tabela
SKŁAD MINERALNY DIABAZÓW
I WYODRĘBNIONYCH WŚRÓD NICH UTWORÓW
DYFERENCJACYJNYCH Z OTWORU WIERTNICZEGO
WB-86 ZE STRZEGOWEJ (w % obj.)
Fragment Zyłowa
Diabaz - skały o wy- forma
kształceni u zawierająca
zasadniczy
pegmatoidal-czerwone
Składniki typ skały; nym z czerwo- skalenie
próbki nymi
skale-z głębokości niami alkalicz-nymi; próbka alkaliczne;
próbka 439 m z głębokości z głębokości 443 m 439 m plagioklaz 54,4 (oligoklaz- an-dezyn) albit - 70,6* 74,6** K-skaleń -klinopiroksen (augit) 13,4 - -chloryt 20,8 15, l 14,2 kwarc 2,0 3,6 7,9 uralit 0,6 0,5 1,7 minerały rudne 2,5 6,3 1,3 kalcyt 2,7 3,4 <1;1 miki - hydro-miki
!
3,6 0,5 0,3 suma: 100,0 100,0 100,0*, ** - udziały poszczeg<;>lnych typów skaleni są niemożliwe
do precyzyjnego oheślenia metodą mikroskopową (* - skalenie
alkaliczne wystrpują w zbliżonych ilościach lub przeważają nad plagioklazami; ** - skalenie alkaliczne wyraźnie przeważają nad
plagioklazami)
-(ryc. 1). Przecinają je liczne żyłki szczelinowe zbudowane
z kalcytu, kwarcu, chlorytów, adularu i barytu.
Specyficzną jednak cechą diabazów ze Strzegowej jest występowanie w nich starszych od żyłek szczelinowych form żyłowych (ryc. 3-A), wyróżniających się czerwoną barwą wyraźnie kontrastującą z szarozielonkawym tłem skały.
Czerwony składnik pojawia się ponadto w
grubiejkrysta-licznych (ryc. 3-B), pegmatoidalnych partiach tych skał.
Na czerwone żyły w diabazach ze Strzegowej zwracał
uprzednio uwagę C. Harańczyk (1, 2, 3), określając je
wstępnie jako albityty bądź albitofiry. W innych wystąpie
niach skał diabazowych podłoża monokliny śląsko-kra
kowskiej analogicznych form żyłowych dotychczas nie
obserwowano.
Chcąc szczegółowiej rozpoznać te utwory i wyjaśnić ich genezę poddano je badaniom mikroskopowym, rentgeno-graficznym, spektroskopowym w podczerwieni oraz che-micznym.
Ryc. 3. Utwory dy{erencjacyjne w diabazach ze Strzegowej (otwór wiertniczy WB-86)
Ż - żyłowa forma zawierająca czerwone skalenie alkaliczne, P -fragment pegmatoidalny -skały z czerwonymi skaleniami alkalicz-nymi; A - próbka z głęb. 439 m, B - próbka z głęb. 443 m Fig. 3. Differentiates within the diabases from Strzegowa (borehole
WB-86)
Ż - a vein form with red alkali feldspars, P - a fragment of pegmatoidal rock with red alkali feldspars, A - sample from
the depth of 443 m
135
UTWORY ŻYŁOWE
Formy te mają zmienną miąższość, od kilku do
kilku-dziesięciu milimetrów, niezbyt ostre granice z otaczającą skałą (ryc. 4) oraz zróżnicowane kształty. Z obserwacji
mikroskopowych wynika, że są one zbudowane w ponad
70% obj. z plagioklazów, pobocznie ze skaleni potasowych,
kwarcu i chlorytów (tab. 1). Składnikom tym towarzyszą
drobne ilości amfiboli (uralitu), minerałów rudnych
(mag-netytu i śladowo ilmenitu, tytanitu, rutylu, pirytu i
chalko-pirytu) oraz kalcytu. Listewki plagioklazów mają zmienną
Ryc. 4. Żyła dy(erencjacyjna w diabazie ze Strzegowej z czerwonymi
skaleniami alkalicznymi. Otwór wiertniczy WB-86, próbka z głęb.
439 m. Światło przechodzące, l polaroid, pow. 4x
Fig. 4. Differentiated vein in diabase from Strzegowa with red
alka/i feldspars. Borehole WB-86, depth 439 m. Transmitled light,
l polaroid, x 4
Ryc. 5. Drobnoporfirowa struktura żyłowego utworu
dyferencyj-nego z diabazu ze Strzegowej. Widoczne listewki plagioklazów w
otoczeniu mikrokryst~licznej masy zbudowanej ze skaleni
alka!icz-nye,h. Otwór wiertniczy WB-86, próbka z głęb. 439 m. Światło
prze-chodzące, polaroidy skrzyżowane, po w. 65 x
Fig. 5. Fine porphyric texture of a differentiated vein from the diabase of Strzegom. Visible !ists of plagioclases in surrounded microcrystalic mass formed by alka/i feldspars. Borehole WB-86,
depth 439 m. Transmitled light, crossed polaroids, x 65
wielkość od 0,025 do 0,25 mm, a sporadycznie do l ,5 mm, co nadaje strukturze omawianych utworów charakter nierównokrystaliczny, a fragmentami drobnoporfirowy (ryc. 5).
Skład plagioklazów jest zmienny - od niemal czystego
albitu (drobne osobniki i obwódki regeneracyjne) do kwaś
nego andezynu (fenokryształy), przy przewadze osobników
odpowiadających albitowi. Krzywa spektroskopowa w podczerwieni, z silnie zaznaczonymi czterema pasmami
2
1800 1600 1400 1200 1000 800 700 600 500
Ryc. 6. Krzywe spektroskopowe w podczerwieni
- treść żyłowej formy dyferencjacyjnej z czerwonymi skaleniami alkalicznymi z diabazów ze Strzegowej (próbka z głęb. 439 m), 2 - albit żyłowy z otworu A-10 koło Mrzygłodu (próbka z głęb.
331 m). Q - pasma pochodzące od domieszki kwarcu
Fig. 6. /nfrared spectroscopy curves
- contents of differentiated vein form with red alkali feldspars from the diabases of Strzegowa (sample from the depth of 439 m), 2 - vein a1bite from borehole A-10 near Mrzygłód (samples from the depth of 331 m); Q - strips caused by admixture o f quartz
Tabela II
SKŁAD CHEMICZNY DIABAZÓW
I WYODRĘBNIONYCH WŚRÓD NICH UTWORÓW
DYFERENCJACYJNYCH Z OTWORU WIERTNICZEGO WB-86 ZE STRZEGOWEJ
(w % wag.) Fragment
Diabaz - zasad- skały o wy- Żyło~a ~orma
niczy typ kształceni u
pegmatoidal- zawierająca
skały; czerwone
ska-nym z czerwo- lenie alka-·
Składniki nymi skale- liczne; próbka niami
alkalicz-próbki z głębokości nymi; próbka z głębokości 396 m 439 m z głębokości 439 m 443 m l 2 3 4 Si02 47,00 46,84 52,12 63,70 Ti02 0,97 1,00 1,13 0,16 Al203 19,94 14,82 14,28 19,65 Fe203 9,53 9,53 8,08 4,36 M gO 6,77 12,37 9,09 2,38 CaO 5,11 5,60 4,27 1,20 Na20 3,36 3,47 4,61 3,86 K20 1,64 1,23 l ,31 2,40 H2
o-
0,79 0,81 0,64 0,29 H2o+
3,14 2,23 1,45 1,37 str. praż. 1,56 1,61 2,26 2,22 (1000°C) Suma: 99,81 99,51 99,24 99,59absorpcji w zakresie 700-800 cm-1 oraz pasmem o
warto-ści 647 cm-1 (ryc. 6), świadczy również, zgodnie z danymi
C.S. Thompsona i M.E. Wadswordtha (6), że głównym
składnikiem tych utworów jest plagioklaz, którego prze-ciętny skład odpowiada albitowi o zawartości około 7%
An. Osobniki plagioklazów są zbliźniaczone pojedynczo
(ryc. 5) lub polisyntetycznie, lecz nie wykazują budowy
zonalnej. Bywają one natomiast obwiedzone obwódkami
regeneracyjnymi, powodującymi rozmycie ich konturów.
Minerały te są lekko zserycytyzowane oraz brzegami,
a szczególnie w obrębie obwódek regeneracyjnych,
pigmen-towane pyłem hematytowym. Jeszcze silniej
zanieczyszczo-ne przez rozproszony hematyt są interstycjalne
wydziele-nia skaleni. Powoduje to, że ich identyfikacja
mikroskopo-wa jest niepewna. Pl Pl 30 25 Pl Pl Pl Or Or Q 20 Ch SK 7 8 10 15 10
2
3 14 A rct 1 5° 2El 28CuKctRyc. 7. Dyfraktogramy rentgenowskie diabazów ze Strzegowej oraz
wyodrębniających się wśród nich utworów dyferencjacyjnych .
- podstawowy typ diabazu (próbka z głęb. 439 m), 2 - fragment
diabazu o wykształceniu pegmatoidalnym z czerwonymi skaleniami
alkalicznymi (próbka z głęb. 443 m), 3 - żyłowa forma z
czerwo-nymi skaleniami alkaliczczerwo-nymi (próbka z głęb. 439 m); C - kalcyt,
Ch - chloryt, M -mika (hydromika), M/Mt - minerał
mie-szanopakietowy mika/montmorillonit, Or - ortoklaz, P -
piro-ksen, Pl - plagioklaz (albit), Q - kwarc, Sk - skaleń
Fig. 7. X-ray diffractograms jor the diabases from Strzegowa
and their differentiated froms
- hasał type of diabase (sample from the depth of 439 m), 2 -a fr-agment of -a pegm-atoid-al di-ab-ase with red -alk-ali feldsp-ars (sample from the depth of 443 m) 3 - the vein with red alkali
feldspars (sample from the depth of 439 m); C - calcite, CH -.
chlorite, M - mica (hydromica), M/Mt - mica/montmorillonite, mixedlayer minerals, Or orthoclase, P pyroxene, Pl
-plagioclase (albite), Q - quartz, Sk - feldspar
Większość przesłanek optycznych wskazuje jednak na to, że są to skalenie potasowe typu ortoklazu, tworzące submikroskopowe przerosty z albitem i niekiedy z kwarcem. Obecność skaleni potasowych potwierdzono jednoznacznie badaniami rentgenograficznymi. Uzyskano na
rentgeno-gramach liczne, nie koincydujące z refleksami innych
mi-nerałów diagnostyczne dla nich linie: 3.95; 3.47; 3.29;
3.23; 2.90; 2.77
A
i in. (ryc. 7). Ilościowy udział skalenipotasowych, który z powyższych powodów można było
ustalić jedynie rentgenograficznie, a więc w przybliżeniu,
dochodzi do około 20% obj.
Występowanie K-skaleni w omawianych utworach po-twierdziła pośrednio również analiza rozkładu potasu
i sodu w mikrokrystalicznej masie pomiędzy listewkowymi
fenakryształami plagioklazów wykonana za pomocą mikro
-sondy elektronowej (ryc. 8). Ujawniła ona bowiem
wy-stępowanie odcinkami wysokich ilości potasu przy
jedno-czesnym spadku w tych miejscach zawartości sodu, niemal
aż do linii tła. Analiza krzywych mikrosondowych sugeruje
ponadto występowanie faz skaleni sodowo-potasowych.
Wskazuje na to współwystępowanie w niektórych
odcin-kach analizowanego fragmentu skały znaczniejszych ilości
sodu i potasu.
Kwarc lokuje się również w przestrzeniach między
listewkami plagioklazów, tworząc ksenomorficzne ziarna
imp
140 160 180
~m
Ryc. 8. Rozkład Al, fji, Na i Kw żyłowych utworach
dyferencjacyj-nym z diabazów ze Strzegowej (próbka z głęb. 439 m). Linia pół
iio~ciowej anali~y mikrosondowej przecina mikrokrystaliczną masę
alkalicznych skaleni występujących pomiędzy jenokryształami
p/agio-. k!azów · .
Fig. 8. Distribution oj Al, Si, Na and K in a d(fferentiated vein form, diabase from Strzegowa (sample from the depth oj 439 m). The line oj a semiquantitative microprobe analysis crosses the micro-crystalic mass oj alka/i jeldspars occurring between phenocrysts oj
plagioclases
oraz submikroskopowe przerosty ze skaleniami
potaso-wymi. Udział kwarcu nie przekracza 10% obj.
Bladozielon-kawe, niskożelaziste chloryty występują w ilości kilkunastu
procent (tab. l). Tworzą one charakterystyczne pierzaste
agregaty koncentrujące się w przestrzeniach międzyziarno
wych, nieregularnych skupieniach oraz mikrożyłkach.
Ilościowy skład mineralny omawianych żył, wobec niemożności precyzyjnego określenia w nich udziału po-szczególnych typów skaleni, pozwala na ustalenie jedynie przybliżonej ich pozycji w międzynarodowej systematyce skał magmowych IUGS (5). Ze względu na ok. 10% (po
przeliczeniu) zawartość w nich kwarcu lokować się one
będą niewątpliwie w jednym z pólleżących na linii
kwarco-wy bazalt - kwarcowy alkalicznoskaleniowy trachit.
Naj-prawdopodobniej utwory te, z powodu przewagi skaleni
alkalicznych nad plagioklazami, są bliskie kwarcowym
latytom, a być może nawet kwarcowym trachitom.
Zbliżoną pozycję przyjmują one w chemicznej
systema-tyce wulkanicznych skał magmowych (9). Przy
oznaczo-nych zawartościach: Si02 - 63,7% wag., K;o - 2,40%
wag., i Na20 - 3,86% wag. (tab. II) lokują się one w górnej
części pola dacytow, w pobliżu pól andezytu,
trachyandezy-tu i trachitrachyandezy-tu (ryc. 2 -punkt 4).
STREFY PEGMATOIDALNE
Z omówionymi utworami żyłowymi są powiązane
przestrzennie fragmenty diabazów o wykształceniu
pegma-toidalnym. Ich skład mineralny jest pośredni pomiędzy
składem omówionych wyżej form żyłowych a otaczających
diabazów (tab. l, ryc. 7). Zawierają one również czerwony
składnik, który stanowią także zabarwione hematytem
alkaliczne skalenie - albit i skaleń potasowy typu
orto-klazu. Minerały te występują w interstycjach między
listew-kami plagioklazów (ryc. 9, 10), tworząc wzajemnie, a
miej-scami i z kwarcem, submikroskopowe przerosty.
Wy-stępują one też jako obwódki wokół plagioklazów, a
frag-mentami metasomatycznie je wypierają.
Ryc. 9. Fragment diabazu ze Strzegowej o wykształceniu pegma-toidalnym. Widoczne listewkowe osobniki plagioklazów (ciemno-szare) oraz miejscami zabarwione hematytem skalenie alkaliczne (jasnoszare). Otwór wiertniczy WB-86, próbka z głęb. 443 rri.
Światło przechodzące, l polaroid, pow. 4x
Fig. 9. A fragment oj pegmatoidal diabase jrom Strzegowa. The listed specimens oj plagioclases ( dark grey) as we/l as alka/i feld-s parfeld-s (lig h t grey) in p la cefeld-s colored by hematite ar e vifeld-sible. Borehole
WB-86, depth 443 m. Transmitled light, l polaroid, x 4
Sumaryczny udział skaleni alkalicznych jest zbliżony lub
nieco wyższy od zawartości plagioklazów. Te ostatnie są
uboższe w cząsteczkę anortytową niż w otaczającym
dia-bazie, odpowiadając co najwyżej kwaśnemu andezynowi.
Ich listewkowe kryształy (ryc. 10) osiągają wielkość kilku
milimetrów układając się w sposób właściwy dla struktury
ofitowej. Zawartość kwarcu dochodzi w omawianych
od-cinkach do kilku zaledwie procent (tab. 1). Podobnie jak
w formach żyłowych występują i tutaj chloryty, amfibole
typu uralitu oraz minerały rudne - reprezentowane także
przez magnetyt (ryc. 11) i śladowo ilmenit, rutyl, tytanit,
piryt i chalkopiryt. Fragmentami są ponadto obecne relikty
zuralityzowanych i schlorytyzowanych piroksenów,
analo-gicznych jak w otaczającej - właściwej skale diabazowej.
Ryc. 10. Listewkowe kryształy plagioklazów ( Pl), pomiędzy który-mi występują zabarwione hematytem skalenie alkaiiczne (sk. alk.), w pegmatoidalnym fragmencie diabazu ze Strzego~ej. Otwór wiert-niczy WB-86, próbka z głęb. 443 m. Światło przechodzące, polaroidy
· skrzyżowane, pow. 65x
Fig. 10. Lisled crystals oj plagioclases ( Pl), in places separated by alkalijeldspars (sk. al.) colored by hematite, in a fragment ojpegma-toidal diabase jrom Strzegowa. Borehole WB-86, depth 443 m.
Transmitled light, crossed polaroids, x 65
Ryc. II. Szkieletowy krysztal magnetytu z pegmatoidalnego frag-mentu diabazu ze Strzegowej. Otwór wiertniczy WB-86, próbka
z głęb. 443 m. Światło odbite, l polaroid, pow. 100 x
Fig. II. Skeleton magnetile erystal from a fragment oj pegma-toidal diabase jrom Strzegowa. Borehole WB-86, depth 443 m.
W międzynarodowej systematyce skał magmowych
IUGS (5) utwory te, że względu na niższą od 5% obj.
za-wartość kwarcu i przeważającą lub zbliżoną do udziału
plagioklazów zawartość skaleni alkalicznych, można
u-mieszczać na pograniczu latytów i andezytów, a więc wśród rozumianych sensu lato trachyandezytów. Na diagramie
chemicznej systematyki skał wulkanicznych (9) punkt
projekcyjny tych utworów położony jest w polu sodowych
trachyandezytów (mugearytów) (ryc. 2 - punkt 3).
WNIOSKI
Omówione utwory żyłowe, o bardziej kwaśnym i
alka-licznym charakterze niż otaczające je diabazy (tab. II,
ryc. 2) są genetycznie sobie pokrewne. Utwory tego typu
pojawiają się niekiedy w ciałach diabazowych o większych
rozmiarach i są traktowane jako zasobniejsze w krzemionkę
i alkalia dyferencjaty tej samej magmy, z której powstała
zasadnicza masa skał diabazowych (7, 10). W skrajnych
przypadkach osiągają one nawet skład skał grupy granitu
lub sjenitu. Mają one charakter iniekcji w niezupełnie
jesz-cze skonsolidowaną masę skał diabazowych. Przejawy
dyferencjacji w diabazach ze Strzegowej pozwalają
przy-puszczać, że ciało magmowe nawiercone w otworze WB-86 ma znaczniejsze rozmiary. Zgodnie z danymi F.J. Turnera
i J .. Verhoogena (7) niższe jego partie mogą stanowić skały
bardziej zasadowe - zawierające oliwin.
Autorzy pragną serdecznie podziękować Profesorowi
Tadeuszowi Wieserowi za cenne uwagi w trakcie prowadze-nia badań oraz Profesorowi Wiesławowi Helfikowi za
krytyczne przeglądnięcie maszynopisu pracy.
LITERATURA
l. H a r a ń c z y k C. - Metallogenic evolution of the
Silesia- Cracow region. Pr. Inst. Geol. 1979 t. 95.
2. H ar a ń c ·z y k C. - Nowe dane do poznania
kale-dońskiego górotworu Krakowidów. W: Przewodnik LIV Zjazdu Pol. Tow. Geol. Sosnowiec 1982.
3. H a r a ń c z y k C. - Paragenezy mineralne w zło
żach Krakowidów i ich pokrywy. Rocz. Pol. Tow.
Geol. 1983 (druk 1985) vol. 53 nr l -4.
4. Ryk a W. - Asocjacja diabazowo-lamprofirowa pół
nocno-wschodniego obrzeżenia Górnośląskiego Zagłę
bia Węglowego. Biul. Inst. Geol. 1974 nr 278.
5. Ryk a W., M a l i s z e w ska A. - Słownik
petro-graficzny. Wyd. Geol. 1982.
6. T h o m p s o n C.S., W a d s w o r d t h M.E. -
De-termination of the composition of plagioclase feld
-spars by means of infrared spectroscopy. Amer. Miner.
1957, 42.
7. T urn er F.J., V er h o o g e n J. - Igneous and metamorphic petrology. New York- Toronto- Lon-don 1960.
8. W i e ser T. - Charakterystyka petrograficzna
albi-tofirów, porfirów i diabazów z Mrzygłodu w okolicy
Zawiercia. Kwart. Geol. 1957 nr l.
9. Z a n e t t i n B. - Proposed new chemical
classifica-tion of volcanic rocks. Episods 1984 vol. 7 no. 4.
10. Z a war i ck ij A.N. - Izwierżiennyje gornyje
paro-dy. Izd. AN SSSR. Moskwa 1961.
SUMMARY
A specific feature ofthe diabases encountered in borehole WB-86 at Strzegowa near Wolbrom, the Silesia-Cracow Monocline, (Fig. l) is an occurrence of red colour veins and more coarse grained erystalic zones, contrasting with grey-greenish back-ground of these rocks. For a detailed recognition of mentioned forms and to explain their origin, they were subjected to microscopy, X-ray, infrared spectro-scopy and chemical investigations.
lt is found, that the forms are genetically related with
surrounded diabases, however, different from them by
texture and structure ~s well as by minerał and chemical
composition (Tab. I and II).
The presence of allcali feldspares (albite, orthoclase) and quartz is typical of them and causes their more acid and alkaline nature in comparison with surrounded
dia-bases. In the chemical classification of igneous rocks · (9)
they reach the field of dacites (Fig. 2) in extreme cases.
1t is found, the similar types of differentiated forms
( differentiates), ·as presented from the diabases of Strzegowa, ·
occur sometimes in diabasic bodies of greater sizes and are considered as, more rich in silica and alkalies differentiates
of the same magma, from which the hasał mass of diabasic
rocks originated (7, 10). In the extreme cases, the composi-tion of these differentiates, characterized as an injeccomposi-tion in not yet consolidated rockmass, correspond to the rocks of granite or trachite group.
Translated by H. Wołańska
PE31-0ME
Cne1..1111~1114ecKol1 oco6eHHOCTbtO A111a6a3oB
npo6ypeH-HbiX CKBa>KII1HOI1 B6-86 B CTweroso!A- oKono Bonb6poM.R
(ctAne3cKo-KpaKoscKa.R MOHOKntAHanb) (p11c. 1) .RBn.ReTc.R
HaXO>KAeHII1e B HII1X >KlAn lA 6onee KpynHOKptACTanntA4eCKIAX
30H, OTntA4atO~II1XC.R KpaCHbiM I..IBeTOM B cepo3eneHOM
~OHe 3TII1X nopOA. ,lJ.n.R AeTanbHOi1 pa3BeAKIA 3TII1X
OTnO>Ke-HIAi1 111 Bbi.RCHeHII1.R IAX reHe3a, OHIA 6blntA nOABeprHyTbl
MtAKpOCKOnHbiM, peHTreHorpa~tA4eCKIAM, cneKTpOCKOnHbiM
B IAH~paKpaCHOi1 4aCTIA cneKTpa, a TaK>Ke XIAMtA4eCKIAM tAccneAOBaHtA.RM.
OnpeAeneHo, 4TO OHII1 reHeTtA4eCKII1 CB.R3aHbl c
oKpy>t<a-tO~II1MII1 All1a6a3aMtA, HO oTntA4atOTC.R
CTPYKTypHo-TeKcTyp-HbiMIA CBO!ACTBaMtA, a TaK>Ke MtAHepanbHbiM lA XIAMtA4eCKIAM
coCTaBOM (Ta6n. l, 11). XapaKTeptACTtA4eCKIAM cso11cTBOM
.RBn.ReTC.R nptACYTCTBtAe B HIAX ~en04HbiX noneBbiX w·naTOB
(anb6111Ta, OpTOKna3a), lA KBap1..1a, KOTOpble .RBn.RIOTC.R
nptA-4111HOI1 tAX 6onee KtAcnoro 11 ~eno4Horo xapaKTepa s
cpas-HeHtAIA c oKpy>t<atO~II1MtA AtAa6a3aMH. B XIAMtA4ecKol1
KnacctA-~111Kal..ltA111 synKaHI14eCK11X nopOA (9) OHIA HaXOA.RTC.R B
Kpai1HI1M cny4ae Aa>Ke B none Aal..ltATa (p11c. 2).
0TnO>KeHtA.R TaKOrO Tl1na, KaK BCTpe4aeMble B A11a6a3aX 113 CTwerosol1, HaXOA.RTC.R 11HOrAa B A11a6a30BbiX Tenax
6onbwtAx palMepos 111 111x C4111TatOT 6onee 6oraTbiM11 KpeM
HO-leMOM 11 ~en04aMII1, pa3HOB11AHOCT.RMII1 TOI1 >Ke MarMbl,
113 KOTOpOI1 o6pa30BanaCb OCHOBHa.R Macca A11a6a30BbiX
nopOA (7, 10). B Kpai1HI1X cny4a.RX COCTaB 3TI1X OTnO>KeHI111,
11Mei0~11X xapaKTep 111HbeK1..111111 C HeCOBCeM e~e 3aCTbiBWei1 Macco11 nopOA, COOTBeTCTByeT nopOAaM rpynnbl rpaHI1Ta
11n111 Tpaxi1Ta.
